Bashkir

Рахно К.Ю. Иранские компоненты в языческих верованиях средневековых башкир // Актуальные  проблемы  гуманитарной  науки:  фольклористика,  литературоведение, этнография, история, археография: Материалы Всероссийской  (с международным участием) научно-практической конференции, посвященной 80-летию  со дня рождения  видного  ученого-фольклориста,  почетного  академика  АН  РБ  Сулейманова  Ахмета  Мухаметвалеевича. – Уфа: ИИЯЛ УФИЦ РАН, 2019. – С. 141-145.

ÖZ
Bu çalışmada İdil-Ural Bölgesi’nde yaşayan Tatar ve Başkurt Türklerinin masallarındaki başlayış formelleri ve onların sınıflandırılması üzerinde durulmuştur. Sınıflandırma için bir tasnif denemesi yapılmış, bunun Türk dünyası anlatıları için uygulanabilirliği başlayış formelleri üzerinden test edilmiştir. Bunun için çalışmada sırasıyla şunlar yapılmıştır. Giriş bölümünde ilk önce Türk dünyasının geniş bir coğrafyada oldukça köklü ve zengin bir anlatı geleneğine sahip olduğunun vurgusu yapılmış ve bu anlatılarda yer alan formel sözlerin anlatıcılar tarafından benzer biçimlerde kullanıldığının altı çizilmiştir. Ancak bu formel söz zenginliğinin ve bunların kullanım biçimi çeşitliliğinin geliştirilebilir ve katkı yapılabilir bir metotla sınıflandırılamaması sorununa değinilmiştir. Arkasından bu çalışmada incelenen masalların anlatıldığı coğrafyanın tarihi ve bu coğrafyanın sahibi Tatar ve Başkurt Türkleri hakkında genel bilgi verilmiş; bu iki Türk boyu üzerine yapılacak çalışmaların, birbirinden ayrı olarak ele alınmamasının savunusu yapılmıştır. Çalışmanın birinci bölümünde, sözlü anlatı türlerinde formeller üzerine çalışan bazı bilim insanlarının görüşleri doğrultusunda, “Halkbilimi terimi olarak formel nedir?” sorusunun cevabı aranmıştır ve bu terim “Sözlü anlatı türlerinde anlatıcı tarafından anlatıya başlarken, anlatıda olayları bağlarken ya da olaylardan geçiş yaparken, anlatı içinde benzetmelerde bulunurken ve anlatıyı bitirirken söylenen dikkat çekici ve aynı zamanda birtakım görevlerin yüklendiği özel söyleyiş biçimleridir.” şeklinde açıklanmıştır. İkinci bölümde ise ilk önce “Masallarda Başlayış Formelleri” hakkında bilgi verilmiştir. Başlayış formelleri, biçim özellikleri dikkate alınarak “yalın”, “zaman sözcüklü” ve “tekerlemeli” olarak üçe ayrılmış; bu ayrımın sebebi, başlayış formeli örnekleriyle gösterilmiştir. Arkasından alt başlıklar altında sırasıyla bu üç başlayış formeli biçimi hakkında ayrıntılı bilgiler verilmiş; onların kullanım özelliklerine dikkat çekilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde “Tatar ve Başkurt Masallarında Başlayış Formellerinin Sınıflandırılması” hakkında bir tasnif denemesi yapılmıştır. Bu denemeden önce Stith Thompson ve Saim Sakaoğlu’nun tasnifleri hakkında bilgi verilmiştir. Tasnif denemesinde Thompson’un Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) isimli eserindeki alfabetik numaralandırma yöntemi, daha sonra eklenebilecek olası başlayış formelleri göz önünde bulundurularak Sakaoğlu’nun maddeleri adlandırma tekniğiyle harmanlanmış; böylece Tatar ve Başkurt masallarındaki başlayış formellerinin sınıflandırılması yapılmıştır. Ancak ortaya çıkan sınıflandırma, bu iki çalışmadan bağımsız olarak özgün bir şekilde ortaya konmuş ve bu çalışmada ilk kez uygulanmıştır. Uygulamaya geçmeden önce ölçüt alınan masallar hakkında bilgi verilerek kapsam belirtilmiş ve uygulamada izlenen yol anlatılmıştır. Uygulama kısmında ise 60 Tatar ve 60 Başkurt masalında geçen başlayış formelleri, sınıflandırmanın ilgili maddeleri altında aynı türden örneklerden birer tane seçilerek gösterilmiştir. Bu örnekler Kiril harfli orijinalleriyle birlikte Türkiye Türkçesine çevirileri yapılarak verilmiştir. Geri kalan benzer örnekler ise yer aldıkları eserlerdeki sayfa numaraları verilerek gösterilmiştir. Sınıflandırma ve ona bağlı örnekleme yapılırken ilgili maddenin altında Tatar ve Başkurt olmak üzere masalların ait olduğu Türk boyu ayrı ayrı gösterilmiştir. Ancak sonuç kısmında, elde edilen veri ve bulgular bir bütün hâlinde değerlendirilmiştir. Sonuç bölümünde, değerlendirmeye geçmeden önce bir tablo oluşturulmuştur. Tabloda, Tatar ve Başkurt masallarında kullanılan başlayış formellerinin kullanım biçimleri, genelden özele doğru bir düzen içerisinde verilmiş ve karşılarına kullanım sayıları yazılmıştır. Değerlendirmeler, bu sayısal veriler üzerinden yapılmış; üç adet pasta dilimli çizelge hazırlanarak başlayış formellerinin kullanım sıklık yüzdeleri çıkarılmıştır.

