Kvinesdal

Berggrunnen i heile kommunen høyrer til grunnfjellet, der det aller meste består av ulike artar gneis. Både Fedafjorden og Kvinesdalen innanfor har bratte sider. Dalbotnen i Kvinesdalen er vid frå Øye ved Kvinas munning til administrasjonssenteret Liknes der dalen deler seg i Vesterdalen og Austerdalen.

Mellom dei to dalane og i grensetraktene til nabokommunane på begge sider er det store heiområder. Desse når 300–600 meter over havet sør for Sørlandsbanen sin trasé gjennom kommunen. Vidare nordover blir heiene gradvis høgare og heiområdene meir samanhengande, og lengst nord er det mest snaufjell. Høgaste punkt er Venehei (993 meter over havet) nordaust for Knaben gruver.

Kaldaste månad er februar med normal på 1,0 °C, og varmaste månad er juli med normal på 16,1 °C. Målingane er gjorde ved Lyngdal målestasjon.

Busetjinga er spreidd i dalane, tettast i sør, ikkje minst i og omkring rundt administrasjonssenteret Liknes som ligg noko innanfor botnen av Fedafjorden. Det tidlegare Fjotland i nord har relativt tynn busetjing.

Folketalet i Kvinesdal har svinga i takt med forholda for næringslivet, og det har i periodar vore ei omfattande oversjøisk utvandring frå kommunen. Dette blir ikkje minst spegla i utviklinga av folketalet som i byrjinga av 1970-talet ikkje låg høgare enn hundre år tidlegare, det vil seie rundt 5300 innbyggjarar (med dagens grenser). Sidan har folketalet stort sett vist stigning, i tiårsperioden 2010–2020 med gjennomsnittleg 0,4 prosent årleg mot 1,0 prosent i Agder samla sett.

Ifylgje definisjonen til Statistisk sentralbyrå er det tre tettstader i Kvinesdal. Tettstadene er til saman 3,5 km², og omfattar 0 % av arealet i kommunen.

Kvinesdal har eit allsidig næringsliv. Kommunen er, etter Farsund, den viktigaste jordbrukskommunen i fylket etter jordbruksareal. Jordbruket har hovudvekt på storfe- og sauehald. Dei største jordbruksareala ligg på den breie elvesletta mellom elvemøtet mellom Kvina og Litleåna og Kvinas munning i botnen av Fedafjorden.

Industrien er betydeleg med 14 prosent av arbeidsplassane til kommunen, 26 prosent inkluderte byggje- og anleggsverksemd og kraft- og vassforsyning/renovasjon (2019). Industrien blir dominert av primær jern- og metallindustri (Eramet Norway Kvinesdal, tidlegare Øye smelteverk) som sysselset rundt tre firedelar av dei tilsette i industrien i Kvinesdal (2019). Elles har verkstadsindustrien 15 prosent og næringsmiddelindustrien fire prosent av dei sysselsette i industrien i kommunen (2019). Fiskeoppdrett (piggvar) i Fedafjorden nyttar spillvarmen frå smelteverket.

Det var gruvedrift ved Knaben molybdengruver nord i kommunen fram til 1973. Desse gruvene var største molybdenprodusent i Europa på 1940- og 1950-talet og hadde i sine beste år 7–8 prosent av verdsproduksjonen av molybden. I 2005 vart det laga ein plan for framleis drift i gruvene, og frå 2007 er det på nytt drift, men førebels berre i ein svært beskjeden skala.

Kvinesdal er kommunen med femte størst vasskraftproduksjon i Agder, og er ein middels stor kraftkommune på landsbasis. Dei 17 vasskraftverka i kommunen produserer til saman 924 gigawattimer i året (gjennomsnitt 1993-2020). Det største kraftverket er Solhom (i drift fra 1974), som står for om lag åtti prosent av vasskraftproduksjonen. Andre store kraftverk er Rafoss (2021) og Dvergfossen (2021). Sira Kvina Kraftselskap er hovudeigar av om lag åtti prosent av vasskraftproduksjonen i kommunen.

Rundt 43 prosent av dei busette yrkestakarane i Kvinesdal har arbeid utanfor kommunen, 16 prosent i Flekkefjord/Sirdal, åtte prosent i Farsund/Lyngdal/Hægebostad, sju prosent i Rogaland kor fire prosent i Stavangerområdet, fire prosent i Kristiansandsområdet og to prosent i Agder elles.

