BİRİNCİ UMUMİ MÜFETTİŞLİK ZİRAİ DURUM RAPORLARINA GÖRE BUĞDAY ÜRETİMİ

S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 BĠRĠNCĠ UMUMĠ MÜFETTĠġLĠK ZĠRAĠ DURUM RAPORLARINA GÖRE BUĞDAY ÜRETĠMĠ (1929) Suna ALTAN Öz Türkiye Cumhuriyeti Devleti‘nin ekonomisinin temelini oluĢturan yapı taĢlarından biri de tarımsal faaliyetlerdir. 1923 yılından itibaren yürütülen çeĢitli politikalar çerçevesinde tarımsal faaliyetleri artırma çalıĢmalarına baĢlanılmıĢtır. Ġnsan hayatındaki besin zinciri açısından taĢıdığı önemden dolayı; buğday, birçok ülkede olduğu gibi Türkiye‘de de stratejik bir ürün olarak görülmüĢtür. Beslenmedeki öneminin yanı sıra buğday bitkisinin sapları hem sanayide hem de hayvan beslenmesinde kullanıldığından dolayı kullanım alanı oldukça geniĢtir. Buğday üretiminde herhangi bir nedenle azalma olduğunda doğrudan tüketicileri etkilemektedir. Bu durumu göz önüne alan Türkiye, buğday üretimi açısından yeterli olmak ve stoklarında yeterince buğday bulundurmak zorunda kalmıĢtır. Bu yüzden tarımsal üretimin artırılması çalıĢmalarında buğday üretimi ilk sırada yer almıĢtır. Türkiye‘deki üretimi yapılan tahıl ürünleri içerisinde ekim alanı ve üretim miktarı bakımından buğday ilk sırada yer almaktadır. Fakat yapılan çalıĢmalara karĢın, 1923-1928 yılları arasında olumsuz iklim koĢullarından dolayı üretimde istenilen istikrar sağlanamamıĢtır. 1929 yılı itibariyle iklim koĢullarının düzelmesiyle birlikte üretimde büyük beklenti içine girilmiĢtir. Devlet, üretimdeki verim artırımını daha çok Anadolu‘daki Ģehirlerde sağlamak istemiĢtir. Bu dönemde Anadolu‘da bulunan bazı Ģehirlerin kontrolü 1928 yılında kurulan Birinci Umumi MüfettiĢlik bünyesine verilmiĢtir. MüfettiĢlik, bu Ģehirlerin sosyo-ekonomik durumları iyileĢtirme ve geliĢtirme vizyonunu da üstlenmiĢtir. Ekonomik durumun iyileĢtirilmesine dair çalıĢmalarda, tarımsal faaliyetleri artırmaya öncelik verilmiĢtir. Tarımsal faaliyetleri artırma konusunda da buğday üretimi ilk sırda yer almıĢtır. Bu çalıĢmada, 1929 yılındaki Birinci Umumi MüfettiĢlik zirai durum raporları temel alınarak, Birinci Umumi MüfettiĢlik mıntıkasındaki buğday üretimi ve planlanan üretim istikrarında ne kadar baĢarı sağlandığı ya da sağlanamadığı incelemeye tabi tutulmuĢtur. Anahtar Kelimeler: Birinci Umumi MüfettiĢlik, Buğday, Ekonomi, Tarım  Dr. Öğrt. Üyesi, Iğdır Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Gümrük ĠĢletme Bölümü, [email protected], Orcid No: 0000-0002-7388-3014 Makale Gönderilme Tarihi:1 Şubat 2020 Makale Kabul Tarihi:5 Mart 2021 Makale Türü: Araştırma Makalesi 141 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 WHEAT PRODUCTION ACCORDING TO THE FIRST GENERAL INSPECTORATE AGRICULTURAL STATUS REPORTS (1929) Suna ALTAN Abstract Agricultural activities are one of the building blocks that form the foundation of the Republic of Turkey's economy. Within the framework of various policies carried out since 1923, efforts to increase agricultural activities have been started. Due to the importance of the food chain in terms of human life; wheat, as in many countries, it was also seen as a strategic product in Turkey. In addition to its importance in nutrition, the stalk of the wheat plant are used both in industry and in animal nutrition. When there is a decrease in wheat production for any reason, it directly affects the consumers. Considering this situation, in order to be adequate in terms of wheat production and stocks, Turkey remained obligated to set aside enough wheat. Therefore, wheat production took the first place in the studies to increase agricultural production. Wheat acreage and production in terms of quantity production of cereals in Turkey was in the first place. However, despite the work done, the desired stability in production could not be achieved between 1923-1928 due to adverse climatic conditions. With the improvement of climatic conditions as of 1929, great expectations in production were possible. The state wanted to increase the efficiency in production mostly in cities in Anatolia. During this period, the control of some cities in Anatolia was given to the First General Inspectorate, which was established in 1928. The Inspectorate has also undertaken the vision of improving and developing the socio-economic status of these cities. In studies to improve the economic situation, priority has been given to increasing agricultural activities. Wheat production took the first place in terms of increasing agricultural activities. In this study, based on the agricultural status reports of the First General Inspectorate in 1929, the success or failure of the wheat production in the First General Inspectorate area and the planned production stability were examined. Keywords: First General Inspectorate, Wheat, Economy, Agriculture 142 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 GiriĢ Ġnsanlığın temel ve zaruri ihtiyacı olan gıdalar tarımsal faaliyetlerle karĢılanmasından dolayı tarım faaliyetleri insanlığın devamı açısından tarih boyunca önem arz etmiĢtir(Aktan, 1972, s.171-172). Osmanlı Devleti‘nden miras alınmıĢ olan Anadolu coğrafyasındaki tarımın ciddi sorunlarıyla karĢı karĢıya kalındığından yeni yönetici kadro, sorunları ortadan kaldırmak adına tarımı iyileĢtirme çalıĢmalarına yönelmiĢtir(Arıoba, 1982, s.79). Bu çalıĢmaların temeli 1923 yılının ġubat ayında toplanan Ġzmir Ġktisat Kongresi‘nde atılmıĢtır. Kongrede çiftçiler grubunun görüĢ ve önerileri alınarak tarım faaliyetlerinin iyileĢtirilmesi konusunda yol haritası oluĢturulmaya çalıĢılmıĢtır(Ġnan, 1989, s.21). Tarımsal faaliyetlerin %90‘ı ağır