ABSTRACT
In this study, the opening formulae of Tatar and Bashkir Turks, who live in Idel-Ural Region, and their classification are discussed. A classification experiment was made for typology, and its applicability for the narratives from the Turkic world was tested through the opening formulae. For this reason, the following steps were completed in this study, respectively. In the introduction part, it was first emphasized that the Turkish world has a very deep and rich narrative tradition in a wide geography, and it was underlined that the narrators used the formulae in these narratives in similar ways. However, the problem of not being able to classify these formulae and their usage variety with a method that can be improved and contributed has been addressed. Then, a general information was provided about the history of the geography, in which the tales examined in this study are told, and the owner of this geography, Tatar and Bashkir Turks; it was advocated that the studies on these two Turkic peoples should not be addressed separately. In the first part of the study, in line with the opinions of some scholars working on formulae forms in types of oral narratives, the question of “What is formula as a folklore term?” was sought an answer, and this term is explained as “Remarkable and special forms of expression with certain duties told when opening the narration by the narrator, connecting the events in the narration or transitioning between the events, and making analogies in the narrative and finishing the narrative.” In the second part, firstly, information about “The Opening formulae in Tales” is provided. The opening formulae were divided into three types as “plain”, “with words of time” and “with rhymes” based on the characteristics of their styles. The reason for this differentiation was explained along with the examples of opening formulae. Afterwards, detailed information about these three styles of opening formulae was given under the sub-headings, respectively; attention was drawn to their characteristics of use. In the third part of the study, a classification experiment was conducted on the “Classification of the Opening Formulae in Tatar and Bashkir Tales”. Before this experiment, information was given on the classifications of Stith Thompson and Saim Sakaoğlu. In the classification, Thompson’s alphabetical numbering method in his Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) was blended with Sakaoglu’s technique of denominating items, considering the possible opening formulae that could be added later; thus, the opening formulae in Tatar and Bashkir tales are classified. However, the resulting classification was presented in an original form independent of these two studies; and it was applied for the first time in the present study. Before the implementation, the scope was specified by giving information about the benchmark tales, and the step followed in the implementation was explained. In the application part, the opening formulae in the 60 Tatar and 60 Bashkir fairy tales are shown by selecting one of the samples of the same type under the relevant items of the classification. These examples are provided with the Latinized form of the original Cyrillic version, translated to Turkish used in Turkey. The remaining similar examples are shown by giving the page numbers in the books in which they are included. During classification and sampling, the specific Turkic peoples to which the tales belong such as Tatar and Bashkir, are shown under the relevant item. However, in the conclusion part, the data and findings obtained were evaluated as a whole. In the conclusion part, a table was created before proceeding to the review. The table presented the usage forms of the opening formulae used in Tatar and Bashkir tales within an order from general to specific; the numbers of usage were written next to them. Reviews were made based on these numerical/statistical data. Three pie charts were prepared and the percentages indicating the frequencies regarding the usage of opening formulae were found.

Sihirli masallar, gerçek hayatta karşılaşılması mümkün olmayan ve mantık ilkelerinin aranmadığı hayalî bir dünyayı kendine konu edinir. Bu masallarda aklın ve hayalin alamayacağı kara büyülerle uğraşan vampir cadıları, kendilerine ait dünyalarında hüküm süren ve insan yiyen çok başlı devleri, ağızlarından ateş saçıp insan yiyen çok başlı ejderhaları, göz açıp kapayıncaya kadar insanı dilediği yere ileten/götüren veya akıl vererek kahramana yardım eden kuş, at, vahşi hayvanlar, vb. efsanevi yaratıkları, kısa sürede yapılması mümkün olmayan işleri bir gecede yerine getiren perileri, insana musallat olan kötü cinleri ve bunlara benzer varlıklarla uçarak seyahat etmeyi sağlayan uçan halı, her şeyi gösteren sihirli ayna, ölüyü dirilten elma veya hayat suyu, bitmek tükenmek bilmeyen para sağlayan kese, görünmezlik sağlayan şapka, yendiğinde fiziksel değişiklik yapan meyve, içinden bir ordunun çıktığı boynuz, çeşitli sihirli nesneler ya da düşünce gücüyle şekilden şekile dönüşmeler ve bunlara benzer birçok şeyi bulmak mümkündür. İşte bu eserde İdil-Ural (Tatar ve Başkurt) Türklerinin sihirli masal dünyalarının olağanüstü motifleri incelenmiş ve o gizemli dünyanın kapısından içeri girilmiştir.

Başkurt Türkçesi şekil bilgisi bakımından kendine has birçok gramer tasnifine sahiptir. Türk lehçeleri arasında farklılık arz eden bir yazı dilidir. Başkurt Türkçesi şekil bilgisi ayrıntılarıyla edebî eserlerin içinden örneklerle incelendi. Elinizdeki eserde yöntem olarak Türk gramerciliğinin usulleri, özellikle Muharrem Ergin’in “Türk Dil Bilgisi” adlı eserinde izlediği yöntem esas alındı. Başkurt Türkçesi şekil bilgisi, Türkiye Türkçesi şekil bilgisiyle mukayese edildi. Eserde, Başkurt Türkçesi morfolojisi edebî örneklerle incelendi. Atasözlerinden, şiirlerden, hikâyelerden, romanlardan, monografilerden, biyografi eserlerinden, sempozyum kitaplarından ve ilmî makalelerden alıntılar yapıldı. Bu çalışmayla Çağdaş Türk Yazı Dilleri arasında önemli bir yeri olan Başkurt Türkçesinin şekil bilgisi incelenerek tespitlerin, değişimlerin ve benzerliklerin akademik camiayla paylaşılması hedeflendi.Bu inceleme bu alandaki çalışmalara önemli bir katkı sağlayacaktır.

