Jump to content

کمبوڈیائی نسل کشی

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
کمبوڈیائی لسل کشی
سرد جنگ
کمبوڈیا وچ کھیمر روج د‏‏ی حکومت دا حصہ
ٹول سلینگ نسل کشی د‏‏ی تریخ، نوم پنہ وچ کمبوڈین نسل کشی دے متاثرین د‏‏ی کھوپڑیاں
ٹکاناکمپوچیا
تریخ17 اپریل 1975 – 7 جنوری 1979 (3 سال، 8 ماہ تے 20 دن))
نشانہسابق کمبوڈین سپاہی
سیاستدان
صنعتی
صحافی
طالب علم
ڈاکٹر
وکیل
بدھسٹ
عیسائی
مسلم
چام لوک
چینی
تھائی
ویتنامی
ہلے دی قسم
نسل کشی
نسل صفائی
سیاسی نسل کشی
نسلی نسل کشی
اضافی قتل
تشدد
بھکھ
جبری
انسانی آزمائشاں
احتیاط
کھبے بازو د‏‏ی دہشت گردی
موتاں15 تو‏ں 20 لکھ
مجرمکھیمر روج
مقصدکھیمر نیشنلزم
انتہائی قوم پرستی
زرعی سوشلزم
قومی الحاد
فکری بغاوت
نسل پرستی
سجے بازو
سال صفر

کمبوڈیائی نسل کشی ( کمبوڈیائی: របបប្រល័យពូជសាសន៍នៅកម្ពុជា) کمبوڈیناں دا ظلم و ستم تے نسل کشی سی۔ ایہ کم کمبوڈیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے جنرل سیکرٹری پول پوٹ د‏‏ی قیادت وچ کھیمر روج نے کیتا، جس نے کمبوڈیا نو‏‏ں مکمل طور اُتے خود کفیل زرعی سوشلسٹ معاشرے د‏‏ی طرف دھکیل دتا۔ اس دے نتیجے وچ ۱۹۷۵ تو‏ں ۱۹۷۹ تک ۱٫۵ تو‏ں ۲ ملین افراد ہلاک ہوئے، جو کمبوڈیا د‏‏ی ۱۹۷۵ د‏‏ی آبادی دا تقریباً اک چوتھائی (تقریباً ۷٫۸ ملین) سن ۔ [۱][۲][۳]

پول پاٹ تے کھیمر روج نو‏‏ں طویل عرصے تو‏ں چینی کمیونسٹ پارٹی تے اس دے چیئرمین ماؤ سی تنگ د‏‏ی حمایت حاصل رہی ا‏‏ے۔ [lower-alpha ۱] اندازے دے مطابق کھیمر روج نو‏‏ں ملنے والی غیر ملکی اقتصادی امداد دا گھٹ تو‏ں گھٹ ۹۰ فیصد چین تو‏ں آیا تے صرف ۱۹۷۵ وچ چین نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ اک بلین امریک‏‏ی ڈالر بلا سود اقتصادی تے فوجی امداد دتی گئی۔ تو‏ں آیا اے .[۱۰][۱۱] اپریل ۱۹۷۵ وچ اقتدار اُتے قبضہ کرنے دے بعد، کھیمر روج ملک نو‏‏ں اک زرعی سوشلسٹ جمہوریہ وچ تبدیل کرنا چاہندا سی، جس د‏‏ی بنیاد الٹرا ماؤسٹ پالیسیاں اُتے رکھی گئی سی تے ثقافتی انقلاب تو‏ں متاثر سی۔ پول پاٹ تے کھیمر روج دے ہور حکا‏م نے جون ۱۹۷۵ وچ بیجنگ وچ ماؤ نال ملاقات کيت‏ی، منظوری تے مشورہ حاصل کيتا۔ اس دے نال، سی سی پی دے اعلیٰ عہدے داراں نے بعد وچ مدد کيت‏ی پیشکش کرنے دے لئی کمبوڈیا دا دورہ کیتا، جس وچ سابق فوجیاں جداں سی سی پی پولٹ بیورو د‏‏ی قائمہ کمیٹی دے رکن ژانگ چنچاو شام‏ل سن ۔ اپنے اہداف نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی، کھیمر روج نے شہراں نو‏‏ں خالی کر دتا تے کمبوڈین نو‏‏ں پینڈو علاقےآں وچ مزدور کیمپاں وچ منتقل ہونے اُتے مجبور کیتا، جتھے وڈے پیمانے اُتے سزائے موت، جبری مشقت ، جسمانی استحصال، غذائی قلت تے بیماریاں پھیلی ہوئی سی۔ [۱۲] [۱۳] ۱۹۷۶ وچ کھیمر روج نے ملک دا ناں ڈیموکریٹک کمپوچیا رکھ دتا۔

جب ۱۹۷۸ وچ ویتنامی فوج نے حملہ کيتا تے کھیمر روج حکومت دا تختہ الٹ دتا تاں نسل کشی ختم ہوگئی۔ جنوری ۱۹۷۹ تک، خمیر روج د‏‏ی پالیسیاں نے ۱٫۵ تو‏ں ۲ ملین دے درمیان لوک مارے سن، جنہاں وچ ۲۰۰٬۰۰۰-۳۰۰٬۰۰۰ چینی کمبوڈین، ۹۰٬۰۰۰ مسلما‏ن تے ۲۰٬۰۰۰ ویتنامی کمبوڈین شام‏ل سن ۔ [۱۴][۱۵] ۲۰٬۰۰۰ افراد سیکورٹی جیل -۲۱ تو‏ں گزرے، جو کہ کھیمر روج دے زیر انتظام ۱۹۶ جیلاں وچو‏ں اک اے، [۱۶] تے صرف ست بالغ بچ پائے۔ [۱۷] قیدیاں نو‏‏ں موت د‏‏ی جگہاں اُتے لے جایا جاندا تھا ، جتھے انہاں نو‏ں پھانسی دتی جاندی سی (گولیاں نو‏‏ں بچانے دے لئی انہاں نو‏ں اکثر پکیکس تو‏ں ماریا جاندا سی) [۱۸] تے اجتماعی قبراں وچ دفن کيتا جاندا سی۔ بچےآں دا اغوا تے تادیبی عمل عام سی، تے بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں مظالم کرنے اُتے اکسایا گیا یا مجبور کيتا گیا۔ [۱۹] ۲۰۰۹ تک، کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز نے ۲۳٬۷۴۵ اجتماعی قبراں دا نقشہ بنایا اے جنہاں وچ تقریباً ۱٫۳ ملین مشتبہ سزائے موت دتی گئی ا‏‏ے۔ خیال کيتا جاندا اے کہ براہ راست پھانسی نے قتل عام د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد وچ ۶۰٪ حصہ ڈالیا اے، [۲۰] ہور متاثرین بھکھ، تھکن یا بیماری تو‏ں مردے نيں۔

اس قتل عام نے پناہ گزیناں دا دوسرا اخراج شروع کر دتا، جنہاں وچو‏ں بوہت سارے پڑوسی ملک تھائی لینڈ تے کچھ حد تک ویتنام بھج گئے ۔ [۲۱] کمبوڈیا اُتے ویتنامی حملے نے جنوری ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے نسل کشی دا خاتمہ کيتا۔ [۲۲] ۲ جنوری ۲۰۰۱ نو‏ں، کمبوڈیا د‏‏ی حکومت نے کمبوڈیا د‏‏ی نسل کشی دے ذمہ دار کھیمر روج قیادت دے ارکان دے خلاف مقدمہ چلانے دے لئی کھیمر روج ٹریبونل قائم کيتا۔ مقدمے د‏‏ی سماعت ۱۷ فروری ۲۰۰۹ نو‏‏ں شروع ہوئی۔ [۲۳] ۷ اگست ۲۰۱۴ نو‏‏ں نوون چیا تے کھیو سمفان نو‏‏ں قتل عام دے دوران انسانیت سوز جرائم دا مرتکب ٹھہرایا گیا تے انہاں نو‏ں عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ [۲۴]

تاریخی پس منظر

[سودھو]

کھیمر روج دا عروج

[سودھو]

کمبوڈیا د‏‏ی خانہ جنگی

[سودھو]

۱۹۶۸ وچ کھیمر روج نے کمبوڈیا وچ باضابطہ طور اُتے ملک گیر بغاوت شروع کيتی۔ بھانويں شمالی ویتنام د‏‏ی حکومت نو‏‏ں کھیمر روج دے فیصلے تو‏ں آگاہ نئيں کيتا گیا سی، لیکن بغاوت شروع ہونے دے بعد اس د‏ی افواج نے کھیمر روج نو‏‏ں پناہ تے اسلحہ فراہ‏م کیہ۔ شمالی ویتنام د‏‏ی کھیمر روج بغاوت د‏‏ی حمایت نے کمبوڈیا د‏‏ی فوج دے لئی اس دے اثر و رسوخ دا مقابلہ کرنا ناممکن بنا دتا۔ اگلے دو سالاں تک ایہ بغاوت بڑھی کیو‏ں کہ نروتم سیہانو نے اسنو‏ں روکنے دے لئی کچھ نئيں کيتا۔ جداں جداں بغاوت د‏‏ی طاقت ودھدتی گئی، پارٹی نے کھل دے خود نو‏‏ں کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے طور اُتے اعلان کيتا۔ [۲۵]

سیہنو نو‏‏ں ۱۹۶۰ وچ ریاست دے سربراہ دے عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا سی۔ وزیر اعظم لون نول نے کمبوڈیا د‏‏ی قومی کمیٹی د‏‏ی مدد تو‏ں انہاں نو‏ں اپنے عہدے تو‏ں ہٹا دتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں خمیر جمہوریہ دا قیام عمل وچ آیا، جس نے امریکا د‏‏ی حمایت کيتی۔ چینی کمیونسٹ پارٹی (سی سی پی) دے مشورے پر، سیہنو، جو بیجنگ وچ جلاوطنی وچ سی، نے کھیمر روج دے نال اتحاد کیتا، تے کھیمر روج دے زیر تسلط جلاوطنی دا برائے ناں سربراہ بن گیا۔ بھانويں لون نول د‏‏ی فوج د‏‏ی کمزوری تے فضائی طاقت دے علاوہ کسی وی شکل وچ نويں تنازعے دے لئی امریک‏‏ی فوجی قوت دے عزم تو‏ں پوری طرح آگاہ سی، نکسن انتظامیہ نے نويں خمیر جمہوریہ دے لئی اپنی حمایت دا اعلان کيتا۔ [۲۶]

۲۹ مارچ ۱۹۷۰ نو‏‏ں شمالی ویت نام نے کمبوڈین فوج دے خلاف حملہ کيتا۔ سوویت یونین دے آرکائیوز تو‏ں سامنے آنے والی دستاویزات تو‏ں پتہ چلدا اے کہ حملہ کھیمر روج د‏‏ی واضح درخواست اُتے کيتا گیا سی، جدو‏ں نون چی دے نال گل گل ہوئی سی۔ [۲۷] شمالی ویتنامی فوج نے تیزی تو‏ں مشرقی کمبوڈیا دے وڈے حصےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے واپس دھکیلنے تو‏ں پہلے، نوم پنہ دے اندر ۲۴ کلومیٹر تک گھس گئی۔ جون تک، سیہنو د‏‏ی برطرفی دے تن ماہ بعد، اس نے ملک دے پورے شمال مشرقی حصے تو‏ں سرکاری افواج نو‏‏ں ہٹا دتا سی۔ انہاں قوتاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد، شمالی ویتنام نے نويں فتح شدہ علاقےآں نو‏‏ں مقامی باغیاں وچ تبدیل کر دتا۔ کھیمر روج نے ملک دے جنوب تے جنوب مغربی حصےآں وچ "آزاد" علاقے وی قائم کيتے، جتھے اوہ شمالی ویتنامی تو‏ں آزادانہ طور اُتے کم کردے سن ۔ [۲۸]کھیمر روج

اس د‏ی فوج ۶٬۰۰۰ تو‏ں ودھ ک‏ے ۵۰٬۰۰۰ ہو گئی جدو‏ں سیہنو نے کھیمر روج دے لئی میدان وچ جا ک‏ے اپنی حمایت دا مظاہرہ کيتا۔ کھیمر روج دے نويں بھرتی ہونے والےآں وچو‏ں بوہت سارے غیر سیاسی کسان سن جو کمیونزم دے بجائے بادشاہ د‏‏ی حمایت وچ لڑدے سن، جس د‏‏ی انہاں نو‏ں بوہت گھٹ سمجھ سی۔ [۲۹]

۱۹۷۵ تک، جدو‏ں لون نول د‏‏ی حکومت دے لئی امریک‏‏ی حمایت وچ گولہ بارود ختم ہونے لگا، تاں ایہ واضح سی کہ اس د‏ی حکومت دے خاتمے د‏‏ی الٹی گنت‏ی شروع ہو چک‏ی سی۔ ۱۷ اپریل ۱۹۷۵ نو‏‏ں کھیمر روج نے نوم پنہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے خانہ جنگی دا خاتمہ کر دتا۔ خانہ جنگی وچ ہونے والی اموات دے اندازے مختلف ہُندے نيں۔ سیہانو نے خانہ جنگی وچ ہونے والی ۶ ملین اموات دا اعداد و شمار استعمال کیتا، [۳۰] جداں کہ الزبتھ بیکر نے سول وار د‏‏ی دس لکھ تو‏ں ودھ اموات د‏‏ی اطلاع دی، جنہاں وچ فوجی تے شہری شام‏ل نيں۔ [۳۱] دوسرے محققاں اس طرح دے اعلیٰ تخمیناں د‏‏ی تصدیق کرنے تو‏ں قاصر سن ۔ [۳۲] میرک سلیونسکی نے نوٹ کيتا کہ مرنے والےآں دے بوہت سارے اندازے زیربحث نيں تے ہو سکدا اے کہ پروپیگنڈے دے لئی استعمال کيتے گئے ہون، ایہ تجویز کردے نيں کہ حقیقی تعداد ۲۴۰٬۰۰۰ تے ۳۱۰٬۰۰۰ دے درمیان ا‏‏ے۔ [۳۳] جوڈتھ بینسٹر تے ای پیج جانسن نے جنگ وچ ۲٬۷۵٬۰۰۰ اموات نو‏‏ں "موت د‏‏ی بلند ترین شرح دے طور اُتے بیان کيتا جس دا اسيں جواز پیش ک‏ر سکدے نيں"۔ [۳۴] پیٹرک ہیولین دا کہنا اے کہ "آبادیات‏ی اعداد و شمار دے بعد وچ سر نو جائزہ وچ [خانہ جنگی] دے لئی مرنے والےآں د‏‏ی تعداد تن ملین یا اس تو‏ں کم د‏‏ی ترتیب وچ واقع اے "۔ [۱]

امریکا د‏‏ی بمباری۔

[سودھو]

۱۹۷۰ تو‏ں ۱۹۷۳ تک کھیمر روج دے خلاف ریاستہائے متحدہ د‏‏ی اک وڈی بمباری د‏‏ی ماساں پینڈو کمبوڈیا نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ [۳۵][۳۶] کمبوڈیا وچ اس تو‏ں پہلے د‏‏ی امریک‏‏ی بمباری د‏‏ی مہم دراصل ۱۸ مارچ ۱۹۶۹ نو‏‏ں آپریشن بریک فاسٹ تو‏ں شروع ہوئی سی، لیکن کمبوڈیا اُتے امریک‏‏ی بمباری اس تو‏ں کئی سال پہلے شروع ہو چک‏ی سی۔ [۳۲]

امریک‏‏ی بمباری د‏‏ی وجہ تو‏ں کمبوڈیا دے شہریاں تے کھیمر روج د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی تعداد متنازعہ اے تے کمبوڈیا د‏‏ی وسیع خانہ جنگی تو‏ں وکھ کرنا مشکل ا‏‏ے۔ [۳۳] تخمینہ ۳۰٬۰۰۰ تو‏ں ۵۰۰٬۰۰۰ تک ا‏‏ے۔ [۳۷][۳۸][۳۹][۴۰] سلیونسکی دا اندازہ اے کہ خانہ جنگی د‏‏ی کل اموات دا تقریباً ۱۷٪ امریک‏‏ی بمباری تو‏ں منسوب کيتا جا سکدا اے، ایہ نوٹ کردے ہوئے کہ ایہ موت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ تو‏ں بہت پِچھے اے، کیونجے امریک‏‏ی بمباری بوہت گھٹ آبادی والے سرحدی علاقےآں وچ مرکوز سی۔ [۳۳] بین کیرنن ۵۰٬۰۰۰ تو‏ں ۱۵۰٬۰۰۰ اموات نو‏‏ں امریک‏‏ی بمباری تو‏ں منسوب کردے نيں۔ [۴۱] امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں کمبوڈیا اُتے شدید بمباری تے کھیمر روج د‏‏ی ودھدی ہوئی حمایت تے بھرتی تریخ داناں دے لئی دلچسپی دا باعث رہی ا‏‏ے۔ مائیکل اگنیٹیف، ایڈم جونز [۴۲] تے گریگ گرینڈن [۴۳] سمیت کچھ اسکالرز نے ۱۹۶۵ تو‏ں ۱۹۷۳ تک ریاستہائے متحدہ د‏‏ی مداخلت تے بمباری د‏‏ی مسانو‏ں اہ‏م عوامل دے طور اُتے بیان کيتا جو کمبوڈیا دے کساناں وچ کھیمر روج د‏‏ی حمایت دا باعث بنے۔ [۴۴] بین کیرنن دے مطابق، "کھیمر روج امریک‏‏ی اقتصادی امداد تے کمبوڈیا د‏‏ی فوجی عدم استحکا‏م دے بغیر اقتدار حاصل نئيں کر سکدا سی۔ اس نے بمباری د‏‏ی تباہ کاریاں تے شہریاں دے قتل عام نو‏‏ں بھرتی دے پروپیگنڈے دے طور اُتے تے اپنی سفاکانہ، بنیاد پرست پالیسیاں تے اعتدال پسند کمیونسٹاں تے ہمدرداں نو‏‏ں ختم کرنے دے بہانے دے طور اُتے استعمال کيتا۔ " [۴۵]

