Milliyetçilik

TÜRKİYE’DE SİYASİ PARTİLER VE MİLLİYETÇİLİK
Editör Mustafa Yiğit
içinde bölüm:

Bu çalışmada, kuruluş öyküsü nedeniyle mahiyeti gereği milliyetçi bir örgüt olan CHP’nin milliyetçilik anlayışında zaman içinde yaşanan değişme kendi belgeleri üzerinden incelenecektir. Kurucu Genel Başkanının Atatürk olması hasebiyle, siyasi literatürde yer bulan “Kemalizm”, “Atatürkçülük”, “Atatürk Yolu” veya “Atatürk milliyetçiliği” gibi kavramlar da CHP’nin ideolojik çerçevesinde belirleyici konumdadır. Ancak tarih içinde CHP’nin milliyetçilik kavramına yaklaşımının nasıl bir değişim gösterdiği yakından değerlendirilmeye muhtaçtır. Bu nedenle, öncelikle partinin program ve tüzük gibi temel metinleri esas alınmak üzere politika tercihlerini ifade eden metinlerde millet ve milliyetçilik anlayışı ile bu kavramlara partinin ideolojisi içinde tanınan önem tespit edilemeye çalışılacaktır.

Bu kitapta 20. yüzyılın başından günümüze uzanan tarih aralığında siyasal ve entelektüel hayatımızın parçası olmuş 21 ismin, her biri farklı bir yazar tarafından kaleme alınmış, portresi yer almaktadır. Okur, Türk siyasal hayatını arka planda takip edebileceği bu portrelerde Yakup Kadri Karaosmanloğlu’nun Kemalizm’i içeriden eleştiren; Şevket Süreyya Aydemir’in ütopyasını yitirirken ki sesini duyacaktır. Ercüment Ekrem Talu’nun ve Falih Rıfkı Atay’ın iktidar değiştikçe söylem değiştirdiğine şahit olacaktır. Şükrü Saracoğlu’nun dış politikadaki müzakereci yönünü; Fatin Rüştü Zorlu’nun bakan koltuğundan idam sehpasına uzanan yaşamını görecektir. Sabahattin Eyuboğlu’nun Anadolu’nun evrenselliği ile yerelliğini bütünleştirme çabasını takip edecek; kadın bir bilim insanı, sosyalist ve Senatör olarak Fatma Hikmet İşmen’i dünyasına dâhil edecektir. Attilâ İlhan’ı öncü ve cesur bir aydın olarak, onunla uzun yıllar teşrik-i mesaide bulunmuş bir ismin kaleminden okuyacaktır. Doğan Avcıoğlu’nu ömrünü devrime adayan bir isim; Yalçın Küçük’ü bir iktidar tutkunu olarak tanıyacaktır. Sınıf özneliği düşüncesini merkeze alan bir aydın olarak, İdris Küçükömer’in Gramsciyan; Kemalist bir tarihçi olarak Şerafettin Turan’ın tarih yazımı açısından birer değerlendirmesiyle karşılaşacaktır. Fethi Naci’yi Marksist bir edebiyat eleştirmeni; Muzaffer “İlhan” Erdost’u bir Ortodoks Marksist; Server Tanilli’yi Marksizm ile Kemalizm arasında bütünlük arayışında olan bir isim ve Ahmet Taner Kışlalı’yı sosyal demokrat bir Kemalist aydın olarak görecektir. Milliyetçi bir düşünür ve siyaset adamı olarak Nevzat Kösoğlu’yla buluşacak; İsmet Özel’in siyasetin uçlarında yaptığı geziye eşlik edecektir. Babasının gölgesinde kalan Aydın Menderes’in iç dünyasına ve siyaset sahnesindeki tecrübesine yakından bakacak; Sibel Eraslan ile İslamcı kadınların geçirdiği dönüşümü gözlemleyecektir. Bütün bunların ardından Kurtuluş Kayalı’nın kitap hakkındaki değerlendirme yazısına ulaşacaktır.

“Bu derlemede ifadelendirilenler bu topluma net bir şekilde değiyor. Ve dolayısıyla toplumla bağlantısı olan herkesi tam tekmil ilgilendiriyor.”