Başkurtlar bugün Rusya Fedarasyonu içerisinde özerk bir statüde hayatlarını sürdürmektedirler. Başkurtlarla ilgili ilk yazılı belgeler 10. yüzyıla kadar gitmektedir. İbni Fadlan seyahatnamesinde Başkurtlardan bahsetmektedir. Ayrıca 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut’un kaleme aldığı Divanu Lügatit Türk’te Başkurtlarla ilgili bilgiler yer almaktadır. Tarih boyunca kendi dillerini yaşatan Başkurtlar Latin alfabesine geçmeden önce 1929 yılına kadar Arap alfabesiyle eserler yazdılar. Yaklaşık 10 asır, 1000 yıl Arap alfabesini kullandılar. Arap alfabesiyle 1925 yılında basılan Başkurt Tarihi adlı eser, G. Fahreddinov tarafından yazıldı. Bildiride Arap alfabesiyle 1925 yılında basılan Başkurt Tarihi adlı eser incelenecektir.

Başkurtlar İslam dairesine girdikleri onuncu yüzyıldan itibaren Arap alfabesiyle eserlerini yazdılar. Daha sonra 1929 yılında Arap alfabesinden Latin alfabesine geçme kararı aldılar. On bir yıl Latin alfabesini kullandıktan sonra 1940 yılında Başkurt Kiril alfabesini kabul ettiler. Günümüzde de bu alfabeyi kullanmaktadırlar.  Tarihî eserler eşliğinde Başkurtların kullandıkları alfabeleri incelemeye çalışacağız. Orenburg’da 1892 yılında yayımlanan “Bukvar Dılya Başkir” adlı eser 1925 yılında Arap alfabesiyle yazılan “Başkurt Telenen Sarfı” (Başkurt Dilinin Grameri) adlı eser, 1929-1940 yılları arasında yazılmış Latin alfabesiyle basılmış eserleri gözden geçirdik ve bu eserlere bakarak alfabeleri ilmî analizler eşliğinde mukayese yoluna gittik. Bildiride Başkurtların alfabe deneyimleri Başkurt fonolojisinin değişiminin akademisyenlerle paylaşılması hedeflenmiştir.

Başkurt Türkleri İdil-Ural Bölgesi’nde yaşayan üç Türk boyundan (diğer ikisi Tatarlar ve Çuvaşlar) birisidir. Yirminci yüzyılın ortalarına kadar atlı göçebe yaşam kültürünü devam ettiren Başkurtlar geçmişi çok eskilere dayanan âdetlerini korumayı başarabilmişlerdir. Başkurt Türklerinin merasimlerinde uyguladıkları bu âdetlerin temelinde ve onların şekillenmesinde iki unsurun etkisi büyüktür. Bunlardan birincisi onların Müslümanlığı kabul etmeden önceki yaşamlarından ve inanç sistemlerinden izler taşıyan âdetler, İkincisi de İslam dininin tesiriyle uygulamaya başladıkları ya da kendi yaşamlarına uyarladıkları âdetlerdir. İşte bu iki kültür ekseni çerçevesinde bu çalışmada Başkurt Türklerinin doğum (ad koyma, bebek gösterme, beşik kertmesi, bebeğin büyüme evrelerinde yapılan işler gibi), düğün (eş seçme, kız isteme, karşılıklı hediyeleşme, nikâh) ve cenaze (ölü defnetme, ölünün arkasından yapılan adetler gibi) merasimleri hakkında bilgiler verilecektir.

The Bashkirs are one of the three Turkish people living in the Idel-Ural Region (the other two are Tatars and the Chuvash). The Bashkirs, who continued the nomadic lifestyle culture until the middle of the twentieth century, have succeeded in protecting their very old traditions. The influence of the following two elements in regard to the basis and formation of the customs of the Bashkirs is very big. The first element are the traces of their lifestyle and beliefs before they accepted the Islam and the second are the traditions that they started practicing with the influence of the Islam and the ones that they adapted to their own lifestyle. This study will give information about the birth (name giving, baby showing, betrothment in the cradle and things carried out during the stages of growing up), marriage (partner choice, asking for a girl’s hand in marriage, gift giving, wedding) and funeral (burying and traditions carried out after the dead) traditions within this axis of two cultures.

TR.

Başkurt Mitolojik Destanlarının Söz Varlığı adını taşıyan bu çalışmanın amacı, Kıpçak grubu Türk yazı dillerinden olan Başkurt Türkçesinin mitoloji konulu destan metinlerindeki söz varlığını ve sözlük malzemesini detaylı olarak inceleyerek ortaya koymaktır. Metinlerin söz varlığı bir bütün halinde ortaya koyabilmek için araştırma sonucu elde edilen veriler kullanılarak destan metinlerinin tanıklı sözlüğü meydana getirilmiştir. Bu bağlamda, sözlükte bulunan her madde başı için metinlerden ilgili örnekler seçilmiş ve madde başları ile birlikte verilmiştir. Bu yolla hem destan metinlerinin söz kadrosu ile çağdaş Başkurt Türkçesinin söz varlığı arasında bir karşılaştırma yapma fırsatı doğmuş hem de Başkurt destanlarına ait bir sözlük çalışmasının da temeli atılmıştır.
______
ENG.

The aim of this study titled "Lexicology of Bashkir Mythological Epics" is to examine in detail the glossary and dictionary material of the mythologic epics of Bashkir language, one of the Turkic literary languages belonging to the Kipchak branch. To provide the lexicology of the epics as a whole, a dictionary is formed with the sample sentences from the original texts by using the data gathered during research. In this context, the dictionary selects related samples from the texts for each lexical entry and gives these samples with the entries. Therefore, this study gives us an opportunity yo make a comparison between the epics' vocabulary and modern Bashkir vocabulary. Additionally, it becomes the basis for a more comprehensive dictionary for all Bashkir epics.