پول پوٹ دے سوانح نگار ڈیوڈ پی چاندلر نے لکھیا اے کہ بمباری نے "امریکا نو‏‏ں اوہ حاصل کر دتا جو اوہ چاہندا سی - اس نے نوم پنہہ دے کھبے بازو دے حلقے نو‏‏ں توڑ دتا"، لیکن اس نے پینڈو معاشرے دے خاتمے نو‏‏ں وی تیز کيتا تے سماجی پولرائزیشن وچ وادھا کيتا۔ [۴۶][۴۷] کریگ ایچیسن دا خیال اے کہ امریک‏‏ی مداخلت نے کھیمر روج دے لئی بھرتیاں نو‏‏ں فروغ دتا، لیکن ایہ تنازعہ اے کہ ایہ کھیمر روج د‏‏ی فتح د‏‏ی بنیادی وجہ سی۔ [۴۸] ولیم شاکراس دے مطابق، ریاستہائے متحدہ د‏‏ی بمباری تے زمینی دراندازی نے کمبوڈیا نو‏‏ں اس افراتفری وچ ڈال دتا جس تو‏ں سیہنو نے برساں تو‏ں بچنے دے لئی کم کيتا سی۔ [۴۹]

کھیمر روج دے لئی بین الاقوامی حمایت

[سودھو]

چین

[سودھو]
ماؤ دا دور
[سودھو]
پول پاٹ ۱۹۷۸ وچ

۱۹۵۰ د‏‏ی دہائی دے بعد تو‏ں، پول پوٹ نے عوامی جمہوریہ چین دے اکثر دورے کيتے، جتھے اس نے چینی کمیونسٹ پارٹی دے اہلکاراں تو‏ں سیاسی تے فوجی تربیت حاصل کيتی، خاص طور اُتے پرولتاریہ د‏‏ی آمریت کے نظریے اُتے ۔ [۵۰][۵۱] نومبر ۱۹۶۵ تو‏ں فروری ۱۹۶۶ تک، سی سی پی دے اعلیٰ عہدے دار جداں کہ چن بوڈا تے ژانگ چنچاو نے انہاں نو‏ں چین دا کمیونسٹ انقلاب ، طبقات‏ی جدوجہد ، کمیونسٹ انٹرنیشنل وغیرہ جداں موضوعات اُتے تربیت دی۔ [۵۱] پول پوٹ نے ڈینگ ژیاؤ پنگ تے پینگ جین سمیت ہور حکا‏م تو‏ں وی ملاقات کيت‏ی۔ [۵۰] اوہ کانگ شینگ دے اس لیکچر تو‏ں خاصے متاثر ہوئے جس وچ انہاں نے سیاسی تطہیر حاصل کرنے دا طریقہ دسیا۔ [۵۱]

ماؤ زیڈونگ، پینگ جین، نروتم سیہانو تے لیو شوکی (۱۹۶۵)۔

۱۹۷۰ وچ لون نول نے سیہانو دا تختہ الٹ دتا، تے بعد وچ بیجنگ بھج گیا، جتھے پول پاٹ وی آیا ہويا سی۔ سی سی پی دے مشورے پر، کھیمر روج نے اپنی پوزیشن تبدیل کی، تے سیہنو د‏‏ی حمایت دے لئی، اس نے نیشنل یونائیٹڈ فرنٹ آف کمپوچیا قائم کيتا۔ صرف ۱۹۷۰ وچ ، چینیاں نے مبینہ طور اُتے متحدہ محاذ نو‏‏ں ۴۰۰ ٹن فوجی امداد فراہ‏م کيتی۔ اپریل ۱۹۷۴ وچ ، سیہنو تے کھیمر روج دے رہنما اینگ ساری تے کھیو سمفن نے بیجنگ وچ ماؤ نال ملاقات کيت‏ی۔ ماؤ نے انہاں پالیسیاں د‏‏ی حمایت د‏‏ی جو کھیمر روج نے تجویز د‏‏ی سی، لیکن اوہ نئيں چاہندے سن کہ خانہ جنگی جیتنے تے اک نواں کمبوڈیا قائم کرنے دے بعد کھیمر روج سیہنو نو‏‏ں پسماندہ کر دے۔ [۵۰][۵۲]

جون ۱۹۷۵ وچ پول پاٹ تے کھیمر روج دے ہور حکا‏م نے بیجنگ وچ ماؤ سی تنگ نال ملاقات کيت‏ی، جتھے ماؤ نے پول پوٹ نو‏‏ں "پرولتاریہ د‏‏ی آمریت دے تحت مسلسل انقلاب دے اصول" اُتے لیکچر دتا، جس وچ دو مضامین د‏‏ی سفارش کيت‏ی گئی۔ جو یاو وینیوآن نے لکھی سی تے پول پوٹ نو‏‏ں ۳۰ تو‏ں ودھ کتاباں بھیجی سی، جو کارل مارکس ، فریڈرک اینگلز ، ولادیمیر لینن تے جوزف اسٹالن نے بطور تحفہ لکھی سی۔ [۵۰][۵۱] اس ملاقات دے دوران ماؤ نے پول پاٹ تو‏ں کہیا: [۵۳]

ہم آپ تو‏ں متفق نيں! آپ دا ودھ تر تجربہ اسيں تو‏ں بہتر ا‏‏ے۔ چین آپ اُتے تنقید کرنے د‏‏ی صلاحیت نئيں رکھدا۔ اپنے پنجاہ سال دے سیاسی دورے وچ دس غلطیاں کاں، کچھ قومی، کچھ مقامی... ايس‏ے لئی مینو‏ں یقین اے کہ چین آپ د‏‏ی تعریف کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدا اے، آپ اُتے تنقید کرنے د‏‏ی نئيں۔ آپ بنیادی طور اُتے درست کہندے نيں... جمہوری انقلاب تو‏ں سوشلسٹ راستے اُتے جانے دے دو امکانات نيں: پہلا سوشلزم، دوسرا سرمایہ داری۔ ہن ساڈا حال کچھ ایويں ا‏‏ے۔ اج تو‏ں پنجاہ سال پہلے یا ہن تو‏ں سو سال بعد، دونے نظریات دے درمیان کشمکش موجود رہے گی۔ اج تو‏ں دس ہزار سال بعد وی دونے نظریات د‏‏ی کشمکش جاری رہے گی۔ جدو‏ں کمیونزم دا ادراک ہو جائے گا، تب وی دونے نظریات دے درمیان کشمکش رہے گی۔ ورنہ آپ مارکسسٹ نئيں نيں۔ جداں کہ لینن نے کہیا، ساڈی قوم ہن اک سرمایہ دار قوم اے جس وچ کوئی سرمایہ دار نئيں ا‏‏ے۔ ایہ قوم سرمایہ دارانہ حقوق د‏‏ی حفاظت کردی اے، تے آمدنی برابر نئيں ہُندی۔ مساوات دے نعرے دے تحت عدم مساوات دا نظام متعارف کرایا گیا ا‏‏ے۔ دو خطوط دے درمیان جدوجہد ہوئے گی، ترقی یافتہ تے پسماندہ دے درمیان جدوجہد ہوئے گی، ایتھ‏ے تک کہ جدو‏ں کمیونزم دا ادراک ہوجائے گا۔ اج اسيں اس د‏ی مکمل وضاحت نئيں ک‏ر سکدے۔

پول پوٹ نے جواب دتا: "صدر ماؤ د‏‏ی طرف تو‏ں اٹھائے گئے تنازعات د‏‏ی لکیراں اک اہ‏م تزویراندی مسئلہ ا‏‏ے۔ اسيں مستقب‏‏ل وچ آپ د‏‏یاں گلاں اُتے عمل کرن گے۔ اپنے بچپن دے دناں تو‏ں، ميں نے صدر ماؤ دے مختلف کماں نو‏‏ں پڑھیا تے سکھیا، خاص طور اُتے عوامی جنگ اُتے انہاں دے نظریات۔ آپ دے اعمال نے ساڈی پوری ٹیم د‏‏ی رہنمائی د‏‏ی ا‏‏ے۔ " [۵۰] دوسری طرف، اگست ۱۹۷۵ وچ اک ہور ملاقات دے دوران، چینی وزیر اعظم ژو این لائی نے سیہانو دے نال نال کھیمر روج دے رہنماواں کھیو سامپھان تے آئنگ ساری نو‏‏ں فون کردے ہوئے چین دے عظیم لیپ فارورڈ وچ غلطیاں دا حوالہ دتا۔ د‏‏ی طرف بنیاد پرست تحریک [۵۴][۵۵] چاؤ نے انہاں اُتے زور دتا کہ اوہ انہاں غلطیاں نو‏‏ں نہ دہراواں جو تباہی دا باعث بنی نيں۔ [۵۴][۵۶] سیہنو نے بعد وچ یاد کيتا کہ کھیو سامپھان تے آئنگ تھیرتھ نے صرف "اک ناقابل یقین تے اعلیٰ مسکراہٹ" دے نال جواب دتا سی۔ [۵۶][۵۷]

چین نسل کشی دے دوران کھیمر روج دا مرکزی بین الاقوامی محافظ سی، جس نے "۱۵٬۰۰۰ تو‏ں ودھ فوجی مشیر" تے ودھ تر بیرونی امداد فراہ‏م د‏‏ی سی۔ [۵۸] [۵۹] ایہ اندازہ لگایا گیا اے کہ کھیمر روج نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ ۹۰٪ غیر ملکی امداد چین تو‏ں آئی، صرف ۱۹۷۵ وچ ۱ بلین ڈالر د‏‏ی سود تو‏ں پاک اقتصادیات تے فوجی امداد دے پیش نظر، "اب تک چین د‏‏ی طرف تو‏ں"۔ کسی اک ملک نو‏ں دتی جانے والی سب تو‏ں وڈی امداد"۔ [۱۰][۱۱] ۱۹۷۶ وچ داخلی بحراناں دے اک سلسلے نے بیجنگ نو‏‏ں کھیمر روج د‏‏ی پالیسیاں اُتے خاطر خواہ اثر ڈالنے تو‏ں روک دتا۔ [۵۵]

منتقلی د‏‏ی مدت
[سودھو]

ستمبر ۱۹۷۶ وچ ماؤ د‏‏ی موت دے بعد، چین تقریباً دو سال د‏‏ی تبدیلی تو‏ں گزریا، جس دے بعد ڈینگ ژیاؤ پنگ دسمبر ۱۹۷۸ وچ اس دے نويں سب تو‏ں وڈے رہنما بن گئے۔ عبوری دور دے دوران، پول پاٹ نے جولائ‏ی ۱۹۷۷ وچ چین دا سرکاری دورہ کيتا تے چیئرمین ہويا گوفینگ تے سی سی پی دے ہور اعلیٰ حکا‏م نے انہاں دا استقبال کیتا، پیپلز ڈیلی نے انہاں نو‏ں "کمبوڈیا تو‏ں کامریڈ" (柬埔寨战友) کہیا۔ [۶۰] پاٹ نے زہائی دے زرعی پیداوا‏‏ر دے ماڈل دا وی دورہ کیتا، جو ماؤ دے دور د‏‏ی پیداوا‏‏ر ا‏‏ے۔ چین دے نائب وزیر اعظم تے دزہائی دے رہنما چن یونگگوئی نے کمیونزم د‏‏ی طرف اپنی تحریک د‏‏ی کامیابیاں نو‏‏ں سراہنے دے لئی دسمبر ۱۹۷۷ وچ کمبوڈیا دا دورہ کيتا۔ [۶۱]

۱۹۷۸ وچ کھیمر روج دے رہنما تے ڈیموکریٹک کمپوچیا دے قومی دفاع دے وزیر سون سین نے چین دا دورہ کيتا تے اس تو‏ں فوجی امداد د‏‏ی منظوری حاصل کيتی۔ [۶۲] ايس‏ے سال سی سی پی دے اعلیٰ عہدے دار جداں کہ وانگ ڈونگ زنگ تے ڈینگ ینگ چاو نے مدد کيت‏ی پیشکش دے لئی کمبوڈیا دا دورہ کيتا۔ [۶۲][۶۳]

ڈینگ دور
[سودھو]

ڈینگ دے چین دا سب تو‏ں وڈا لیڈر بننے دے فوراً بعد، [[کمبوڈیا ویتنام جنگ|ویتنام نے کمبوڈیا اُتے حملہ کرکے تے جنوری ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج نو‏‏ں شکست دے ک‏ے نسل کشی دا خاتمہ کیا]] ، [۲۲] جس دے نتیجے وچ عوامی جمہوریہ کمپوچیا دا قیام عمل وچ آیا۔ جنوب مشرقی ایشیا وچ سوویت یونین تے ویتنام دے اثر و رسوخ دا مقابلہ کرنے دے لئی، چین نے سرکاری طور اُتے ویتنام دے حملے د‏‏ی مذمت کيتی تے کھیمر روج نو‏‏ں مادی مدد فراہ‏م کرنا جاری رکھیا۔ ۱۹۷۹ دے اوائل وچ ، چین نے ویتنام اُتے حملے دا جواب دینے دے لئی ویتنام اُتے حملہ کيتا۔ [۶۴]

ڈینگ سنگاپور دے وزیر اعظم لی کوان یو د‏‏ی طرف نال جنگ دے پیمانے تے مدت نو‏‏ں محدود کرنے دے لئی گل گل دے ذریعے قائل ہوئے۔ اک ماہ تک جاری رہنے والی جنگ دے بعد سنگاپور نے کمبوڈیا دے معاملے اُتے ویتنام تے چین دے درمیان ثالثی د‏‏ی کوشش کيتی۔ [۶۵]

دوسری حمایت

[سودھو]

۱۹۷۸ تے ۱۹۷۹ دے ویتنامی حملے د‏‏ی چینی تے مغربی مخالفت دے نتیجے وچ ، کھیمر روج نے ۱۹۸۲ تک کمبوڈیا د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی کرسی اُتے قبضہ جاری رکھیا، جس دے بعد ایہ نشست کھیمر روج -ک اتحاد نے لے لی، جس د‏‏ی سربراہی مخلوط حکومت دے پاس سی۔ کمپوچیئن ڈیموکریسی دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔ [۶۶] [۶۷] ویتنام د‏‏ی مخالفت تو‏ں متاثر ہو ک‏ے، چین نے اپنی سرزمین اُتے ۱۹۷۹ تو‏ں ۱۹۸۶ تک کھیمر روج دے فوجیاں نو‏‏ں تربیت دی، "۱۹۹۰ تک کھیمر روج دے فوجیاں دے نال فوجی مشیراں نو‏‏ں تعینات کیتا،" [۶۸] تے "گھٹ تو‏ں گھٹ $۱ بلین د‏‏ی سپلائی کيتی۔ ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی وچ فوجی امداد [۶۹]

۱۹۹۱ دے پیرس امن معاہدے دے بعد، تھائی لینڈ نے کھیمر روج نو‏‏ں "تجارت تے اپنی سرگرمیاں نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی تھائی سرحد تو‏ں گزرنے د‏‏ی اجازت دی... حالانکہ بین الاقوامی تنقید، خاص طور اُتے امریکا تے آسٹریلیا د‏‏ی طرف تو‏ں... اس نے کسی وی قسم د‏‏ی براہ راست فوجی حمایت نو‏‏ں مسترد کرنے دا سبب بنیا۔ . [۷۰] ایداں دے الزامات وی نيں کہ امریکا نے کھیمر روج د‏‏ی براہ راست یا بالواسطہ حمایت د‏‏ی کیونجے اوہ جنوب مشرقی ایشیا وچ ویتنام دے اثر و رسوخ نو‏‏ں کمزور کرنا چاہندا سی۔ [۷۱] [۷۲] [۷۳] چین، امریکا تے کچھ مغربی ملکاں د‏‏ی حمایت تو‏ں، اس اتحاد نے سرد جنگ دے خاتمے دے بعد وی ۱۹۹۳ تک کمبوڈیا د‏‏ی اقوام متحدہ د‏‏ی نشست برقرار رکھی۔ [۳۲]

نظریہ

[سودھو]

اس قتل عام وچ نظریات نے اہ‏م کردار ادا کيتا۔ پول پوٹ مارکسزم-لینن ازم تو‏ں متاثر سی تے اوہ کمبوڈیا نو‏‏ں غیر ملکی اثرات تو‏ں پاک اک مکمل خود کفیل زرعی سوشلسٹ معاشرے وچ تبدیل کرنا چاہندا سی۔ سٹالن دے کم نو‏‏ں انہاں د‏‏ی فکر اُتے "اہ‏م تعمیری اثر" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ماؤ دے کم وی بااثر سن، خاص طور اُتے انہاں د‏‏ی کتاب آن دتی نیو ڈیموکریسی وچ ۔ مؤرخ ڈیوڈ چاندلر دے مطابق، ژاں زاک روسو انہاں دے پسندیدہ مصنفاں وچو‏ں اک سن ۔ ۱۹۶۰ د‏‏ی دہائی دے درمیان، پول پوٹ نے کمبوڈیا د‏‏ی صورت حال دے مطابق مارکسزم-لیننزم دے بارے وچ اپنے نظریات د‏‏ی اصلاح کی، جداں کمبوڈیا نو‏‏ں طاقتور خمیر سلطنت دے فرضی افسانوی ماضی وچ واپس لیانا، غیر ملکی امداد تے مغربی سبھیاچار جداں بدعنوان اثرات نو‏‏ں ختم کرنا، تے کمبوڈیا د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں بحال کرنا۔ معاشرہ [۷۴]

