Hadim

Orta Asya’da gelişen mezar taşı geleneği, Anadolu’nun fethi ile bu topraklara da taşınmış ve günümüze kadar devam edegelmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti’ne başkentlik yapan Konya ilinde mezar taşı çeşitliliği ile dikkat çeken önemli yerleşim alanlarından birisi Hadim İlçesidir. İlçeye adını veren Ebu Said Muhammed el-Hâdimî’nin ataları 12. yüzyılda Buhara’dan Konya’ya gelerek yörede İslâmiyet’in yayılmasını sağlamışlardır. 18. yüzyılda birçok âlimin yetiştirildiği ve dönemin önemli bir kültür merkezi durumundaki Hadim’de Aşağı ve Yukarı Hadim Mezarlık olmak üzere iki mezarlık alanı bulunmaktadır. Kitabeli mezar taşlarının ilk örneklerine ise Yukarı Hadim Mezarlığında rastlanılmaktadır. Bu bildiride söz konusu mezarlıkta yer alan ve saç örgülü diye tabir edilen kadın mezar taşları tanıtılmıştır. İki defa türbe inşasına şahit olan mezarlık alanındaki taşların bir kısmı kırık halde olmakla birlikte saç süslemeleri halen görülebilmektedir. Üç farklı tipini tespit ettiğimiz saç süslemeli kadın mezar taşları, antropomorfik (figüratif) özelliklerinin yanında bu alandaki eksikliğin giderilmesine ve benzer özellikteki taşlara dikkat çekilmesini sağlayacaktır. Ayrıca; Orta Asya’dan gelen balbal geleneğinin Türk-İslâm sanatı içerisindeki değişimi ve Türk sanatına olan katkısı da bu mezar taşları üzerinden değerlendirilmiştir.

Mezar taşları diğer medeniyetlerde olduğu gibi Türk İslam sanatında da
büyük önem taşımaktadır. Nitekim “sonsuzluğa ulaşma” ya da “ölümsüz olma”
kavramları insanoğlunun yaratıldığı ilk günden itibaren bugüne kadar taşıdığı
bir düşüncedir. Bu nedenle unutulmamak amacıyla kökleri Orta Asya’ya kadar
uzanan mezar taşı dikme geleneği Anadolu’da Selçuklularla başlayıp Osmanlı
döneminde artarak devam etmiş ve köklü bir mezar geleneği oluşmuştur.
Araştırma konumuz, çoğu Geç Osmanlı dönemine tarihlenen Hadim
mezar taşlarıdır. Konumuzla ilgili çalışmaların yetersiz oluşu dikkat çekicidir.
İncelememiz Yukarı Hadim Mezarlığında başlayıp Aşağı Hadim Mezarlığında
sonlanmıştır. Mezar taşlarının orijinal haliyle bugüne ulaşması ise bizim için
önemlidir. Yerinde incelediğimiz mezar taşlarında yöresel etkilerin yanı sıra
çevre kültürün etkisi de incelenerek bölgenin sosyo-kültürel yapısı hakkında
değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Tipoloji çalışmaları elimizdeki
malzemeler doğrultusunda form, süsleme ve malzeme açısından
değerlendirilmiştir.
Türk Sanatı Tarihi açısından önemli bir yere sahip olan mezar taşlarını
Hadim ilçesiyle değerlendirmeye çalıştık. Bu çalışmayla Hadim mezar taşlarının
benzer çalışmalara kaynak olması amaçlanmıştır. Temennimiz eserlerimizin
daha iyi şekillerde korunması ve gelecek nesillere sağlam bir şekilde
aktarılmasıdır.

Ebu Said Muhammed Hadimi’s Work which is named Epistle on Ibn Sina’s Commentary of al-Ikhlas Sura as a Philosophical Commentary
Ibn Sinâ is one of the glossator of Ikhlas Sura which contains creature, the unity/oneness of creature and entity of God. The commentary of Ikhlas Sura of Ibn Sina is one of the major philosophical exegeses in which evidences are commented by the rules of philosophy and logic/dialectic. This commentary puts forth how Qur’an could be understood by the philosophic and rational sciences. It also presents the outcome of the transition of Islamic philosophy from theory to practical. Many comments were written in order to understand the philosophical fiction of Ikhlas Sura. The most important of those comments is belonging to Ebu Said Muhammed Hadimi. Hadimi created his epistle in a holistic, evidential and scholarly way and he did not aspire to prove any view. Likewise, considering his work as a philosophical study, he did not digress the philosophy and logic rules. In the light of these rules he explained his opinions that he did not agree with Ibn Sina with reasons. The subjects of this article are the method, topics, criticisms, distinctions and sources of Hadimi’s epistle which is still a manuscript.