Kurtuluş Kayalı

(Arka Kapak Yazısından)

Bu makale, Avrupa Birliği’ndeki popülist ‘zeitgeistin’ sosyal, politik ve ekonomik kaynaklarını ortaya koymaktadır. Çalışma, Avrupa’daki popülist sağın mevcut durumuna ilişkin bir analizle başlamaktadır. Hemen ardından ise; küreselleşme, çokkültürlülük, finansal kriz, mülteci krizi, İslamofobizm, terör, Avrupa şüpheciliği ve nativizm ile karakterize edilen bir zamanda, popülist politik retoriğin güçlü bir şekilde yerleşmeye başladığı mevcut politik çerçevenin farklı yönlerini ele alacaktır.

Osmanlı mirasının üzerine kurulan yeni ulus devlet, kimliğini inşa etmek adına birçok alanda reformlar gerçekleştirmiş;  bu alanlar içinde müzik, önemli bir paya sahip olmuştur. Türkiye cumhuriyetinin batılı imajına uygun ama aynı zamanda yereli de reddetmeyen ancak kendisini imparatorluğun müzik mirasından keskin çizgilerle ayırmayı hedefleyen kültür politikaları müzik alanında kimi zaman hayli sert bir biçimde ve uzun yıllar uygulanmıştır. Müzik alanındaki zorunlu değişim ulusu modernleştirme pratiğinin bir parçası olarak görülmüştür. Diğer Orta Doğu ülkelerindeki modernleşme pratiklerine bakıldığında da ise müzik geleneğinin reddedilmediği ve müziğin milliyetçi paradigma gereği ulusal bilinci uyandırma adına araçsallaştırıldığı görülür. Ümmü Gülsüm ve Feyruz kendi dönemlerinde Arap dünyasının ulusal ikonları haline gelmişlerdir. Bu durum çeşitli soruları da beraberinde getirir. “Türkiye Cumhuriyeti, imparatorluktan devraldığı müzik geleneğini araçsallaştırarak milliyetçi söylemini desteklemek yerine neden geleneği yok sayma yolunu tercih etmiştir?” Benzer bir soru ise “Orta Doğu ülkelerindeki Modernleşme pratikleri Müzik geleneğinin korunmasına nasıl izin vermiştir?” olabilir.  Modernleşme tecrübesi, Türkiye için “milliyetçiliğin müzik üzerindeki etkisi” olarak okunabilirken; Orta Doğu ülkeleri için “müziğin milliyetçilik üzerindeki etkisi” olarak okunabilir. Bu çalışmada 1950 – 1980 arası süreçte Müzik ve milliyetçilik ilişkisi ortaklaşan ve farklılaşan temalarıyla Türkiye ve Mısır’ın tarihi bağlamında incelenecektir. İki ülkenin ulus devlet inşa süreci farklı zamanlarda başlasa da 1950’lerin başı ile 1970’lerin sonu her iki ülkenin modernleşme süreçleri ve kültür politikaları açısından ele alınabilecek ortak bir dönemi ifade eder. Bu süreçte Türkiye’de musiki inkılâbı tecrübesi alternatif müzik akımlarıyla yumuşatılırken, Orta Doğu coğrafyasında sömürge sonrası ulus devletleşme sürecinde müziğin araçsallaştırılmasına şahit olunur.

Türkiye’nin, Osmanlı zamanında mutabık kalınan bir Müslümanlık sözleşmesine sahip olduğunu; cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren de bu sözleşmenin daraltılarak bir Türklük sözleşmesine dönüştürüldüğünü tespit eden Ünlü’nün bu kitaptaki öncelikli amacı, “millî tarihimiz”e ve bugüne farklı açılardan bakmamızı sağlayacak bir “tarihsel ve sosyolojik model” geliştirmek. Bu modeli geliştirirken sahip olduğu alet çantası, birçok farklı alandan beslendiği için son derece zengin. Osmanlıcılık-İslamcılık-Türkçülük akımlarına tarihî seyri içinde bakarken Osmanlı’nın Avrupa’daki topraklarını kaybederek özellikle Balkan Savaşları’ndan itibaren içine düştüğü travmaların bugünkü Türklük oluşumuna etkisinden başlayarak Hrant Dink cinayeti ve 2015’te devletin doğu
illerine “operasyon” düzenlemesine kadar ilerleyen muntazam bir hat kuruyor Ünlü. Bu hat üzerindeki dönüm noktalarını bir bir tespit ederek hem Türklük olarak tarif ettiği olgunun oluşumuna hem de bu Türklüğün krizlerine işaret ediyor.