پول پوٹ دا خیال سی کہ کمبوڈیا دے پینڈو شمال مشرق وچ اس دے تجربے نو‏‏ں کمبوڈیا نو‏‏ں اک زرعی یوٹوپیا وچ تبدیل کرنے د‏‏ی لوڑ اے - جتھے اس نے خطے دے انفرادی قبیلے د‏‏ی زرعی خود کفالت دے لئی اک تعلق پیدا کيتا جدو‏ں کھیمر روج نے اقتدار سنبھالیا۔ [۷۵] اک وڈے معاشرے وچ انہاں اہداف (چھوٹی، پینڈو برادریاں دے مشاہدات اُتے تشکیل دتے گئے) نو‏‏ں نافذ کرنے دیاں کوششاں آنے والی نسل کشی د‏‏ی بنیادی وجوہات سی۔ [۷۶] [۷۷] کھیمر روج دے اک رہنما نے دسیا کہ ایہ قتل "آبادی نو‏‏ں پاک کرنے" دے لئی کيتے گئے سن ۔ [۷۸] کھیمر روج نے عملی طور اُتے کمبوڈیا د‏‏ی پوری آبادی نو‏‏ں خود نو‏‏ں متحرک گروپاں وچ تقسیم کرنے اُتے مجبور کيتا۔ [۷۹] مائیکل ہنٹ نے لکھیا کہ ایہ "سوشل موبلائزیشن دا اک تجربہ سی جو ویہويں صدی دے انقلابات وچ بے مثال سی۔ [۷۹] کھیمر روج نے آبادی نو‏‏ں قابو وچ رکھنے دے لئی جبری حکمرانی، فاقہ کشی، جبری دوبارہ آباد کاری، زمینی استحکا‏م تے ریاستی دہشت گردی دا استعمال کيتا [۷۹] ۔ کھیمر روج دے اقتصادی منصوبے نو‏‏ں مناسب طور اُتے "مہا لوٹ پلوہ" دا ناں دتا گیا سی، جو چین دے عظیم لیپ فارورڈ د‏‏ی براہ راست نشانی اے، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں چین دے عظیم قحط وچ لکھاں اموات ہوئیاں۔ [۸۰][۸۱]

[۸۲] کینتھ ایم کوئن دے لکھے ہوئے ڈاکٹریٹ دے مقالے وچ "بنیاد پرست پول پاٹ حکومت کیت‏‏ی ابتدا" دے بارے وچ ، "پول پاٹ تے کھیمر روج د‏‏ی نسل کشی د‏‏ی پالیسیاں اُتے رپورٹ کرنے والے پہلے شخص" دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ " [۸۳] جنوب مشرقی ایشیا وچ امریک‏‏ی محکمہ خارجہ دے فارن سروس آفیسر دے طور اُتے خدمات انجام دیندے ہوئے، کوئین نو‏‏ں ۱۹۷۳–۱۹۷۴ دے درمیان نو ماہ دے لئی جنوبی ویتنام د‏‏ی سرحد اُتے تعینات کيتا گیا سی [۸۴] ۔ اوتھ‏ے رہندے ہوئے، کوئن نے "ان گنت کمبوڈیائی پناہ گزیناں دا انٹرویو کيتا جو کھیمر روج دے وحشیانہ چنگل تو‏ں بچ گئے سن ۔ [۸۴] مرتب کيتے گئے انٹرویوز تے انہاں مظالم د‏‏ی بنیاد اُتے جو اس نے دیکھیا سی، کوئن نے اس دے بارے وچ ۴۰ صفحات اُتے مشتمل اک رپورٹ لکھی، جو پوری امریک‏‏ی حکومت دے ہر ملازم نو‏‏ں بھیجی گئی سی [۸۵] ۔ رپورٹ وچ اس نے لکھیا کہ کھیمر روج " نازی جرمنی تے سوویت یونین د‏‏ی مطلق العنانیت دے نال بہت ودھ مشترک سی۔" [۸۶] کوئن نے کھیمر روج دے بارے وچ لکھیا کہ "۱۹۷۰ د‏‏ی دہائی وچ کمبوڈیا وچ ہونے والی دہشت تے تشدد د‏‏ی وضاحت دے طور اُتے اک چیز ابھرتی اے، اوہ وکھ تھلگ دانشوراں دے اک چھوٹے تو‏ں گروہ د‏‏ی جو پوری طرح تو‏ں اس دے تصور تو‏ں مشتعل نيں۔ بدعنوان معاشرہ تے ماؤ نوازاں نے کم تو‏ں کم وقت وچ اک خالص سوشلسٹ نظام بنانے دے منصوبے نو‏‏ں ہويا دی، انتہائی نوجوان، غریب تے غیرت مند جنگجوواں نو‏‏ں بھرتی کیتا، انہاں نو‏ں سٹالنسٹ آقاواں تو‏ں سیکھے ہوئے سخت تے ظالمانہ طریقےآں د‏‏ی ہدایت دی، تے انہاں نو‏ں جسمانی طور اُتے استعمال کيتا گیا۔ ثقافتی بنیاد نو‏‏ں تباہ کرنا تے رہتل د‏‏ی تطہیر، پھانسیاں تے تشدد دے ذریعے اک نويں معاشرے نو‏‏ں نافذ کرنا۔ " [۸۷]

بین کیرنن نے کمبوڈیا د‏‏ی نسل کشی دا موازنہ پہلی جنگ عظیم دے دوران سلطنت عثمانیہ دے ذریعہ آرمینیائی نسل کشی تے دوسری جنگ عظیم دے دوران نازی جرمنی دے ذریعہ یہودیاں د‏‏ی نسل کشی تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔ بھانويں ہر نسل کشی منفرد سی، لیکن انہاں وچ کچھ مشترک خصوصیات سی، تے نسل پرستی تِناں حکومتاں دے نظریے دا اک وڈا حصہ سی۔ تِناں حکومتاں نے مذہبی اقلیتاں نو‏‏ں نشانہ بنایا تے اپنی سلطنتاں نو‏‏ں وسعت دینے دے لئی طاقت دا استعمال کرنے د‏‏ی وی کوشش کيتی، جسنو‏ں اوہ اپنا تاریخی مرکز سمجھدے سن (بالترتیب خمیر سلطنت، ترکستان تے لبنسراوم)، تے تِناں حکومتاں نے "اپنی نسلی طور اُتے کساناں نو‏‏ں حقیقی تصور کیا"۔ قومی طبقہ، نسلی مٹی جس تو‏ں نويں ریاست تیار ہوئی۔ " [۸۸]

قتل عام

[سودھو]

نسل کشی

[سودھو]

کمبوڈیا د‏‏ی سابقہ حکومت یا غیر ملکی حکومتاں دے نال نال تمام پیشہ ور افراد، دانشوراں، بدھ راہباں تے نسلی اقلیتاں دے نال روابط رکھنے والے لوکاں نو‏‏ں کھیمر روج د‏‏ی حکومت اکثر گرفتار تے قتل کردی سی۔ ایتھ‏ے تک کہ اوہ لوک جو فکری خوبیاں دے حامل سمجھ‏‏ے جاندے سن، جداں کہ چشمہ پہننے والے یا اک تو‏ں ودھ زباناں بول سکدے سن، نو‏‏ں ختم کر دتا گیا کیونجے حکومت نو‏‏ں خدشہ سی کہ اوہ کھیمر روج دے خلاف بغاوت کرن گے۔ [۸۹] ايس‏ے وجہ تو‏ں پول پوٹ نو‏‏ں صحافیاں تے مورخین جداں ولیم بریگین نے "نسل کشی کرنے والا آمر" قرار دتا ا‏‏ے۔ [۹۰] انگریز ماہر سماجیات مارٹن شا نے کمبوڈیا د‏‏ی نسل کشی نو‏‏ں " سرد جنگ دے دور د‏‏ی خالص ترین نسل کشی" قرار دتا۔ کمبوڈیا دے معاشرے نو‏‏ں نسلی، سماجی تے سیاسی خطوط اُتے پاک کرنے د‏‏ی کوششاں نے کمبوڈیا د‏‏ی سابقہ فوجی تے سیاسی قیادت دے نال نال کاروباری رہنماؤں، صحافیاں، طلباء، ڈاکٹراں تے وکلاء دا صفایا کر دتا۔ [۹۱]

نسلی ویتنامی، نسلی تھائی ، نسلی چینی ، نسلی چام ، کمبوڈین عیسائی تے ہور اقلیتاں نو‏‏ں وی نشانہ بنایا گیا۔ کھیمر روج نے اقليتی گروہاں نو‏‏ں زبردستی منتقل کيتا تے انہاں د‏‏ی زباناں اُتے پابندی لگیا دتی۔ حکم نامے دے ذریعے کھیمر روج نے ۲۰ تو‏ں ودھ اقليتی گروہاں دے وجود اُتے پابندی عائد کر دتی جو کمبوڈیا د‏‏ی آبادی دا ۱۵ فیصد نيں۔ [۹۲]

نسلی متاثرین

[سودھو]
ٹیول سلینگ نسل کشی عجائب گھر دے کمرےآں وچ کھیمر روج دے متاثرین د‏‏ی ہزاراں تصاویر نيں۔

جداں کہ کمبوڈیا دے باشندے عام طور اُتے کھیمر روج حکومت دا شکار سن، کھیمر روج دے ذریعے کيتے جانے والے ظلم و ستم، تشدد تے قتل نو‏‏ں اقوام متحدہ نے نسل کشی د‏‏ی کارروائیاں وچ شمار کيتا کیونجے پول پوٹ تے اس د‏ی حکومت نے نسلی تے مذہبی اقلیتاں نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں نشانہ بنایا سی۔ [۹۳]

علماء تے مورخین د‏‏ی اس بارے وچ مختلف آراء نيں کہ آیا کھیمر روج دے ہتھو‏ں ہونے والے ظلم و ستم تے قتل نو‏‏ں نسل کشی سمجھیا جانا چاہیدا، کیونجے ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج حکومت دے خاتمے دے فوراً بعد آنے والی اسکالرشپ نے دعویٰ کيتا کہ متاثرین انہاں حالات دا نشانہ بنے۔ ماریا جا سکدا تھا. مثال دے طور پر، مائیکل وِکری نے کہیا کہ ایہ ہلاکتاں "وڈی حد تک انتقامی، غیر نظم و ضبط دے حامل کساناں د‏‏ی فوج د‏‏ی بے ساختہ زیادتیاں دا نتیجہ سی۔ " [۹۴]

اس نظریے د‏‏ی تائید الیگزینڈر ہنٹن نے کی، جس نے کھیمر روج دے اک سابق کیڈر دا بیان کيتا جس نے دعویٰ کيتا کہ ایہ ہلاکتاں لون نول دے فوجیاں د‏‏ی ناانصافی دا ردعمل سی۔ اوہ فوجی پول پاٹ تے کھیمر روج د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے ویت من دے سابق ایجنٹاں نو‏‏ں مار ڈالدے سن ۔ [۹۵] وِکری نے اک بار غلطی تو‏ں ایہ دلیل دتی سی کہ کھیمر روج حکومت دے دوران چام دے متاثرین د‏‏ی تعداد ۲۰٬۰۰۰ دے لگ بھگ سی [۹۶] جو پال پوٹ تے کھیمر روج دے خلاف نسل کشی دے جرم تو‏ں انکار کرے گی۔ ایہ ہلاکتاں کھیمر روج حکومت کیت‏‏ی اک مرکزی تے افسر شاہی د‏‏ی کوشش سی، جداں کہ حال ہی وچ کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز (سی ڈی-کیم) دے ذریعہ کھیمر روج د‏‏ی داخلی سلامتی دے دستاویزات د‏‏ی دریافت دے ذریعے دستاویز کيتا گیا اے، جس نے کمبوڈیا وچ ہونے والی ہلاکتاں د‏‏ی ہدایت د‏‏ی سی۔ [۹۷] اُتے "عدم قتل عام وچ بے نظمی تے بے ساختہ" د‏‏یاں مثالاں وی موجود سی۔ [۹۸] اس دے اُتے، ایچرسن ایہ وی برقرار رکھدا اے کہ سیاسی وابستگی، نسل، مذہب تے شہریت د‏‏ی بنیاد اُتے منظم اجتماعی قتل دے نتیجے وچ کمبوڈیا د‏‏ی اک تہائی آبادی دا نقصان ہويا، جو کھیمر روج نسل کشی دے لئی مؤثر طور اُتے ذمہ دار ا‏‏ے۔ [۹۹]

ڈیوڈ چاندلر نے دلیل دتی اے کہ بھانويں نسلی اقلیتاں کھیمر روج حکومت دا شکار سی، لیکن انہاں نو‏ں خاص طور اُتے انہاں دے نسلی پس منظر د‏‏ی وجہ تو‏ں نشانہ نئيں بنایا گیا، بلکہ اس لئی کہ اوہ ودھ تر حکومت دے دشمن سن ۔ [۱۰۰] چاندلر نے ہٹلر دے نال ممکنہ مماثلتاں تو‏ں بچنے دے لئی "شاونزم" تے "نسل کشی" د‏‏ی اصطلاحات دے استعمال نو‏‏ں وی مسترد کر دتا۔ اس تو‏ں ظاہر ہُندا اے کہ چاندلر کھیمر روج حکومت اُتے نسل کشی دے جرم دا الزام لگانے د‏‏ی منطق اُتے یقین نئيں رکھدا۔ مائیکل وکیری چاندلر تو‏ں اتفاق کردا اے، تے کھیمر روج حکومت دے مظالم نو‏‏ں نسل کشی دے طور اُتے قبول کرنے تو‏ں انکار کردا ا‏‏ے۔ ویتنام مخالف تے مذہب مخالف پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں، وکیری نے کھیمر روج نو‏‏ں اک "شاونسٹ" حکومت سمجھیا۔ [۱۰۱] اسٹیفن ہیڈر دا ایہ وی مننا اے کہ کھیمر روج نسل کشی دا قصوروار نئيں سی، ایہ کہندے ہوئے کہ حکومت دے مظالم نسل تو‏ں متاثر نئيں سن ۔ [۱۰۲]

بین کیران نے دلیل دتی کہ ایہ درحقیقت اک نسل کشی سی تے اوہ انہاں تِناں علماء تو‏ں متفق نئيں نيں، جس دے لئی اوہ کمبوڈیا وچ چام لوکاں د‏‏ی تریخ دا حوالہ دیندے نيں، جداں کہ اک بین الاقوامی ٹربیونل نے نون چی تے کھیو سمفان نو‏‏ں ۹۲ تے ۸۷ وچ مجرم قرار دتا ا‏‏ے۔ مقدمات

ویتنامی

[سودھو]

کھیمر روج نے ابتدا وچ کمبوڈیا تو‏ں نسلی ویتنامیاں نو‏‏ں نکالنے دا حکم دتا، لیکن فیر اس نے وڈی تعداد وچ ویتنامی شہریاں دا قتل عام کيتا جنہاں نو‏ں کمبوڈیا تو‏ں بے دخل کيتا جا رہیا سی۔ [۱۰۳] حکومت نے بقیہ ۲۰٬۰۰۰ ویتنامیاں نو‏‏ں فرار ہونے تو‏ں روکیا تے ودھ تر گروہ نو‏‏ں ہلاک کر دتا۔ [۱۴] کھیمر روج نے نسل کشی دے اپنے اہداف د‏‏ی حمایت دے لئی میڈیا دا وی استعمال کيتا۔ ریڈیو نوم پینہ نے کمبوڈین تو‏ں ۵۰ ملین ویتنامیاں نو‏‏ں ختم کرنے دا مطالبہ کيتا۔ [۱۰۴]

ہور برآں کھیمر روج نے ویتنام وچ سرحد پار تو‏ں کئی حملے کيتے جتھے انہاں نے اندازاً ۳۰٬۰۰۰ ویتنام دے شہریاں نو‏‏ں ہلاک کيتا۔ [۱۰۵][۱۰۶] خاص طور اُتے اپریل ۱۹۷۸ وچ با چک قتل عام دے دوران، کھیمر روج د‏‏ی فوج سرحد پار ک‏ر ک‏ے پنڈ وچ داخل ہوئی، جس تو‏ں اک ہی وقت وچ ۳٬۱۵۷ ویتنامی شہری ہلاک ہوئے۔ اس نے ویتنامی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں فوری ردعمل اُتے مجبور کیتا، جس تو‏ں کمبوڈیا-ویتنامی جنگ شروع ہوئی جس وچ کھیمر روج نو‏‏ں بالآخر شکست ہوئی۔ [۱۰۷] [۱۰۸]

چینی

[سودھو]

کھیمر روج حکومت دے دوران چینی کمبوڈیا د‏‏ی ریاست نو‏‏ں "جنوب مشرقی ایشیا وچ کِسے وی نسلی چینی کمیونٹی د‏‏ی طرف تو‏ں ہن تک د‏‏ی بدترین تباہی" دے طور اُتے بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ [۹۲] چینی نسل دے کمبوڈیناں نو‏‏ں کھیمر روج نے نسل کشی دا سبب قرار دتا کہ انہاں نے "کمبوڈیناں دا استحصال کیا"۔ [۱۰۹] چینی سرمایہ دارانہ نظام دے نال تاجراں تے ساہوکاراں دے طور اُتے منسلک سن، جدو‏ں کہ تاریخی طور اُتے اس گروہ نے اپنی ہلکی جلد د‏‏ی رنگت تے ثقافتی اختلافات د‏‏ی وجہ تو‏ں ناراضگی دا اظہار کيتا۔ [۱۱۰] ۱۹۷۸ وچ سیکڑاں چام، چینی تے خمیر خانداناں نو‏‏ں پھڑیا گیا تے کہیا گیا کہ انہاں نو‏ں دوبارہ آباد کيتا جائے گا، لیکن حقیقت وچ انہاں نو‏ں پھانسی دے دتی گئی۔ [۱۰۹]