RJGG 22 ___________________________________________________________ Принята 21 сентября 2014; опубликована 25 сентября 2014. Связаться с автором по email: [email protected] О происхождении башкирского племени бурзян Жаксылык Сабитов Абстракт В эпоху до появления генетических методов исследования, в частности полиморфизма Y-хромосомы, историки предлагали разные точки зрения на происхождение племени бурзян. Мы предлагаем свое решение этой исторической проблемы. Р.Г. Кузеев выдвигал следующие тезисы:

Рахно Константин. Башкирский оберег жилища, его истоки и параллели  // Национальные культуры Урала. Семантика пространства в  традиционной культуре. Материалы Всероссийской научно-практической конференции. – Екатеринбург: Министерство культуры Свердловской области; Центр традиционной народной культуры Среднего Урала, 2018. – С. 74-79.

Bir halk bilimi terimi olarak “ara söz”, sözlü anlatılarda anlatıcıların üslup veya belagat yöntemlerine başvurarak yaptıkları bir anlatım tekniğidir. Ara söz, formel ve motif gibi anlatının yapısında bir birim olarak belirgin bir şekilde yer almasına rağmen Türk dünyası anlatılarında onlar kadar incelenmemiştir. Bunun sebebi bu sözlerin çoğu zaman anlatı dışı bir unsur olarak görülmesi ve derlenen metnin edebî metninin oluşturulması aşamasında tamamen çıkartılması ya da kısmen kırpılması olabilir.
Bu çalışmada Tatar ve Başkurt sihirli masallarında anlatıcıların anlatılarda ara sözleri hangi işlev ve biçimde kullandığı örneklerle gösterilerek kişisel anlamda anlatıya nasıl yön verdikleri üzerinde durulmuştur. Bunun için ilk önce bir terim olarak “ara söz” kavramının folklorik açıdan ne anlam ifade ettiği, öne çıkan bazı görüşler etrafında değerlendirilmiş ve bir anlatıda ne gibi amaçlara hizmet ettiği hakkında bilgiler verilmiştir. Ardından yapılan belli başlı çalışmalardaki sınıflandırılmalar üzerinde durulmuştur. Ondan sonra 60’ı Tatar, 60’ı Başkurt olmak üzere 120 masalda tespit edilen ara söz malzemesi tetkik edilmiş ve bu çalışmada izlenecek sınıflandırma yöntemi ortaya çıkarılmıştır. Yapılan bu sınıflandırmada ara sözler “geçiş yapan” ve “açıklama yapan” olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Sınıflandırmanın alt maddelerinin oluşturulmasında, işlev etkeni dikkate alınmıştır. Anlatıcının “geçiş yapan ara sözleri”, anlatının kurgusunda bir bakıma o bölümü toparlamak için kişi-zaman-mekân geçişlerini sağlamak üzere; “açıklama yapan ara sözleri” de kendi bilgi, görgü, çevre gibi geçmiş deneyimleri dâhilinde bir an için konu dışına çıkarak anlatıda geçen o duruma getirdiği açıklamayla, kendisinin de bir kahraman kimliğiyle anlatıda yer aldığını dinleyiciye hissettirmek üzere kullandığı görülmüştür.

As a folklore term, “digression” is a narrative technique that the narrators use in oral narratives by applying stylistic or rhetorical methods. Although digression is prominently included as a unit in the structure of the narrative, such as formula and motif, it has not been studied as much as them in the narratives of the Turkish world. The reason for this may be that these words are often considered as non-narrative elements and the compiled text was completely removed or partially clipped during the formation of the literary text.
In this study, it is emphasized how the narrators in Tatar and Bashkir magic tales affect the narratives in a personal sense, by showing the function and form in which the narrators use digression. For this, first of all, the meaning of the concept of “digression” as a term in terms of folklore was discussed based on some prominent views and information was given about the purposes it serves in a narrative. Afterwards, the classifications in the major studies were discussed. Then the digression material found in 120 tales, 60 Tatar and 60 Bashkir, was examined and the classification method to be followed in this study was determined. In this classification, digressions were divided into two groups: “transitive” and “explanatory” digressions. The function factor was taken into account in the formation of the sub-items of the classification. It was observed that the narrators used “transitive digressions” to provide person-time-space transitions to build up that part in some way in the fiction of the narrative and they used the “explanatory digressions”, by digressing for a moment within their past experiences such as knowledge, manners and environment, to make the listener feel that they also took part in the narrative as a hero with the explanation they made about the situation in the narrative.

Tatar ve Başkurt Türkleri günümüzde kadim Türk yurdu İdil Ural Bölgesi’nde, Rusya Federasyonu içerisinde özerk cumhuriyetlere sahip iki ayrı Türk boyudur. Dilleri ve kültürleri neredeyse aynı olan bu iki Türk boyunun sözlü halk edebiyatları da oldukça zengindir. Sözlü halk edebiyatı türlerinden biri olan masallar İdil Ural Bölgesi’nde içerdiği motifler açısından gerek Türk dünyası masallarıyla olsun gerekse Dünya milletlerinin masallarıyla olsun benzerlikler ve farklılıklar göstermektedir. Bu bildiride önce Tatar ve Başkurt Türklerinin sihirli (olağanüstü) masallarında görülen “ruhun/canın başka bir yerde saklanması ya da korunması” ile ilgili motifler tespit edilecektir. Sonrasında tespit edilen motifler Stith Thompson tarafından 6 cilt hâlinde 35 yılda tamamlanan ve masalbilimciler tarafından da saygın bir başvuru kaynağı olarak kabul edilen Motif Index of Folk Literature isimli eserde yer alan ilgili motiflerle karşılaştırılacaktır. Karşılaştırma sonunda ortak olan motifler ile Tatar-Başkurt sihirli masallarına özgü motifler bu eserde kullanılan metoda göre sınıflandırılacak ve bu devasa motif atlasına katkıda bulunulacaktır.