Japonya Milliyetçiliği üzerine konuşmadan önce ilk olarak Japonya’ya genel olarak değinmenin yararlı olabileceğini düşünüyorum. Japonya, bir çok küçük adanın yanı sıra dört adet temel büyük adadan oluşmaktadır. Bunlar; Hokkaido, Honshu, Shikoku ve Kyushu’dur. Ayrıca “adalı” olmanın da etkisiyle Japon insanlarında kendine özgülük mevcuttur ve ...

Özet:
Bu çalışmanın amacı, kendi kaderini tayin hakkının evrimsel gelişimini ele almaktır. Çalışma, bu bakımdan, dört ana safha üzerinden temellendirilmiştir: Fransız Devrimi ve Avrupa'da milliyetçiliğin yükselmesi, I. Dünya Savaşı ve Paris Barış Konferansı, BM'in kurulması ve dekolonizasyon sürecinin başlaması, komünist rejimlerin yıkılması ve yeni modellerin ön plana çıkması. Çalışmanın ortaya koyduğu üzere, kendi kaderini tayin hakkı bu yolculukta neredeyse iki asır boyunca ulus-devletle özdeşleştirilmiştir. Ancak küreselleşme, bu özdeşliği bozmaya aday bir gelişme olarak, kendi kaderini tayin hakkının özerklik, çokkültürcülük, daha demokratik yönetimler gibi yollarla da sağlanabileceğini ortaya koymuştur. Çalışma bu evrimsel süreci kabul etmekle birlikte, kendi kaderini tayin hakkı ile ulus-devlet ve milliyetçilik arasındaki güçlü bağın küreselleşmeye rağmen devam ettiğine işaret etmektedir.

Summary:
This study aims to delineate the evolution of the right of self-determination. From this point of view the study is based on four stages: French Revolution and the rise of nationalism in Europe, First World War and Paris Peace Conference, United Nations and the process of decolonization, the end of communist regimes and the emergence of new models. As the study indicates, in this journey the right of self-determination has been equivalent to the nation-state. But globalization, while offering new ways of self-determination such as different autonomy models, multiculturalism, more democratic governments, as a result, has risen as an alternative for that equation. Although the study accepts this evolution of the right of self-determination, it also draws attention to the fact that the strong relationship between the right and nation-state and nationalism has despite globalization continued.

Mehmet Akif Ersoy, Pan-İslamcı dürtülerle başlasa da Anadolu Türklüğünde karar kılan bir İslami milliyetçiliğin, Gökalp’in ise Turancılık hevesiyle başlayarak Anadolu’yla sınırlanan bir Türkçü milliyetçiliğin kurucuları olmuşlardır. Bu iki düşüncenin ortaklaşan yanlarından bir diğeri de tarih anlayışlarının sıçramalı oluşudur. Daha açık bir ifadeyle, ilki tarihi Sahabelerle beraber başlatıp Türklerin İslam serüveniyle bağlarken, ikincisi ise bu başlangıcı Turanî bir altın çağ tasavvuru ile yapar. Gökalp ve Ersoy arasındaki bir diğer benzerlik ise onların Batı medeniyeti ve mevcut kültüre bakışlarıyla ilgilidir. Buna göre, Gökalp’in “medeniyet” ve “hars” arasında gittiği ayrıma Ersoy da “marifet” ve “fazilet şeklinde gider. Gökalp’e göre, Türk milletinin harsını (kültürünü) korurken Batı’nın medeniyetini, yani teknolojisini almalıdır. Nitekim ona göre medeniyet, yalnızca Batı’nın değil, insanlığın ortak mirasıdır. Diğer yandan Namık Kemal de Avrupa’nın tekniğinin kullanılması, fakat “fazilet”in yani medeniyetin korunması gerektiğinin altını çizer. Ersoy’un hurafelerden arındırılmış “gerçek” İslam’ın yaşanması, İslam’ı “fazilet”in olmazsa olmaz parçası hâline getirirken, Gökalp’te bu sınır çok keskin değildir. Nitekim Gökalp, bir ulus yaratmak için olmazsa olmaz olarak gördüğü Batı solidarizmiyle milli kültürün tüm unsurlarını bir araya getirmeye çalışmak yerine, Türk kültürü ve İslam’ın ahlakçı tasavvufun komunalist anlayışıyla Batı’nın korporatizme dayalı solidarizminin benzeşen özellikleri üzerinden bir uyum aradı. İslam, bu uyumun olmazsa olmasa da toplumun ekseriyetinin paylaştığı bir değer olduğu için toplumsal birliği sağlayan bir vasıta olarak görülmüştür. Dolayısıyla Ersoy’dan farklı olarak İslam’ın ne olduğu değil, ne gibi bir görev üstlendiği önemlidir. Sonuç olarak bu çalışma, tüm bu benzerlikler ve farklılıklara odaklanarak Ersoy ve Gökalp’in milliyetçilik anlayışlarının temel bileşenleri ve onların milliyetçilik anlayışlarıyla bağlantılı olarak kültür ve medeniyet yorumları gözler önüne serilecektir.