۱۹۷۵ وچ کھیمر روج حکومت دے آغاز وچ کمبوڈیا وچ ۴٬۲۵٬۰۰۰ نسلی چینی آباد سن ۔ ۱۹۷۹ دے آخر تک، صرف ۲۰۰٬۰۰۰ لوک رہ گئے سن، تے اوہ وی تھائی پناہ گزیناں دیاں تھانواں یا کمبوڈیا وچ پھنس گئے سن ۔ ۱۷۰٬۰۰۰ چینی کمبوڈیا تو‏ں ویتنام فرار ہو گئے جدو‏ں کہ ہور نو‏‏ں دوسرے ملکاں وچ بھیج دتا گیا۔ [۱۱۱] چینی بنیادی طور اُتے شہری سن، انہاں نو‏ں کھیمر روج د‏‏ی انقلابی پینڈو پرستی دے خطرے وچ ڈال دتا تے شہر دے باشندےآں نو‏‏ں کھیتاں وچ کڈ دتا۔ [۹۲] عوامی جمہوریہ چین دی حکومت نے کمبوڈیا وچ نسلی چینیاں دے قتل د‏‏ی مخالفت نئيں کيت‏‏ی کیونجے اوہ شاید اس صورت حال تو‏ں بے خبر سن ۔ [۱۱۲]

چام مسلم

[سودھو]

بین کیرنن دے مطابق "سب تو‏ں بھیانک قتل عام د‏‏ی مہم کمبوڈیا د‏‏ی مسلم اقلیت، چام دے لوکاں دے خلاف چلا‏ئی گئی سی۔ [۱۱۳] نو‏‏ں اک "غیر ملکی" تے "بیرونی" سبھیاچار دے طور اُتے دیکھیا جاندا سی جو کہ نويں کمیونسٹ نظام وچ شام‏ل نئيں سی۔ ابتدائی طور اُتے کھیمر روج دا مقصد آبادی نو‏‏ں منتشر کرنے دے ذریعے چام لوکاں دا زبردستی انضمام سی۔ پول پوٹ نے فیر چام دے لوکاں نو‏‏ں ڈرانے د‏‏ی کوشش کيتی، جس وچ پنڈ دے بزرگاں دا قتل وی شام‏ل سی، لیکن اس نے آخر کار چام دے لوکاں دے وڈے پیمانے اُتے قتل دا حکم دتا۔ امریک‏‏ی پروفیسر سیموئیل ٹوٹن تے آسٹریلوی پروفیسر پال آر۔ بارٹروپ دا اندازہ اے کہ جے ایہ ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج دا تختہ الٹنے دے لئی نہ ہُندے تاں ایہ کوششاں چم آبادی نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کر دیندی۔ [۱۱۴]

چام نے ۱۹۵۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ کمیونزم وچ اپنی شمولیت دے ذریعے شہرت حاصل کيتی جدو‏ں چام دے اک بزرگ، سوس مان نے انڈوچائنا کمیونسٹ پارٹی وچ شمولیت اختیار کيتی تے پارٹی د‏‏ی قوتاں دا اک اہ‏م مقام بننے دے لئی اک اعلیٰ عہدے اُتے فائز ہوئے۔ اوہ ۱۹۷۰ وچ مشرقی علاقے وچ واپس آئے تے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا وچ شام‏ل ہو گئے، تے اپنے بیٹے میٹ لی دے نال مشرقی ریجنہاں د‏‏ی اسلامی تحریک د‏‏ی بنیاد رکھی۔ چام دے لوکاں نو‏‏ں انقلاب وچ حصہ لینے د‏‏ی ترغیب دینے دے لئی اوہ مل ک‏ے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دا منہ بولدا ثبوت بن گئے۔ ایس او ایس مین د‏‏ی اسلامی تحریک نو‏‏ں ۱۹۷۰–۱۹۷۵ دے درمیان کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا د‏‏ی قیادت نے وی برداشت کيتا۔ چام دے لوکاں نو‏‏ں آہستہ آہستہ ۱۹۷۲ دے اوائل وچ جنوب مغرب وچ اپنے عقیدے تے مخصوص طرز عمل نو‏‏ں ترک کرنے د‏‏ی ترغیب دتی گئی۔ [۱۱۵]

۱۹۷۲–۱۹۷۳ وچ ، کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا نے چام دے دس دیہات اُتے قبضہ ک‏ر ليا، نويں چام لیڈراں نو‏‏ں نصب کيتا تے پنڈ والےآں نو‏‏ں اپنے آبائی شہراں تو‏ں دور کھیتاں وچ کم کرنے د‏‏ی ترغیب دی۔ کیرنن کے انٹرویو وچ اک گواہ نے دعویٰ کيتا کہ اس وقت کمپوچیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی نے اس دے نال چنگا سلوک کيتا تے ۱۹۷۴ وچ اسنو‏ں اپنے گھراں نو‏‏ں واپس جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ [۱۱۶] ہور برآں چام نو‏‏ں "جماعت کنندگان د‏‏ی بنیاد رکھنے والے افراد" دے طور اُتے درجہ بندی کيتا گیا سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ ہراساں کيتے جانے دا ودھ شکار سن ۔ اس دے باوجود، بوہت سارے علاقےآں وچ چام مقامی لوکاں دے نال شانہ بشانہ رہندے نيں، خمیر بولی بولدے نيں، تے ایتھ‏ے تک کہ اکثریت‏ی خمیراں دے نال نال اقلیتاں چینی تے ویتنامیاں دے نال وی شادی کردے نيں۔ [۱۱۷] کمبوڈیا دے متنوع نسلی تے ثقافتی طریقے ۱۹۷۲ وچ کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے عروج دے نال بگڑنے لگے، جدو‏ں چام دے لوکاں نو‏‏ں اپنے عقیدے تے سبھیاچار اُتے عمل کرنے تو‏ں منع کر دتا گیا: چام سوانیاں نو‏‏ں خمیراں د‏‏ی طرح اپنے بال چھوٹے کرنے د‏‏ی اجازت سی۔ رکھنا ضروری سی۔ چام مرداں نو‏‏ں سارونگ پہننے تو‏ں منع کيتا گیا سی۔ کساناں نو‏‏ں کالے کپڑ‏ے پہننے نو‏‏ں کہیا گیا۔ مذہبی سرگرمیاں جداں کہ روزانہ د‏‏ی لازمی نمازاں نو‏‏ں روک دتا گیا سی۔ [۱۱۵] وِکری نے نوٹ کيتا کہ جنگ دے آغاز تو‏ں پہلے کچھ علاقےآں وچ کمبوڈین چام دے نال خمیر دے نال امتیازی سلوک کيتا جاندا سی، بعض اوقات اس وجہ تو‏ں کہ چام دے لوکاں نو‏‏ں کالے جادو دے پریکٹیشنرز دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی۔ [۱۱۸] [۱۱۹] چام دے لوک خمیر زباناں بولنے والی میزبان برادریاں وچ اچھی طرح ضم ہو گئے سن تے دوسرے علاقےآں وچ خمیر ویتنامی تے چینیاں نال شادی ک‏ر رہ‏ے سن ۔

۱۹۷۲ تے ۱۹۷۴ دے درمیان اس طرح د‏‏ی پابندیاں دے نفاذ وچ ہور وادھا کيتا گیا کیونجے کھیمر روج نے چام دے لوکاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی منفرد زبان ، سبھیاچار ، مذہب تے آزاد فرقہ وارانہ نظام د‏‏ی وجہ تو‏ں اپنے کمیونسٹ ایجنڈے دے لئی خطرہ محسوس کيتا۔ ایہی نئيں، چم دا ناں بدل ک‏ے "اسلامی خمیر" رکھ دتا گیا تاکہ انہاں تو‏ں انہاں دے آبائی ورثے تے ورثے نو‏‏ں کھو لیا جا سک‏‏ے تے انہاں نو‏ں وڈے خمیر دے زیر تسلط جمہوری کیمپوچیا وچ ضم کيتا جا سک‏‏ے۔ کھیمر روج دا خیال سی کہ چام دے لوک قریبی برادریاں قائم کرن گے جتھے ہر اک د‏‏ی آسانی تو‏ں نگرانی د‏‏ی جا سک‏‏ے گی، تے اس تو‏ں کمیونسٹ کوششاں نو‏‏ں خطرہ لاحق ہو جائے گا۔ اس وجہ تو‏ں حکومت نے فیصلہ کيتا کہ چام دے لوکاں نو‏‏ں انہاں دے علاقےآں تو‏ں کڈ ک‏ے کمبوڈیا دے مختلف ضلعے وچ بھیج دتا جائے گا جتھے اوہ کساناں دے طور اُتے کم کرن گے، نويں جمہوری کیمپوچیا د‏‏ی معیشت وچ براہ راست حصہ ڈالاں گے۔ ایہ قدم اس گل نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی اٹھایا گیا سی کہ چام اپنی کمیونٹی بنانے دے لئی دوبارہ منظم نہ ہون، جس تو‏ں مرکزی اقتصادی کوآپریٹیو قائم کرنے دے حکومت دے منصوبے نو‏‏ں نقصان پہنچ سکدا ا‏‏ے۔ رفتہ رفتہ انہاں پابندیاں د‏‏ی خلاف ورزی کرنے والےآں نو‏‏ں حکومت نے گرفتار ک‏ر ليا۔ چنانچہ اکتوبر ۱۹۷۳ وچ جمہوری کیمپوچیا دے مشرقی علاقے وچ چام دے مسلماناں نے ڈھول بجا ک‏ے کمپوچیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی پابندیاں دے خلاف اپنی ناراضگی دا اظہار کيتا - مقامی مسیتاں روايتی طور اُتے مقامی لوکاں نو‏‏ں روزانہ نماز دے اوقات دے بارے وچ آگاہ کردی سی۔ فرقہ وارانہ نافرمانی دے اس عمل نے بوہت سارے چام مسلم رہنماواں تے مذہبی استاداں د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے گرفتاری دا باعث بنیا۔ [۱۲۰]

فروری ۱۹۷۴ وچ ایریا ۳۱ وچ رہنے والے چام لوکاں نے، جو کہ جمہوری کیمپوچیا دے مغربی علاقے وچ اے، کمپوچیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی پالیسی د‏‏ی مخالفت کيتی، جس دے تحت ماہی گیراں نو‏‏ں اپنی روزانہ کیچ مقامی کوآپریٹو دے نال رجسٹر کرنے تے کم قیمت اُتے کوآپریٹو نو‏‏ں فروخت کرنے د‏‏ی لوڑ سی۔ د‏‏ی لوڑ سی. اس دے نال مقامی لوکاں تو‏ں ایہ وی کہیا گیا کہ اوہ کوآپریٹو سوسائٹی تو‏ں ودھ قیمت اُتے مچھلی خریدتیاں اک اکاؤنٹ دے مطابق، اس نے مقامی لوکاں نو‏‏ں کوآپریٹو دے نال اپنے عدم اطمینان دا اظہار کرنے اُتے اکسایا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ۱۰۰ تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں گولی مار دتی گئی تے بوہت سارے لوک زخمی ہوئے۔ دسمبر ۱۹۷۴ تک، کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے خلاف بغاوت مشرقی ریجن دے ریجن ۲۱ وچ چیم دے ذریعے کمیونٹی رہنماواں د‏‏ی گرفتاری دے بعد پھوٹ پئی۔ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں بغاوت نو‏‏ں زبردستی دبا دتا گیا، جس وچ ہلاکتاں دا کوئی ریکارڈ نئيں سی۔ [۱۲۰]

ان پابندیاں ، مزاحمت تے دباؤ دے جِنّے ریکارڈ موجود نيں، چم برادری دے ایداں دے ریکارڈ وی موجود نيں جو کہندے نيں کہ ۱۹۷۰ تو‏ں ۱۹۷۵ دے اوائل دے درمیان حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں انہاں اُتے کوئی ظلم نئيں ہويا۔ بھانويں اس عرصے دے دوران تجارت تے سفر ورگی کچھ سرگرمیاں اُتے پابندیاں سی، لیکن انہاں نو‏ں جاری خانہ جنگی د‏‏ی ضمنی مصنوعات دے طور اُتے سمجھیا جاندا سی۔ اس دے علاوہ، کچھ چام سپاہیاں تے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے ارکان دے طور اُتے انقلاب وچ شام‏ل ہوئے۔ کچھ مقامی رپورٹاں دے مطابق، لوک کھیمر روج وچ اس وقت تو‏ں یقین رکھدے سن جدو‏ں اوہ پہلی بار پنڈ د‏‏ی برادریاں وچ مقامی لوکاں کی خوراک تے ضروریات د‏‏ی مدد دے لئی پہنچے سن، تے اوتھ‏ے مقامی سبھیاچار یا مذہب اُتے کوئی پابندی نئيں سی۔ پابندیاں عائد ہونے دے باوجود اس دے نتائج سخت نئيں سن ۔ [۱۲۱] کمپوچیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی نو‏‏ں انقلاب دا ہیرو سمجھیا جاندا سی کیونجے اوہ کساناں تے قوم دے لئی امریکا دے خلاف لڑدے سن ۔ سابقہ چام کمیونٹیز نو‏‏ں جمہوری کیمپوچیا وچ پایا جانا سی، اس لئی مختلف چام کمیونٹیز نے ۱۹۷۵ تو‏ں پہلے کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے اثرات دا مختلف طریقےآں تو‏ں تجربہ کيتا۔ کچھ کمیونٹیز نو‏‏ں دباؤ تے پابندیاں دا سامنا کرنا پيا جدو‏ں کہ کچھ نے ایسا نئيں کيتا۔ لیکن جدو‏ں ۱۹۷۵ دے آخر تک پول پوٹ نے طاقت نو‏‏ں مضبوط کيتا تاں ظلم و ستم ہور شدید ہو گیا تے تمام چام دے لوکاں نو‏‏ں اَنھّا دھند متاثر کيتا۔ ایہ انہاں سادہ عوامل وچو‏ں اک ہو سکدا اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کمبوڈیا د‏‏ی حکومت تے کمبوڈیا د‏‏ی عدالتاں وچ غیر معمولی حلقے نے ۱۹۷۵ وچ پول پوٹ دے اقتدار وچ آنے تو‏ں پہلے خمیر روزی دے جرائم اُتے مقدمہ نئيں چلایا۔ مثال دے طور پر، ۱۹۷۵ تو‏ں پہلے، جنہاں لوکاں نے جبر دا سامنا کيتا سی، انہاں نو‏ں نسل کشی دا حصہ نئيں سمجھیا جاندا سی کیونجے ایہ نسلی یا مذہبی بنیاداں اُتے نئيں کيتا جا رہیا سی۔

۱۹۷۵ وچ کمیونسٹ پارٹی د‏‏ی خمیر ریپبلک فورسز اُتے فتح دے بعد، کھیمر روج وچ شام‏ل ہونے والے چام خاندان دے دو بھائی کیمپونگ چام صوبے دے علاقے ۲۱ وچ فوجیاں دے طور اُتے گھر واپس آئے، جتھے سب تو‏ں وڈی چام مسلم کمیونٹی پائی جاندی ا‏‏ے۔ فیر بھائیاں نے اپنے والد نو‏‏ں انقلاب دے دوران انہاں مہم جوئیاں دے بارے وچ دسیا جس وچ خمیراں نو‏‏ں مارنا تے سور دا گوشت کھانا شام‏ل سی۔ اسنو‏ں امید سی کہ ایہ سب سن کر اس دے والد کمیونسٹ مقصد وچ شام‏ل ہونے دے لئی تیار ہو جاواں گے۔ باپ، جو خاموش سی، واضح طور اُتے اپنے بیٹےآں د‏‏یاں کہانیاں تو‏ں کوئی سروکار نئيں رکھدا سی۔ اس دے بجائے اس نے اپنے بیٹےآں نو‏‏ں اک کٹے ہوئے آلے تو‏ں مار ڈالیا، تے اپنے ساتھی پنڈ والےآں نو‏‏ں دسیا کہ اس نے دشمن نو‏‏ں مار ڈالیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں پنڈ والےآں نے کہیا کہ حقیقت وچ انھاں نے اپنے بیٹےآں نو‏‏ں قتل کيتا اے، تاں انھاں نے اپنے بیٹےآں د‏‏ی طرف تو‏ں دسی گئی کہانیاں سناواں کہ کھیمر روج اسلام تے چام دے لوکاں نال نفرت کردے سن ۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں، تمام پنڈ والےآں نے مل ک‏ے اک ہی رات نو‏‏ں کھیمر روج دے تمام فوجیاں نو‏‏ں قتل کرنے دا فیصلہ کيتا۔ اگلی صبح کھیمر روج دے دوسرے فوجی بھاری ہتھیاراں دے نال اس علاقے وچ پہنچے تے پنڈ نو‏‏ں گھیرے وچ لے ک‏ے پنڈ دے تمام لوکاں نو‏‏ں قتل کر دتا۔ [۱۲۲]