Ģartlarda yapıldığından, Cumhuriyetin ilanının ardından tarım hayatında esaslı bir kalkınma yaĢanması gerekliliği üzerinde fikir birliğine varılmıĢtır(Ġnan, 2018, s.129; Demirci- Özçelik, 1986, s.103). Tarımsal üretimin artırılması için tarım alanlarında günün koĢullarına uygun araçların kullanılması, örnek çiftlikler kurulması, tarımsal faaliyet sürdürenlere eğitim verilmesi, tarımsal araĢtırma faaliyetleri yapılması, ürün çeĢitliliğinin artırılması, kredi olanakları gibi çalıĢmaların yapılmasının gerekliliği görülmüĢtür(Toprak, 1988, s.19-25). Çiftçilere kolaylık sağlamak adına; aĢarın kaldırılması, köy kanunlarının çıkarılması, ziraat vekilliğinin etkinliklerinin artırılması, ziraat bankasının parasal desteği, kooperatif faaliyetleri, tarımda makineleĢme ve eğitim-araĢtırma faaliyetleri yapılmıĢtır(Kuruç, , 2018, s.452-453). Tarımsal faaliyetlerin artırılması ve iyileĢtirilmesi adına yapılan bu çalıĢmalara karĢın tarım ürünlerindeki üretim ve verim artırmada tam bir istikrar sağlanamamıĢtır. Üretim koĢullarındaki eksikliklerin ortadan tamamen kaldırılmaması bunun yanında iklim Ģartlarının zaman zaman kötü gitmesi istikrarın sağlanamamasında etkili olmuĢtur(Kazgan, 2017, s.31). Bu duruma en iyi örnek olarak 1927-28 yıllarında yaĢanan kuraklık gösterilebilir. 1927-1928 yıllarında yaĢanan kuraklık nedeniyle ülke genelinde tahıl üretiminde gerileme yaĢanmıĢtır(Koraltürk, 2002, s.588). Bu gerilemeden en çok etkilenen ürün ise buğday olmuĢtur. Türkiye‘de ki en önemli tarımsal faaliyet alanını buğday üretimi oluĢturmaktadır. Buğday üretimi, Anadolu‘nun hemen her bölgesinde yapılmakta, tarla ürünleri içerisinde ekim alanı ve üretim miktarı bakımından ilk sırada yer almaktadır. Ġnsan beslenmesi açısından taĢıdığı önemden dolayı buğday, kıymetli bir ürün olarak kabul edilmektedir. Buğday yalnızca insanların besin kaynağı olmamıĢtır. Buğday bitkisinin sapları sanayide hammadde olarak kullanılmanın yanında, hayvanlarda da besin kaynağı olarak tüketim sağlanmıĢtır(Atar, 2017, s.2). Bu nedenden dolayı Türkiye‘de buğday üretiminde herhangi bir nedenle azalma olduğunda doğrudan üretici 143 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 ve tüketicileri etkilemektedir. Bu nedenle buğday üretimi açısından yeterli olmak ve stoklarda yeterince buğday bulundurmak zorunluluğu her zaman göz önünde bulundurulmuĢtur. 1927-1928 yılları arasında yaĢanmıĢ olan kuraklıktan sonra, 1929 yılı için tarımsal faaliyetleri artırma adına iyimserlik hâkim olmuĢtur. Yeterli ekimin yapılıp, üretimin fazlalaĢacağı beklentisine girilmiĢtir. Böylece tahıl üretimi artacak hem iç hem dıĢ pazarda fayda sağlanarak, ihracat artacak ve ekonomideki iyileĢmelere destek sağlanacağı düĢünülmüĢtür (Tekeli- Ġlkin, 2009, s.75). Bunun yanında Ali Ġktisat Meclisi tarafından yapılan çalıĢmalar sonucunda tahıllar içerisinde buğday üretiminin artırılması ön görülmüĢtür. Yeterli üretimimiz olamadığı için buğdayı dıĢarıdan almak zorunda olduğumuzdan, dıĢ bağımlılığı azaltmak için iç üretimin arttırılması gerekliliği bildirilmiĢtir(Ali Ġktisat Meclisi Raporları, 1929, s.49-50). Buğday üretim faaliyetlerinin arttırılması çalıĢmaları daha çok Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yapılması planlanmıĢtır. Kontrollü üretim yapılması adına bölgede bir kontrol mekanizmasının varlığı gerekliliği düĢünülmüĢtür. KuruluĢ nedeni her ne kadar bölgede asayiĢi sağlamak olsa da, Birinci Umumi MüfettiĢlik bu duruma da çözüm olmuĢtur. Birinci Umumi MüfettiĢlik 29 Ekim 1923 tarihinde yeni devletin yönetim Ģeklinin Cumhuriyet olduğu ilan edilmiĢtir. Ġlanın hemen ardından ülkenin genelinde fakat ağırlık merkezi olarak Anadolu‘da bazı düzenlemeler yapmak için çalıĢmalar baĢlatılmıĢtır. Bu çalıĢmalarda Anadolu‘daki bölgeler arası farklılıklar, geliĢmiĢlik düzeyleri ve idari alanda sıkıntıları ortadan kaldırılmak çalıĢmaların temel hedefi olmuĢtur. Bunun yanında Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesinde yaĢanan asayiĢsizlikler Ģehirler arası iĢbirliğinin lüzumunun gerekliliğini ortaya koymuĢtur. Tüm bunları bir arada düĢünen hükümet, çözüm olarak Umumi MüfettiĢlik kurulması fikrini gündeme getirmiĢtir(Varlık, 2010, s.27-28; Burgaç, 2013, s.116-117). Umumi MüfettiĢlik fikriyle birlikte bölge kontrolünün daha kolay olacağı düĢüncesine etrafında birleĢilmiĢtir. Konu ile ilgili kanun tasarısı Bakanlar Kurulu‘nca 30 Ocak 1927 tarihinde görüĢülmek üzere BaĢbakanlığa, 12 ġubat 1927‘de ise Meclise sunulmuĢtur. YaĢanan bazı aksiliklerden ötürü kanun tasarısının görüĢülmesi biraz ertelenerek 15 Haziran 1927‘de yapılmıĢ,(TBMM Zabıt Ceridesi, 1958, s.682: Koca, 1998, s.164-65) yapılan görüĢmeler neticesinde Umumi MüfettiĢliğin kuruluĢu gerçekleĢtirilmiĢtir. 27 Kasım 1927 tarihinde Umumi MüfettiĢlik görev ve yetkileri 5858 sayılı kararname ile belirlenmiĢtir. Kararnamede yer alan 17 madde Umumi MüfettiĢlik görev, yetkilerinin yanı sıra kadroları da belirlenmiĢtir. 1164 numaralı kanuna göre; Elaziz, Urfa, Hakkâri, Bitlis, Diyarbekir, Van, Siirt, Mardin vilayetlerini kapsayan Birinci Umumi MüfettiĢlik teĢkil edilmiĢtir. 144 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 Umumi MüfettiĢlik tayin iĢlemleri ĠçiĢleri Bakanlığı ve Bakanlar Kurulu‘nun kararları doğrultusunda yapılması uygun görülmüĢtür. 25 Aralık 1927 tarihinde kabul edilen 5977 sayılı kararnameyle Ģehirleri kapsayan Birinci Umumi MüfettiĢlik adını almıĢ ve kuruluĢu kanunla onaylanmıĢtır. KuruluĢun gerçekleĢmesinin ardından müfettiĢlik merkezi Diyarbakır olarak kabul edilmiĢtir. 