Atilla Dirim'in Yerin ve Göğün Öyküsü Ural Batır adlı eseri, Başkurtlar arasında günümüzde de varlığını sürdüren Ural Batır Destanı'nın yenidenyazımıdır. Yazar, Ural Batır Destanı'nın ana hatlarına sadık kalmakla birlikte bazı noktalarda eksiltme ve dönüştürme yoluna gider. Mitolojik ögelerle yüklü bu destan, metinlerarası düzlemde okunmaya elverişlidir. Bunun sebepleri arasında Hz. Âdem, Hz. Havva ve cennet motifiyle benzerlikler taşıması, konu düzleminde Sümerlerin Gılgameş Destanı'nı hatırlatması, tufan ve yaratılış mitlerine göndermeler yapması sayılabilir. Aynı zamanda Ural dağlarının oluşumuna dair mitik bir anlatımın ürünü olan bu destan, tabiat olaylarını kişileştirme yoluna giderek Başkurtların kolektif bilincinin ipuçlarını da verir. Orta Asya'daki başka Türk boylarına ait destanlarla benzerlik gösterdiği gibi ayrıştığı birçok yön de bulunmaktadır. Diğer destanlar kahramanlık mitleriyle ve savaş betimlemeleriyle doluyken bu destanda bunların yanı sıra insanın ruhsal yönüne vurgu yapan ve kişinin ahlaki değerlerini de ortaya koyan yapılar yer alır. Uçsuz bucaksız bakir tabiatın içerisinde insan, muhayyilesini sadece savaş ve kahramanlık ögeleri etrafında oluşturmaz. İnsani değerleri de sorgulatan bir yapı geliştirir. Bunun için simgesel bir dilin kullanımına gidilir. Bu makalede Atilla Dirim'in yenidenyazmayla varlık kazanan Yerin ve Göğün Öyküsü Ural Batır adlı eseri metinlerarasılık düzleminde gönderme yaptığı diğer metin(ler)le birlikte ele alınacaktır.

This article offers a critique of Árpád Berta’s paper (2001) in which the author contends that the Bšk. tyraž word for ‘wasp’ originated (via the Volga Bolgharian) from the Hung. darázs id. The present author attempts to point out the weak points in this interpretation, and proposes, instead, the PSlav. *dražъ as the source of the Hungarian and the Bashkir words for ‘wasp’. Thus, the article augments our knowledge of the possible Slavonic origin of the Hungarian and Bashkir words, and provides further details in support of the etymology presented by András Zoltán (2010; 2011).

The study seeks to find an answer to the issue of how a revived tradition can serve political interests that are simultaneously attempting to satisfy the demands of ethnicity-based Bashkir nation-building and the demands of affiliation with the larger multi-ethnic nation of the Russian Federation. The core of the analysis is centered around the political contextualizing of the program called ‘Holiday of Family-Tree’ as well as the instrumentalist interpretation of local special literature and methodology related to the program. The paper, on the one hand, scrutinizes the family-tree research as a Bashkir tradition, which supports the power and autonomy of the Bashkir nation through the Bashkirisation of Tatars living in the north-western areas. On the other hand, it highlights how this ethnic tradition is adjusted to the traditions of the Russian local history research (kraevedenie) and thus, how it legitimates symbolically the role of the Bashkir nation in the multi-ethnic nation of the Russian Federation.

A study of forms of citizenship among Russian peasant migrant-colonists in the steppe region of Bashkiria between 1861 and 1917. Operating at the intersection of new imperial history, citizenship studies and modernization theory, I based my archival research primarily on land disputes between Russian peasants and Bashkir landowners. I show first that around 1900, peasants (and Bashkirs in their own way) had moved closer to an ambiguous government, becoming demanding citizens. Secondly, the study indicates that the modernizing reforms in Russia did not necessarily mean Westernization. Thirdly, Russian colonialism was more nuanced in Bashkiria than in other regions of the empire and also than European colonialism elsewhere in the world. Finally, I claim that in understanding the Russian revolutions in the countryside, social-economic divisions are less important than the social-legal ones.

"Başkurt Sovyet edebiyatının seçkin temsilcilerinden biri olan yazar Zeynep Biişeva, Sovyet döneminde ve rejimin ideolojik şartlarında yetişip eserler vermiştir. Edebî türlerin birçoğunda kalemini ustaca oynatan yazarın 60’tan fazla kitabı Yayımlanmıştır. Bu yazıda Z. Biişeva ve öne çıkan bazı eserleri tanıtılmaya çalışılacaktır.

Zeynep Biişeva, one of the prominent representatives of Bashkir Soviet literature, lived in the Soviet era and wrote her books under the Soviet regime conditions. She wrote more than sixty books. Her books are from different genres. This article aims to introduce
Zeynep Biişeva and some of her distinguished books."

After 16th century, literary geneology genre has taken an important place in folk literature of Turkish people who live in Volga Ural region. In the 19th century, issue of history had also occurred while classical themes and subjects in Kipchak literature were still studied. Tarihnama i Bulgar was published at 1805 which comprises combination of history and geneology wordings. The work shows features of Kipchak and Oguz languages. In this study, Oguz language features were examined. Features were analysed under the titles of phonology, morphology, orphography, and lexicology. No significant differences were detected when examples in the phonology and orphography titles were evaluated within the context of the Tarihnama i Bulgar era. However, features of the Oguz language appeared more clearly in the examples which under the titles of morphology and lexicology. Yalçıgul's son Tacetdin who is the author of the work lived approximately 16 years in Anatolia. This is very effective on the formation of his wording and style.

In this paper I describe the grammatical markers and relevant lexical elements used in different types of interrogative sentences in Bashkir, and their distribution.
I discuss polar and alternative questions in Bashkir, which both involve a special interrogative particle =mE, and their intonation patterns, and review the non-interrogative uses of the particle =mE. I discuss content questions (“wh questions”), including the inventory of interrogative words, their position, and the intonation patterns used in such questions. I review the attested peripheral markers used in interrogative sentences, i. e. tag-like and particle-like markers, which are mostly used in biased questions. Finally, I discuss the expression of some special types of questions, including non-standard illocutionary types (“deliberative”, permissive, and hortative), echo questions, and embedded questions.