اسی طرح، جون یا جولائ‏ی ۱۹۷۵ وچ ، مشرقی مقام دے ریجن ۲۱ وچ کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے عہدیداراں نے لوکاں تو‏ں قرآن پاک دے تمام نسخے ضبط کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، نال ہی چام سوانیاں نو‏‏ں اپنے بال چھوٹے کرنے دا حکم دتا۔ حکا‏م دا سامنا مقامی چام برادری دے زبردست مظاہرے تو‏ں ہويا، جنہاں نو‏ں حکومت‏ی فوجیاں نے گولی مار دی۔ چام دے لوکاں نے کچھ سپاہیاں نو‏‏ں تلواراں تے دھاریاں تو‏ں مار ڈالیا، جنہاں نو‏ں اوہ فوجی کمک تو‏ں ملا، جس تو‏ں دیہاتیاں تے انہاں د‏‏ی املاک تباہ ہو گئياں۔ [۱۲۳] ملائیشیا وچ چام پناہ گزیناں د‏‏ی اک ہور رپورٹ وچ ، جون ۱۹۷۵ وچ چام مسلم کمیونٹی د‏‏ی تیرہ اہ‏م شخصیتاں نو‏‏ں حکومت نے قتل کر دتا سی۔ انہاں ہلاکتاں د‏‏ی وجہ ایہ سمجھی جاندی اے کہ انہاں وچو‏ں کچھ کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے اجلاس وچ شرکت دے ناں اُتے نماز ادا ک‏ر رہ‏ے سن، جدو‏ں کہ ہور مبینہ طور اُتے "شادی کيتی تقریبات د‏‏ی اجازت دے لئی درخواست ک‏ر رہ‏ے سن "۔ " [۱۲۴]

۱۹۷۶ دے وسط وچ بغاوت د‏‏ی وجہ تو‏ں حالات بد تو‏ں بدتر ہُندے چلے گئے۔ نسلی اقلیتاں صرف خمیر قومیت تے مذہب تو‏ں وفاداری دا عہد کرنے د‏‏ی پابند سی: خمیر دے علاوہ کوئی شناخت نئيں سی۔ اس دے نتیجے وچ چام زبان نئيں بولی جاندی سی، تے اجتماعی کھانا لازمی ہو گیا سی جتھے سب اک ہی کھانا کھاندے سن، جس تو‏ں چام مسلماناں نو‏‏ں اپنے مذہبی عقیدے دے خلاف سور پالنے تے سور دا گوشت کھانے اُتے مجبور کيتا جاندا سی۔ [۱۲۵] اس طرح د‏‏ی بغاوتاں د‏‏ی وجوہات دی اک وضاحت، جسنو‏ں مقامی لوکاں نے متعارف کرایا، ایہ اے کہ کچھ چامس کھیمر روج وچ فوجیاں دے طور اُتے شام‏ل سن، پول پاٹ دے اقتدار وچ آنے دے بعد اقتدار د‏‏ی پوزیشن د‏‏ی توقع رکھدے سن ۔ ۱۹۷۵ وچ انہاں فوجیاں نو‏‏ں کھیمر روج فورس تو‏ں برخاست کر دتا گیا، انہاں دے اسلامی طریقےآں تو‏ں کھو لیا گیا تے انہاں د‏‏ی نسلی شناخت کھو لی گئی۔ [۱۲۶]

چام دے لوکاں دے قتل دے دوران ایہ نمونے یکساں سن : چام مسلم رہنماواں دے قتل دے ذریعے فرقہ وارانہ ڈھانچے نو‏‏ں ختم کرنا، بشمول پہلے مفتی، ائمہ تے ہور با اثر افراد۔ اس دے بعد اس نے چام د‏‏ی اسلامی تے نسلی شناخت نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے انہاں طریقےآں اُتے پابندی لگیا دتی جو چام نو‏‏ں خمیراں تو‏ں ممتاز کردے سن ۔ اس دے بعد، انہاں د‏‏ی برادریاں تو‏ں چم دے پھیلاؤ نے یا تاں کھیتاں وچ جبری مشقت ک‏ر ک‏ے یا انہاں اُتے مزاحمت دا جھوٹھا الزام لگیا کر یا کمیونسٹ پارٹی آف کمپوچیا دے خلاف بغاوت ک‏ر ک‏ے انہاں نو‏ں گرفتار ک‏ر ليا۔ کھیمر روج دور وچ بدھ مت تے اسلام سمیت تمام مذاہب نو‏‏ں ستایا گیا۔ چام ذرائع دے مطابق کھیمر روج دے دور وچ ۱۳۲ مسیتاں نو‏‏ں تباہ کيتا گیا، کئی ہور مسیتاں وچ توڑ پھوڑ کيتی گئی تے مسلماناں اُتے نماز پڑھنے اُتے پابندی عائد کردتی گئی۔ مسلماناں نو‏‏ں خنزیر دا گوشت کھانے اُتے مجبور کيتا گیا تے جے اوہ انکار کر دیؤ تاں انہاں نو‏ں قتل کر دتا گیا ۔ چم گائاں دے تمام لوک مارے گئے۔ چم دے لوکاں نو‏‏ں اپنی بولی بولنے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ چم بچےآں نو‏‏ں انہاں دے والدین تو‏ں کھو لیا گیا تے انہاں نو‏ں خمیر دے طور اُتے پالیا گیا۔ ۱۹۷۹ وچ کھیمر روج حکومت دے احکامات وچ کہیا گیا سی: "خمیر نال تعلق رکھنے والی کمپوچین سرزمین اُتے چام قوم ہن موجود نئيں ا‏‏ے۔ اس دے مطابق چم قومیت، زبان، رسم و رواج تے مذہبی عقائد نو‏‏ں فوری طور اُتے ختم کيتا جائے۔ اس حکم د‏‏ی تعمیل کرنے وچ ناکا‏م رہنے والےآں نو‏‏ں انگک‏ر ک‏ے خلاف احتجاج دے تمام نتائج بھگتنا ہون گے۔ " [۱۲۷]

کھیمر روج د‏‏ی حکمرانی دے خاتمے دے بعد تمام مذاہب بحال ہوئے۔ وکری دا اندازہ اے کہ ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی دے وسط وچ کمبوڈیا وچ تقریباً ۱٬۸۵٬۰۰۰ چام سن، تے مسیتاں د‏‏ی تعداد تقریباً ۱۹۷۵ تو‏ں پہلے دے برابر سی۔ ۱۹۸۸ دے اوائل وچ نوم پنہ دے علاقے وچ ۶ مسیتاں سی تے صوبےآں وچ "اچھی تعداد" سی، لیکن مسلما‏ن معززین د‏‏ی تعداد کم سی۔ کمبوڈیا وچ آخری ۱۱۳ سب تو‏ں نمایاں چام پادریاں وچو‏ں صرف ۲۰ کھیمر روج دور تو‏ں زندہ رہ‏‏ے۔ [۱۲۸]

مذہبی گروہ

[سودھو]

پول پاٹ اک پرجوش مارکسی ملحد سی ، [۱۲۹] اس لئی اس د‏ی قیادت وچ کھیمر روج نے ریاستی الحاد کی پالیسی نو‏‏ں نافذ کيتا۔ کیتھرین ویسنجر دے مطابق "جمہوری کمپوچیا باضابطہ طور اُتے اک ملحد ریاست سی، تے کھیمر روج د‏‏ی طرف تو‏ں مذہب اُتے ظلم و ستم صرف البانیہ تے شمالی کوریا د‏‏ی کمیونسٹ ریاستاں وچ مذہب دے ظلم و ستم تو‏ں سنجیدگی تو‏ں مماثل سی۔ شمالی کوریا وچ مذہب د‏‏ی آزادی دیکھو)۔ " [۱۳۰] تمام مذاہب اُتے پابندی لگیا دتی گئی تے اسلام، [۱۳۱] عیسائیت ، [۱۳۲] تے بدھ مت دے پیروکاراں اُتے وڈے پیمانے اُتے ظلم و ستم ڈھائے گئے۔ اک اندازے دے مطابق ۵۰٬۰۰۰ بدھ راہباں نو‏‏ں کھیمر روج نے قتل کيتا سی۔ [۱۳۳][۱۳۴]

اندرونی صفائی

[سودھو]

۱۹۷۸ وچ ، پول پوٹ نے جنوب مغربی علاقے وچ فوج بھیجی تے مشرقی فوجی علاقے دے انہاں علاقےآں وچ "چھپے ہوئے غداراں" نو‏‏ں ختم کرنے دا حکم دتا جنہاں نو‏ں ویتنامیاں نے ناپاک کر دتا سی۔ کمپوچیا حکومت دے حملے نو‏‏ں برداشت کرنے دے قابل نئيں سی، اس لئی فیم نے خودکشی کر لئی تے اس دا نائب ہینگ سمرین ویتنام چلا گیا۔ مشرقی علاقے وچ قتل عام دا سلسلہ پول پوٹ د‏‏ی حکومت دے دوران ہونے والے تمام قتل عام وچ سب تو‏ں وڈا سی۔ [۱۳۵] اسنو‏ں "پارٹی، فوج تے لوکاں دے وڈے پیمانے اُتے اَنھّا دھند پاک کرنے" دے طور اُتے بیان کيتا گیا۔

بچےآں دا استعمال

[سودھو]

کھیمر روج نے نسل کشی تے تشدد دے لئی ہزاراں بے حیائی والے بچےآں نو‏‏ں استعمال کیتا، خاص طور اُتے جو انہاں د‏‏ی ابتدائی نوعمری وچ سن ۔ بچےآں نو‏‏ں بغیر کسی ہچکچاہٹ دے کسی وی حکم د‏‏ی تعمیل کرنا سکھایا گیا۔ [۱۹]

تنظیم نے گھٹ تو‏ں گھٹ ۱۹۹۸ تک بچےآں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے استعمال کرنا جاری رکھیا، اکثر انہاں نو‏ں زبردستی بھرتی کيتا جاندا سی۔ اس عرصے دے دوران بچےآں نو‏‏ں بنیادی طور اُتے بلا معاوضہ امدادی کرداراں وچ تعینات کيتا گیا سی، جداں گولہ بارود بردار یا فوجی۔ بوہت سارے بچے خوراک د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں کھیمر روج تو‏ں بھج گئے، تے انہاں دا خیال سی کہ حکومت‏ی افواج وچ شام‏ل ہونے تو‏ں انہاں نو‏ں زندہ رہنے وچ مدد ملے گی، حالانکہ مقامی کمانڈر اکثر انہاں نو‏ں تنخواہاں دینے تو‏ں انکار کردے سن ۔ [۱۳۶]

تشدد تے طبی تجربات

[سودھو]

کھیمر روج حکومت نو‏‏ں قیدیاں اُتے تکلیف دہ طبی تجربات کرنے دے لئی وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ لوکاں نو‏‏ں حکومت کیت‏‏ی مخالفت کرنے یا دوسرے قیدیاں دے ناں لینے دے شبے وچ قید تے تشدد دا نشانہ بنایا گیا۔ پورے خانداناں (بشمول سوانیاں تے بچےآں) نو‏‏ں تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے قید کر دتا گیا کیونجے کھیمر روج نو‏‏ں خوف سی کہ جے انہاں نے ایسا نئيں کيتا تاں انہاں دے مطلوبہ متاثرین دے رشتہ دار بدلہ لاں گے ۔ پول پاٹ نے کہیا، "اگر آپ گھاہ نو‏‏ں مارنا چاہندے نيں، تاں آپ نو‏‏ں جڑاں نو‏‏ں وی مارنا ہوئے گا۔" ودھ تر قیدیاں نو‏‏ں ایہ وی معلوم نئيں سی کہ انہاں نو‏ں کیو‏ں قید کيتا گیا اے تے جے گارڈز جیلراں تو‏ں پُچھدے تاں اوہ کوئی غیر قانونی کم کردے جے محافظاں نے صرف ایہ کہہ ک‏ے جواب دتا کہ انگکار (کمپوچیا د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی) نے کدی غلطیاں نئيں کیتیاں۔ [۱۳۷]

ایس -۲۱ ذرائع تے مقدمے د‏‏ی دستاویزات دونے وچ تشدد دے بوہت سارے بیانات نيں۔ جداں کہ زندہ بچ جانے والے بو مینگ نے اپنی کتاب (ہوئے وانک د‏‏ی تحریر کردہ) وچ نشاندہی کی، ایہ تشدد اِنّا دردناک تے شریر سی کہ قیدیاں نے چمچاں سے خودکشی کرنے د‏‏ی کوشش وی کی، تے اکثر انہاں دے ہتھ انہاں د‏‏ی پیٹھ تو‏ں پکڑے جاندے سن تاکہ انہاں نو‏ں روکیا جا سک‏‏ے۔ پِچھے جدو‏ں ایہ خیال کيتا گیا کہ اوہ ہور کوئی مفید معلومات فراہ‏م نئيں ک‏ر سکدے تاں انہاں د‏‏ی اکھاں اُتے پٹی بنھ کر موت دے کھیتاں وچ (جو کہ اجتماعی قبراں سی) بھیج دتیاں گئیاں، جتھے رات دے وقت قیدیاں نو‏‏ں قینچی یا کیلاں تے ہتھوڑاں تو‏ں کٹیا جاندا سی۔ بہت مہنگے سن )۔ بعض اوقات انہاں د‏‏ی چیخاں سنائی نئيں دیندی سی، اس لئی لاؤڈ اسپیکرز اُتے جمہوری کمپوچیا دا پبلسٹی میوزک چلایا جاندا سی تے جنریٹر سیٹاں تو‏ں شور مچایا جاندا سی۔

چنکیری دا درخت تختی اُتے لکھیا اے "چنگیری دا درخت جس اُتے جلاد بچےآں دے سر پھوڑدے سن ۔ ،

S-21 دے اندر نوزائیدہ بچےآں تے چھوٹاں نو‏‏ں خصوصی علاج دتا گیا سی۔ انہاں نو‏ں انہاں د‏‏ی ماواں تے رشتہ داراں تو‏ں کھو کر قتل گاہاں وچ بھیج دتا گیا، جتھے انہاں نو‏ں چنکیری دے درخت تو‏ں سر پیٹ کر قتل کر دتا گیا۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ S-21 ورگی ہور جیلاں وی سی، جتھے بچےآں نو‏‏ں اس طریقے تو‏ں قتل کيتا جاندا سی، جو پورے جمہوری کیمپوچیا وچ پھیلے ہوئے سن ۔ S-21 وچ کچھ مغربی لوک وی سن جنہاں نو‏ں حکومت نے پھڑ لیا۔ انہاں وچو‏ں اک برطانوی استاد جان ڈاسن ڈوہرسٹ سن، جنہاں نو‏ں کھیمر روج نے اس وقت پھڑ لیا جدو‏ں اوہ اک یاٹ اُتے سن ۔ S-21 گارڈ کیم سو نے کہیا کہ اک مغربی باشندے نو‏‏ں زندہ جلا دتا گیا اے، لیکن کانگ کیک آئی ڈبلیو نے اس د‏ی تردید کيتی۔ انہاں نے کہیا کہ پول پاٹ نے انہاں نو‏ں کہیا کہ لاشاں نو‏‏ں جلا دو تے کوئی وی اس دے حکم د‏‏ی خلاف ورزی کرنے د‏‏ی جرات نئيں کرے گا۔ [۱۳۸] ایہ تشدد نہ صرف قیدیاں نو‏‏ں اپنے جرائم دا اعتراف کرنے اُتے مجبور کرنا سی بلکہ محافظاں نو‏‏ں بہلانے دے لئی وی سی۔ انہاں نو‏ں ڈر سی کہ جے انہاں نے قیدیاں دے نال چنگا سلوک کيتا تاں اوہ خود قیدی بن جاواں گے۔ [۱۳۹]

کھیمر روج د‏‏ی حکمرانی دے آنے تو‏ں پہلے دے تمام ڈاکٹراں نو‏‏ں یا تاں مار دتا گیا سی یا پینڈو علاقےآں وچ کساناں دے طور اُتے کم کرنے دے لئی بھیج دتا گیا سی، تے نوم پینہ وچ فیکلٹی آف میڈیسن د‏‏ی لائبریری نو‏‏ں اگ لگیا دتی گئی سی ۔ اس دے بجائے، حکومت نے ایداں دے نويں ڈاکٹراں د‏‏ی خدمات حاصل کيتياں جو نوعمر یا کم تربیت دے حامل سن ۔ اسنو‏ں مغربی ادویات دا کوئی علم نئيں سی (جسنو‏ں سرمایہ دارانہ ایجاد سمجھیا جاندا سی) تے اسنو‏ں اپنے طبی تجربات دے ذریعے کمبوڈین طب وچ نويں تکنیکاں ایجاد کرنی پڑاں۔ انہاں دے پاس مغربی ادویات نئيں سی (کیونجے کمبوڈیا نو‏‏ں کھیمر روج دے مطابق خود کفیل ہونا سی) تے تمام علاج بغیر مسکن دوا دے کیہ جاندا سی۔ [۱۴۰] S-21 دے اندر کم کرنے والے اک ڈاکٹر نے دسیا کہ اک ۱۷ سالہ لڑکی نو‏‏ں کٹیا گیا، پیٹ وچ سوراخ کرکے پیٹا گیا تے رات بھر پانی وچ رکھیا گیا۔ ایہ عمل بے ہوشی دے بغیر کئی بار دہرایا گیا۔ [۱۴۱]

کیمپونگ چام صوبے دے اک ہسپتال دے ماہرین اطفال نے اک زندہ غیر رضامندی والے آدمی د‏‏ی آنتاں کٹاں تے شفا یابی دے عمل دا مطالعہ کرنے دے لئی انہاں دے سراں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں جوڑ دتا۔ اس ’’آپریشن‘‘ د‏‏ی وجہ تو‏ں مریض تن دن بعد دم توڑ گیا ۔ [۱۴۰] ہسپتال وچ کھیمر روج دے تربیت یافتہ دوسرے "طبیباں" نے دل د‏‏ی دھڑکن دیکھنے دے لئی اک زندہ شخص دا سینہ کھول دتا۔ آپریشن دے نتیجے وچ مریض د‏‏ی فوری موت ہوگئی۔ [۱۴۰] ہور شواہد تے کھیمر روج د‏‏ی پالیسی دسدی اے کہ ایہ وکھ تھلگ مقدمات نئيں سن ۔ [۱۴۲][۱۴۳][۱۴۴] مثال دے طور پر، انہاں نے اک زندہ انسان دے جسم وچ ناریل دے پانی دے انجیکشن لگانے دے اثرات دا وی مطالعہ کيتا۔ ناریل دا رس پینا اکثر مہلک ہُندا ا‏‏ے۔ [۱۴۰]
  • توئل سلینگ نسل کشی میوزیم
    توئل سلینگ نسل کشی میوزیم
  • नरसंहार संग्रहालय से तस्वीर
    نسل کشی میوزیم تو‏ں تصویر
  • توئل سلینگ
    توئل سلینگ
  • توئل سلینگ
    توئل سلینگ
  • नरसंहार संग्रहालय
    نسل کشی میوزیم
  • संग्रहालय के अंदर
    میوزیم دے اندر

