Ir al contenido

Roxolana

De Biquipedia
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Roxolana
Roxolana, asinas clamata per estar pelirroya
Roxolana, asinas clamata per estar pelirroya
Información personal
Naixida o: 1500 ?
Naixida de: Rohatyn (Galitzia Oriental ?)
Muerta o: 18 d'abril de 1558
Ocupación: Esposa de Solimán I
Casada con: Solimán I

Roxolana (u Roxelana), tamién conoixita per lo suyo nombre turco de Jurrem (u Hürrem), "l'alegre", (1500 ? - 18 d'abril, 1558) estió la muller d'o soldán Solimán lo Magnifico de l'Imperio Otomán.

Encara que las fuents d'o sieglo XVI cosa no dicen d'o suyo nombre de soltera, las tradicions ucrainesa y polaca posteriors consideran que yera Aleksandra u Anastasia Lisovska.

Lo pai de Roxolana estió probablement un mosen rutén d'o lugar de Rohatyn, 68 km a lo sudeste de Lviv, capital de Galitzia, alavez parte de Polonia. La raptoron los tartaros de Crimea en una d'as suyas incursions en Ucraína, presa como esclava y levata en primeras, posiblement, t'a ciudat crimea de Caffa, important centro d'esclaus.

Trigata t'o harem de Solimán, puyó de categoría dica tornar-se la odalisca favorita d'o soldán y tener con él cinco fillos. De l'aprecio que Solimán teneba per Roxolana, en ye buen ixemplo un d'os poemas que lo soldán li escribió:

Cadiera reyal d'o mío nicho solitario, tresoro mío, amor mío, la mía luz de luna
La mía amiga mes sincera, la mía confident, tota la mía existencia, soldana mía
La mes beroya d'as beroyas...
La mía primavera, l'aimata d'a cara alegre, la mía luz d'o día, la mía vida, fuella que ride...
Lo mío chardín, la mía dulce rosa, la sola que no me fa mal en iste mundo...
Lo mío Istanbul, lo mío Caraman, la tierra d'a mía Anatolia
Lo mío Badakhxán, lo mío Bagdad, lo mío Corastén
Muller mía d'o pelo polito, quiesta mía d'a cella arqueyata, aimata mía de uellos raposers...
Siempre cantaré las tuyas alabanzas
Yo, l'amador d'o corazón turmentato, lo Muhibbi d'os uellos glarimosos, soi unhombre feliz.

Crepando la tradición, Roxolana remató estando la suya muller y fendo que un d'os suyos fillos, Selim, heredás l'imperio. Probablement estió tamién la consellera de Solimán en muitos afers d'estato, y pareix haber influito igualment en afers exteriors y de politica internacional. Dos d'as cartas d'ella t'o rei polaco Sechismundo II Augusto se son conservatas, y mientres que estió viva, l'Imperio Otomán mantenió per un regular relacions pacificas con o Polonia-Lituania. Bel historiador tamién creye que podría haber intervenito con o suyo marito en o control d'as incursions d'os tartaros de Crimea en a tierra natal d'ella.

Roxolana tamién s'embrecó en bel prochecto de construcción publica important, dende la Meca dica Cherusalem; d'entre las primeras, en descollan una mesquita, dos escuelas coranicas, una fuent y un hespital ta mullers cerca d'o "Mercato d'Esclaus de Mullers" (Avret Pazary) a Istambul. Tamién n'ha pervivito cualques contrimuestras d'os suyos bordatos, como los datos en 1547 t'o xah d'Irán u en 1549 t'o rei Sechismundo II Augusto.

Roxolana morió lo 18 d'abril de 1558 y fue apedecata en un mausoleu decorato con un exquisito recholau d'Iznik que representaba lo chardín d'o paradiso, talment en homenache t'o suyo caracter alegre y risotero. Lo suyo mausoleu ye adchacent a lo d'o suyo marito en a Mesquita de Solimán.

Muerta Roxolana, lo desolato soldán li escribiba:

Eslanguindo-me soi en o mont d'o penar,
an que sospiro y chemeco nueit y día,
preguntando-me cual ye lo destín que m'aguarda
agora que ita se'n ye l'aimata mía.

Obras inspiratas en Roxolana

[editar | modificar o codigo]

Roxolana, u Jurrem, ye estata lo motivo, igual a Turquía como a Occident, de pinturas, de piezas musicals (como una sinfonía de Joseph Haydn y una opera de Sichynsky), d'obras de teatro y de novelas, mes que mes en ucrainés.

Tamién se'n ha feito un molimento en o suyo lugar natal de Rohatyn.

Vinclos externos

[editar | modificar o codigo]