A Critical Analysis of Nationalism in the Context of Social Integration and Social Segregation: A Study on the Nationalist Movement Party

Theorists, who study nationalism from a modernist approach, claim that nationalism serves the needs of “social integration” by using techniques such as “inventing tradition” or by dissolving ethnic minorities into dominant groups through the assimilation process. The aim of this article is to investigate whether or not the Nationalist Movement Party (NMP), the mainstream political representative of nationalism in Turkey, fulfills its social integration function. The article aims at analyzing to what extend the NMP can respond to the social integration needs in Turkey. In the study, examining whether nationalism serves the needs of social integration or social segregation from a comparative perspective with a specific focus on the case of the NMP, approaches to the issue of social integration and segregation are, first, scrutinized. Then, the relationship of nationalism with social integration and social segregation functions is critically analyzed with reference to the NMP. The article uses a qualitative research perspective. The data collected through document analysis is elaborated by using a hermeneutic and descriptive method. In this context, the congress speeches of party leaders, election declarations, the books, articles, and theses written on the NMP and nationalism are examined. In the article, it is tried to show that the nationalist discourse of the NMP actually has an exclusionary character.
Keywords: Social integrity, Social segregation, Nationalism, Nationalist Movement Party.

“Kanada gibi demokratik ülkelerin ayrılıkçı taleplerle karşı karşıya olmasından da anlaşılacağı üzere, ayrılıkçılık bir demokrasi ya da adalet sorunu olmaktan çok bir milliyetçilik sorunudur. İngiliz Kanadalılar, Quebec hareketini etnik milliyetçilik olarak tanımlayarak gayrı meşru gösterirken, Kanada devletinin bütünlüğünü koruma arzularını yurtseverlik olarak adlandırarak kendi milliyetçiliklerini görünmez kılmaya çalışırlar. Oysa milliyetçilik sadece ayrılıkçılıkla kendini gösteren bir ideoloji değildir, bir devletin bütünlüğünü savunmak da en az ayrılmayı talep etmek kadar milliyetçi bir tutumdur. Her ne kadar mevcut devletler kendi milliyetçiliklerini daha kapsayıcı olduğunu iddia ettikleri sivil milliyetçilikle özdeşleştirip, azınlıkların milliyetçiliğini dışlayıcı ve ilkel sayılan etnik milliyetçilik şeklinde tanımlayarak değersizleştirmeye çalışsalar da hiçbir milliyetçilik bütünüyle sivil ya da etnik değildir.”
“Etnik ve ulusal azınlıkların ana dilde eğitim, kendi görsel ve yazılı medyalarına sahip olma gibi kültürel talepleri öne çıkartmaları, azınlık milliyetçiliğinin kültürel temele dayandığı gibi bir yanılsama yaratıyor. Oysa ulusal kendi kaderini tayin kültürel talep yerine en iyi demokratik talep olarak anlaşılabilir. Ulusun kültürel farklılığını koruma arzusu değil, ulusun kendini daha bağımsız bir şekilde yönetme arzusu kendi kaderini tayinin nedenidir. Kendi kaderini tayin, bir ulusun ayırt edici kültürünü muhafaza etme isteğinden çok daha fazlasına işaret eder. Eğer ulusal kendi kaderini tayin talebi yalnızca ulusal kültürü muhafaza etmek olsa bizzat devlet eliyle yoğun bir Batılılaşmayı benimseyen Türkiye ve İran gibi ülkelerin ulus-devlet inşasını açıklamak mümkün olmayabilir.”

