Ẹ̀gbà ọrùn bí ìbòju tí Benin
 Ìwòjú t́ ó wà ní ilé pọnà Metropolitan àti ti ilé ọnà Bìrìtikó. | |
 | |
| Material | Ìho ẹfọ̀n |
|---|---|
| Created | ọ̀rundún mẹ́rìndínlógún |
| Present location | Ilé pọnà Metropolitan, Ilé ọnà Bìrìtikó. |
Ẹ̀gbà ọrùn bí ìbòju tí Benin jẹ́ ẹ̀gbà ọrùn tí wọ́n gbẹ́ lére tí ó sì jẹ́ àwòrán akọni obìrin tí a mọ̀ si ìyá wa Olorì Idia ti ọ̀rundún mẹ́rìndínlógún ṣẹ́yìn. Ọmọ rẹ̀ Esigie tí ó jẹ́ ọba ti Benin maa ń wọ́ èyí tí ó jọọ́ fún àwọn ọmọ ogun ẹ̀yìn ìya olorì. Ibojú yìí pé méjì tí ó jọ ara wọn: Ìkan wà ní Ilé ọnà ti a mọ̀ sí British Museum ní ìlú London tí ìkejì sì wà ní ilé ọnà tí a mọ̀ sí Metropolitan Museum of Art ní ìlú New York.[1][2]
Àwọn àpẹẹrẹ rẹ̀ lórí àkọ́lé kan náà wà ní Seattle Art Museum[3] àti Linden Museum,[4] tí ìkan ná sì wà ní ilé ibi tí wọ́n kò gba òpò eniyan láyè láti wọ̀,[5][6] gbogbo rẹ̀ ní wọ́n kó nígbà ìwádí lọ sí ìlú Benin ní ọdún 1897.
Ìbojú yìí ti di àmì ìdánimọ̀ lóde òní ní orílẹ̀ èdè Nàìjíríà láti ìgbà ìpéjọ-pọ̀ kan tí a mọ̀ sí FESTAC 77 tí ó wáyé ní ọdún 1977.
Ìrísí àti Ìwúlò rẹ̀
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Bí ó tilẹ̀ jẹ́ wípé ó ní ìrísí èyí tí ó jọ Ìbojú Ìbílẹ̀ Aláwọ̀dúdú, ībòjú kékeré òhún tí kò gígùn rẹ̀ kò ju ìwòn 24cm lọ kìí ṣé fún wíwọ̀ sójú, Ọba lè wọ̀ọ́ sọ́rùn (tí ó sì maa bá mu[7]) tàbí bi "ìlẹ̀kẹ̀ ìbàdí" (èyí tí ó sì maa bá ayẹyẹ tí ó fẹ́ sẹe mu). Èyí tí ó wà ní ilé ọnà Met àti èyí tí ó wà ní ilé ọnà British fẹ́ jọ ara wọn, méjèèjì ni ó jẹ́ àwòràn Olorì Idia.
Wọn dárà ìlẹ̀kẹ̀ si lórí,lọ́rùn,ègbẹ́ níwájú orí àti gbígbẹ́ èyí tí ó fàyè ọ̀nà méjì tí wọ́n lè fi ẹ̀gbà kọ́.
Lóde òní àwọn ènìyàn máa ń gbé onírú irú àworan tí ó jọ́ọ níbi ayẹyẹ láti lé ẹbọra búrúkú, ṣùgbọ́n ní bí ọrundún mẹ́rìndínlógún sẹ́yìn, wọ́n lè maa lòó fún ayẹyẹ ìya ọba.[8]
Ó dàbí wípé ní bí ìbẹ̀rẹ̀ ọrúndún mẹ́rìndínlógún sẹ́yìn ni wọ́n gbẹ́ àwọn Ìbòjú méjèèjì, bóya ní ọdún 1520,[9] nígbà tí Olorì Idia, ìyá ọba Oba Esigie, jẹ́ aládájọ́ ní ilé ẹjọ́ ti Benin.
