داغستان

کۆماری داغستان
کۆماری داغستان
کۆماری
	Республика Дагестан
	ئاڵا دروشمی خانەدانی
	سروود: سروودی نیشتمانیی کۆماری داغستان;
	جێگەی داغستان لە ڕووسیادا (سوور)
	ھەڵکەوتەی داغستان (سەوزی تیرە) لە ئەورووپا (سەوز)
	پۆتانەکان: 43°06′N 46°53′E / 43.100°N 46.883°Eپۆتانەکان: 43°06′N 46°53′E / 43.100°N 46.883°E
وڵات	ڕووسیا
ناوچەی فێدراڵی	قەوقازی باکوور
ناوچەی ئابووری	قەوقازی باکوور
دامەزراندن	٢٠ی کانوونی دووەمی ١٩٢١
پایتەخت	مەخاچکالا
دەسەڵات
• دەستە	کۆماری خۆبەڕێوەبەر
• سەرۆک کۆمار	سێرگەی مێلیکۆڤ
ڕووبەر
• ھەموو	٥٠٣٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٩٬٤٠٠ میلی چوارگۆشە)
• پلە	٥٢ەم
ژمارەی دانیشتووان (سەرژمێریی ساڵی ٢٠١٠)
• ھەموو	٢٩١٠٢٤٩
• مەزندە (2018)	٣٠٦٣٨٨٥ (<span style="color:ھەڵەی دەربڕین: پیتێکی نەناسراو ھەیە "٣"ھەڵەی دەربڕین: پیتێکی نەناسراو ھەیە "٣"%)
• پلە	١٢ەم
• چڕی	٥٨ کەس لە کیلۆمەتری چوارگۆشە (١٥٠ کەس لە میلی چوارگۆشە)
• شاری	٤٥٫٢٪
• لادێیی	٥٤٫٨٪
ناوچەی کاتی	UTC+٣ ()
ISO 3166 code	RU-DA
پلاکی ئۆتۆمۆبیلەکان	٠٥
OKTMO ID	٨٢٠٠٠٠٠٠
زمانە فەرمییەکان	ڕووسی; ئاغووڵ; ئاواری; ئازەربایجانی; چیچانی; دارگوا; قومووقی; لێزگی; لاکی; نووقایی; ڕووتووڵ; تەبەرسەرانی; تاتی; تساخووری;
وێبگە	https://www.e-dag.ru/

داغستان (بە ڕووسی: Дагеста́н)، بەناوی فەرمی کۆماری داغستان (بە ڕووسی: Респу́блика Дагеста́н)، کۆمارێکە لە ڕووسیا و لەقەراخی دەریای کاسپیەن ھەڵکەوتووە، لە قەوقازی باکوور و ئەورووپای ڕۆژھەڵاتە. ئەم ناوچەیە لە باکووری قەوقازی گەورە ھەڵکەوتووە و بەشێک لە ناوچەی فێدراڵیی قەوقازی باکوورە. ئەم کۆمارە بە باشووری ترین نووکی ڕووسیا ناسراوە. کۆماری داغستان لەگەڵ وڵاتەکانی ئازەربایجان و گورجستان لە باشوور و ڕۆژاوای باشووردا سنووری ھەیە و ھەروەھا لەگەڵ کۆمارەکانی ڕووسیا چیچان و کاڵمیکیا لە ڕۆژاوا و باکووردا ھاوسنوورە. شاری مەخاچکالا پایتەخت و گەورەترین شاری ئەم ناوچەیە.

ڕووبەری ئەم ناوچەیە ٥٠٬٣٠٠ کیلۆمەتری چوارگۆشە بەرامبەر لەگەڵ ١٩٬٤٠٠ مایلی چوارگۆشەیە، ھەروەھا نزیکەی ٣٬١٠٠٬٠٠٠ دانیشتوو،^[١١] زیاتر لە ٣٠ نەتەوە و ٨١ نیشتمانی تێدا دەژین.^[١٢] داغستان یەکێک لە جۆراوجۆرترین زمانەکان و نەتەوەکانی کۆمارەکانی ڕووسیایە.^[١٣] دانیشتووەکانی کۆماری داغستان زیاتر بە زمانەکانی قەوقازی باکوور و تورکی دەدوێن.^[١٢] بەم حاڵە ڕووسی زمانی یەکەم و فەڕەسیش زمانی کۆمارەکەیە.^[١٤]

وشەناسی

وشەی داغستان لە دوو زمانی تورکی و فارسی پێکھاتووە. "داغ" لە وشەی تورکی بەمانای "کێو" و "ـستان" لە وشەی فارسی بەمانای "ناوچە" پێکھاتووە.