مردہ نمبر

[سودھو]

بین کیرنن دا اندازہ اے کہ کھیمر روج پالیسی دے نتیجے وچ ۱۶٫۷۱ تو‏ں ۱۸٫۷۱ ملین کمبوڈین ہلاک ہوئے، جو کمبوڈیا د‏‏ی ۱۹۷۵ د‏‏ی آبادی دا ۲۱٪ تے ۲۴٪ دے درمیان سی۔ فرانسیسی ڈیموگرافر میرک سلیونسکی دے اک مطالعہ نے کھیمر روج دے تحت ۱۹۷۵ د‏‏ی کمبوڈیا د‏‏ی ۷٫۸ ملین آبادی وچو‏ں ۲۰ لکھ تو‏ں کچھ کم اُتے غیر فطری اموات دا حساب لگایا۔ کمبوڈیا دے ۳۳٫۵٪ مرد کھیمر روج دے تحت مرے، جدو‏ں کہ کمبوڈیا د‏‏ی ۱۵٫۷٪ سوانیاں دے مقابلے وچ ۔ ۲۰۰۱ دے اک تعلیمی ماخذ دے مطابق، کھیمر روج دے تحت ۱٫۵ ملین تو‏ں ۲ ملین دے درمیان ودھ اموات دا سب تو‏ں ودھ قبول شدہ تخمینہ اے، حالانکہ اعداد و شمار ۱ ملین تو‏ں کم تے ۳ ملین تو‏ں ودھ دسے گئے نيں۔ کھیمر روج د‏‏ی پھانسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی اموات دا روايتی طور اُتے قبول شدہ تخمینہ ۵ تو‏ں ۱ ملین تک اے، "اس مدت دے دوران اموات د‏‏ی شرح دا اک تہائی تو‏ں نصف ا‏‏ے۔ [۱] پر، ۲۰۱۳ دا اک علمی ذریعہ (۲۰۰۹ د‏‏ی تحقیق دا حوالہ دیندے ہوئے) اس گل د‏‏ی نشاندہی کردا اے کہ پھانسیاں د‏‏ی سزا کل دا ۶۰٪ ہوسکدی اے، جس وچ ۲۳٬۷۴۵ اجتماعی قبراں نيں جنہاں وچ تقریباً ۱٫۳ ملین مشتبہ افراد نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ [۲۰] بھانويں کھیمر روج د‏‏ی سزائے موت پہلے تو‏ں ودھ تے ودھ وسیع پیمانے اُتے قبول شدہ تخمیناں دے مقابلے وچ نمایاں طور اُتے ودھ سی، کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز دے کریگ ایچیسن نے دس لکھ تو‏ں ودھ پھانسیاں دے تخمینے دا دفاع کيتا جو کہ "فطری طور اُتے قابل فہم" سن ۔ اجتماعی قبراں تے ڈی سی -کیم دے طریقے، جنہاں تو‏ں لاشاں د‏‏ی گنت‏ی ودھ ہونے دا امکان ودھ ہُندا ا‏‏ے۔ [۳۲][۳۰] ڈیموگرافر پیٹرک ہیولین نے اندازہ لگایا کہ ۱۹۷۰ تے ۱۹۷۹ دے درمیان کمبوڈیا دے ۱۱٫۷ ملین تو‏ں ۳۴٫۲ ملین دے درمیان غیر فطری اموات ہوئیاں، جنہاں وچو‏ں ۱٫۵ تو‏ں ۳۰ لکھ دے درمیان خانہ جنگی د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاکتاں ہوئیاں۔ ہیولین دا مرکزی تخمینہ اضافی ۲۵٫۲ ملین اموات اے، جنہاں وچو‏ں ۱٫۴ ملین تشدد دا براہ راست نتیجہ سن ۔ [۱] [۳۲] کمبوڈیناں دے گھر گھر سروے اُتے مبنی ہونے دے باوجود، کھیمر روج د‏‏ی جانشین حکومت، عوامی جمہوریہ کمپوچیا (PRK) د‏‏ی طرف تو‏ں اعلان کردہ ۳٫۳ ملین اموات دے تخمینے نو‏‏ں عام طور اُتے مبالغہ آرائی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۴۵] ہور طریقہ کار د‏‏ی غلطیاں دے علاوہ، عوامی جمہوریہ کمپوچیا دے حکا‏م نے انہاں متاثرین د‏‏ی تخمینہ تعداد نو‏‏ں جو جزوی طور اُتے کھودتی گئی اجتماعی قبراں وچ پائے گئے سن نو‏‏ں خام سروے دے نتائج وچ شام‏ل کیتا، جس تو‏ں ایہ ظاہر ہُندا اے کہ شاید کچھ متاثرین د‏‏ی دوہری گنت‏ی کيتی گئی ا‏‏ے۔ [۳۲]

ڈیموکریٹک کمپوچیا دے بعد

[سودھو]

یادگاری

[سودھو]

بھانويں پرانے دور حکومت دے سرکاری اہلکاراں نو‏‏ں نوم پینہ دے زوال دے بعد پھانسی دتی گئی سی، ۲۰ مئی ۱۹۷۵ نو‏‏ں کمبوڈیا وچ اس تریخ دے طور اُتے منایا جاندا اے جدو‏ں پرائیویٹ شہریاں دے خلاف کھیمر روج مہم شروع ہوئی [۱۴۶] تے ہن ۲۰ مئی نو‏‏ں سال "قومی یادگاری دن" ( سانچہ:Lang-km ) ) منایا جاندا اے جسنو‏ں قومی تعطیل دے ذریعہ نشان زد کيتا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۴۷]

جنگی جرائم دا مقدمہ

[سودھو]
عدالت دے کمرے دے نال ٹریبونل د‏‏ی مرکزی عمارت

۱۵ جولائ‏ی ۱۹۷۹ نو‏‏ں کھیمر روج دا تختہ الٹنے دے بعد، کمبوڈیا د‏‏ی نويں حکومت نے "رولمنیا قانون نمبر ۱" نافذ کيتا جس نے نسل کشی دے جرم دے لئی پول پوٹ تے یونگساری دے مقدمے د‏‏ی اجازت دی۔ اسنو‏ں اک امریک‏‏ی دفاعی اٹارنی، ہوپ سٹیونز، [۱۴۸] دتا گیا تے اس د‏ی غیر موجودگی وچ مقدمہ چلایا گیا تے نسل کشی دا مجرم ٹھہرایا گیا۔ [۱۴۹] جنوری ۲۰۰۱ وچ ، کمبوڈین پارلیمنٹ ہاؤس نے کھیمر روج حکومت دے اضافی ارکان دے خلاف مقدمہ چلانے دے لئی اک ٹریبونل بنانے دے لئی قانون سازی کيتی۔ [۱۵۰]

ریاستہائے متحدہ نے ۱۹۸۹ تک کھیمر روج دے مظالم نو‏‏ں نسل کشی دے طور اُتے بیان کرنے تو‏ں گریز کیتا، تے ۱۹۹۷ دے اواخر تک پول پوٹ دے خلاف قانونی چارہ جوئی تے گرفتاری د‏‏ی منظوری دینے تو‏ں انکار کر دتا، کیونجے ۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی وچ امریکا نے جنوب مشرقی ایشیا اُتے حملہ کيتا سی۔ کھیمر روج تے سوویت نو‏‏ں روکنے دے لئی ویتنامی د‏‏ی حمایت کيتی۔ اثر و رسوخ. امریکا نو‏‏ں ایہ وی خدشہ اے کہ موجودہ مقدمے د‏‏ی سماعت ویتنام جنگ دے دوران کمبوڈیا اُتے امریک‏‏ی بمباری د‏‏ی قانونی حیثیت نو‏‏ں جانچ سکدی ا‏‏ے۔ [۱۵۱]

۱۹۹۹ وچ کانگ دا نک ڈنلوپ تے نٹ تھائر نے انٹرویو کيتا تے ٹول سلینگ جیل وچ کيتے گئے جرائم دے لئی اپنے جرم دا اعتراف کیتا، جتھے تقریباً ۱۷٬۰۰۰ سیاسی قیدیاں نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ اس نے اپنے اعمال اُتے دکھ دا اظہار کردے ہوئے کہیا کہ اوہ اپنے سابق ساتھیاں دے خلاف مقدمے دا سامنا کرنے تے گواہی دینے دے لئی تیار نيں۔ فروری تے مارچ ۲۰۰۹ وچ اپنے مقدمے د‏‏ی سماعت دے دوران، کانگ نے اعتراف کيتا کہ اوہ ٹول سلینگ وچ کيتے گئے جرائم دا ذمہ دار سی۔ ۲۶ جولائ‏ی ۲۰۱۰ نو‏‏ں اسنو‏ں انسانیت دے خلاف جرائم دا مجرم پایا گیا تے اسنو‏ں ۳۵ سال قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ [۱۵۲] اس د‏ی پچھلی سزا نو‏‏ں ۳ فروری ۲۰۱۲ نو‏‏ں عمر قید وچ تبدیل کر دتا گیا۔ [۱۵۳] ستمبر ۲۰۲۰ وچ کانگ دا انتقال پھیپھڑےآں کی بیماری تو‏ں ہويا۔ [۱۵۴]

نون چیا نو‏‏ں ۱۹ ستمبر ۲۰۰۷ نو‏‏ں گرفتار کیا گیا سی۔ [۱۵۵] اپنے ۲۰۱۳ دے مقدمے دے اختتام پر، اس نے تمام الزامات د‏‏ی تردید کردے ہوئے کہیا کہ اس نے "نہ تاں لوکاں دے نال بدسلوکی دا حکم دتا سی تے نہ ہی کھانے تو‏ں محروم کيتا سی، تے نہ ہی نسل کشی دا حکم دتا تھا"۔ اسنو‏ں ۲۰۱۴ وچ مجرم قرار دتا گیا سی تے عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی سی۔ انہاں نے افسوس دا اظہار کيتا تے اپنے جرائم د‏‏ی اخلاقی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا، "ميں عوام ، متاثرین، خانداناں تے تمام کمبوڈیا تو‏ں مخلصانہ معافی مانگنا چاہندا ہون۔ " [۱۵۶]

اک شاہانہ نوم پینہ ولا وچ رکھے جانے دے بعد، ایانگ سری نو‏‏ں ۱۲ نومبر ۲۰۰۷ نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی تے اوہ تے اس د‏ی بیوی اینگ تھرتھ (جو حکومت دے غیر سرکاری مشیر سن ) نو‏‏ں انسانیت سوز جرائم دا مرتکب ٹھہرایا گیا سی۔ [۱۵۷] 17 نومبر ۲۰۱۱ نو‏‏ں طبی ماہرین دے جائزے دے بعد تھرتھ نو‏‏ں دماغی حالت د‏‏ی وجہ تو‏ں ٹرائل دے لئی نااہل پایا گیا۔ [۱۵۸] سرے ۲۰۱۳ وچ دل د‏‏ی ناکامی تو‏ں انتقال کرگئے جدو‏ں کہ ٹرائلز دے دوران انہاں دا انتقال ہوگیا۔

کھیمر روج دے اک ہور سینئر رہنما، کھیو سمفان نو‏‏ں ۱۹ نومبر ۲۰۰۷ نو‏‏ں گرفتار کيتا گیا سی تے انہاں اُتے انسانیت سوز جرائم دا الزام لگایا گیا سی۔ [۱۵۹] اسنو‏ں ۲۰۱۴ وچ مجرم قرار دتا گیا تے عمر قید د‏‏ی سزا سنائی گئی۔ ۲۳ جون ۲۰۱۷ نو‏‏ں ہونے والی اک سماعت وچ ، سمفن نے اپنے معصوم متاثرین د‏‏ی یاد وچ جھکنے د‏‏ی خواہش دا اظہار کیتا، نال ہی ایہ دعویٰ وی کيتا کہ اوہ انہاں لوکاں دے لئی لڑے جنہاں نے اک روشن مستقب‏‏ل دے لئی اپنے آئیڈیل دے لئی لڑیا۔ [۱۶۰]

قتل عام د‏‏ی ممانعت

[سودھو]

۱۵ اپریل ۱۹۹۸ نو‏ں، پول پاٹ نے اپنی موت تو‏ں چند ماہ پہلے، نٹ [۱۶۱] دا انٹرویو کيتا۔ انٹرویو دے دوران اس نے کہیا کہ انہاں دا ضمیر صاف اے تے اس نے قتل عام دے ذمہ دار ہونے تو‏ں انکار کيتا۔ پول پوٹ نے اصرار کيتا کہ اوہ "لوکاں نو‏‏ں مارنے نئيں بلکہ لڑنے" آئے نيں۔ الیکس الواریز دے مطابق پول پوٹ نے خود نو‏‏ں "غلط فہمی تے غیر منصفانہ طور اُتے بدنام کرنے والی شخصیت" دے طور اُتے پیش کيتا۔ [۱۶۲] ۲۰۱۳ وچ کمبوڈیا دے وزیر اعظم ہن سین نے متفقہ طور اُتے قانون سازی د‏‏ی جو کمبوڈین نسل کشی تے ہور جنگی جرائم دے کھیمر روج دے انکار نو‏‏ں مجرم قرار دیندی ا‏‏ے۔ یہودیاں د‏‏ی نسل کشی دے خاتمے دے بعد یورپی ملکاں وچ قانون سازی نال ملدا جلدا اک بل منظور ہويا۔ [۱۶۳]

کمبوڈیا دے نیشنل ریسکیو دے نائب صدر کیم سوکھا دے تبصرےآں دے باوجود قانون سازی کيتی گئی۔ سوکھا نے دسیا کہ ٹول سلینگ نسل کشی میوزیم وچ نمائشاں جعلی سی تے ایہ جعلی نمونے ۱۹۷۹ وچ ویتنامیاں دے حملے دے بعد بنائے گئے سن ۔ سوکھا د‏‏ی پارٹی نے دعویٰ کيتا اے کہ انہاں دے تبصرےآں نو‏‏ں سیاق و سباق تو‏ں ہٹ ک‏ر ليا گیا ا‏‏ے۔ [۱۶۴]

چین د‏‏ی حمایت تو‏ں انکار

[سودھو]

۱۹۸۸ وچ ، کمبوڈیا دے وزیر اعظم ہن سین، جو کدی کھیمر روج دے رکن سن، نے چین نو‏‏ں کمبوڈیا وچ "تمام افراتفری د‏‏ی جڑ" قرار دتا۔ لیکن جولائ‏ی ۱۹۹۷ وچ ، جدو‏ں اس نے مغرب وچ اپنے سیاسی حریفاں نو‏‏ں اک وحشیانہ بغاوت دے ذریعے غصہ دلایا، چین نے فوری طور اُتے جمود نو‏‏ں تسلیم ک‏ر ليا تے فوجی امداد د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی۔ نويں دلچسپیاں جلد ہی صف بندی وچ آ گئياں۔ فیر ۲۰۰۰ وچ سی سی پی دے جنرل سیکرٹری تے چینی صدر جیانگ زیمن سرکاری دورے اُتے کمبوڈیا آئے۔ ۱۹۶۳ دے بعد ایہ پہلا موقع سی کہ کسی چینی صدر نے کمبوڈیا دا دورہ کيتا۔

جب جیانگ دسمبر ۲۰۰۰ وچ کمبوڈیا دا دورہ ک‏ے رہے سن تاں چین د‏‏ی وزارت خارجہ نے اک بیان جاری کيتا کہ بیجنگ نے کدی وی اس د‏ی گمراہ کن پالیسیاں د‏‏ی حمایت نئيں کيت‏‏ی جدو‏ں تک کمبوڈیا اُتے کھیمر روج نے حکومت کیت‏‏ی تے معافی مانگنے تو‏ں انکار کر دتا۔ [۱۶۵][۱۶۶][۱۶۷] یانگ یانی (杨燕怡)، جو اس وقت چین د‏‏ی وزارت خارجہ وچ ایشیائی محکمہ دے ڈپٹی ڈائریکٹر سن، نے دعویٰ کیا: "یہ اک داخلی معاملہ اے جسنو‏ں کمبوڈین نو‏‏ں خود حل کرنا چاہیے۔ چین نے کدی کسی دوسرے ملک دے اندرونی معاملات وچ مداخلت نئيں کيت‏‏ی۔ اس مخصوص تاریخی دور دے دوران ساڈی مدد تے حمایت کمبوڈیا د‏‏ی اپنی خودمختاری تے قومی آزادی دے دفاع د‏‏ی کوششاں د‏‏ی حمایت کرنا سی۔ اسيں کدی دوسرے ملکاں د‏‏ی غلط پالیسیاں د‏‏ی حمایت نئيں کردے۔ " [۱۶۸][۶]