1929 yılında Umumi MüfettiĢ Mıntıkasına Bayezit vilayetinin katılması 13 ġubat 1929‘da Bakanlar Kurulu‘nca kabul edilmiĢtir(Düstur III. Tertip, 1931, s.44; BCA, 30.18.1.2.2.15.20; Resmi Gazete, 16.07.1927, No.634). Birinci Umumi MüfettiĢlik 1 Ocak 1928‘de tam teĢekküllü olarak göreve baĢlamıĢtır. Birinci Umumi MüfettiĢ olarak 11 Aralık 1927 tarih ve 5928 sayılı kararnameyle Ġbrahim Tali Öngören atanmıĢtır. Ġbrahim Tali Bey Diyarbakır Milletvekili olarak Türk siyaset sahnesinde bulunmuĢtur. Göreve atanmasının ardından milletvekilliğinden istifa etmiĢtir(Koçak, 2003, s.8182; BCA, 30.18.1.1.26.67.17). Birinci Umumi MüfettiĢliğin sorumlu olduğu bölge, coğrafi yapısı itibariyle yer Ģekillerinin engebeli olduğu karasal iklimin hüküm sürdüğü bir bölgedir. Bölgedeki sosyo-ekonomik durum da tıpkı coğrafi yapısı ve iklimi kadar zorlayıcıdır. Birinci Umumi MüfettiĢlik bölgesinin ekonomik yapısı daha çok tarım ve hayvancılığın merkezidir(Güney Doğu: Birinci Genel Umumi MüfettiĢlik Bölgesi, 1939, s.337). Umumi MüfettiĢlik, mıntıka içerisinde belirlenmiĢ olan bölge ve Ģehirlerin ekonomik durumlarını kalkındırma ve geliĢtirme çalıĢmalarında kontrol ve uygulama mekanizması olarak yer alması kuruluĢ amaçlarından birini oluĢturmuĢtur. Umumi MüfettiĢ Ġbrahim Tali Bey‘de bu amaç doğrultusunda çalıĢmalarını yürütmüĢtür. Ali Ġktisat Meclisi‘nin de görüĢleri neticesinde bölge ekonomisinin temel kaynağı olan tarım alanına yoğunlaĢmıĢtır. Bölgede etkin olmak koĢuluyla tarım kalkınmasını sağlamak amacıyla Diyarbakır‘da numune çiftliğinin kurulmasını, tohum getirilmesini, modern tarım makinalarının alınmasını, çiftçilere eğitim verilmesini, zirai mücadeleye destek verilmesini sağlamıĢtır(Düzel, 1937, s.3-4). Ġllerde yapılacak olan tarımsal faaliyetlerde tahıl üretimine ülkenin genel ihtiyacı göz önüne alınarak daha çok buğday üretimine ağırlık verilmiĢtir. Buğday üretiminin kontrollü bir Ģekilde yapılması uygun görülmüĢtür. Hangi Ģehirde ne zaman ekim, ne zaman hasat yapıldığı, elde edilen miktarlar ve üretim alanları hakkında raporlar tutulmuĢtur. ġehirlerden alınan raporlar Umumi MüfettiĢlik tarafından düzenlenerek merkeze bildirmiĢtir. 1929 Yılı Zirai Durum Raporlarına Göre Mıntıkada Buğday Üretimi Birinci Umumi MüfettiĢ 1929 yılı boyunca mıntıkasında bulunan illerde buğday üretim faaliyetlerinin yer aldığı zirai durum raporları hazırlamıĢtır. Ġllerdeki ürün ekim-dikim, hasat ve satıĢların yer aldığı bu raporlarda mıntıkanın buğday üretim faaliyetleri artırma çalıĢmalarında ne derece baĢarı 145 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 sağlanıp sağlanmadığı raporların verilerinde ortaya konulmuĢtur. ġehirler ve buğday üretim faaliyetlerine bakıldığında; Bitlis: Ġl coğrafi olarak dağlık bir yapıya sahip olmakla birlikte, iklimsel olarak da karasal iklim hüküm sürmektedir. Ġlin temel geçim kaynağı olarak tarım ön plana çıkmıĢtır. Tarım faaliyetleri içerisinde tahıl üretimi önem arz etmiĢtir. Tahıl üretiminde buğday üretimi ilk sırada yer almıĢtır(Yurt Ansiklopedisi Cilt.2, 1982, s.1403). Buğday üretim faaliyetlerinin zirai raporlardaki durumuna bakacak olursak, ġubat ve Mart aylarında yoğun kar yağıĢı sebebiyle herhangi bir zirai faaliyette bulunulamamıĢtır(BCA,30.10.0.0.69.454.14, 28.02.1929; BCA,30.10.0.0.69.454.19, 30.03.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.15, 10.03.1929). Nisan ayında karın kasveti biraz olsun azalmıĢ, hava açık seyretmiĢ olsa da, karın yerdeki varlığından dolayı çalıĢma yapılamamıĢtır. Üretim faaliyetleri yapılamamasının yanı sıra üretim için gerekli olan malzemelerin taĢıma iĢlemleri de yapılamamıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.20, 11.04.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.22, 27.04.1929). Mayıs, haziran, temmuz ayı raporlarında vilayetin durumuna dair bir bilgiye yer verilmemiĢtir. Ağustos ayında yağan yağmurların mahsul için gerekli olduğu ve bereketli olduğu bildirilmiĢtir. Ağustos ayında yapılan hasat neticesinde üretimin geçen yıla göre %30 fazla olduğu bildirilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929). Yılın son ayında da yine kar yağıĢından dolayı herhangi bir üretim faaliyeti gözlemlenememiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 18.12.1929). Bitlis tarımsal üretiminde önem arz eden buğday üretimi 1 yıl boyunca üretim faaliyetlerindeki pay az olmuĢtur. Karaköse-Bayezit: Doğu Anadolu bölgesinde bulunmaktadır. Dağlık alanları geniĢ, ovalık alanları dardır. Ġklimsel olarak sert karasal iklim hüküm sürmektedir. Ekonomik gelir olarak hayvancılık ve tarım yapılmaktadır. Fakat iklim ve coğrafik koĢullar tarım faaliyetlerine pek müsaade etmemektedir. Yılın sınırlı günlerinde tarım faaliyetleri yapılmaktadır. Sınırlı günlerde yapılan tarımsal faaliyetlerde 1929 yılı buğday üretim faaliyetlerinin zira durum raporlarına yansımasına baktığımız zaman; Raporlarda Karaköse- Bayezit‘ın verilerine birlikte yer verilmiĢtir. Ġlk üç aylık raporlarda Karaköse ve Beyazıt‘a dair herhangi bir bilgi yer almamıĢtır. Bunun nedeni de, kıĢ Ģartlarının ağır geçmesinden dolayı üretim faaliyetlerinin yapılamamıĢ olmasıdır. Nisan ayı raporunda karın henüz tamamen kalkmadığı bu yüzdende ilkbahar ekiminin yapılamadığı bildirilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.22,27.04.1929). Karaköse ve Beyazıt merkez, tutak ve Iğdır‘da Mayıs ayı boyunca ilkbahar ekimine baĢlanmıĢtır. Ekim iĢlemi devam ederken kazalara yağan yağmurlar zaman zaman ekimin yapılmasını aksatmıĢtır (BCA, 30.10.0.0.69.454.25, 09.