świeży
świeży (język polski)
[edytuj]- wymowa:
- IPA: [ˈɕfʲjɛʒɨ], AS: [śfʹi ̯ežy], zjawiska fonetyczne: zmięk.• utr. dźw.• i → j ,
- podział przy przenoszeniu wyrazu: świe•ży[1]
-
- znaczenia:
przymiotnik jakościowy
- (1.1) o produktach, potrawach: taki, który nie utracił walorów smakowych, nie uległ zepsuciu[2]
- (1.2) o owocach, warzywach, mięsie, rybach: surowy, nieprzetworzony, niekonserwowany[2][3]
- (1.3) o powietrzu, zapachu, smaku itp.: rześki, ożywczy, przyjemnie chłodny, orzeźwiający[2][3]
- (1.4) o kolorach: jasny, żywy, intensywny[2][3]
- (1.5) wyglądający młodo i zdrowo, wypoczęty[2][3]
- (1.6) świadczący o czyjejś młodości, zdrowiu lub dobrym samopoczuciu[2][3]
- (1.7) niedawno powstały, pochodzący z ostatniej chwili[2][3]
- (1.8) wnoszący coś nowego[2][3]
- (1.9) sporządzony na nowo, ponownie zdatny do użytku[2]
- (1.10) taki, który nie był jeszcze używany[3]
- (1.11) taki, który trwa od niedawna, nie uległ jeszcze zapomnieniu[2]
- (1.12) będący kimś od niedawna[2][3]
- odmiana:
- (1.1-12)
przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz ż n mos nmos mianownik świeży świeża świeże świeży świeże dopełniacz świeżego świeżej świeżego świeżych celownik świeżemu świeżej świeżemu świeżym biernik świeżego świeży świeżą świeże świeżych świeże narzędnik świeżym świeżą świeżym świeżymi miejscownik świeżym świeżej świeżym świeżych wołacz świeży świeża świeże świeży świeże stopień wyższy świeższy przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz ż n mos nmos mianownik świeższy świeższa świeższe świeżsi świeższe dopełniacz świeższego świeższej świeższego świeższych celownik świeższemu świeższej świeższemu świeższym biernik świeższego świeższy świeższą świeższe świeższych świeższe narzędnik świeższym świeższą świeższym świeższymi miejscownik świeższym świeższej świeższym świeższych wołacz świeższy świeższa świeższe świeżsi świeższe stopień najwyższy najświeższy przypadek liczba pojedyncza liczba mnoga mos/mzw mrz ż n mos nmos mianownik najświeższy najświeższa najświeższe najświeżsi najświeższe dopełniacz najświeższego najświeższej najświeższego najświeższych celownik najświeższemu najświeższej najświeższemu najświeższym biernik najświeższego najświeższy najświeższą najświeższe najświeższych najświeższe narzędnik najświeższym najświeższą najświeższym najświeższymi miejscownik najświeższym najświeższej najświeższym najświeższych wołacz najświeższy najświeższa najświeższe najświeżsi najświeższe
- przykłady:
- (1.1) To oburzające, żeby w piekarni nie było świeżego chleba!
- (1.2) Zrobimy sok pomarańczowy ze świeżych pomarańczy.
- (1.3) Otwórz okno i wpuść trochę świeżego powietrza.
- (1.4) Kupiłem fotel w kolorze świeżej zieleni.
- (1.5) Wróciła z urlopu świeża i wypoczęta.
- (1.6) Wykonywanie ćwiczeń pozwala cieszyć się sprawnym ciałem, świeżym umysłem i spokojnym sercem.
- (1.7) Obejrzałem w telewizji najświeższe wiadomości.
- (1.8) Nowy dyrektor rzucił całkiem świeże spojrzenie na ten problem.
- (1.9) Wróćmy do domu i zmieńmy ubrania na świeże.
- (1.10) Operator założył świeże wiertło i kontynuował pracę.
- (1.11) To zbyt świeża strata, aby o niej zapomnieć.
- (1.12) Nasz nowy akustyk jest świeżym absolwentem Politechniki Wrocławskiej.