Akọni obìnrin
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Irú àwòrán yìí kò wọ́pọ̀ ní iṣẹ́ ọnà ilẹ̀ Benin, àti pé ipò Idia, tí iṣẹ̀ṣe àwọn Edo mọ̀ sí "obìnrin kan ṣoṣo tó lọ sógun", tí ó da yàtọ̀, tí wọ́n sí dá oyèIyoba tàbí Ìyá Olori ̀́n sílẹ̀ fun[10] Ìwérí rẹ̀ jẹ́ ara irú irun tí wọ́n ń pè ní ukpe-okhue ("ẹnu àparò"), tí a lè rí dáadára ní àfihàn orí edẹ Olorì Idia. Ìwérí rẹ̀ tí ó rẹwà àti ìlẹ̀kẹ̀ ọrùn rẹ̀ bí ìlẹ̀kẹ̀ roboto ("ọlà"), tí wọ́n fún ìya wa olorì láàfàní láti máa wọ̀, léyí tí ó jẹ́ pé olóyè ni ówà fúnwhich.[11][12][13][14] Ìlẹ̀kẹ̀ pupa yìí àti aṣọ pupa, ti fìgbàkan wà fún àwọn olókìkí, tí wọ́n sì ti ri lóde òní gẹ́gẹ́ bi ara imùra ìbílẹ̀ ní Edo.
Ní iwájú orí ìbòjú méjì yìí, ìlà mẹ́rin wà níbẹ̀, tí ó sì dúro ṣangílítí sí òkè ojú kànkan, irin méjì sì ṣe àpèjúwe ilà yìí.[15] Irin ni wọ́n fi ṣe ibi ojú rẹ̀.
Àmì fún okùn òwò
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]Ibi funfun ìwò ẹ̀fọ̀ tí wọ́n fi ṣe ìwòjú yìí jẹ́ àpẹẹrẹ òòṣà Olokun. Bí ó ṣe rí yìí, kò wọ́n nìkan nítórí wọ́n lọ ìwo ẹfọ̀ tí ó wúlò tí ó sì ṣeétà lówó gọbọhi, ṣùgbọ́n àwọ̀ rẹ̀ tún jẹ́ àpẹ́ẹrẹ òòṣà tí ó ní ṣ pẹ̀lú olá Oba Benin.[16]
Ihò tí ó wà ní ibi oun ẹ̀ṣọ́ rẹ̀ àti ibi ọrùn rẹ̀ jẹ́ àpẹẹrẹ ìlẹ̀kẹ̀ ọrùn tí àwọn ọkùnrin Àgùdà maa ń fi ṣẹ̀ṣọ́, tí ó sì jẹ́ wípé àwòrán mọ́kànlá bẹ́ẹ̀ wà ní ilé ọnà ìbòjú tí Bìrìtìkó àti pé mẹ́tàlá wà ní ilé ọnà Met tí ó ṣe àfihàn àwọn ọkùnrin Àgùdá tí wọ́n múra bí àwọn ènìyàn dúdú. Orùn ìwòjú tí ó wà ní ilé ọnà Metropolitant (Met) jọ mọ́ èyí tí wọ́n fi àwọn ọkùnrin Àgùdà ṣẹ̀ṣọ́ rẹ̀ (ẹ̀gbẹ́ rẹ̀ ti bàjẹ́ díẹ̀), Bí ó tilẹ̀ jẹ́ pé, ọrùn ìwòjú èyí tí ó wà ní ilé ọnà Bìrìtìkó jẹ́ èyí tí wọ́n fi igi tàbí irin gbẹ́.
Àọn Àgùdà jẹ́ oníṣòwò pẹ̀lú àwọn Benin nígbàyẹn gẹ́gẹ́ bí wọ́n ti ṣàpèjúwe rẹ̀, ó jẹ́ àpẹrẹ́ àjọṣepọ̀ láàrin omi àti ilẹ̀.[17]
Àwọn Ìtọ́kasí
[àtúnṣe | àtúnṣe àmìọ̀rọ̀]- ↑ "Ivory mask - Google Arts & Culture" (in en). Google Cultural Institute. https://www.google.com/culturalinstitute/beta/asset/ivory-mask/YwEcUb_gRSUFrw.