ھەندێک لە ناوچەکانی داغستان لە کاتەکانی جۆراوجۆر بە لێزگیستان، ئاواریا و تارکۆڤ دەناسران.^[١٥]

لەناو ساڵەکانی ١٨٦٠ و ١٩٢٠، داغستان تەنانەت بە پارێزگای داغستان دەگوترا کە باشووری ڕۆژاوای کۆماری داغستانی ئێستای تێدا بوو. سنوورەکانی ئێستا بە سازبوونی کۆماری خۆبەڕێوەبەری سۆسیالیزمی داغستان لە ساڵی ١٩٢١، بە تێکەڵبوونەوەی ناوچەی ڕۆژاوای پارێزگای تێرێک، کە ناوچەیەکی چیایی نییە بەڵام ڕووباری تێرێکی لە بەشی باشووری دەریای کاسپیەن ھەیە.

ناوەکانی کۆماری داغستان بە زمانە فەرمییەکانی

ڕووسی – Респу́блика Дагеста́н
ئاواری – Дагъистаналъул Жумгьурият
دارگینی – Дагъистан Республика
قومووقی – Дагъыстан Жумгьурият
لێزگی – Республика Дагъустан
لاکی – Дагъусттаннал Республика
تەبەرسەرانی – Дагъустан Республика
ڕووتووڵ – Республика Дагъустан
ئاغووڵ – Республика Дагъустан
تساخووری – Республика Дагъустан
نووقایی – Дагыстан Республикасы
چیچانی – Дегӏестан Республика
ئازەربایجانی – Дағыстан Республикасы
تاتی – Республикей Догъисту

پێشانگا

ژن و پیاوی داغستانی
خەڵکی نەتەوەی تەسووزی، لە دانیشتووانی کۆنی داغستان
شاری مەخاچکالا
دەربەند، دووەمین شاری گەورەی داغستان
گەیاندنی خواردەمەنی بە ھەلیکۆپتەر بە ھێزەکانی سنووری لە دێی خووشێت
مزگەوتی جەماعەتی مەخاچکالا

ئەمانەش ببینە

پێڕستی کۆمارەکانی ڕووسیا

سەرچاوەکان

^ Президент Российской Федерации. Указ №849 от 13 мая 2000 г. «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе». Вступил в силу 13 мая 2000 г. Опубликован: "Собрание законодательства РФ", No. 20, ст. 2112, 15 мая 2000 г. (President of the Russian Federation. Decree #849 of May 13, 2000 On the Plenipotentiary Representative of the President of the Russian Federation in a Federal District. Effective as of May 13, 2000).
^ Госстандарт Российской Федерации. №ОК 024-95 27 декабря 1995 г. «Общероссийский классификатор экономических регионов. 2. Экономические районы», в ред. Изменения №5/2001 ОКЭР. (Gosstandart of the Russian Federation. #OK 024-95 December 27, 1995 Russian Classification of Economic Regions. 2. Economic Regions, as amended by the Amendment #5/2001 OKER. ).
^ Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет. Декрет от 20 января 1921 г. «Об Автономной Дагестанской Социалистической Советской Республике». (All-Russian Central Executive Committee. Decree of ٢ی کانوونی دووەمی ١٩٢١ On Autonomous Dagestan Socialist Soviet Republic. ).
^ ^ئ ^ا Constitution, Article 8
^ Федеральная служба государственной статистики (Federal State Statistics Service) (2004-05-21). «Территория, число районов, населённых пунктов и сельских администраций по субъектам Российской Федерации (Territory, Number of Districts, Inhabited Localities, and Rural Administration by Federal Subjects of the Russian Federation)». Всероссийская перепись населения 2002 года (All-Russia Population Census of 2002) (بە Russian). Federal State Statistics Service. لە 2011-11-01 ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ «26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». لە 23ی کانوونی دووەمی 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ «Об исчислении времени». Официальный интернет-портал правовой информации (بە Russian). 3 June 2011. لە 19 January 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)
^ Official throughout the Russian Federation according to Article 68.1 of the Constitution of Russia.
^ According to Article 11 of the Constitution of Dagestan, the official languages of the republic include "Russian and the languages of the peoples of Dagestan"
^ Solntsev et al. , pp. XXXIX–XL
^ «Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации». Главная::Федеральная служба государственной статистики. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.
^ ^ئ ^ا «Dagestan». Encyclopedia Britannica. لە October 24, 2020 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ Heinrich، Hans-Georg (2011). Will Russia Become a Muslim Society?. Peter Lang. p. 46. ISBN 978-3-631-60913-2. لە August 6, 2012 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ Dalby، Andrew (2004). Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages. Columbia University Press. p. 59. ISBN 0-231-11569-5. لە August 6, 2012 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)
^ Zonn, Igor S.؛ et al. (2010). The Caspian Sea Encyclopedia. Berlin: Springer. p. 280.