Hüseyin Kalaycı, Türkiye’de pek bilinmeyen ve hakkında hemen hemen yazılı hiçbir kaynağın bulunmadığı, ama içerdiği sorun nedeniyle Türkiye’yi çok yakından ilgilendiren bir konuya el atıyor. Quebec Sorunu’nu kültürel ya da etnik olmaktan çok siyasî bir sorun olarak ele alan bu çalışmanın literatür için bir diğer önemi de yerleşik demokrasi, liberalizm, milliyetçilik, çokkültürcülük ve federalizm kuramlarının “veri” olarak kabul edilen bazı tespitlerini/inançlarını yıkmasıdır. Çok zengin kaynakçası ile yoğun bir çalışmanın ürünü olduğu belli olan ve orijinal konusuyla Türk siyaset bilimine bir katkı özelliği taşıyan Ulus-Devletin Baş Ağrısı: Ayrılıkçılık adlı eser aynı zamanda düzgün ve akıcı Türkçesiyle her türlü övgüyü hak ediyor.

hem İngiltere özelindeki hem de küreselleşmeyi inşa edip yararlanmış Batı dünyasının genelindeki çalkantıyı, basit bir ırkçı kabarışa indirgeme yanlışlığına düşmemek gerekiyor. Batı medeniyetini defalarca intiharın eşiğine getiren ırkçı dalganın yükselişinde, Avrupalı elitlerin demokrasi ve milliyetçiliğin buluştuğu çizgide biriken toplumsal taleplere sırtlarını dönüşleri pay sahibidir. AB üyesi ülkelerde yıllardır tartışma konusu olan milliyetçi talepleri; millî egemenlik, yönetici iradenin seçimler aracılığıyla millete dayanması ve millî kimliği var eden değerlerin korunması üçlüsüyle özetlemek mümkün. Bunların uzun süreli göz ardı edilmesinin doğurduğu tepkiler, değişik konuları merkezine alan protesto dalgalarıyla zaman zaman kendisini açığa vurmaktaydı. Yeni dünya konjonktüründe ise eşit vatandaşlığa ve dâhil edici millî kültür tasarımına dayanan milliyetçilikten boşaltılan alanın, ırkçılık ve yabancı düşmanlığıyla anılan aşırı akımlarca doldurulma gayretleri görülüyor. Ancak, yukarıda özetlediğimiz milliyetçi üçgenin içinde kalan talepler, açık tartışmalarda hâlâ geniş bir kitle tarafından benimsenerek savunuluyor. Gelecekte, iktidarını yitirmek istemeyen elitler, muhalif kesimlerin talepleriyle kendi konumları arasında bir sentez arayışına girdiklerinde; yine, aşırı sağda görülen gruplar, yalnızca yabancı düşmanlığıyla çoğunluğu sağlayamayacaklarını hissettiklerinde, bu üçgene doğru ilerleyebilirler. Yani, hızlanan jeopolitik rekabet iklimini ve tehdit lerle değişen güvenlik ortamını da dikkate alırsak, milliyetçi ilkelerin Batı’da yeni siyasi merkeze adres olabileceğini düşünebiliriz.