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.27, 28.05.1929). Haziran ayında Karaköse‘ye yağan aĢırı 146 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 yağmurdan dolayı tarımsal faaliyet yapılamamıĢ olsa da, Temmuz ayında ilkbahar üretimi yapılarak tamamlanmıĢtır. Hasat yapılan buğdayın satıĢ fiyatı da kilosu 20 kuruĢ olarak belirlenmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.28, 06.06.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 06.07.1929). Karaköse‘de Ağustos ayında baĢlayan buğday hasatı Eylül ayında da devam etmiĢtir. Hasat sonucunda buğdayın kilo gramı 100 kuruĢtan satıĢı yapılmıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.34, 12.09.1929). Kasım ayında Karaköse‘de yağan aĢırı yağmurlar zararlara yol açmıĢtır. Karakoyunlu, Aliköse ve civar karyelerde 1500 dönüm arazi sular altında kalarak ekinlerde ziyan olmuĢtur(BCA, 30.10.0.0.69.454.35, 09.11.1929). Van: Coğrafi olarak geniĢ bir alana sahip olmanın yanında engebeli alanları da fazladır. Ġklimsel özellik olarak karasal iklim etkili olmaktadır. Tarım faaliyetleri Ģehir ekonomisi için önem arz etmektedir. Tahıl üretiminde buğday insan beslenmesinde önemli bir yere sahip olmasından dolayı Van‘da üretimi en fazla yapılan tahıl çeĢidi olmuĢtur(Altuner, Oral, Ülker 1929, s.341 ve 343). Uzun yıllar buğday üretimi yapılan Van‘da 1929 yılındaki zirai raporlara göre üretim faaliyetleri bakılacak olursa, Ocak ayı raporunda ay boyunca kar yağıĢının fazlalığından bahsedilmiĢtir. Vilayetin tamamında sonbahar üretimi 340000 dönüm buğdaydan ibarettir. Ay sonunda ise kar yağıĢı devam etmektedir(BCA, 30.10.0.0.69.454.6, 10.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.7, 21.09.1929). ġubat ve Mart aylarında çetin kıĢ Ģartlarından dolayı herhangi bir ekim faaliyetinde bulunulamamıĢtır. Yoğun olan kar yağıĢı ekili olan ürünlere herhangi bir zarar vermemiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.14, 28.02.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.15, 10.03.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.19, 30.03.1929). Nisan ayında hava kapalı ve her yer karla kaplıdır. Havanın bu durumu tarımsal ürünlere zarar vermemiĢ fakat hayvanlar için ot ve saman tedarikine engel olmuĢtur(BCA, 30.10.0.0.69.454.20, 11.04.1929). Karın yerden kalkmasına karĢın, ekili yerlerin durumunun iyi olduğu, bu yüzden verimin yüksek olacağı düĢünülmüĢtür. Ay sonunda yağan yağmurlarda ekili yerlerin su ihtiyacını karĢılamasından dolayı faydalı olmuĢtur(BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 05.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 28.05.1929). Haziran ayında vilayetin tamamında buğday ekimi tamamlanmıĢtır. Tarımsal üretim için gerekli olan ziraat çalıĢmaları ve sulama sorunları konusunda gerekli çalıĢmalar yapılmıĢtır. Ay boyunca yağan yağmurlar ekili alanlara zarar verir korkusu yaratsa da, ürünlere herhangi bir zararı olmamıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.28, 06.06.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.30, 20.06.1929). Temmuz ve Ağustos ayında ürünler için gerekli olan yağıĢlarla birlikte zirai durumun vaziyeti mükemmeldir. Ağustos ayı itibariyle buğdayda hasat baĢlamıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 06.07.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929). 147 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 Hakkâri-Çölemerik: Hakkâri, önceleri bir bölge adı olarak sınırları Türkiye dıĢında kalan dağlık kesimlerinde içine alan çok engebeli bir bölgeye verilen isimdir. Bölgenin merkez kasabasına ise Çölemerik denilmiĢtir. BaĢlangıçta vilayet merkezi için Çölemerik adı kullanılmıĢsa da, zamanla bu isim unutulmuĢ ve hem il hem de il merkezine Hakkâri denilmiĢtir(Tuncel, 1997, s.206). Vilayette tarımsal faaliyetler coğrafi Ģekiller ve iklimin elverdiği koĢullar çerçevesinde yapılmaktadır. Toprakların büyük kısmı dağlık-kayalık alanlardan oluĢmaktadır. Tarım çoğunlukla dağların arasında uzanan vadilerin tabanlarında yapılmıĢtır(Kaya, 2015, s.83; Yurt Ans. Cilt.5, 1982, s.3321). Vilayetin iklim koĢulları yörelere göre değiĢiklik göstermekle birlikte, genel olarak sert karasal iklim hâkimiyeti görülmektedir. Bu yüzden vilayetin genelinde tarım yapılabilecek gün sayısı azdır. Bundan dolayı sınırlı bir zaman diliminde sınırlı ürünler yetiĢtirilmektedir(KaĢtan, 2020, s.152). Bu durum göz önüne alınarak tarımsal faaliyetler sürdürülmeye çalıĢılmıĢtır. Birinci Umumi MüfettiĢlik 1929 yılı tarımsal faaliyetleri arasında buğday üretimini mıntıkada artırma çalıĢmalarında HakkâriÇölemerik te yer almıĢtır. Mıntıkadan gelen rapordaki duruma baktığımız zaman; Ocak ayının ilk yarısında toprağın karla kaplı olmasından dolayı herhangi bir faaliyet yapılamamasından bahsedilmiĢtir. Ay sonunda da raporlarda bir değiĢiklik yoktur. Çetin kıĢ Ģartları ve kar yağıĢının devam ettiği bildirilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.6, 10.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.8, 29.01.1929). ġubat ayı boyunca da kar yağıĢının devam etmesinden dolayı herhangi bir hareketlilik gözlemlenememiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.14, 28.02.1929). Mart ayında ise durum biraz daha kötüleĢmiĢtir. Karlar o kadar yükselmiĢtir ki memurlar tatil edilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.15,10.03.1929). Nisan ayında vilayet merkezindeki kar yavaĢ yavaĢ kalkmaya baĢlamıĢ, fakat yine de ekim-dikimde herhangi bir faaliyet görülmemiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.21, 22.04.1929). Mayıs ayı itibariyle ilkbahar üretimi için ekim Çölemerik‘te baĢlamıĢtır. Ayın ortasına kadar ekim faaliyetleri devam etmiĢtir. Ay boyunca ekimler yapılmıĢ fakat bu defa da ekimler için gerekli olan yağıĢlar gerçekleĢmemiĢ olmasından dolayı kuraklık baĢ göstermiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 05.