E39 (Kristiansand – Stavanger) kryssar kommune i sør og går i høgbru over indre del av Fedafjorden. Lenger nord kryssar fylkesveg 42 (Arendal–Evje–Egersund) kommunen. Desse tverrgåande sambanda blir bundne saman av fleire fylkesvegar nord–sør. Den viktigaste er fylkesveg 465 som kjem frå fylkesveg 43 ved Farsund, spring saman med E39 over Fedafjorden til Hangeland og går så nordover forbi til Liknes til Kvinlog ved fylkesveg 42. Derfrå held han fram vidare nordover til Knaben gruver. Frå Liknes fører fylkesveg 4090 på austsida av Fedafjorden til E39 og fylkesveg 465 til Farsund. Frå Handeland ved E39 og Vemestad ved fylkesveg 43 i Lyngdal går fylkesveg 461 til Liknes. Frå Liknes til Birkeland i Hægebostad går fylkesveg 4166/4168/4184.

Sørlandsbanen kryssar kommunen mellom E39 og fylkesveg 42, og har faste stopp på Storekvina stasjon, som ligg ved fylkesveg 465, ni kilometer nord for Liknes.

Kvinesdal høyrer til Agder politidistrikt, Agder tingrett og Agder lagmannsrett.

Kommunen er med i regionrådet Lister interkommunale politiske råd saman med Farsund, Flekkefjord, Hægebostad, Lyngdal og Sirdal.

Kvinesdal kommune svarer til dei tre sokna Feda, Fjotland og Kvinesdal i Lister og Mandal prosti (Agder og Telemark bispedømme) i Den norske kyrkja.

Mot slutten av 1800-talet høyrde Kvinesdal til Lister fogderi i Lister og Mandals amt.

Det gamle gruvesamfunnet i fjellbygda Knaben vitnar framleis om gruvedrifta som var her mellom 1885 og 1975, med utvinning av molybden, som mellom anna blir brukt til framstilling av våpen. Under andre verdskrigen tok den tyske okkupasjonsmakta kontroll over gruva, som difor blei bomba to gonger av dei allierte.

Frå slutten av 1800-talet og heilt fram til 1970-åra var det stor utvandring til USA frå Kvinesdal og nabokommunane. Banda til USA er framleis tette, og det har blitt arrangert Kvinesdal utvandrarfestival årleg ved Sørlandet Utvandrersenter.

To kilometer nord for Liknes ligg «Sarons dal», eit viktig sentrum for pinserørsla i Noreg. Herfrå blir drive ei lang rekkje aktivitetar i inn- og utland, og sommarstemnet her samlar tusenvis av menneske.

Frå «Utsikten» ved E39, om lag tre kilometer aust for Liknes, er det utsyn over bygda og fjorden. Her står statue av skalden Tjodolf frå Kvine (laga av Ståle Kyllingstad). Kvinesdal kyrkje er ei åttekanta trekyrkje i nyklassisistisk stil frå 1837, teikna av slottsarkitekten, Hans D. F. Linstow. Fjotland kyrkje er ein langkyrkje i tre, bygd i 1836.

Agder – Flekkefjords Tidende er lokalavis for kommunane Flekkefjord, Kvinesdal, Sirdal, Lund og Sokndal. Avisa kjem ut tre dagar i veka og blir redigert på bokmål.

Kommunevåpenet (godkjent i 1985) har eit gaffelkors i sølv, danna ved taggesnitt, mot ein blå bakgrunn. Dette speglar topografien til kommunen, der dei to dalføra Vesterdalen og Austerdalen møtest i Liknes og fører ned til Fedafjorden.

Namnet Kvinesdal er etter elva Kvina, av norrønt hvína, ‘kvine'.

• Kvina
• Agder
• Noregs geografi

• Kvinesdal kommune sine nettsider
• Statistisk sentralbyrå: Kommunefakta Kvinesdal

• Alsvik, Marit Karin & Jan Alsvik: Kvinesdal-bilder: fotoglimt fra gamle Feda, Kvinesdal og Fjotland, 1993, 2 b.
• Egenes, Liv Grini, Bjørn Eie og Jan Rob: Knabens historie, 2004–2007, 4 b.,
• Jerstad, Johan & Tor Veggeland: Gards- og ættesoge: Fjotland, 1979
• Løyland, Margit: Fjordfolk: Fedas historie fra de eldste tider og fram til 1963, 1999
• Veggeland, Tor: Kultursoge frå Fjotland, 1983
• Årli, Ånen: Feda: gards- og slektshistorie, 1980
• Årli, Ånen: Kvinesdal: ei bygdebok, 1964–72, 3 b.