O gatto co-i stivæ

ZE	Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ

O gatto co-i stivæ, ilustraçion do Gustave Doré

O GÀTTO CO-I STIVÆ

Föa scrîta da-o Charles PERRAULT (Parìggi, 1628-1703), tradûta da-o Rîco Carlini.

Gh’êa ’na vòtta ’n moînâ ch’o l’àiva tréi fìggi. Sò mogê a l’êa mòrta fîto e lê o l’àiva tiòu sciù i so figeu co-i goâgni che ghe vegnîvan da-o moìn, non tànti pe dî a veitæ, ma abàsta pe vîve. I tréi fræ andâvan abàsta d’acòrdio, d’âtra pàrte sò poæ o no fâva preferénse, ma o i tratâva tùtti tréi co-a mæxima bontæ. Ma ’n giórno o moînâ o l’è mòrto e gh’é stæto a questión de cómme spartîse quéllo pöco ch’o l’àiva lasciòu.

- Chi no gh’é âtro che ’n moìn, in âze e ’n gàtto – à dîto o ciù vêgio di tréi fræ – e ne convén fâ e pàrte sénsa ratelâ, perché s’andémmo da ’n scrivàn pe spartîse quéllo pitìn che gh’é, a finiéiva ch’o se mangiéiva tùtto lê. Séi d’acòrdio?

- Sémmo d’acòrdio - gh’àn rispòsto i âtri doî – ma inte che mòddo se spartìmmo ste pöche cöse?

- A segónda de l’etæ, se capìsce – à dîto o magiô – e dæto che mi són o ciù vêgio, l’é giùsto che ségge mi o prìmmo a çèrne. Me pâ giùsto ch’a mi me tócche o moìn, perché ò agiutòu nòstro poæ into mestê do moînâ scin da quand’êa picìn. Bónn-a pàrte da nominâta de sto moìn chi a l’é mèrito mæ e sôlo mi pòsso dâ a garançîa de continoâ in sciâ mæxima stràdda.

- Va bén – à dîto alôa o segóndo fræ – E l’é giùsto ch’a mi me tócche l’âze, perché són mi ch’ò portòu i càreghi avànti e inderê con quèlla béstia pe tànto ténpo. Sò-u moìn o l’à de lóngo avûo o travàggio l’é perché mi ò portòu i sàcchi de gràn e de fænn-a.

- Alôa, a mi me tócca sôlo o gàtto – a comentòu o tèrso fræ. I âtri doî són stæti sìtti pi-â poîa che lê o l’avésse quarcösa da dî in sce cómme l’êa stæto fæto a spartiçión. Cosci o primogénito o s’é tegnûo o moìn e o segóndogénito o s’é tegnûo l’âze, méntre o tèrso fræ o l’é restòu trìste e amagonòu, asetòu in sce ’na prîa co-o gàtto in scê zenógge.

- I mæ fræ se metiàn in socjêtæ e se goâgnan da vîve ònestaménte co-o moìn e l’âze. Ma mi cöse pòsso fa con sto gàtto chi? Quànde me l’aviö mangiòu rostîo e me saiô fæto ’na mófoa co-a sò pélle, no me restiâ che moî de fàmme. Scicómme o l’àiva fæto sti trìsti discórsci a vôxe èrta, o no s’êa acòrto chò-u gàtto o l’àiva sentîo tùtto e o lociâva a côa con nervoxìsmo. O no l’à mostròu âtri ségni de dizaprovaçión, ànsci o l’à dîto con càrma, intànto ch’o se lisciâva i bàffi.

- No stâte a preocupâ, padrón. Ciufîto fàmme avéi ’n sàcco e ’n pâ de stivæ pe caminâ into bòsco e te faiö védde che dòppo tùtto no t’ê coscì asfortunòu cómme ti créddi. O zovenòtto o no l’êa tànto convìnto, ma o savéiva chò-u gàtto o l’êa lèsto e bìccio, coscì, tànto o no gh’àiva nìnte da pèrde, o gh’à fæto ’n bèllo pâ de stivæ e o gh’à procuòu ’n sàcco.

- Chi ti gh’æ quéllo che ti voéivi – o gh’à dîto – p’aciapâ di ràtti t’ê brâvo, nìnte da dî, e t’ê fùrbo; M’aregòrdo i schèrsci che ti fâvi a mæ poæ, cómme quànde ti t’ascondéivi inta fænn-a, ò ti te lasciâvi pénde pe-i pê, ma da quésto a risòlve i mæ problêmi!...

