Etnik çatışma
Etnik çatışma, iki veya daha fazla etnik grup arasında çıkan bir çatışmadır. Çatışmanın kaynağı siyasi, sosyal veya ekonomik olabilirken, çatışan bireyler etnik grubunun topluluk içindeki konumu için açıkça mücadele etmelidir. Bu son kriter etnik çatışmayı diğer mücadele biçimlerinden ayırır.[1][2]
Etnik çatışmanın mutlaka şiddet içermesi gerekmez. Konuşma özgürlüğünün korunduğu çok uluslu bir toplumda etnik çatışma çoğul demokrasilerin gündelik bir özelliği olabilir. Örneğin, etnik çatışma, etnik gruplar arasında bölünmüş kaynaklar için şiddet içermeyen bir mücadele olabilir.[3] Bununla birlikte, çatışma konusu doğrudan ya da sembolik olarak etnik bir grupla bağlantılı olmalıdır. Sağlıklı çok etnikli demokrasilerde, bu çatışmalar "genellikle kurumsallaşmakta, parlamentolar, meclisler ve bürokrasiler aracılığıyla ya da şiddet içermeyen gösteriler ve grevler yoluyla yönlendirilmektedir".[4] Demokratik ülkeler, şiddetle büyüyen etnik çatışmaları her zaman önleyemezken, kurumsallaşmış etnik çatışma, etnik grupların taleplerini barışçıl yollarla ifade edebilmesini sağlayarak şiddet olasılığını azaltıyor. Öte yandan, otoriter sistemlerde, etnik azınlıklar sıklıkla şikayetlerini ifade edemezler. Şikayetlerin, uzun süren etnik sessizliğin ardından şiddetli patlamanın gerçekleşmesine neden olan yaslanmaya izin verilir.[4] Dolayısıyla, etnik barış, çatışmanın olmaması değil, şiddetin yokluğudur. Bir diğer sonuç da, şiddet içeren etnik isyanların, daha önce marjinalize olmuş gruplar için çoğunlukla siyasi haklara neden olmasıdır.[5]
Sebep teorileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Etnik çatışmanın nedenleri siyaset bilimcileri ve sosyologlar tarafından tartışılmaktadır. Çıkar, iktidarın ve ekonomik kaynakların dağılımı, kültürel ya da politik haklar, kimliksel anlaşmazlıkların yani gerek dinsel gerek ideolojik, gerekse de etnik köken gibi kimliksel taleplerin çakışması gruplar arasında gerçekleşen çatışmalara neden olarak gösterilir.[6] Açıklamalar genelde üç düşünce okulundan birine girer: ilkelci (primordiyalist), araçsalcı (instrumentalist) ve inşacı.
İlkelci nedenler
[değiştir | kaynağı değiştir]İlkelci yaklaşım savunucuları, "etnik grupların ve uyrukların varolduğunu iddia ediyor, çünkü biyolojik özellikler ve özellikle bölge konumu gibi ilkel objelere karşı inanç ve eylem gelenekleri vardır".[7] İlkelciler, etnik grup üyeleri arasında akrabalık ilişkisinin güçlü olduğuna inanmaktadır. Donald L. Horowitz , bu akrabalığın "etnik grupların aile benzerlikleri açısından benzer düşünmelerini mümkün kıldığını" iddia ediyor.[8]
İlkelci bilim insanı olan Clifford Geertz, her insanın akrabalarıyla doğal bir bağlantısı olduğunu iddia ediyor. Geertz'e göre zaman tekrarlanan çatışmalarla, kişinin etnisitesiyle olan temel bağlar birleşecek ve sivil toplumla olan bağlarını bozacaktır. Etnik gruplar her zaman sivil hükûmetlerin hayatta kalmasını tehdit edecek, ancak bir etnik grup tarafından kurulan ulusların varlığı değil.[9] Dolayısıyla, ilkel bir objektif aracılığıyla ele alındığında, çok etnikli toplumda etnik çatışma kaçınılmazdır.