Основой проблематики башкирско-венгерских отношений являются источники, в которых башкирские и венгерские этнонимы, на удивление, проявляются совместно. Венгров, несколько средневековых исторических источников, называют башкирами. Самые ранние источники этнонима
«башкир» датируются IX в. - Гардизи в легенде, где описывает
происхождение киргизов, использует слово bašğirt для название народа, его местонахождения он определяет между хазарами и кимаками.

The article analyzes some existing stereotypes regarding the history of the incorporation of the Trans-Uralian
Turks into the Russian State in the late 16th century. It is considered that the Trans-Uralian Turkic clans tabyn, bakatin
and synryan were conquered by force and became the Russian subjects in the 1610s or 1630s, in comparison to
the Zis-Uralian Turks who voluntary incorporated into the Russian State in 1554–1557. Different scholars reproduced
the opinion that, due to the fact that the Trans-Uralian Bashkirs were conquered, they paid bigger yasak (in
comparison to the Zis-Uralian Bashkirs) and gosudarevy and voevodskie “pominki” and were deprived of votchina
rights on the land. By studying the documents, including published materials, the author demonstrates the inconsistency
of the thesis mentioned above. A part of tabyn, bakatin and synryan clan groups held up Khan Kuchum and
then his descendants in the conflict with the Russian State. But, at the same time, in Karatabynskaya (Tabynskaya)
and Synryanskaya volosts in Tyumen and Ufa uezds, the population paid yasak and performed other duties of the
yasak subjects. The documents confirm the availability of the votchina rights for all Turkic clans of the Trans-Urals.
Yasak rate of the Trans-Uralian Turks was comparable to the Zis-Uralian Bashkirs’ rate and was quite small in some
cases, for example, for Tabyns who paid one fox per year. It is possible that this myth is not the only stereotype, and
the history of the incorporation of the Trans-Uralian Turks into the Russian Trans-Urals demands more studies based
on relevant sources.

Dictionaries are the basic sources that convey vocabulary to another period of time. They vary in accordance with the spelling purposes. They were primarily written for relating with people, knowing and introducing them. While sustaining this main purpose, in time, they have inclined to analyze the people and the language they speak. In addition to becoming a museum of a culture, dictionaries can make it possible to analyze the culture properly.  Certainly, with the exception of Divanu Lugati’t-Türk and other monumental dictionaries that have been written in the following centuries, 19th and 20th centuries became important dates for Turkish lexicography when lexicography practice and principles increased significantly. Dictionaries of some Turkish communities that found the chance of becoming literary language in late eras, reveal themselves in 19th century. In this study, information has been given about dictionaries in which Bashkir word phrases in 19th century, their contents and features have been identified to a certain extend. Dictionaries have been classified according to their kinds in seven main titles. The information on dictionaries that are known but could not be reached has been given under the related title. The dictionaries written in 19th century are mostly bilingual. As Bashkir language became a literary language in 20th century, explanatory and spelling dictionaries have been published. It has been observed that linguistic dictionaries were published with the constitution of written language. After the written language process, term dictionaries firstly take place in basic sciences and then other science and art branches intensely. Dictionaries that reflect national world more clearly such as antroponomical dictionaries are seen more frequently after the Soviet period.

Generalova, V. Towards an RRG analysis of constructions with a morphological causative in some Altaic languages. In: A. Tigău (ed.) The Syntax and Semantics of Internal Arguments. Special issue of Bucharest Working Papers in Linguistics, Vol. 22.2
https://bwpl.unibuc.ro/vol-xxii-nr-2/

The present paper examines Bashkir and Kalmyk construction formed from transitive verbs by means of causative suffixes. We refer to these constructions to "constructions with a morphological causative". The paper also references other Altaic languages (Mishar Tatar, Nanai, Tuvinian, Khakas). The main focus of the paper is on the valence-increasing behavior of causatives. Primary attention is drawn to the case marking of the Causee since Altaic languages allow several options for that. The paper describes in detail the existing alternation and reviews prior explanations of this phenomenon. It then couches the explanation for the alternation within the framework of Role and Reference Grammar. The analysis identifies that Altaic constructions in question are somehow peculiar compared to general trends. After discussing the advantages and drawbacks of various theoretical interpretations of this peculiarity, we conclude that it is best to link two different causative constructions to two different logical structures. We also suggest constructional schemata for Kalmyk and Bashkir to include in the Linking Algorithm.

This short article is devoted to the study of the marking of different types of NP-based temporal adverbials in (Rakhmetovo) Bashkir. Case marking as well as postpositional marking were taken into account. It was shown that the main means of marking adverbials of simultaneous location in time is the locative in -LA. Telic temporal extent adverbials are also marked with locative, atelic temporal extent adverbials are marked with zero nominative. Other types of temporal adverbials are marked mostly by postpositions.
Заметка посвящена исследованию способов оформления различных типов временны́х обстоятельств, построенных на базе именной группы, в башкирском языке (идиом дер. Рахметово). Рассматривались как падежное, так и послеложное оформление. Показано, что основным способом оформления обстоятельств временно́й локализации является локатив на -LA. Обстоятельства срока оформляются также локативом, а обстоятельства длительности — нулевым номинативом. Другие типы временны́х обстоятельств оформляются в первую очередь послелогами.