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.25, 09.05.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.27, 28.05.1929). YaĢanan kuraklık mağduriyeti Haziran ayında baĢlayan ve Temmuz ayında da devam eden yağmurlarla giderilmiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.30.20.06.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 06.07.1929). Yağmurların Ağustos ayında artarak devam etmesi Ģehirde endiĢeye yol açmıĢtır. Ekili ürünün suya ihtiyacı olmamasından dolayı fazla yağıĢ ürünlere zarar vermiĢtir. Yağmurun kesilmemesinden dolayı hasat edilecek olan buğday ürünlerinin toplanması gerçekleĢtirilememiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929). 3 ay boyunca raporlarda Hakkâri‘nin 148 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 durumu ile ilgili herhangi bir verisel ayrıntıya rastlanılmamıĢtır. Yılın son ayındaki raporlarda Aralık ayında üretim olmadığı bildirilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 18.12.1929). Mardin: ġehir, Güneydoğu Anadolu bölgesinin Dicle ve Fırat havzasında yer almaktadır. Yer Ģekilleri bakımından dağlık alanların yanı sıra ovalık alanlarda geniĢ yer tutmaktadır. Ġklimsel olarak bölgede hüküm süren iklime sahiptir. ġehir ekonomisinin en geliĢmiĢ kesiminde tarım ilk sırada gelmektedir. Tarımsal faaliyetlerde tarla tarımı yapılmaktadır. ġehrin coğrafi ve iklim özelliklerinin dikkate alınmasının yanında, ihtiyaçlar da göz önüne alınınca tarım ürünleri içerisinde buğday üretimine önem verilmeye çalıĢılmıĢtır.(Yurt Ansiklopedisi Cilt.8, 1982: s.5751ve 5755) bu önem zirai durum raporlarına yansımıĢtır. 1929 yılı zirai durum raporlarında Mardin‘in buğday üretim faaliyetlerine bakacak olursak; Ocak ayı raporunda ayın son döneminde merkez ve belirli mahallere yağmur yağmıĢtır. Merkezi kazada 9.600 dönüm; savur kazasında 1.250 dönüm; Cizre‘de 70.000 dönüm; Pirlik‘e 300 dönüm; Nusaybin‘de 800 dönüm buğday ekimi yapıldığı bildirilmiĢtir. Ayın son haftasında havaların iyi gitmesiyle birlikte merkezde 1300 dönüm; Dirlik‘te 1.200 dönüm buğday ekimi yapılmıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.7, 21.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.8, 29.01.1929). ġubat ayı boyunca vilayete kar yağmıĢtır. Bu yüzden herhangi bir ekim faaliyetinde bulunulamamıĢtır. Buğday satıĢ fiyatlarında değiĢimler yaĢanmıĢtır. Kilosu 18-32 kuruĢ arasında değiĢimler olmuĢtur(BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.10, 10.02.1929). Mart ayı raporlarında vilayete dair herhangi bir bilgi verilmemiĢtir. Nisan ayında ise, ay sonunda kazalara yağmur yağmanın yanında kazalarda ilkbahar ekimine baĢlanıldığı bildirilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.21, 22.04.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.22, 27.04.1929). Mayıs ayı boyunca yağan yağmurlarla birlikte ilin bütün kazalarında ilkbahar ekimine devam edilmiĢtir. Haziran ayında ise Savur ve Nusaybin‘de ekim ve hasat iĢlemleri tamamlanmıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.25, 09.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.30, 20.06.1929). Ağustos ve Kasım ayları arasında ürün harmanına devam edilmiĢtir. Yılın son ayları ise karla ve yağmurla geçtiği için herhangi bir üretim faaliyetinde bulunulamamıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.35, 09.11.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.11,18.12.1929). Elaziz: Coğrafi olarak Ģehrin büyük kısmı dağlar ve platolarla kaplıdır. Ġklimsel olarak ise karasal iklim hüküm sürmektedir. Anadolu‘da bulunan diğer Ģehirler gibi Elaziz‘in de tarımsal faaliyetlerinde buğday üretimi öne çıkmaktadır. ġehrin bütün yörelerinde üretim faaliyeti yapılmaktadır(Yurt Ansiklopedisi Cilt.4, 1982, s.2475 ve 2482; TaĢkın, 2015, s.235-36). Üretim faaliyetlerinin yer aldığı zirai durum raporlarına göre 1929 yılı Ģehrin 149 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 buğday üretimi Ģöyledir; Ocak ayı raporunda; ayın ilk yarısında Palo ve Maden kazalarında kar ve yağmur yağmıĢtır. Ovacık‘ta ekili olan yerler iki metre kar altında kalmıĢtır. Ay sonunda ise toprak hala karla kaplı olduğundan herhangi bir ekim dikim faaliyeti veya ürün alma iĢlemi gerçekleĢtirilememiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.45.6, 10.01.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.7, 21.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.8, 29.01.1929). ġubat ayı baĢlarında da zeminin karla kapalı olma durumu devam etmiĢtir. Mart ayı boyunca kar yağıĢı aralıksız devam etmiĢtir. Bu yüzden herhangi bir ürün elde dilememiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.10, 10.02.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.15, 10.03.1929). Nisan ayı itibariyle havanın yumuĢamaya baĢlamasıyla kazalarda ilkbahar ekimine baĢlanmıĢtır. Genç ‗te 700 dönüm buğday ekilmiĢtir. Ay sonuna kadar ekimler devam etmiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 20.04.1929). Mayıs ayında yağan yağmurlar Fırat nehrinin taĢmasına neden olmuĢtur. YaĢanan bu taĢkından Palo, Keban, Pertek kazalarındaki ürünler zarar görmüĢtür (BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 05.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.25, 09.05.1929). Ay sonuna kadar ilkbahar üretimi devam etmiĢtir. Haziran aynının ilk haftası ilkbahar üretiminin arkası alınmıĢtır. Haziran ayı sonunda yağan yağmurdan dolayı vilayetin bazı yerlerindeki ürünlerde hasar meydana gelmiĢtir. Helikan, Aliağa mezrası, BeriĢal, Kadıköy, ġeyhali köylerindeki ekilĠ yerler zarar görmüĢtür (BCA, 30.10.0.0.69.454.28, 06.06.