20. yüzyılın ilk çeyreğinde imparatorlukların ulus-devletlere evrimi sona yaklaşırken, Osmanlı İmparatorluğu içerisinden birçok topluluk kendi kaderini tayin etme imkânı bularak devletleşti. Bu devletleşme süreci uluslaşma süreci ile iç içe ilerledi ve homojen ulus yaratma adına ‘öteki’ sayılanlar çoğunlukla asimilasyon, dışlanma ve etnik temizlik politikalarına maruz kaldılar. Kürtler, hem tarihsel anlamda hem de
Osmanlı sonrası Ortadoğu siyasal coğrafyasının Irak, Suriye, Türkiye ve ayrıca İran’ın kesiştiği alanda yoğunlaşmalarına rağmen devletleşen topluluklar içerisinde yer alamadılar ve çoğunlukla ‘öteki’ konumuna düştüler. Bu bağlamda, 20. yüzyılın büyük bir bölümü merkezi devlet otoriterileri ile farklı Kürt grupları arasında siyasal ve kültürel
mücadeleler ile geçti. Buna parallel olarak akademik ve entellektüel anlamda da Kürtler ve Kürt Çalışmaları Ortadoğu Çalışmaları içerisinde çoğunlukla ‘öteki’ konumunda kaldı. Kürtler üzerine kısıtlı olan akademik çalışmalar ancak 20. yüzyıl sonu ve 21. yüzyıl başında Kürtlerin hem Ortadoğu’da hem de küresel anlamda daha fazla ‘görünür’ hale
gelmesi ile birlikte özellikle Avrupa ve Kuzey Amerika üniversitelerinde yaygınlaşmaya başladı. Siyaset bilimi, uluslararası ilişkiler, tarih, sosyoloji, iktisat ve antropoloji gibi farklı disiplinler ve farklı metodolojik yaklaşımlar üzerinden Kürtler ve Kürt coğrafyası daha da fazla araştırılmaya başlandı. Bu çalışma da son yıllarda ivme kazanan Kürt
Çalışmaları’nı Ortadoğu Çalışmaları içerisinde bazı kuramsal, metodolojik ve tematik konular içerisinde değerlendirmektedir. Oryantalizm ve post-kolonyal paradigmalar bağlamında Ortadoğu ve Kürt Çalışmaları karşılaştırılırken, metodoloji ve veri konusunda
Kürt Çalışmaları ele alınmaktadır. Kürt Çalışmaları’nın teritoryal sınırları ve Kürdoloji gibi kavramsal tanımlamalar ayrıca tartışılmaktadır. Bununla birlikte Ortadoğu Çalışmaları içerisinde çokça tartışılan milliyetçilik, İslam, demokratikleşme ve otoriterlik gibi konular Kürt Çalışmaları ekseninde karşılaştırmalı olarak değerlendirilmektedir. Genel
olarak, Kürt Çalışmaları’nın Ortadoğu Çalışmaları içerisinde Kürtlerin Ortadoğu’daki siyasal statüsüzlük ve güvenlikleştirme politikaları nedeniyle akademik kurumsallaşma bakımından geriden geldiği fakat hızla gelişmekte olan bir araştırma alanı olduğu ortaya
konmaktadır. Sonuç olarak, Kürt Çalışmaları’nın bu makalede tartışılan temaların ötesinde çok daha farklı temalar içerisinde de tartışılması gerektiği vurgulanmaktadır.

YILDIZ Süheyla, YÜCEL Hakan, ‘‘Atina’da Rum Kalmak’’ içinde '20 Dolar 20 Kilo: Cumhuriyet Tarihinin En Büyük Sürgün Hikâyelerinden Biri’ adlı ‘20 Dolar 20 Kilo’ Projesi Sergisinin Kitabı, Proje Koordinatörü: Salih Erturan, İstanbul: Punto Baskı Çözümleri Matbaası, Mart 2014, ss. 59-64. Kitabın pdf hali için ayrıca bkz. https://www.aciktoplumvakfi.org.tr/pdf/KatalogTR_internet.pdf

Milli Edebiyat döneminin kült eserlerinden biri olan Ateşten Gömlek gerek yapı gerekse içeriğiyle çağının ötesinde bulunan ama yaşadığı dönemi de bir o kadar etkili ve doğru bir şekilde aktarabilen bir romandır.  Eserde birçok metafor ve alegorik unsur yer almaktadır. Esasında roman da  bu temeller üzerinde teşekkül etmekle birlikte, her okuduğunuzda size farklı mana kapılarını açacak bir yapıya da sahiptir. Edebi mahiyeti  eseri anlam yönünden zenginleştirmiş, muhteviyatında yer alan derin tecrübe ve gözlemler ise romanı  hem anlam hem de gerçeklik yönünden güçlendirmiştir.  Hakkında yazılan makalelerde çoğu zaman ideolojik olarak anılsa da bütün ideolojilerin ötesinde bir gerçeklikten ve güçlü bir felsefeden dem vuran eserin edebiyatımıza ve milletimize olan katkıları tartışmaya kapalıdır zannediyorum.