Masal bütün dünya milletlerinin eser verdiği en eski ve ortak sözlü edebiyat türlerinden birisidir. Bir millet olarak oluşumunun en eski çağlarından son yüzyıla kadar atlı göçebe yaşam kültürünü benimseyen ve oldukça geniş bir coğrafyaya yayılan Türkler sözlü edebiyatın bu türünde oldukça zengin bir hazineye sahiptir. Bu çalışma için İdil Ural Bölgesinde yaşayan Tatar Türklerinden 58 ve Başkurt Türklerinden 57 sihirli masal seçilmiş ve Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Bu masallarda görülen olağanüstü motifler (aklın ve hayalin alamayacağı kara büyülerle uğraşan vampir cadılar, kendilerine ait dünyalarında hüküm süren ve insan yiyen çok başlı devler, ağızlarından ateş saçıp insan yiyen çok başlı ejderhalar, göz açıp kapayıncaya kadar insanı dilediği yere ileten / götüren veya akıl vererek kahramana yardım eden efsanevî kuşlar, atlar veya vahşi hayvanlar; kısa sürede yapılması mümkün olmayan işleri bir gecede yerine getiren periler; insana musallat olan kötü cinler ve bunlara benzer varlıklarla uçarak seyahat etmeyi sağlayan uçan halı, her şeyi gösteren sihirli ayna, ölen bir kişiyi dirilten elma veya hayat suyu, bitmek tükenmek bilmeyen para sağlayan kese görünmezlik sağlayan şapka, yendiğinde fiziksel değişiklik yapan meyve, içinden bir ordunun çıktığı boynuz, çeşitli sihirli nesneler ya da düşünce gücüyle şekilden şekle dönüşmeler gibi) Stith Thompson’un Motif-Index of Folk-Literature isimli çalışmasında kullandığı metot esas alınarak tespit edilmiştir. Bu çalışmada motifler ilk defa bizim tarafımızdan uygulanan motifleri masal metninin içerisinde geçtiği yerde gösterme yöntemi ile tespit edilmiştir. Tespit edilen motifler her masal metninin altında toplu olarak gösterilmiştir. Ayrıca masallarda tespit edilen motiflerin hepsi bir dizin içerisinde toplu olarak da verilmiştir. Çalışmanın sonuç kısmında Tatar ve Başkurt olağanüstü masallarında tespit edilen olağanüstü motiflerin bir değerlendirmesi yapılmıştır. Ayrıca, Stith Thompson’un Motif Index of Folk-Literature isimli çalışmasında yer almayan motiflerin varlığı belirlenerek bu motifler tarafımızdan indekse dâhil edilmiş ve böylece bundan sonraki çalışmalarda da daha kapsamlı sonuçlar elde edilmesi sağlanmaya çalışılmıştır.

Tales are one of the oldest common oral literary types among whole people of the world. Turkic peoples, who adopted nomadic culture since the time immemorial up to last century and expanded to very large territory, possess a quite rich treasure on this oral literary type. For this study, 58 Tatar tales and 57 Bashkir tales have been selected and they have been translated into Turkish. Extraordinary motifs (vampire witches being busy with dark magic; multiple headed ogres who eat humans; blazing multiple headed dragons; legendary birds, horses or wild animals being able to take peoples to anywhere in a glimpse of time and help them; fairies which can manage to do impossible deeds overnight; haunting evil jinns and flying carpet which transports people through those existences; mirrors reflecting everything; water of life or apple juice reviving the dead; purse giving inconsumable money; hats providing invisibility; fruits causing physical change; several magic objects; transformation through mind power and so on) in these tales have been detected according to the study of Stith Thompson, i.e. Motif-Index of Folk-Literature. In this study, the motifs have been detected through the method, applied firstly by ourselves, in which motifs are indicated in the text. The detected motifs are also presented at the end of each tale. In addition, these motifs have been listed altogether within the index. In the conclusion there is an assessment of the motifs found in extraordinary tales of Tatar and Bashkir literatures. Moreover, the detected motifs having never seen before in Stith Thompson’s Motif Index of Folk-Literature have included in the index, so that in future studies there will be acquired more comprehensive outputs.

The paper describes two types of marking of landmark in Bashkir.
Bashkir has two ways of expressing location: a landmark with the locative case marker and a landmark with a spatial postposition. The choice among two possibilities depends on some semantic features. The main goal of the paper is to analyze the choice between thеse constructions. The data were collected using a special questionnaire which was developed for the research of spatial relations of the world’s languages [Bowerman, Pederson 1992] and using additional elicitation. As a result, a competition area of these two ways of landmark expression was found. The choice of the type of landmark marking within this area depends on the properties
of situation which are described in the article.

Введение "Сказали бы нам в апреле 1812 года, что француская армия через 12 месяцев будет стоять на Камчатке, мы это сочли бы невероятным, но возможным. Но заверили бы нас, что мы через столько же времени будем находиться в Лейпциге среди русских казаков, […] башкир и калмыков, мы этого предсказателя однозначно сочли бы сумасшедшим." 1 Военние собития 1813-14 гг. для местного насиления в затронутых войиой немецкоязычных регионах не в последную очередь являлись примечательным из за особенного обстоятельства, которое нашло яркое выражение в названии величайшего сражения наполеоновских войн: 'битва народов'. В первоначальном значении этого названия, возникшего непосредственно после окончания боя, отражены не только многочисленность разных войсковых контингентов, сосредоточенных вокруг Лейпцига, но и их происхождение со "всех краёв европейского континента." 2 Как часть этого широкого спектра национальностей в рядах русской армий были включеные еще некоторых из многочисленных "народностей огромной русской империи". 3 Это, по словам из письма из Лейпцига, написано 15 апреля 1813 года, в затронутых войной местах приводило к встречам с "людьми, пришедшими с дальних границ Европы, и даже из Азии." 4 Таким образом, немецкое насиление так же нередко "знакомились поближе с народом башкир." 5 Довольно часто, встречи с башкирами нашли выражение в воспоминаниях немецких современников и в других немецкоязычных источниках: дневниках, письмах, журналах, мемуарах. Большинство из них было опубликовано уже в период между 1813-1913 гг.