- ↑ Metropolitan Museum Collection Queen Mother Pendant Mask: Iyoba, MetMuseum, retrieved 1 November 2014
- ↑ "Collections - SAM - Seattle Art Museum". www1.seattleartmuseum.org (in Èdè Gẹ̀ẹ́sì). Archived from the original on 2017-11-09. Retrieved 2017-02-22.
- ↑ Lindenmuseum. "Linden-Museum - Afrika". www.lindenmuseum.de (in Èdè Jámánì). Archived from the original on 2017-02-23. Retrieved 2017-02-22.
- ↑ "Sotheby’s to auction ‘Oba’ mask". Financial Times. Retrieved 2017-02-22.
- ↑ "Sotheby's cancels sale of 'looted' Benin mask" (in en-GB). The Independent. 2010-12-29. https://www.independent.co.uk/arts-entertainment/art/news/sothebys-cancels-sale-of-looted-benin-mask-2171125.html.
- ↑ Ezra, Kate (1992-01-01) (in en). Royal Art of Benin: The Perls Collection in the Metropolitan Museum of Art. Metropolitan Museum of Art. ISBN 9780870996337. https://books.google.com/books?id=Q8PDPDRgO4sC&pg=PA153.
- ↑ Ezra, the Metropolitan Museum of Art ; introductions by Douglas Newton, Julie Jones, Kate (1987). The Pacific Islands, Africa, and the Americas. New York: Metropolitan Museum of Art. p. 84. ISBN 0870994611. https://books.google.com/books?isbn=0870994611. Retrieved 1 November 2014.
- ↑ Hansen, Valerie; Curtis, Ken (2016-01-01) (in en). Voyages in World History. Cengage Learning. ISBN 9781305888418. https://books.google.com/books?id=VckaCgAAQBAJ&pg=PA478.
- ↑ Bortolot, Author: Alexander Ives. "Idia: The First Queen Mother of Benin | Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art". The Met’s Heilbrunn Timeline of Art History. Retrieved 2017-02-24.
- ↑ Smith, Bonnie G. (2008-01-01) (in en). The Oxford Encyclopedia of Women in World History: 4 Volume Set. Oxford University Press, USA. ISBN 9780195148909. https://books.google.com/books?id=EFI7tr9XK6EC&pg=PA527.
- ↑ Ezra, Kate (1992-01-01) (in en). Royal Art of Benin: The Perls Collection in the Metropolitan Museum of Art. Metropolitan Museum of Art. ISBN 9780870996337. https://books.google.com/books?id=Q8PDPDRgO4sC&pg=PA41.
- ↑ (in en) The Art of Benin. British Museum Press. 2010-01-01. pp. 13. ISBN 9780714125916. https://books.google.com/books?id=Vm9JAQAAIAAJ.
- ↑ Meade, Teresa A.; Wiesner-Hanks, Merry E. (2008-04-15) (in en). A Companion to Gender History. John Wiley & Sons. ISBN 9780470692820. https://books.google.com/books?id=ZtQP5why918C&pg=PA267.
- ↑ (in en) Africa. Prestel. 2001-01-01. pp. 74. ISBN 9783791325804. https://books.google.com/books?id=F3VJAQAAIAAJ.
- ↑ Asante, Molefi Kete; Mazama, Ama (2008-11-26) (in en). Encyclopedia of African Religion. SAGE Publications. ISBN 9781506317861. https://books.google.com/books?id=uMv0CAAAQBAJ&pg=PT689.
- ↑ Clarke, Christa; Arkenberg, Rebecca (2006-01-01) (in en). The Art of Africa: A Resource for Educators. Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588391902. https://books.google.com/books?id=6s6QN-rVWcIC&pg=PA119.