Gülgün Köroğlu İstanbul'daki Bizans İmparatorluk Sarayları

Halil İnalcık'ın kaleminden Osmanlı Tarihinin bakış açısını da katarak, Gregory Bizans Tarihi'nin çöküş dönemi kısmının özetlenmiş halini içermektedir.

SSRN Electronic Journal. ISSN: 1556-5068 , 2022

Öz "Saray" aslen Farsça bir kelime olup "ev, mesken, konak, menzil" manalarına gelmektedir. Türkçe de "saray" kelimesi bu manalarla birlikte "büyük konak, hükümdarın ikametgâhı, hükümdarın sarayı, kasrı, köşkü" anlamında kullanılmaktadır. Saray, hükümdarın oturduğu büyük bina olmanın yanı sıra yönetimin merkezi olması açısından önem taşır. Büyük Selçuklu Devleti, daha sonrasında ise beylikten imparatorluğa dönüşen Osmanlı sarayları mimari olarak büyük ve gösterişli binalardı. Bu büyüklük ve gösteriş Devletin gücünü temsil ediyordu. Bir devleti siyasi, idari, kültürel, ekonomik ve sosyal olarak yansıtan en önemli kurumlardan birisi saray teşkilatıdır. Çünkü bu teşkilata bakarak devletin halkla ilişkisini ve devletin gücünü anlayabiliriz. Tarih sayfalarına bakıldığında, saray ne kadar büyük ve gösterişliyse devletin o kadar güçlü olduğu düşünülmüştür. Kadim Anadolu üzerinde hüküm sürmüş bulunan medeniyetlerden Doğu Roma, Selçuklu sarayları konu edilmiştir. Türk-Osmanlı dönemine ait saray yapıları ile ilgili literatür geniş bir şekilde verilmeye çalışılmıştır.

2019

Fatih'in yanındaki Bizans prensleri, 2022

İstanbul'un fethinin 569. Yıl dönümündeyiz, Fatih Sultan Mehmet ve şehitler için anmalar yapıldı, fethin coşkusu yeniden yaşandı. Fatih Sultan Mehmet için yapılan anmalarda onun ne kadar büyük bir padişah olduğundan bahsedilir. Yabancı dil bilmesi, bilime ve sanata önem vermesi, imparatorluğu büyütme isteği ve başarıları hep anlatılır. Fatih'i anlatırken önemli bir noktaya daha dikkat çekilmesi kanaatindeyiz. Onun uygarlık birikimine en büyük katkısı, Osmanlı ile yabancı devletlerin birikimini birleştirip gerçek bir imparatorluk hatta medeniyet yaratmaktı. Osmanlı'daki devşirme sistemi, sadece devlete bağlı güvenilir kadrolar yetiştirmeyi değil başka devletlerin birikiminin Osmanlı'yla birleştirilmesini de hedefliyordu.