بەستەرە دەرەکییەکان

وێبگەی فەرمی دەوڵەتی داغستان ١٢ی ئایاری ٢٠١١ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.
داغستان لە ھەنبانەبۆرینەی ئیرانیکا
مێژووی ئیسلام لە ڕووسیادا ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠١٢ لە وەیبەک مەشین، ئەرشیڤ کراوە.

[FederalDistrict-1] Президент Российской Федерации. Указ №849 от 13 мая 2000 г. «О полномочном представителе Президента Российской Федерации в федеральном округе». Вступил в силу 13 мая 2000 г. Опубликован: "Собрание законодательства РФ", No. 20, ст. 2112, 15 мая 2000 г. (President of the Russian Federation. Decree #849 of May 13, 2000 On the Plenipotentiary Representative of the President of the Russian Federation in a Federal District. Effective as of May 13, 2000).

[EconomicRegion-2] Госстандарт Российской Федерации. №ОК 024-95 27 декабря 1995 г. «Общероссийский классификатор экономических регионов. 2. Экономические районы», в ред. Изменения №5/2001 ОКЭР. (Gosstandart of the Russian Federation. #OK 024-95 December 27, 1995 Russian Classification of Economic Regions. 2. Economic Regions, as amended by the Amendment #5/2001 OKER. ).

[DateEstablished-3] Всероссийский Центральный Исполнительный Комитет. Декрет от 20 января 1921 г. «Об Автономной Дагестанской Социалистической Советской Республике». (All-Russian Central Executive Committee. Decree of ٢ی کانوونی دووەمی ١٩٢١ On Autonomous Dagestan Socialist Soviet Republic. ).

[HeadLegis-4] ئ ^ا Constitution, Article 8

[Area-5] Федеральная служба государственной статистики (Federal State Statistics Service) (2004-05-21). «Территория, число районов, населённых пунктов и сельских администраций по субъектам Российской Федерации (Territory, Number of Districts, Inhabited Localities, and Rural Administration by Federal Subjects of the Russian Federation)». Всероссийская перепись населения 2002 года (All-Russia Population Census of 2002) (بە Russian). Federal State Statistics Service. لە 2011-11-01 ھێنراوە.{{cite web}}: ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[wikidata-d84f748bde80dac87e899490e943a9ac5d33eca8-v3-6] «26. Численность постоянного населения Российской Федерации по муниципальным образованиям на 1 января 2018 года». لە 23ی کانوونی دووەمی 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[vremeni-7] «Об исчислении времени». Официальный интернет-портал правовой информации (بە Russian). 3 June 2011. لە 19 January 2019 ھێنراوە. {{cite web}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |accessdate= و |date= (یارمەتی)ڕاگرتنی شێوازی سەرچاوەی ١: زمانی نەناسراو (بەستەر)

[Russian-8] Official throughout the Russian Federation according to Article 68.1 of the Constitution of Russia.

[ConstitutionLangs-9] According to Article 11 of the Constitution of Dagestan, the official languages of the republic include "Russian and the languages of the peoples of Dagestan"

[Languages-10] Solntsev et al. , pp. XXXIX–XL

[est20-11] «Оценка численности постоянного населения по субъектам Российской Федерации». Главная::Федеральная служба государственной статистики. لە ڕەسەنەکە لە ٢٤ی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ ئەرشیڤ کراوە. لە ٢٤ی تشرینی یەکەمی ٢٠٢٠ ھێنراوە.

[Britannica-12] ئ ^ا «Dagestan». Encyclopedia Britannica. لە October 24, 2020 ھێنراوە. {{cite encyclopedia}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[13] Heinrich، Hans-Georg (2011). Will Russia Become a Muslim Society?. Peter Lang. p. 46. ISBN 978-3-631-60913-2. لە August 6, 2012 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[dictionary-14] Dalby، Andrew (2004). Dictionary of Languages: The Definitive Reference to More Than 400 Languages. Columbia University Press. p. 59. ISBN 0-231-11569-5. لە August 6, 2012 ھێنراوە. {{cite book}}: نرخەکانی ڕێکەوت بپشکنە لە: |access-date= (یارمەتی)

[15] Zonn, Igor S.؛ et al. (2010). The Caspian Sea Encyclopedia. Berlin: Springer. p. 280.

[١]

[٢]

[٣]

[٤]

[٥]

[٦]

[٧]

[٨]

[٩]

[١٠]

[١١]

[١٢]

[١٣]

[١٤]

[١٥]