- Câo o mæ padrón, mi són bón a fâ bén âtro – gh’à rispòsto o gàtto – e ti o vediæ. Dàmme o ténpo de poéi fa quéllo che gh’ò inta tésta. Alôa o l’à pigiòu o sàcco, o gh’à mìsso drénto ’n pitìn de brénno e d’insalàtta frésca e o l’é andæto vèrso o bòsco dónde gh’êa bén bén de conìggi sarvæghi, boìn da mangiâ, ma difìçili d’aciapâ. Arivòu in fàccia a ’na tànn-a, o l’à alargòu l’inbocatûa do sàcco co-in stécco e o l’à destéizo pi-â tæra dòppo avéi spantegòu in sciâ zìnn-a ’n pitìn de brénno: dòppo o s’é acoegòu li dâ-arénte co-î éuggi seræ, rédeno e fèrmo cómme ’n mòrto, aspêtàndo che quàrche conìggio zóveno, ancón inespèrto di trabochétti da vìtta, o se cacésse da sôlo into sàcco pe gustâse ’n spontìn ch’o no costâva nisciùnn-a fadîga. O no l’à aspetòu goæi. Dòppo ’n pitìn vò-u li arivâ ’n conigétto néscio atiròu da-o profùmmo do brénno, ch’o l’à infiòu a tésta into sàcco. O gàtto, lèsto, o l’à inprexonòu e o l’à amasòu sénsa pietæ. Conténto e felîçe do sò botìn, o gàtto o se n’é andæto vèrso o palàçio do rè. O l’à domandòu de parlâ co-o rè e l’udiénsa a gh’é stæto sùbito concèssa. Apénn-a o l’é stæto in fàccia a-o ré, o gàtto o gh’à fæto ’n bèllo squacìn e o gh’à dîto:

- O mæ padrón, o marchéize de Carabàs, o m’à incaregòu de portâghe quésto regàllo da pàrte sò. Quéllo strànio nómme – Marchéize de Carabàs – o gh’êa vegnûo in cheu li pe li.

- De cöse se tràtta? – à domandòu, coiôzo, o rè. O gàtto, a-a spedîa, o l’à tiòu fêua da-o sàcco o conìggio e o l’à dîto:

- O l’é o mangiâ che i òspiti do mæ padrón gùstan ciù voentêa quànde són invitæ a prànso.

- Riferìsci a-o tò padrón ch’aprêxo tànto sto sò penscêo coscì agaibòu. Quàrche giórno dòppo, o gàtto o l’é andæto co-o sò sàcco avèrto inte ’n cànpo de gràn matûro e comm’o l’àiva fæto co-i conìggi, o l’à pigiòu dôe bèlle pernîxe gràsse ch’o l’à tórna portòu a-o rè co-o dî ch’o l’êa ’n regàllo do sò padrón, o marchéize de Carabàs. O rè, luxingòu da quélle atençioìn, o l’à dîto a-o gàtto:

- Riferìsci a-o to padrón, o marchéize de Carabàs, che ghe són riconoscénte e – o l’à azónto, gjòu a-i sò servitoî – Dæ ’na bèlla bonamàn a sto gàtto coscì agaibòu! Pe doî ò tréi méixi o gàtto o l’é andæto de spésso a córte con di âtri regàlli: pésci, frûta, servagìnn-a, tùtta röba ch’a ne vegnîva, naturalménte, da-e propietæ do marchéize de Carabàs.

- Me saiæ câo conóscilo – à dîto ’na vòtta o rè.

- Capitiâ de segûo l’òcaxón – à sùbito dîto quéllo bìccio de ’n gàtto. In giórno, pe câxo, o l’à saciûo chò-u rè o saiæ andæto a fâ ’n gîo in caròssa lóngo o sciùmme con sò fìggia, ’na belìscima prinçipéssa. De spréscia o l’é corîo da-o sò padrón e o gh’à dîto:

- Padrón, se ti ti faiæ tùtto quéllo che te dìggo mi, mæ veitæ, t’aviæ costroîo a tò fortùnn-a.

- Pàrla e o faiö – gh’à rispòsto o zovenòtto, ch’o savéiva che s’o l’êa scanpòu pe tùtto quéllo ténpo, l’êa stæto sôlo pe l’aspertîxe do sò gàtto e-e bonamàn do rè.