В книге предпринимается всестороннее количественное исследование башкирской системы версификации в XX веке. Анализу с использованием современных статистических инструментов подвергаются все уровни организации стихотворного текста от фоники до лексики и грамматики, с особенным вниманием к метру и ритму. Количественные данные получены на корпусе текстов 103 башкирских поэтов общим объемом в 1.77 млн. словоупотреблений. Собственно анализ предварен подробным обзором науки о тюркском стихе, начиная с 1950-х годов. Утверждается, что основную роль в башкирском стихосложении XX века играют силлабические формы фольклорного происхождения узун-кюй и кыска-кюй, первая из которых специфична для поволжско-кыпчакского слогосчитающего стиха. В одной из глав приводится подробное сопоставление башкирского стиха с киргизским. Книга завершается примерами поэтических текстов на башкирском языке, сгенерированных с использованием искусственных нейронных сетей.

В статье рассматривается турецкое религиозное влияние на развитие башкирского ислама на рубеже XX-XXI веков в контексте политизации и мобилизации этничности в Башкортостане. Первая часть посвящена исламскому возрождению в Башкирии и его роли в этнополитических процессах. Во второй части анализируется влияние деятельности на башкирский ислам турецких религиозных общин (джамаат). Автор приходит к выводу, что турецкий ислам воспринимается в Башкирии как наиболее близкий башкирскому, традиционный, умеренный и способный возродить прерванную в советские годы суфийскую традицию. Благодаря этому Турция становится основным центром религиозного влияния на башкир, а турецкий ислам начинают адаптировать под башкирскую среду, ослабляя, вытесняя и замещая альтернативными неформальными структурами существующие в Башкирии муфтияты. Автор полагает, что усиление влияния турецкого ислама в республике в будущем может привести к утрате доминирующего положения башкирского этнонационального проекта и замене его на общетюркский с выраженной исламской компонентой.
The paper deals with the Turkish religious influence on the development of Bashkir Islam at the turn of the XX–XXI centuries in the context of politicization and mobilization of ethnicity in Bashkortostan. The first part is devoted to Islamic revival in Bashkiria and its role in ethno-political
processes. The second part analyzes the influence of Turkish Islam on Bashkir one through the activities of Turkish religious communities (jamaat). The author concludes that Turkish Islam is perceived in
Bashkiria as traditional to the Bashkirs, moderate and capable of reviving the Sufi tradition interrupted in the Soviet years. For these reasons, Turkey becomes the main center of religious influence on Bashkirs, and Turkish Islam begins to adapt to the Bashkir environment, weakening and replacing the official Islamic organizations (muftiats) existing in Bashkiria with alternative informal structures. The author believes that the strengthening of the influence of Turkish Islam in the Republic in the future may lead to the loss of the dominant position of the Bashkir ethno-national project and its replacement by the project of Turkic union with a significant Islamic component.

В статье на башкирском материале рассматривается специфический элемент силлабического стихосложения: упорядоченные чередования строк разной длины. Такие стиховые формы существуют в тюркском стихе наряду с привычными изосиллабическими стихотворениями. Статус таких форм неоднозначен, их можно рассматривать и как строфу, и как отдельный метр. Аналогичным трудным случаем для традиционного стиховедения служит элегический дистих. На материале корпуса текстов 103 башкирских поэтов мы проанализировали соотношение изосиллабических и гетеросиллабических стиховых форм. Наиболее распространенными среди последних являются “узун-кюй"; и “кыска-кюй" формы фольклорного происхождения, представленные в виде регулярного чередования 10- и 9-сложных, а также 8- и 7-сложных строк. Результаты подсчетов показали, что ритм 8-сложников в изосиллабических текстах и в кыска-кюй серьезно отличается. В изосиллабических текстах обязательна цезура после 4-го слога, а в кыска-кюй ее обычно не бывает.

The article is dedicated to the analyze of linguistic features of a poem by M.-‘A. Chuquri that has not been described earlier. The topic of a poem is the “Nathurat al-Haqq” book by Sh. Marjani. The general information about the poem, deep analyze of its orthographic, morphologic, syntax features and lexical contents took place in the article. The role on concrete language units in creating expressive effect is also reviewed.

Sovyet sonrası Türk Dünyası ilişkilerinin yeni seyrinde Rusya Türklerinin dili, kültürü, tarihi merak konusu olmuş ve Türk filolojisi, folkloru, tarihi uzmanlarının dikkati bu sahalara yönelmiştir. Ayrıca Rusya’da yaşayan soydaşların da Türkiye’ye olan kadim ilgi ve sevgisi, 74 yıllık özlemle tekrar eski canlılığına kavuşmuştur. 90’lı yılların başında Türkiye’ye eğitim için ilk öğrenciler gelir. Bu ilk kuşak hem Türkiye içinde hem de Türkiye dışında kendi muhtariyetlerinde veya ülkelerinde başarılı çalışmalara imza atarlar. Bu isimlerden birisi de Başkurdistan Cumhuriyeti’nden Gaynislam İbrahimov’dur. Türkiye’de Başkurt kültürünün, halk ürünlerinin tanınmasında büyük emeği olan İbrahimov, 31 Temmuz 2020 yılında 52 yaşında Ufa’da vefat etmiştir.

ÖZET
Başkurt etnonimi, Türkçe’nin yazılı kaynaklarında tespit edilmiştir. Hususiyle etnonimin tarihsel metinlerdeki varlığına dair inceleme birinci bölümde ele alınmaktadır. Birleşik ad yapısıyla karşımıza çıkan bu etnonimin kullanımı ve etimolojisine dair yapılan değerlendirmeler makalenin ikinci bölümünü oluşturmaktadır. Sonuç bölümünde ise Başkurt adının ve Başkurt Türkleri’nin etnonomik ve etnogenetik durumuna dair görüşler ileri sürülmüştür.
Anahtar Sözcükler: Başkurt, Başkurt etnonimi, Başkurt Türkleri.