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.20, 20.06.1929). Temmuz ayında yağmurlar devam etmiĢtir. Yağmurlardan MuĢar nahiyesinin Kınık bucağında 28 dönümlük buğday, büyük köyünde 8 dönüm buğdayın mahvolduğu bildirilmiĢtir. Bu yerlere yardım amaçlı tohum gönderilmiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 06.07.1929). Ağustos ayında zarar uğramayan yerlerdeki ürün hasadına baĢlanmıĢtır. Ağustosta baĢlayan hasat iĢlemleri Eylül ayında da devam etmiĢtir. Eylül ayındaki hasatta ürün bire on vermiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.34, 12.09.1929). Ekim ve Kasım ayları boyunca bahar ekimine devam edilmiĢtir. Yılın son ayında ise vilayetin her yerinde yoğun kar yağıĢı görülmesi münasebetiyle herhangi bir faaliyet gözlemlenmemiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.35, 09.11.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.11,18.12.1929). Urfa: Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunan Urfa, dağlık coğrafi yapının yanı sıra ovalarıyla birlikte geniĢ bir plato görünümüne sahiptir. ġehrin güney bölümleri tarımsal üretim bakımından önemli bir yere sahiptir. Ġklimsel olarak ise karasal iklim hüküm sürmektedir. ġehrin ekonomik yapısında tarımsal faaliyetler ilk sırada yer almaktadır. Tarımsal faaliyetler içerisinde buğday üretimi öne çıkmaktadır(Yurt Ansiklopedisi, Cilt.10, 1982: 7355; YücebaĢ, 2019: 101-102) 1929 yılı Ģehrin buğday üretim faaliyetlerinin yer aldığı zirai durum raporlarına göre; Ocak ayının ilk 150 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 haftası Harran‘da 700 kg, merkezde 20.000kg buğday ekimi yapılmıĢtır. Ayın ikinci haftasında havalar kısmen yağmurlu, kısmen güneĢli geçmiĢtir. Yağmurlar ekinlere fayda sağlamıĢtır. Bu hafta zarfında 71.500 kilo buğday ekimi sağlanmıĢtır. Ayın son haftasında ise merkez de 1500 kg, Birecik‘te 1.700kg, Hilvan‘da 3.000, Yaylak 800 kg, ViranĢehir‘de 2.000 kg buğday elde edilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.5, 08.01.1929;BCA, 30.10.0.0.69.45.6, 10.01.1929;BCA, 30.10.0.0.69.45.8, 29.01.1929). ġubat ayında kar yağıĢının baĢlamasından dolayı ekim faaliyetleri sadece merkezde 2400 kg, ViranĢehir‘de 2000 kg buğday ekilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.10, 10.02.1929). Mart ayında ise ilk haftaların yağmurlu geçmesinden dolayı merkezde üretim yapılmıĢtır. Yalnızca merkezde 27 kg buğday ekilmiĢtir. Ay ortasında ise ekimden 3400kg, Hilvan‘da 3000 kg, ViranĢehir 2000 kg buğday elde edilmiĢtir (BCA, 30.10.0.0.69.454.15,10.03.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.18,19.03.1929). Mayıs ayındaki durumda, ikinci hafta baĢlayan yağmurların miktarının fazla olmasından dolayı Birecik kazasındaki ekili alanlar hasara uğramıĢtır. Hilvan‘ın nehir kenarındaki köylerde ekili alanları zarara uğratmıĢtır. Buna karĢın Siverek ve ViranĢehir‘deki kazalarda yazlık üretim devam etmektedir. Ay sonunda ise buğdaylar için hasat baĢlamıĢtır (BCA, 30.10.0.0.69.454.25, 09.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.27, 20.05.1929). Haziran ayındaki üretim ise ayın ilk haftalarında yağmursuz geçen günlerden sonra ürünler yağmursuz kalmasından dolayı ziyan olmuĢtur. Ay sonunda yağan dolu ise vilayetin doğu kesiminde ve bahçelerde hasara yol açmıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.28, 06.06.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.30, 20.06.1929). Temmuz ayında yağmurların yağmasından dolayı üretimsel faaliyetler yapılamamıĢtır. Ağustos ayı boyunca hasat yapılmıĢ ve mahsulün derecesi iyidir. Eylül ayında havanın kurak geçmesiyle üretim faaliyetleri yapılamamıĢtır. Ġlerleyen dönemde buğday üretim faaliyetleri yapılmasına karar verilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 12.08.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.34, 12.09.1929). Kasım ayında Harran‘da ekim yapılmaya baĢlanmıĢtır. Hububat piyasasında ucuzluk hakim olmaya baĢlamıĢtır. Yılın son ayında ise ViranĢehir de, 1000 kg, Sürüç‘te 40000kg buğday ekilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.35, 09.11.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 18.12.1929). Diyarbakır: Diyarbakır, I. Umumi MüfettiĢlik merkez olmuĢtur. Bu yüzden Umumi MüfettiĢliğin yapacağı çalıĢmaların ilk uygulama merkezi olmuĢtur. Diyarbakır, coğrafi ve iklimsel koĢulları göz önüne alındığında tarımsal ekonominin geliĢmesine elveriĢli olduğu görülmüĢtür. Ġlin temel ekonomik etkinliğini tarımsal faaliyetler oluĢturmaktadır. Tarımsal faaliyetler olarak sebze-meyve yetiĢtirilse de, ağırlık tahıl üretimine verilerek bu üretimde 151 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 buğday ilk sırada yer almıĢtır(Güran, 1997, s.32; Akbulut, Diyarbakır, 1996, s.9-10). Diyarbakır‘da toprakların çoğu tarım faaliyetleri için elveriĢli olsa da, sulama, gübreleme, toprak geliĢtirme çalıĢmalarındaki yetersizlikler bu topraklardan istenilen verim ve üretimin alınmasına engel olmuĢtur(Yurt Ansiklopedisi Cilt.3, 1982, s.2261). Umumi MüfettiĢlik tarafından 1929 yılında Diyarbakır‘ın zirai ihtiyaçlarını belirleyen bir rapor hazırlayarak Ankara‘ya sunulmuĢtur. Vilayetteki ihtiyaçlara binaen tarımsal faaliyetlerin artırılması için çalıĢmalara hız verilmiĢtir(Özer, 2012, s.155). Diyarbakır‘daki buğday üretimini artırma çalıĢmaları yürütülmüĢtür. Umumi MüfettiĢlik zirai faaliyetleri raporlarında buğday faaliyetlerine özellikle dikkat edilmiĢtir. Vilayette yağan kar ve yağmur sebebiyle ekim alanlarında faaliyetler durdurulmuĢtur. Vilayette yağmur Ocak sonuna doğru devam etmesine karĢın durum memnuniyetle karĢılanmıĢtır. Ayın ikinci yarısında 5000 dönüm, ayın son haftası ise 3.500 dönüm buğday ekimi yapılmıĢtır. ġubat ayında ise ilk hafta 12.000 dönüm buğday ekimi gerçekleĢtirilmiĢtir(BCA,30.10.0.0.69.454.5,08.