- składnia:
- kolokacje:
- (1.1) świeży chleb / ser / twaróg / … • świeża bułka / śmietana / … • świeże drożdże / produkty / pieczywo / …
- (1.2) świeże mięso / owoce / ryby • świeże banany / jabłka / pomarańcze / … • świeży drób / kurczak / schab / udziec / … • świeża baranina / dziczyzna / wieprzowina / wołowina / …
- (1.3) świeże powietrze • świeży powiew wiatru • świeży smak / zapach
- (1.4) świeża czerwień / zieleń / żółć / … • świeży błękit / brąz / fiolet / oranż …
- (1.6) świeża cera • świeży umysł
- (1.7) świeża gazeta • świeże informacje / wiadomości / … • świeży śnieg
- (1.8) świeży pomysł / pogląd / … • świeże spojrzenie
- (1.9) świeża bielizna / odzież / pościel / … • świeże ubranie • świeży mundur / strój / …
- (1.11) świeża rana / strata / żałoba / … • świeży ból
- (1.12) świeży absolwent / nauczyciel / pracownik / student / uczeń / … • świeża absolwentka / nauczycielka / pracownica / studentka / uczennica / …
- synonimy:
- (1.1) jeszcze ciepły, prosto z garnka, prosto z patelni, prosto z pieca, zdatny do spożycia; reg. śl. świży
- (1.2) reg. śl. świży
- (1.3) chłodny, odświeżający, orzeźwiający, ożywczy, pobudzający, rześki, rzeźwy, stymulacyjny; reg. śl. świży
- (1.4) czysty, intensywny, jaskrawy, jasny, klarowny, oczywisty, ostry, rażący, soczysty, wyrazisty, wyraźny, zdecydowany, żywy; rzucający się w oczy
- (1.5) niezmęczony, odświeżony, wypoczęty, wyspany, zregenerowany, zrelaksowany; jak nowo narodzony, w pełni sił
- (1.6) nieociężały, odprężony, raźny, rześki, rzeźwy, szparki, wypoczęty, wyspany, zrelaksowany, żwawy; kwitnący zdrowiem, pełen energii, pełen ikry, pełen inicjatywy, pełen krzepy, pełen temperamentu, pełen werwy, pełen wigoru, pełen zapału, pełen życia, tryskający zdrowiem
- (1.7) aktualny, bieżący, dzisiejszy, najnowszy, najświeższy, niedawny, obecny, ostatni, świeżutki, teraźniejszy
- (1.8) awangardowy, bezprecedensowy, decydujący, doniosły, dziejowy, epokowy, fundamentalny, historyczny, innowacyjny, nadzwyczajny, niekonwencjonalny, nieschematyczny, niestereotypowy, nieszablonowy, niesztampowy, nietradycyjny, niezwykły, nowatorski, odkrywczy, oryginalny, pionierski, prekursorski, przebojowy, przełomowy, przewrotowy, radykalny, rewolucyjny, śmiały, ważny, węzłowy, wybitny, wyjątkowy, zasadniczy, znaczący, znamienny
- antonimy:
- (1.1) nieświeży, zepsuty
- (1.2) nieświeży, przejrzały
- (1.3) cuchnący, duszący, duszny, mdły, nieświeży, smrodliwy, stęchły, śmierdzący, zatęchły; drażniący nozdrza
- (1.4) blady, łagodny, słaby, subtelny, delikatny, stonowany
- (1.5) nieświeży, padnięty, przemęczony, sfatygowany, skonany, spracowany, wyczerpany, wypluty, wypompowany, zdrożony, zmachany, zmęczony, zmordowany, zmożony, znużony
- hiperonimy:
- hiponimy:
- holonimy:
- meronimy:
- wyrazy pokrewne:
- rzecz. świeżak mos, świeżość ż, świeżenie n, odświeżenie n, odświeżanie n, poodświeżanie n, wyświeżenie n
- czas. świeżyć ndk., odświeżyć dk., odświeżać ndk., poodświeżać dk., wyświeżyć dk.
- przym. świeżusieńki, świeżuteńki, świeżutki
- przysł. świeżo, świeżusieńko, świeżuteńko, świeżutko
- związki frazeologiczne:
- etymologia:
- W użyciu od XV w., ogsłow., por. czes. svěží • ros. свежий • bułg. свеж. Od prasł. *svěžь (< *su̯oi̯g-i̯o- < praindoeur. *su̯oi̯gʰ-i̯o-) → taki, który od niedawna istnieje; czysty, nie zanieczyszczony, nie zepsuty, niezużyty; będący w stanie naturalnym, surowym, nie poddany obróbce[4]. Zestawiane z łot. svaigs → świeży, litew. sviegas → świeży i dalej ze st.nord. sveigr → giętki, giętka gałąź; sveigja → zginać, kręcić, przypuszczalnie od praindoeur. *su̯ei̯-gʰ, będącego rozszerzeniem praindoeur. pierwiastka *su̯ei̯- → zginać, kręcić. Pierwotnym znaczeniem było zatem „mogący się giąć, giętki, jeszcze nie wyschnięty, nie zasuszony”[4]. Źródłosłów dla pol. świeżość, odświeżyć[4].
- uwagi:
- tłumaczenia:
- angielski: (1.1) fresh
- arabski: (1.1-?) طازج، غض، فطير، طري، منعش، رشراش، ريان
- arumuński: (1.1) proaspit[5]
- białoruski: (1.1) свежы
- bułgarski: (1.1) пресен
- chorwacki: (1.1) svjež
- czeski: (1.1) čerstvý
- dolnołużycki: (1.1) fryšny
- duński: (1.1) frisk
- esperanto: (1.1) freŝa
- estoński: (1.1) värske
- górnołużycki: (1.1) čerstwy
- hawajski: (1.1) hou
- hebrajski: (1.2) חי (chaj)
- hiszpański: (1.1) fresco
- kataloński: (1.1) fresc
- litewski: (1.1) šviežias
- łaciński: (1.1) recens
- łotewski: (1.1) svaigs
- meglenorumuński: (1.1) proaspit[5]
- niderlandzki: (1.1) vers; (1.3) fris
- niemiecki: (1.1) frisch
- nowogrecki: (1.1) φρέσκος, νωπός
- rosyjski: (1.1) свежий
- rumuński: (1.1) proaspăt[5]
- sanskryt: (1.1) नव, अवात
- szwedzki: (1.1) färsk
- ukraiński: (1.1) свіжий
- węgierski: (1.1) friss
- wilamowski: (1.1) fryś, fryšš
- źródła:
- ↑ Hasło „świeży” w: Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny, red. Jerzy Podracki, Horyzont, Warszawa 2001, ISBN 83-7311-161-1, s. 1294.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 Hasło świeży w: Wielki słownik języka polskiego, red. Edward Polański, s. 816, Kraków, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, 2012, ISBN 978-83-7653-046-8.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8
Hasło „świeży” w: Słownik języka polskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Hasło „świeży” w: Wiesław Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005, ISBN 83-08-03648-1, s. 623.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 Tomasz Klimkowski, Dziedzictwo greckie w języku rumuńskim i arumuńskim, „Balcanica Posnaniensia. Acta et studia”, XIX, Poznań 2012, Wydawnictwo Instytutu Historii UAM, s. 20.