Anadolu'nun zengin tarihi coğrafyasında önemli yer tutan Frigya bölgesi, son yıllarda yoğun bir şekilde incelenmektedir. Bölgenin hem askeri hem de ticari anlamdaki stratejik önemi, Bizans döneminde sahip olduğu yol sistemi ile belirtilir. Ayrıca, kısmen günümüze ulaşabilmiş Bizans dönemi yapıları, Frigya'nın önemli bir dini merkez de olduğuna işaret etmektedir. Bilinen kalıntılarının çoğu arkeolojik çalışmalarda bulunmuş kilise kalıntıları ve kiliselerde kullanılan mimari plastik parçalardan oluşmaktadır. Ayrıca, bugün bölgedeki birçok kasaba ve köyde Bizans dönemi mimari plastik parçalarını devşirme olarak görmek mümkündür; bununla birlikte ait oldukları Bizans yerleşimleri tespit edilememiştir. Bu durum yerleşim alanlarının zaman içerisinde yağmalandığını göstermektedir. Frigya bölgesindeki şehirlerin yağmalanması büyük oranda Arap akınları sırasında gerçekleşmiştir. M.S. 7-9. yüzyıllar boyunca süren Arap akınları, insanları emniyet için kaya yerleşim yerlerinde saklamak zorunda bırakmıştır. Aslen kaya yerleşimi geleneği bölgede Frig çağından beri vardır; kalıntılar kaya mimarisinin bu dönemden itibaren kesintisiz devam ettiğini gösterir. Frigler tarafından oluşturulan kaya yapıları Yunan ve Roma dönemleri boyunca kullanıldıkları gibi, yenileri de eklenmiştir. Dışa karşı korunaklı olan kayaların içine oydukları mekânları gerek gündelik yaşam gerekse dini ibadetlerini gerçekleştirebildikleri yerler olarak tasarladıkları muhtemeldir. Büyük olasılıkla mevcut mekânlar, Bizanslılar tarafından Hıristiyan inancına uygun ibadet mekânlarına dönüştürülmüş ve Bizans mimarisinin plan tiplerini içeren yeni örnekler eklenmiştir. Kaya Kiliseleri içerisinde temel olarak iki çeşit yapı grubu tespit edilmektedir. Bunlardan biri Bizans mimarisinde iyi bilinen plan tiplerini ortaya koymaktadır. Frigya bölgesinin kaya kiliseleri, Bizans kilise mimarisinin başlıca bütün tiplerini içermektedir: Başta tek nefli olmak üzere, iki nefli, üç nefli (bazilikal), haç planlı, kapalı Yunan haçı planlı kiliseler inşa edilmiştir. Diğeri ise analitik çözümleme gerektiren, farklı plan tipinde olanlardır. Kiliselerin duvarlarında kazıma ve boyama ile yapılmış çeşitli motifler, figürler ve yazıtlar da görülmektedir. Bu çalışmada Frigya'da, Eskişehir, Kütahya ve Afyonkarahisar şehirleri çevresinde bulunan, tüf tipi kayalıkların oyulması ile oluşturulmuş Bizans dönemi kiliselerinin plan tipleri, işlevleri ve dekoratif özellikleri ile tanımlanıp tanıtılmaları amaçlanmıştır. Abstract The Phrygia region, which has a significant place in the rich historical geography of Anatolia, is being keenly studied in recent years. Its strategic importance in both military and commercial terms is demonstrated by the road system that it had in the Byzantine period. The structures of the Byzantine period that survived partly today, indicate that Phrygia is also an important religious center. Most of the constructional remains from Byzantine period of Phrygia to date, found in archaelogical excavations, consist of churches and architectural sculpture pieces used in churches. Today, it is possible to see architectural sculptures of the Byzantine period in many towns and villages as spolia, although Byzantine settlements to which they belong are, not located yet. This indicates that such settlements were looted over time. The plundering of regional cities was probably really effective in the course of Arab raids. Between the 7th-9th centuries AD, the constant Arab raids forced people to hide in rock-cut settlements for safety. Hereabouts, this tradition can be linked to the age of Phrygians. Traces still exist to show that rock-cut architecture continued without a break. In parallel, it can be alleged that rock structures carved out by the Phrygians were used in Hellen and Roman times, also that new ones were added. It is possible that these people designed protected rock formations as places of worship and living. Most probably, these places 1 Bu makale " Dağlık Frigya Bölgesi Bizans Dönemi Kaya Mimarisi " adlı doktora tezinden üretilmiştir. Tez çalışması Anadolu Üniversitesi Proje Birimi tarafından desteklenmiştir. (Proje no: 1101E002)

Toplumsal Tarih 254 (Special Issue titled “Ayasofya: Kimlik, Hafıza ve Mekân Üzerine Bin Beş Yüz Yıllık Bir Tartışma,” ed. Çiğdem Kafescioğlu and Nevra Necipoğlu), 2015