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.6, 10.01.1929BCA, 30.10.0.0.69.454.7, 21.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.8, 29.01.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929). ġubat ayı sonunda yağmaya baĢlayan yağmurlar ekilen mahsul için faydalı olmuĢtur. Mart ayında havaların müsaade ettiği takdirde yazlık buğday ekimine baĢlanacağı bildirilmiĢtir. Yağmurların müsaade ettiği süreçte mart ayında ekim yapılmıĢtır. O da sadece 12 bin dönüm buğday ekilmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.15, 10.03.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454. 19.30.03.1929). Nisan ayı itibarıyla yağmurlar azalmıĢ olsa da bu defa da Kuzey Rüzgârları etkili olmuĢtur. Kuzey Rüzgârları ekinlere zarar vermiĢtir. Ay boyunca yağmurun bir anda kesilmesi ile ekilen ürünlerin suya ihtiyacı artmıĢtır bundan istifade edilerek yazlık buğday ekimi için hazırlıklara baĢlanılmıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.20, 11.04.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.21, 22.04.1929). Mayıs ayı boyunca ilk haftalarda Yağmur'un etkisi görülmüĢtür ekilmiĢ olan ürünlerin su ihtiyacı böylece giderilmiĢtir. Ay boyunca vilayette Ekim faaliyetleri görülmemiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 05.05.1929; BCA, 30.10.0.0.69.454.27, 28.05.1929). Haziran ayında yağmurlar tekrar baĢlamıĢtır ay sonunda hasat yapılmaya baĢlanmıĢtır o dönem buğday 1‘e 20 vermesi beklenmiĢtir(BCA, 30.10.0.0.69.454.30, 20.06.1929). Temmuz ayı boyunca buğday hasadı yapılmıĢtır(BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 06.07.1929). Ağustos ayında yağmurlar baĢlamıĢtır buna rağmen buğday hasat ve harmanı devam etmektedir yazlık ürünlerde durum iyidir(BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929). Diyarbakır'ın eylül-ekim aylarına dair herhangi bir belgeye rastlanılmamıĢtır. Kasım ayı raporun da ise harmanın devam edildiği hububat fiyatlarının fazlası ile ucuzladığı bildirilmiĢtir. Yılın son ayında ise 152 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 hava koĢullarının ağır geçmesi ile herhangi bir ekim faaliyetinde bulunulmamıĢtır(BCA,30.10.0.0.69.454.35,09.11.1929;BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 18.12.1929). Sonuç 1927-1928 yılları arasında yaĢanmıĢ olan kuraklıkla birlikte tahıl üretiminin düĢmesi ve tahıl sıkıntısının bir daha yaĢanmaması adına, 1929 yılında tahıl üretiminin artırılması istenmiĢtir. Tahıl üretiminde temel besin maddesi olan buğday ilk sırada yer almıĢtır. Anadolu‘nun her yerine buğday üretim faaliyetlerinin artırılması çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır. Anadolu bölgesinde durumun kontrol edilmesi Birinci Umumi MüfettiĢliğe bırakılmasıyla, MüfettiĢlik çalıĢmaları raporlama kararı almıĢtır. Umumi MüfettiĢlik mıntıkasındaki Ģehirlerde buğday üretimini ve verimini artırma çalıĢmaları neticesinde elde edilen üretim verileri müfettiĢlik zirai raporlarında yer verilmiĢtir. 1929 yılı boyunca tutulan raporlardan anlaĢılacağı üzere mıntıkaya bağlı olan Ģehirler coğrafik ve iklimsel olarak zor koĢullara sahip Ģehirlerdir. Çetin kıĢ Ģartları, yağan yoğun kar yağıĢı üretim yapılmasına engel olmuĢtur. Hakkâri-Çölemerik, Karaköse- Bayezit ve Van‘da kar 4 ay boyunca yerde kalmıĢtır. Bundan dolayı Ģehirlerde tarım yılın sınırlı günlerinde yapılmıĢtır. Bu durumun sonucunda da üretim düĢük olmuĢtur. Coğrafi ve iklim Ģartlarının yanında modern tarım aletlerinin yokluğu, tarım geliĢtirme çalıĢmalarındaki yetersizlik ve sulama sıkıntısı da üretimi artırma çalıĢmalarında olumsuz etki yaratmıĢtır. Üretim faaliyetlerini artırma çalıĢmalarında gerek iklim gerekse toprağın verimliliğinden dolayı Urfa ve Diyarbakır‘da diğer Ģehirlere oranla baĢarı sağlanmıĢ diyebiliriz. Genel olarak bakıldığından zirai durum raporlarında dikkat çeken iki husus vardır. Ġlk husus mıntıka içerisinde yer almasına karĢın Siirt‘le ilgili herhangi bir verisel bilgiye rastlanılamamıĢ olmasıdır. Ġkinci husus ise raporlarda bazı Ģehirlerin verileri yılın ilk üç ayından sonra baĢlamaktadır. Bazı Ģehirlerin ise yılın son bir kaç ayına dair verilere yer verilmemiĢtir. Raporlarda genel olarak üretim dönüm olarak, verim olarak ta kilogram üzerinden veriler aktarılmıĢtır. Fakat üretimin artırılması için yapılan çalıĢmalardan birkaç istisna haricinde neredeyse hiç bahsedilmemiĢtir. Görünen odur ki, Birinci Umumi MüfettiĢlik mıntıkasında 1929 yılı içerisinde tarımsal üretim artırma çalıĢmaları kapsamında buğday üretim faaliyetleri gerek yeterli imkânların olmaması gerekse coğrafya ve iklimin müsaade etmemesinden kaynaklı olarak beklenilen performans Ģehirler tarafından sergilenememiĢtir. Kaynakça Akbulut Ġ. (1996), Diyarbakır, Ġzmir: Tükelmat A.