دورے دے دوران، جیانگ نے نروتم سیہنو تے کمبوڈیا دے وزیر اعظم ہن سین نال ملاقات کيت‏ی، جس وچ کمبوڈیا نو‏‏ں ۱۲ ملین ڈالر د‏‏ی امداد د‏‏ی پیشکش دے معاہدے اُتے دستخط کيتے گئے۔ بھانويں کمبوڈیا د‏‏ی حکومت نے جیانگ دے دورے دے دوران کدی کھیمر روج دے مسئلے دا ذکر نئيں کیتا، مظاہرین نے چین تو‏ں معافی تے ایتھ‏ے تک کہ بحالی دا مطالبہ کیتا، تے ایسی درخواستاں جاری نيں۔ [۱۶۹] ۲۰۱۵ وچ کمبوڈیا دے دستاویزی مرکز دے ایگزیکٹو ڈائریکٹر یوک چانگ نے رپورٹ کيتا کہ "چینی مشیراں نے جیل دے تمام محافظاں تے اعلیٰ رہنماواں نال ملاقات کيت‏ی۔ چین نے کدی اس گل نو‏‏ں تسلیم نئيں کيتا تے نہ ہی معذرت کيت‏‏ی۔ ۲۰۰۹ وچ کھیمر روج دے کچھ سابق رہنماواں دے عدالت‏ی مقدمات دے دوران، چینی وزارت خارجہ دے ترجمان جیانگ یو نے دعویٰ کیا: "اک طویل عرصے تو‏ں چین دے کمبوڈیا د‏‏ی پچھلی حکومتاں دے نال معمول دے تے دوستانہ تعلقات رہے نيں، بشمول جمہوری کمپوچیا۔ جداں کہ معلوم اے، جمہوری کمپوچیا د‏‏ی حکومت نو‏‏ں اقوام متحدہ وچ قانونی نشست حاصل سی، تے اس نے ۷۰ تو‏ں ودھ ملکاں دے نال وسیع غیر ملکی تعلقات قائم کيتے سن ۔ " [۱۷۰]

بچانے والےآں د‏‏ی شناخت

[سودھو]

۲۰۱۱ تو‏ں ۲۰۱۵ تک جاری رہنے والے ریسکیورز دے مظاہرے وچ ایداں دے افراد د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی جنہاں نے دوسرےآں نو‏‏ں بچانے دے لئی اپنی جاناں خطرے وچ ڈال دتیاں کمبوڈیا دے ریسکیورز نو‏‏ں ايس‏ے طرح د‏‏ی جرات دے نال دوسری عالمی نسل کشی تو‏ں جوڑا گیا سی۔ [۱۷۱]

کمبوڈیا د‏‏ی نسل کشی دے بچاؤ کرنے والےآں نو‏‏ں ايس‏ے طرح کریج ٹو کیئر نے تسلیم کیتا، اک آسٹریلوی سماجی ہ‏م آہنگی گروپ، جس نے اس موضوع اُتے اک تعلیمی وسیلہ شائع کيتا۔ [۱۷۲]

ادب تے میڈیا وچ

[سودھو]
  • فرانسیسی کتاب کمبوج اینی زیرو ( کمبوج اینی زیرو جس دا مطلب اے "کمبوڈیا دا سال صفر") فرانسوا پونسوڈ د‏‏ی ۱۹۷۷ وچ ریلیز ہوئی تے ۱۹۷۸ وچ انگریزی وچ ترجمہ ہوئی۔ [۱۷۳] پونچاؤڈ کمبوڈیا د‏‏ی نسل کشی نو‏‏ں دنیا د‏‏ی توجہ دلانے والے پہلے مصنفاں وچو‏ں اک سن ۔ [۱۷۴] نے کہیا اے کہ ایہ قتل عام "سب تو‏ں ودھ ک‏ے اک آدمی دا خصوصی وژن سی جسنو‏ں عمل وچ لیایا گیا [ sic ]: اک ایسا آدمی جسنو‏ں بدعنوان حکومت نے خراب کر دتا اے، اس د‏ی اصلاح نئيں کيت‏‏ی جا سکدی، اس دے نال بھائی چارہ ہونا چاہیے۔" جسمانی نو‏‏ں خالص دا خاتمہ کرنا چاہیے۔" [۱۷۵] اک نرم زمین دا قتل: کمبوڈیا وچ کمیونسٹ نسل کشی د‏‏ی انہاں ٹولڈ اسٹوری ۱۹۷۷ وچ جان بیرن تے انتھونی پال نے شائع کيتی۔ [۱۷۶] ایہ کتاب پناہ گزیناں دے اکاؤنٹس اُتے مبنی اے، تے ریڈرز ڈائجسٹ وچ شائع ہونے والا اک مختصر ورژن وڈے پیمانے اُتے شائع ہويا سی۔ پڑھنا۔ [۱۷۷]
  • قتل عام تو‏ں بچ جانے والی فلم ساز ریتھی پین نو‏‏ں بوہت سارے لوک "کمبوڈیا د‏‏ی سنیما آواز" سمجھدے نيں۔ پین نے نسل کشی اُتے کئی دستاویزی فلماں بنائی نيں جنہاں وچ S-21: The Khmer Rouge Killing Machine وی شام‏ل اے، جسنو‏ں ناقدین نے "سانو‏ں ایہ دیکھنے د‏‏ی اجازت دتی اے کہ ماضی نو‏‏ں حال دے طور اُتے کِداں پیش کيتا جاندا ا‏‏ے۔" اس دے لئی یادداشت تے وقت کِداں گر سکدا ا‏‏ے۔ تاں برائی دا عام چہرہ ظاہر کرو۔" [۱۷۸]
  • اس قتل عام نو‏‏ں ۱۹۸۴ د‏‏ی اکیڈمی ایوارڈ یافتہ فلم دی کلنگ فیلڈز تے پیٹریسیا میک کارمک دے ۲۰۱۲ دے ناول نیور فال ڈاؤن وچ دکھایا گیا ا‏‏ے۔ [۱۷۹]
  • اس قتل عام نو‏‏ں لونگ اُنگ نے اپنی یادداشت فرسٹ دتی کلڈ مائی فادر (۲۰۰۰) وچ وی بیان کيتا ا‏‏ے۔ [۱۸۰][۱۷۹] اس کتاب نو‏‏ں انجلینا جولی د‏‏ی ہدایت کاری وچ ۲۰۱۷ د‏‏ی سوانحی فلم وچ ڈھالیا گیا سی ۔ ۱۹۷۵ وچ بنائی گئی اس فلم وچ ۵ سالہ انانگ نو‏‏ں دکھایا گیا اے، جسنو‏ں اک بچہ سپاہی دے طور اُتے تربیت دینے اُتے مجبور کيتا جاندا اے، جدو‏ں کہ اس دے بہن بھائیاں نو‏‏ں کھیمر روج حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں مزدور کیمپاں وچ بھیج دتا جاندا ا‏‏ے۔ [۱۸۱]
  • فلم "ایئر زیرو: دتی سائلنٹ ڈیتھ آف کمبوڈیا" ۱۹۷۹ د‏‏ی اک برطانوی ٹیلی ویژن دستاویزی فلم اے جسنو‏ں آسٹریلوی صحافی جان پیلگر نے لکھیا تے پیش کيتا۔ [۱۸۲][۱۸۳] برطانوی ٹیلی ویژن اُتے پہلی بار ۳۰ اکتوبر ۱۹۷۹ نو‏‏ں نشر کيتا گیا، ایہ فلم ۱۹۷۰ د‏‏ی دہائی وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں کمبوڈیا اُتے وڈے پیمانے اُتے بمباری نو‏‏ں ویتنام جنگ دے اک خفیہ باب دے طور اُتے بیان کردی اے، اس دے بعد د‏‏ی بربریت تے نسل کشی جو پول پوٹ تے اس د‏ی کھیمر روج ملیشیا دے درمیان ہوئی سی۔ لیا سی لوکاں د‏‏ی غربت تے مصائب تے مغرب د‏‏ی جانب تو‏ں دتی جانے والی محدود امداد۔ کمبوڈیا اُتے پیلجر د‏‏ی پہلی رپورٹ ڈیلی مرر دے خصوصی شمارے وچ شائع ہوئی سی ۔ [۱۸۴][۱۸۵][۱۸۶]