- Ti dêvi andâ a fâ o bàgno into sciùmme, into pòsto che te diö. Dòppo làscime fâ. Quéllo che, da sto moménto chi niâtri ascì ciamiêmo marchéize de Carabàs, o l’à ubidîo, ascì s’o no capîva cöse servîva tùtta sta manfrìnn-a chi. O s’êa apénn-a aposòu inte ægoe ciæe e fréide do sciùmme, quànde in sciâ spónda l’é conparîo o cortêo regâle. Sùbito o gàtto o s’é mìsso a criâ:

- Agiùtto! Agiùtto! O marchéize de Carabàs o l’é li li pe negâ! O rè o l’à sentîo quélli crîi, o s’é avansòu da-o barconétto da caròssa, o l’à riconosciûo o gàtto che tànte vòtte o gh’àiva portòu regàlli agradîi e sùbito o l’à ordinòu a-o carosê de fermâse e a-e sò goàrdie de sarvâ o marchéize. Intànto che-e goàrdie corîvan vèrso o sciùmme, o gàtto o l’é andæto de córsa vèrso a caròssa, o sciusciâva e pìn d’afànno o l’à contòu comm’êan andæte e cöse:

- O marchéize o fâva o bàgno quànde l’é arivòu ’na conbrìcola de làddri che gh’àn aröbòu tùtti i vestî. Lê, meschinétto, o l’à criòu, o là criòu, cös’âtro o poéiva fâ? Ma no gh’êa nisciùn a dâghe ’na màn. A veitæ a l’êa chò-u gàtto, prìmma ch’arivésse o rè, o l’àiva ascôzo sótta ’na prîa i quàttro stràssi do sò padrón. O rè o l’à sùbito dæto l’órdine a-i sò servitoî de corî a-o palàçio, fâ çèrne o vestî ciù bèllo do sò goardaröbe e de portâlo a-o marchéize desfortunòu. Quélli són andæti e són tornæ fîto e o fìggio do moinâ o s’é trovòu coscì indòsso ’n vestî de stòffa fìnn-a che mâi o s’êa asunòu de portâ. Vestîo coscì da càpp’a pê o fâva ’na belìscima figûa – pe dî a veitæ o l’êa pròpio ’n bèllo zovenòtto – e a-a fìggia do rè ghe bastòu ’n’eugiâ pe inamoâsene; e a l’à comensòu a fâghe i éuggi smòrti. O rè o l’à invitòu o prezónto marchéize a continoâ con lô a pasegiâta in caròssa. O gàtto, sodisfæto de cómme se metéivan e cöse, o l’é corîo avànti pe precêde a caròssa. O l’à intopòu ’na stréuppa de contadìn che segâvan l’èrba dâ-arénte a-a stràdda e o gh’à dîto:

- Òhu, viâtri, se no diéi a-o rè – ch’o pasiâ da chi a ’n pitìn in caròssa – che sto pròu chi o l’é do marchéize de Carabàs, saiéi fæti a tochétti cómme càrne pe-e porpétte! E quélli, pìn de poîa, àn promìsso de fâ pròpio coscì. E vò-u li arivâ a caròssa. O rè o l’à dæto ’n’eugiâ d’amiraçión a quélli bèlli cànpi che s’estendéivan pe mìggia e mìggia e o l’à domandòu a-i contadìn chi l’êa o padrón.

- O sciô marchéize de Carabàs – gh’àn rispòsto tùtti. O rè o s’é congratulòu co-o sò òspite.

- Gh’éi ’na bèlla propietæ!

- Eh, za – l’é stæto a rispòsta – Tùtti i ànni a me da quintâli e quintâli de fén. Intànto o gàtto, ch’o precedéiva de lóngo de córsa a caròssa, o l’à vìsto di âtri contadìn che tagiâvan o gràn e o gh’à dîto:

- Òhu, viâtri, se no diéi a-o rè – ch’o saiâ chi da ’n moménto a l’âtro co-a sò caròssa – che sto gràn chi o l’é do marchéize de Carabàs, saiéi fæti a tochétti cómme càrne pe-e porpétte! E quélli, pìn de poîa lô ascì, àn zuòu ch’aviéivan dîto coscì. Quànde a caròssa a l’é pasâ dâ-arénte a-o cànpo de gràn e o rè o l’à domandòu de chi o l’êa quéllo terén coscì fèrtile, a rispòsta a l’é stæta unn-a sôla:

- O l’é do marchéize de Carabàs. E ancón ’na vòtta o rè o s’é congratulòu con l’òspite. O brâvo gàtto, intànto, o continoâva a corî avànti e a tùtti quélli ch’o l’incontrâva o ghe fâva e mæxime terìbili minàcce. Coscì o rè o l’à finîo pe convìnsise che tùtto quéllo ch’o vedèiva, frutêti, vìgne, pàscoli, bòschi, o l’êa do marchéize: quéllo zovenòtto o l’êa rìcco pe’n davéi. Côri che te côri, o gàtto o l’é arivòu a ’n bèllo castèllo dónde, gh’àn dîto, ghe stâva o barbàn ciù rìcco do móndo: o l’êa lê o padrón de tùtti i terén chò-u rè o l’àiva traversòu scìnn-a quéllo moménto. Sùbito o l’à domandòu d’êse riçevûo e, apénn-a avûo o permìsso, o s’é prezentòu a-o barbàn con di profóndi squacìn.

- Pasâva da ste pàrte chi, scignôro – o l’à comensòu a dî – e ò sentîo o dovéi d’ònorâve. O barbàn asæ luxingòu, o gh’à fæto sègno de continoâ.

- Ò sentîo dî che, pàssa tùtte e vòstre gròsse richésse, Voî séi, ma mi no pòsso crédighe, bón de trasformâve inte ògni ràzza de bèstie, prezénpio tîgri, liofànti, pantêre, órsci, lioìn...

- A l’é pròpio coscì – à dîto o barbàn pìn de prezumî. E o l’à azónto: Ti veu che tò-u dimóstre? Bén me trasformiö sùbito inte ’n lión! Dîto e fæto. O gàtto o s’é trovòu davànti a ’n gròsso lión, co-îna gràn crinêa, ’na côa lónga e terìbili zànne. Pìn de poîa o gàtto o s’é aranpinòu sciù pi-â grondànn-a e con fadîga o l’é arivòu in sciô téito, con l’aréizego de càzze perché i stivæ no són pe’n davéi l’idâle pe caminâ in scî téiti. Dòppo quàrche menûto, o barbàn o l’é tornòu quéllo ch’o l’êa e o gàtto o l’é chinòu zu da-o téito.

- M’éi fæto trovâ ’na poîa – o l’à confesòu – Ma me domàndo se... E chi o gàtto o l’à pigiòu ’n’âia pìnn-a de dùbbi.

- Cöse ti te domàndi? – à rugîo o barbàn.

- Se séi bón a pigiâ a câa de ’na béstia picìnn-a: in ràtto, prezénpio. Ma pénso che no l’é poscìbile.

- Inposcìbile? Òua te fàsso védde mi! E inte 'n lànpo o s’é trasformòu inte ’n ràtto picìn ch’o s’è mìsso a corî in sa e la. Ma o gàtto, co-in schìtto o gh’é sâtòu adòsso e o se l’é mangiòu. Intànto a caròssa do rè a l’êa arivâ a-o castèllo e o gàtto, sentîo o rumô, o s’é asbriòu in fóndo a-o scalón, o l’à avèrto o portéllo e o l’à invitòu o rè a chinâ, intànto ch’o ghe dîva co-in squacìn:

- Sò Maestæ a l’é benvegnûa into castéllo do marchéize de Carabàs.

- No aviæ mâi inmaginòu, marchéize, che fîsci ascì proprietâio de ’n coscì bèllo castèllo! Dòppo o l’à montòu o scalón e o gàtto o gh’à fæto stràdda, intànto chò-u zóveno o dâva a màn a-a prinçipèssa p’agiutâla a chinâ da-a caròssa. Intànto o rè o vegnîva avànti pe-e sâle stramezuæ e pe-i longhìscimo coridoî. Inte ’na sâla l’êa mìsso in töa perché o barbàn o l’aspêtâva dötréi amîxi pe ’na scianpràdda. I òspiti, conpréizo o gàtto, àn mangiòu tùtto de gùsto. Dòppo o disnâ, o rè, convìnto che ’n zovenòtto comò-u marchéize o l’êa ciù ùnico che ræo e co-o védde cómme sò fìggia a sò-u mangiâva co-î éuggi, tùtt’asémme o l’à dîto:

- Câo marchèize, cöse ne diêsci de diventâ mæ zénou? O fìggio do moinâ o no se l’é fæto dî dôe vòtte: a prinçipéssa a l’êa bèlla e lê ascì o se n’êa inamoòu apénn-a o l’àiva vìsta. O l’à aconsentîo bén conténto e o spozalìçio o s’é fæto quéllo mæximo giórno. Da alôa i doî spozoéi àn visciûo felîçi e conténti. E o gàtto? Lê ascì o l’à visciûo da gràn scignôro into castéllo.