ġ. Aktan R. (1972) Türkiye Ġktisadi Cilt.1, Ankara: Sevinç Matbaası, 153 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 Ali Ġktisat Meclisi Raporları (1929) ―Buğday Ve Ekmek Meselesi‖ 1929, 2. Ġçtima Devresi, Seri. A, No.2, Ankara. Altuner F, Oral E, Ülker M. (1929) ― Van Ġli Buğday Tarımının Türkiye ve Bölgedeki Yeri, Sorunları ve Çözü Önerileri‖ Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tarım Bilimleri Dergisi Cilt. 29, Sayı.2, ss.339-351 Arıoba Ç. (1982) ―Cumhuriyetin KuruluĢ Yıllarında Türkiye‘nin Tarımsal Yapısı ve Tarıma Yönelik Politikaları‖ Atatürk Dönemi Ekonomi Politikaları ve Türkiye‘nin Ekonomisinin GeliĢmesi, Ankara: AÜSBF Yayınları Atar B. (2017) ―Gıdamız Buğdayın, GeçmiĢten Geleceğe Yolculuğu‖ Süleyman Demirel Üniversitesi Yalvaç Akademi Dergisi 2 (1), ss.1-12 Burgaç M. (2013) Türkiye‘de Umumi MüfettiĢliğin Kurulması ve Trakya Umumi MüfettiĢi, Ankara: Atatürk AraĢtırma Merkezi Demirci R. - Özçelik A. (1986) Tarım Tarihi, Ankara: AÜ Ziraat Fakültesi Yayınları:976 Düzel C. (1937) Ġngiliz Hükümetine SunulmuĢ Gizli Raporlarda Doğu Anadolu Olayları 1924-1938 Güney Doğu: Birinci Genel Umumi MüfettiĢlik Bölgesi, I. Genel MüfettiĢlik Yayınları, 1939 Güran T. (1997) Osmanlı Dönemi Tarım Ġstatistikler, 1909-1913-1914, Ankara: Tuik Yayınları, Ġnan A. (1989). Ġzmir Ġktisat Kongresi, Ankara: Türk Tarih Kurumu. Ġnan A. (2018). Türkiye Cumhuriyeti ve Türk Devrimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu. KaĢtan, Y. (2020) ―Hakkâri‘de Tarım Faaliyetlerinin Cumhuriyet Dönemi Tarihi GeliĢimi‖ Ankara: Cumhuriyet Devrinin Bir Serhat Vilayeti Hakkâri Uluslararası Sempozyum Bildiler, ss.145-202 Kaya F. (2015) ― Hakkâri Ġlinin Ġdari Coğrafya Analizi‖ JASSS, Winter 41, ss.79-100 Kazgan G. (2017) Türkiye Ekonomisinde Krizler (1929-2009), Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları Koca H. (1998) Yakın Tarihten Günümüze Hükümetlerin Doğu-Güneydoğu Anadolu Politikaları, Konya 154 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 Koçak C. (2003) Umumi MüfettiĢlik, Ankara: ĠletiĢim Yayınları Koraltürk M. (2002) ―Türkiye Ekonomisi (1923-1960)‖ Türkler Ans. Cilt.17, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss.581-597 Kuruç B. (2018) Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi Büyük Devletler ve Türkiye, Ġstanbul: Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.3 Özer M. H. (2012) ―Cumhuriyetin Ġlk Yıllarında Ġktisat Politikalarının Diyarbakır ve Çevresindeki Ġktisadi Yansımaları‖ CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt.10, ss.142-161 TaĢkın Ü. (2015) ―Cumhuriyetin Ġlk Yıllarında Elâzığ (1925-1930)‖ Ankara: Tarihten Günümüze Elazığ Uluslararası Kongresi Cilt.1, ss.229-250 Tekeli Ġ. - Ġlkin S. (2009) 1929 Dünya Buhranında Türkiye‘nin Ġktisadi Politika ArayıĢları, Ġstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları Toprak Z. (1988) ―Türkiye Tarımı ve Yapısal GeliĢmeler 1900-1950‖ Türkiye‘de Tarımsal Yapılar (1923-2000), Ankara: Yurt Yayınları, , ss.19-37 Tuncel M. (1997) ―Hakkâri‖ Ġslam Ansiklopedisi Cilt.15, Ġstanbul: Türk Diyanet Vakfı Yayınları, ss.205-207 Varlık M. B. (2010) Umumi MüfettiĢlik Toplantı Tutunaklar-1936, Ankara: Dipnot Yayınları Yurt Ansiklopedisi: Ġl il Türkiye‘nin Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt.2, Ġstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982 Yurt Ansiklopedisi: Ġl il Türkiye‘nin Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt.3, Ġstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982 Yurt Ansiklopedisi: Ġl il Türkiye‘nin Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt.4, Ġstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982 Yurt Ansiklopedisi: Ġl il Türkiye‘nin Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt.5, Ġstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982 Yurt Ansiklopedisi: Ġl il Türkiye‘nin Dünü, Bugünü, Yarını, Cilt.8, Ġstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982 Yurt Ansiklopedisi: Ġl il Türkiye‘nin Dünü, Bugünü, Yarını, Ġstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982 Cilt.10, YücebaĢ F.(2019) Cumhuriyet Döneminde Güneydoğu Anadolu(GaziantepMardin-Urfa)‘Ya Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar, Ġstanbul: Hiperyayın 155 S. ALTAN ÇAKÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi/ Journal of Institute of Social Sciences Cilt: 12, Sayı: 1, Nisan 2021 / Volume: 12, Issue: 1, April 2021: 141-156 BaĢbakanlık Cumhuriyet ArĢivi BCA, 30.10.0.0.69.454.5, 08.01.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.6, 10.01.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.8, 29.01.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.14, 28.02.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.9, 04.02.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.10, 10.02.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.18, 19.03.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.19, 30.03.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.15, 10.03.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.20, 11.04.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 20.04.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.21, 22.04.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.22, 27.04.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 05.05.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.25, 09.05.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.27, 20.05.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.27, 28.05.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.24, 28.05.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.28, 06.06.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.20, 20.06.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.30, 20.06.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 06.07.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.33, 12.08.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.32, 12.08.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.34, 12.09.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.7, 21.09.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.35, 09.11.1929 BCA, 30.10.0.0.69.454.11, 18.12.1929 BCA, 30.18.1.1.26.67.17 Resmi Yayınlar Resmi Gazete TBMM Zabıt Ceridesi Düstur III. Tertip 156