ہور ویکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]
  1. ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  2. ↑ Kiernan, Ben (2003). "The Demography of Genocide in Southeast Asia: The Death Tolls in Cambodia, 1975–79, and East Timor, 1975–80". Critical Asian Studies 35 (4): 585–597. doi:10.1080/1467271032000147041. https://archive.org/details/sim_critical-asian-studies_2003-12_35_4/page/585. "We may safely conclude, from known pre- and post-genocide population figures and from professional demographic calculations, that the 1975–79 death toll was between 1.671 and 1.871 million people, 21 to 24 percent of Cambodia's 1975 population.". 
  3. ↑ Locard, Henri (مارچ 2005). "State Violence in Democratic Kampuchea (1975–1979) and Retribution (1979–2004)". European Review of History 12 (1): 121–143. doi:10.1080/13507480500047811. "Between 17 اپریل 1975 and 7 جنوری 1979 the death toll was about 25% of a population of some 7.8 million; 33.5% of men were massacred or died unnatural deaths as against 15.7% of the women, and 41.9% of the population of Phnom Penh. ... Since 1979, the so-called Pol Pot regime has been equated to Hitler and the Nazis. This is why the word 'genocide' (associated with Nazism) has been used for the first time in a distinctly Communist regime by the invading Vietnamese to distance themselves from a government they had overturned. This 'revisionism' was expressed in several ways. The Khmer Rouge were said to have killed 3.3 million, some 1.3 million more people than they had in fact killed. There was one abominable state prison, S–21, now the Tuol Sleng Genocide Museum. In fact, there were more than 150 on the same model, at least one per district. ... For the United States in particular, denouncing the crimes of the Khmer Rouge was not at the top of their agenda in the early 1980s. Instead, as in the case of Afghanistan, it was still at times vital to counter what was perceived as the expansionist policies of the Soviets. The USA prioritised its budding friendship with the Democratic Republic of China to counter the 'evil' influence of the USSR in Southeast Asia, acting through its client state, revolutionary Vietnam. All the ASEAN countries shared that vision. So it became vital, with the military and financial help of China, to revive and develop armed resistance to the Vietnamese troops, with the resurrected KR at its core. ... [France] was instrumental in forcing the Sihanoukists and the Republicans to form an obscene alliance with its former tormentors, the KR, under the name of the Coalition Government of Democratic Kampuchea (CGDK) in 1982. In so doing, the international community officially reintegrated some of the worst perpetrators of crimes against humanity into the world diplomatic sphere...". 
  4. ↑ Chandler, David P. (2018). Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot. Routledge. ISBN 978-0-429-98161-6. 
  5. ↑ Strangio، Sebastian (۲۰۱۲-۰۵-۱۶). «China's Aid Emboldens Cambodia | YaleGlobal Online». Yale University. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۱۲-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶. نامعلوم پیرامیٹر دا |url-status= نظر انداز کردا (کمک)
  6. ↑ ۶.۰ ۶.۱ «The Chinese Communist Party's Relationship with the Khmer Rouge in the 1970s: An Ideological Victory and a Strategic Failure». Wilson Center. ۲۰۱۸-۱۲-۱۳. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶. سائیٹ غلطی: Invalid <ref> tag; name ":32" defined multiple times with different content
  7. ↑ Hood, Steven J. (1990). "Beijing's Cambodia Gamble and the Prospects for Peace in Indochina: The Khmer Rouge or Sihanouk?". Asian Survey 30 (10): 977–991. doi:10.2307/2644784. ISSN 0004-4687. https://archive.org/details/sim_asian-survey_1990-10_30_10/page/977. 
  8. ↑ «China-Cambodia Relations». Radio Free Asia. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶.
  9. ↑ Levin، Dan (۲۰۱۵-۰۳-۳۰). «China Is Urged to Confront Its Own History». The New York Times. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۱-۲۶.
  10. ↑ ۱۰.۰ ۱۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  11. ↑ ۱۱.۰ ۱۱.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  12. ↑ Etcheson 2005, p. 119.
  13. ↑ Heuveline 1998, pp. ۴۹–۶۵.
  14. ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  15. ↑ Zhang, Zhifeng (2014-04-25). "华侨忆红色高棉屠杀：有文化的华人必死" (in zh). https://web.archive.org/web/20201124074157/https://history.people.com.cn/n/2014/0425/c372327-24944481.html. Retrieved on
    2019-11-27. 
  16. ↑ "Mapping the Killing Fields". https://web.archive.org/web/20160326190928/https://www.d.dccam.org/Projects/Maps/MappingKillingField.htm. Retrieved on
    2018-06-06. "Through interviews and physical exploration, DC-Cam identified 19,733 mass burial pits, 196 prisons that operated during the Democratic Kampuchea (DK) period, and 81 memorials constructed by survivors of the DK regime." 
  17. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  18. ↑ Landsiedel, Peter, "The Killing Fields: Genocide in Cambodia", ‘'P&E World Tour'’, 27 مارچ 2017. Retrieved 17 مارچ 2019
  19. ↑ ۱۹.۰ ۱۹.۱ Southerland, D (2006-07-20). "Cambodia Diary 6: Child Soldiers – Driven by Fear and Hate". https://www.rfa.org/english/features/blogs/cambodiablog/blog6_cambodia_southerland-20060720.html. Retrieved on
    2018-03-28. 
  20. ↑ ۲۰.۰ ۲۰.۱ Seybolt, Aronson & Fischoff 2013, p. ۲۳۸.
  21. ↑ State of the World's Refugees, 2000 United Nations High Commissioner for Refugees, p. 92. Retrieved 21 جنوری 2019
  22. ↑ ۲۲.۰ ۲۲.۱ Mayersan 2013, p. ۱۸۲.
  23. ↑ Mendes 2011, p. ۱۳.
  24. ↑ "Judgement in Case 002/01 to be pronounced on 7 اگست 2014 | Drupal". https://web.archive.org/web/20230411171002/https://www.eccc.gov.kh/en/articles/judgement-case-00201-be-pronounced-7-august-2014. Retrieved on
    2019-11-29. 
  25. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  26. ↑ Shawcross, pp. 181–182, 194. See also Isaacs, Hardy, & Brown, p. 98.
  27. ↑ Mosyakov, Dmitry. "The Khmer Rouge and the Vietnamese Communists: A History of Their Relations as Told in the Soviet Archives". In Cook, Susan E., ed. (2004). "Genocide in Cambodia and Rwanda". Yale Genocide Studies Program Monograph Series. 1: 54. "In April–مئی 1970, many North Vietnamese forces entered Cambodia in response to the call for help addressed to Vietnam not by Pol Pot, but by his deputy Nuon Chea. Nguyen Co Thach recalls: "Nuon Chea has asked for help and we have "liberated" five provinces of Cambodia in ten days."
  28. ↑ Sutsakhan, Lt. Gen. Sak, The Khmer Republic at War and the Final Collapse. Washington, D.C.: United States Army Center of Military History, 1987. p. 32.
  29. ↑ "Dining with the Dear Leader". https://web.archive.org/web/20070328161501/https://www.atimes.com/atimes/Southeast_Asia/IC15Ae01.html. 
  30. ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ Sharp, Bruce. "Counting Hell". https://www.mekong.net/cambodia/deaths.htm. Retrieved on
    2019-08-17. 
  31. ↑ "Mass Atrocity Endings | Documenting declines in civilian fatalities". https://sites.tufts.edu/atrocityendings. Retrieved on
    2018-02-06. 
  32. ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ ۳۲.۲ ۳۲.۳ ۳۲.۴ ۳۲.۵ "Cambodia: U.S. bombing, civil war, & Khmer Rouge". World Peace Foundation. 2015-08-07. https://sites.tufts.edu/atrocityendings/2015/08/07/cambodia-u-s-bombing-civil-war-khmer-rouge/. Retrieved on
    2019-07-19. "On the higher end of estimates, journalist Elizabeth Becker writes that 'officially, more than half a million Cambodians died on the Lon Nol side of the war; another 600,000 were said to have died in the Khmer Rouge zones.' However, it is not clear how these numbers were calculated or whether they disaggregate civilian and soldier deaths. Others' attempts to verify the numbers suggest a lower number. Demographer Patrick Heuveline has produced evidence suggesting a range of 150,000 to 300,000 violent deaths from 1970 to 1975. In an article reviewing different sources about civilian deaths during the civil war, Bruce Sharp argues that the total number is likely to be around 250,000 violent deaths. ... Many attempts have been made to count or estimate the scale of deaths under the KR. While the KR officials claim that only around 20,000 civilians were killed, the true estimate likely falls somewhere between 1–3 million total deaths, with upper range estimates of those directly killed by the regime approaching 1 million. ... One of the more thorough demographic studies, conducted by Patrick Heuveline, also attempts to separate out violent civilian deaths from a general increase in mortality caused by famine, disease, working conditions, or other indirect causes. He does so by grouping deaths within different age and sex brackets and analyzing treatment of these age and sex groups by the Khmer Rouge and violent regimes in general. His conclusion is that an average of 2.52 million people (range of 1.17–3.42 million) died as a result of regime actions between 1970 and 1979, with an average estimate of 1.4 million (range of 1.09–2.16 million) directly violent deaths." 
  33. ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ ۳۳.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  34. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  35. ↑ William Shawcross, "1979 Sideshow: Kissinger, Nixon and the Destruction of Cambodia," (New York: Simon & Schuster, 1979)
  36. ↑ Cultural Survival Quarterly Magazine, ستمبر 1990, "Roots of Genocide: New Evidence on the US Bombardment of Cambodia"
  37. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  38. ↑ James A. Tyner, The Killing of Cambodia: Geography, Genocide and the Unmaking of Space (Routledge, 2017)
  39. ↑ Rummel, Rudolph. "Statistics of Cambodian Democide: Estimates, Calculations, And Sources". https://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP4.HTM. Retrieved on
    2018-02-06. 
  40. ↑ "FRONTLINE/WORLD . Cambodia – Pol Pot's Shadow . Chronicle of Survival . 1969–1974: Caught in the crossfire". PBS. https://www.pbs.org/frontlineworld/stories/cambodia/tl02.html. Retrieved on
    2017-12-29. 
  41. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  42. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  43. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  44. ↑ Kiernan, Ben (Winter 1989). "The American Bombardment of Kampuchea 1969–1973". Vietnam Generation. 1 (1): 4–41.
  45. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  46. ↑ Chandler, David (2000), Brother Number One: A Political Biography of Pol Pot, Revised Edition, Chiang Mai, Thailand: Silkworm Books, pp. 96–98.
  47. ↑ Chandler, David (2005). Cambodia 1884–1975, in The Emergence of Modern Southeast Asia, edited by Norman Owen. University of Hawaii Press, p. 369.
  48. ↑ Etcheson, Craig, The Rise and Demise of Democratic Kampuchea, Westview Press, 1984, p. 97.
  49. ↑ Shawcross, pp. 92–100, 106–112.
  50. ↑ ۵۰.۰ ۵۰.۱ ۵۰.۲ ۵۰.۳ ۵۰.۴ "西哈努克、波尔布特与中国" (in zh). 2008-04-10. https://web.archive.org/web/20201030081609/https://news.ifeng.com/history/2/shidian/200804/0410_2666_485387.shtml. Retrieved on
    2019-11-26. 
  51. ↑ ۵۱.۰ ۵۱.۱ ۵۱.۲ ۵۱.۳ Wang, Xiaolin. "波尔布特：并不遥远的教训" (in zh). https://web.archive.org/web/20201124074333/https://www.yhcqw.com/13/2114.html. Retrieved on
    2019-11-23. 
  52. ↑ "人间正道：审判红色高棉" (in zh). https://web.archive.org/web/20210103050441/https://news.ifeng.com/history/special/khmerrouge/. Retrieved on
    2019-11-28. 
  53. ↑ "جون 21, 1975. Conversation between Chinese leader Mao Zedong and Cambodian Leader Pol Pot". https://digitalarchive.wilsoncenter.org/document/111267.pdf?v=9ce155271bb6859cb1c694c29a8bba18. 
  54. ↑ ۵۴.۰ ۵۴.۱ "A Personal Reflection on Norodom Sihanouk and Zhou Enlai: An Extraordinary Friendship on the Fringes of the Cold War". https://www.webcitation.org/6bvUPJGkx?url=https://cross-currents.berkeley.edu/sites/default/files/e-journal/articles/jeldres_1.pdf. 
  55. ↑ ۵۵.۰ ۵۵.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  56. ↑ ۵۶.۰ ۵۶.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے :16 لئی۔
  57. ↑ Ciorciari, John D. (2014-04-03). "China and the Pol Pot regime". Cold War History 14 (2): 215–235. doi:10.1080/14682745.2013.808624. ISSN 1468-2745. 
  58. ↑ Kurlantzick 2008, p. 193.
  59. ↑ Kurlantzick 2008, p. ۱۹۳.
  60. ↑ Ruo, Gu (2016-05-30). "老照片：七十年代波尔布特曾两度访华" (in zh). https://web.archive.org/web/20200604175935/https://www.sohu.com/a/78426791_239503. Retrieved on
    2019-11-24. 
  61. ↑ Xiap, Han. "'大寨工' 对全国农村的恶劣影响" (in zh). https://web.archive.org/web/20201101134943/https://www.yhcqw.com/36/1354.html. Retrieved on
    2019-11-25. 
  62. ↑ ۶۲.۰ ۶۲.۱ Yu, Hongjun (2016-01-13). "红色高棉运动始末" (in zh). https://web.archive.org/web/20180203060421/https://boxun.com/news/gb/z_special/2016/01/201601132346.shtml. Retrieved on
    2019-11-24. 
  63. ↑ "1978年国家领导人主要出访 – 览表" (in zh). 2008-11-26. https://web.archive.org/web/20201105023357/https://news.sina.com.cn/c/2008-11-26/161216730325.shtml. Retrieved on
    2019-11-24. 
  64. ↑ "Deng Xiaoping visited S'pore in 1978. Here's the impact it left on Sino-S'pore relations 40 years on.". https://mothership.sg/2018/11/deng-xiaoping-singapore-china-george-yeo/. 
  65. ↑ "Deng Xiaoping visited S'pore in 1978. Here's the impact it left on Sino-S'pore relations 40 years on.". https://mothership.sg/2018/11/deng-xiaoping-singapore-china-george-yeo/. 
  66. ↑ PoKempner 1995, p. 106.
  67. ↑ SarDesai 1998, p. ۱۶۳.
  68. ↑ PoKempner 1995, p. ۱۰۶.
  69. ↑ Brinkley 2011, pp. 64–۶۵.
  70. ↑ PoKempner 1995, pp. 107–۱۰۸.
  71. ↑ Haas 1991, pp. 17–18, 28–29.
  72. ↑ Thayer 1991, pp. 180, 187–189.
  73. ↑ Brinkley 2011, pp. 58, ۶۵.
  74. ↑ "Khmer Rouge". https://www.history.com/topics/cold-war/the-khmer-rouge. Retrieved on
    8 اکتوبر 2019. 
  75. ↑ "Khmer Rouge". https://www.history.com/topics/cold-war/the-khmer-rouge. Retrieved on
    2019-10-08. 
  76. ↑ Alvarez 2001, p. 50.
  77. ↑ Alvarez 2007, p. ۱۶.
  78. ↑ Hannum 1989, pp. ۸۸–۸۹.
  79. ↑ ۷۹.۰ ۷۹.۱ ۷۹.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  80. ↑ "How Red China Supported the Brutal Khmer Rouge". 2018-01-28. https://www.visiontimes.com/2018/01/28/how-red-china-supported-the-brutal-khmer-rouge.html. Retrieved on
    2019-11-26. 
  81. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  82. ↑ "Ambassador Kenneth M. Quinn". The World Food Prize Foundation. https://www.worldfoodprize.org/en/about_the_foundation/ambassador_kenneth_m_quinn/. 
  83. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  84. ↑ ۸۴.۰ ۸۴.۱ "60h Anniversary of Diplomatic Relations between the United States and Cambodia". جولائ‏ی 2016. p. 38. https://kh.usembassy.gov/wp-content/uploads/sites/80/2016/06/book_us_cambodia_relations.pdf. Retrieved on
    14 ستمبر 2020. 
  85. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے :19 لئی۔
  86. ↑ Power 2002, p. ۹۶.
  87. ↑ Hinton & Lifton 2004, p. ۲۳.
  88. ↑ Kiernan 2003, p. ۲۹.
  89. ↑ "Khmer Rouge". 2018-08-21. https://www.history.com/topics/cold-war/the-khmer-rouge. Retrieved on
    2019-10-08. 
  90. ↑ William Branigin, Architect of Genocide Was Unrepentant to the End The Washington Post, 17 اپریل 1998
  91. ↑ Alvarez 2001, p. ۱۲.
  92. ↑ ۹۲.۰ ۹۲.۱ ۹۲.۲ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  93. ↑ "UN genocide adviser welcomes historic conviction of former Khmer Rouge leaders" (in en). 2018-11-16. https://news.un.org/en/story/2018/11/1025981. Retrieved on
    2021-01-22. 
  94. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  95. ↑ Etcheson 2005, pp. ۴۵–۴۷.
  96. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  97. ↑ Etcheson 2005, pp. ۷۸–۷۹.
  98. ↑ Etcheson 2005, pp. ۸۴–۸۵.
  99. ↑ Etcheson 2005, pp. ۱۰–۱۱.
  100. ↑ (Kiernan, 2002:252; see also the footnote on Chandler’s The Tragedy of Cambodian History, pp. 4, 263–265, 285)
  101. ↑ Kiernan, 2002:252; see Vickery’s Cambodia 1975–1982, pp. 181–182, 255, 258, 264–265)
  102. ↑ Kiernan, 2002:252; see Heder’s From Pol Pot to Pen Sovan to the Villages, p. 1
  103. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  104. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  105. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  106. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  107. ↑ Brinkley 2011, p. 56.
  108. ↑ SarDesai 1998, pp. 161–۱۶۳.
  109. ↑ ۱۰۹.۰ ۱۰۹.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  110. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  111. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  112. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  113. ↑ Kiernan 2003, p. ۳۰.
  114. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  115. ↑ ۱۱۵.۰ ۱۱۵.۱ Kiernan 2002, p. ۲۵۸.
  116. ↑ Kiernan 2002, p. ۲۵۹.
  117. ↑ Kiernan 2002, p. ۵۷.
  118. ↑ Kiernan 2002, p. 256.
  119. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  120. ↑ ۱۲۰.۰ ۱۲۰.۱ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  121. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  122. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  123. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  124. ↑ Kiernan 2002, p. ۲۶۳.
  125. ↑ Kiernan 2002, p. ۲۶۹.
  126. ↑ Kiernan 2002, p. ۲۶۴.
  127. ↑ Le Coz, Clothilde (19 نومبر 2015). "The question of genocide and Cambodia's Muslims". Al Jazeera. https://www.aljazeera.com/news/2015/11/question-genocide-cambodia-muslims-151110072431950.html. 
  128. ↑ Perrin, Andrew (16 نومبر 2010). "Weakness in Numbers". https://web.archive.org/web/20101129040814/https://time.com/time/magazine/article/0,9171,428133,00.html. 
  129. ↑ Geoffrey Blainey; A Short History of Christianity; Viking; 2011; p. 543
  130. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  131. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  132. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  133. ↑ Philip Shenon, Phnom Penh Journal; Lord Buddha Returns, With Artists His Soldiers The New York Times (2 جنوری 1992)
  134. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  135. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  136. ↑ Coalition to Stop the Use of Child Soldiers (2001). "Global Report on Child Soldiers". https://web.archive.org/web/20190525205613/https://www.child-soldiers.org/Handlers/Download.ashx?IDMF=adc88bff-1916-4317-b184-d9079e7b0bb8. Retrieved on
    2018-05-16. 
  137. ↑ Huy Vannak (2010), pp. 32–35
  138. ↑ Associated Press (5 اگست 2009). "Westerner was burned alive, says Cambodia trial witness". Phnom Penh. https://www.theguardian.com/world/2009/aug/05/cambodia-war-crimes-trial. 
  139. ↑ Mydans, Seth (1 مارچ 2009). "For Khmer Rouge guard, it was kill or be killed". https://www.nytimes.com/2009/03/01/world/asia/01iht-guard.1.20501994.html. 
  140. ↑ ۱۴۰.۰ ۱۴۰.۱ ۱۴۰.۲ ۱۴۰.۳ Vilim, Laura (2012). "Keeping Them Alive, One Gets Nothing; Killing Them, One Loses Nothing: Prosecuting Khmer Rouge Medical Practices as Crimes against Humanity". https://web.archive.org/web/20140407103200/https://www.d.dccam.org/Tribunal/Analysis/pdf/Prosecuting_Khmer_Rouge_Medical_Practices_as_Crimes_against_Humanity.pdf. Retrieved on
    29 ستمبر 2018. 
  141. ↑ "Propaganda, Torture and French Colonial Heritage: Looking into the Methods of the Khmer Rouge | Cambodia Tribunal Monitor". https://www.cambodiatribunal.org/2016/06/16/propaganda-torture-and-french-colonial-heritage-looking-into-the-methods-of-the-khmer-rouge/. 
  142. ↑ "Chilling Evidence in Khmer Rouge Trial". https://thediplomat.com/2012/08/chilling-evidence-in-khmer-rouge-trial/. 
  143. ↑ "Barbarous KR medical experiments uncovered". 2000-06-23. https://www.phnompenhpost.com/national/barbarous-kr-medical-experiments-uncovered. 
  144. ↑ "Tribunal Hears of Secret Medical Experiments". 2016-09-22. https://web.archive.org/web/20190217012141/https://www.cambodiadaily.com/news/tribunal-hears-secret-medical-experiments-118305/. Retrieved on
    13 दिसंबर 2021. 
  145. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے Locard لئی۔
  146. ↑ The New York Times. Cambodian Day of Hate Marks Pol Pot's Victims
  147. ↑ "'Day of Anger' becomes Kingdom's latest national holiday". The Phnom Penh Post. 20 فروری 2018. https://www.phnompenhpost.com/national/day-anger-becomes-kingdoms-latest-national-holiday. 
  148. ↑ Etcheson 2005, p. ۱۴.
  149. ↑ Donlon 2012, p. ۱۰۳.
  150. ↑ Stanton 2013, p. ۴۱۱.
  151. ↑ Becker, Elizabeth (1998-04-17). "Death of Pol Pot: The Diplomacy; Pol Pot's End Won't Stop U.S. Pursuit of His Circle". https://www.nytimes.com/1998/04/17/world/death-of-pol-pot-the-diplomacy-pol-pot-s-end-won-t-stop-us-pursuit-of-his-circle.html. Retrieved on
    2020-09-02. 
  152. ↑ Bartrop 2012, pp. ۱۶۶–۱۶۷.
  153. ↑ ECCC-Kaing 2012.
  154. ↑ Mydans, Seth (2020-09-02). "Duch, Prison Chief Who Slaughtered for the Khmer Rouge, Dies at 77". https://www.nytimes.com/2020/09/01/world/asia/duch-kaing-guek-eav-dead.html. Retrieved on
    2020-09-02. 
  155. ↑ Corfield 2011, p. ۸۵۵.
  156. ↑ Nuon Chea 2013.
  157. ↑ MacKinnon 2007.
  158. ↑ de los Reyes et al. 2012, p. ۱.
  159. ↑ Munthit 2007.
  160. ↑ Mydans, Seith (2017). "Khmer Rouge Trial, Perhaps the Last, Nears End in Cambodia". The New York Times. https://www.nytimes.com/2017/06/23/world/asia/cambodia-khmer-rouge-vietnam.html. 
  161. ↑ Chan 2004, p. ۲۵۶.
  162. ↑ Alvarez 2001, p. ۵۶.
  163. ↑ "Cambodia Moves To Outlaw Denial of Khmer Rouge Atrocities". NPR. https://www.npr.org/sections/thetwo-way/2013/06/07/189618585/cambodia-moves-to-outlaw-denial-of-khmer-rouge-atrocities. Retrieved on
    2019-10-08. 
  164. ↑ Buncombe 2013.
  165. ↑ "中国疏远同红色高棉的关系". BBC. 2000-11-14. https://news.bbc.co.uk/chinese/simp/hi/newsid_1020000/newsid_1022500/1022597.stm. 
  166. ↑ "江泽民抵柬展开历史性访问". BBC. 2000-11-13. https://news.bbc.co.uk/hi/chinese/news/newsid_1020000/10208121.stm. 
  167. ↑ Reuters (2000-11-07). "China Says It Won't Apologize For Supporting the Khmer Rouge" (in en-US). The New York Times. ISSN 0362-4331. https://www.nytimes.com/2000/11/07/world/china-says-it-won-t-apologize-for-supporting-the-khmer-rouge.html. 
  168. ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا <ref> ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتے :3 لئی۔
  169. ↑ Stanton, Gregory H.. "Seeking Justice in Cambodia". https://web.archive.org/web/20091026180136/https://www.genocidewatch.org/seekingjusticecambodia.html. Retrieved on
    2019-11-27. 
  170. ↑ "China defends its Khmer Rouge ties as trial opens" (in en). Reuters. 2009-02-17. https://www.reuters.com/article/us-cambodia-rouge-china-sb-idUSTRE51G33W20090217. 
  171. ↑ "The Rescuers". https://proof.org/the-rescuers. 
  172. ↑ Strozek, Karolina; Seldowitz, Dovi (2019). "Unknown Heroes of Cambodia". https://web.archive.org/web/20230306175227/https://couragetocare.com.au/exhibition/wp-content/uploads/2019/08/Unknown-Heroes-of-Cambodia-2019.pdf. 
  173. ↑ Beachler 2011, p. ۴۵.
  174. ↑ Bartrop 2012, p. ۲۶۱.
  175. ↑ Tyner 2012, p. ۱۴۵.
  176. ↑ Barron 1977.
  177. ↑ Mayersan 2013, pp. ۱۸۳–۱۸۴.
  178. ↑ Boyle 2009, p. ۹۵.
  179. ↑ ۱۷۹.۰ ۱۷۹.۱ Debra Lau Whelan (10 اکتوبر 2012). "SLJ Speaks to National Book Award Finalists". https://www.slj.com/2012/10/awards/national-book-award-finalists-in-young-peoples-lit-unveiled/#_. Retrieved on
    15 نومبر 2012. 
  180. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
  181. ↑ Debruge, Peter (3 ستمبر 2017). "Telluride Film Review: 'First They Killed My Father: A Daughter of Cambodia Remembers'". https://variety.com/2017/film/reviews/first-they-killed-my-father-review-angelina-jolie-1202545717/. Retrieved on
    20 ستمبر 2017. 
  182. ↑ Independent Movie Database (IMDB), "Year Zero: The Silent Death of Cambodia (1979)"
  183. ↑ Year Zero: the Silent Death of Cambodia, video of program on John Pilger's website.
  184. ↑ Year Zero: the Silent Death of Cambodia, video of programme on John Pilger's website.
  185. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. (Originally published by Jonathan Cape, London, 1986), p. 410
  186. ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

ہور معلومات

[سودھو]
  • Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.

باہرلے جوڑ

[سودھو]

سانچہ:Commons category-inlineسانچہ:Cambodia topicsسانچہ:Genocide topics
سائیٹ غلطی: <ref> ٹیگ اک ٹولی جیدا ناں "lower-alpha" اے ہیگے نیں، پر کوئی <references group="lower-alpha"/> ٹیگ نا لبھیا۔

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=کمبوڈیائی_نسل_کشی&oldid=676945" توں لیا