Siyaset bilimciler bir dizi etnik çatışmaların esas nedenlerinin kurumsal ve ekonomik faktörler değil, politika olduğunu savunuyor. Bu bilim adamları, etnik savaş kavramının yanıltıcı olduğunu iddia ediyor. Çünkü bazı grupların aralarında meydana gelen savaşlar, birbirleriyle kavga etmeye mahkûm edilmeleri aslında siyasi kararların bir sonucudur.[10] Ayrıca, ilkel yaklaşım etnik şiddette mekânsal ve zamansal farklılıkları açıklamaktadır. Bu 'ezeli nefretler' her zaman insanların bilincinin ön saflarında yer alıyorsa, etnik gruplar sürekli şiddete maruz bırakılıyor. Böylece, etnik şiddet, dağınık patlamalarla ortaya çıkar. Örneğin, Varshney, Yugoslavya'nın 1990'lardaki etnik şiddet nedeniyle parçalanmasına rağmen, SSCB'nin çöküşünden bu yana uzun bir barışın yaşandığına dikkat çekiyor. Bu nedenle, bazı bilim adamları, yalnızca ilkel etnik farklılıkların 1990'lı yıllarda şiddetin patlak vermesine neden olabileceğini iddia ediyor.[10] Lakin bu artık pek kabul gören bir yaklaşım değildir.
İlkelciler "ezeli nefretler" hipotezini yeniden formüle ettiler ve insan doğasının rolüne daha fazla odaklandılar. Peterson, nefret ve düşmanlığın varlığının, insan davranışını ve eylemini şekillendirmede rol oynaması için tarihte kök salmış olması gerekmediğini savunuyor: "Eğer 'ezeli nefretler', büyük kitlelerin günlük düşüncelerini tüketen bir nefrete karşılık gelirse, 'ezeli nefretler' argümanı hemen reddedilmeyi hak ediyor. Bununla birlikte, nefret bazı durumlarda tarihsel olarak şekillendirilmiş" bir "şema" olarak düşünülürse, anlayış daha ciddiye alınmalıdır."[4]
Araçsalcı yaklaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Araçsalcı yaklaşım, kişilerin etnik kimliklerinin tek başına sorun oluşturmadığını, yalnızca çeşitli bağlamlarda öne çıktığını ve çatışmalara yol açabildiğini savunuyor.[6] Anthony Smith, instrümantalist yaklaşımın "1960'lı ve 70'li yıllarda Birleşik Devletler'de etkili bir eritme potasında olması beklenen etnik kalıcılığa ilişkin tartışmada göze çarpıyor" olduğunu belirtiyor.[11] Bu yeni teori ile, topluluk liderleri "kültürel grupları, kitlesel seferberlik alanlarında, güç ve kaynaklar için yaptıkları rekabette seçmenler olarak kullandı, çünkü onları toplumsal sınıflardan daha etkili buldu."[11] Bu etnik yaklaşımda, etnisite ve ırk, belirli amaçları gerçekleştirmek için araç olarak görülüyor.[12] Etnik kökenin sabit bir algı olup olmadığı araçsal yaklaşımda çok önemli değildir. Bu okulun bilim insanları, genellikle etnik farklılığın birçok çatışmada rol oynadığı görüşüne karşı değildir. Sadece etnik farklılığın çatışmaların nedenini açıklamak için yeterli olmadığını iddia ediyorlar.[13][14]
Yapısalcı yaklaşım
[değiştir | kaynağı değiştir]Üçüncü, teori inşacı yaklaşımdır. Benedikt Anderson hayalci cemaat konseptini çizerken, etnik grupların toplumsal olarak yapılandırılmış doğasının önemini vurguluyor. Tutsi/Hutu ayrımı, 1930'larda, sığır mülkiyeti, fiziksel ölçümler ve kilise kayıtları temel alınarak Belçika sömürge imparatorluğu tarafından kodlanmış olduğundan, bu yaklaşımın savunucuları Ruanda'yı örnek gösteriyor. Kimlik kartları bu esasla çıkarıldı ve bu belgeler 1994 soykırımında önemli bir rol oynadı.[15]
Bazıları, inşacı anlatıların etnik şiddette yerel ve bölgesel farklılıkları açıklayamadığını savunuyor. Örneğin, Varshney, 1960'larda "ABD'de ırkçı şiddetin yoğun olarak kuzey şehirlerinde yoğunlaştığını, yoğun olarak siyasi olarak angaje olmasına karşın güney şehirlerinin ayaklanması" nın olmadığını vurguluyor.[4] İnşacı bir teoriye dayalı anlatım çoğunlukla ülke düzeyinde bir değişken olmakla birlikte, çoğunlukla bölgesel ve yerel düzeyde etnik şiddet olaylarını incelemek zorundayız.
Etnik çatışma ve iç savaşlar bilginleri, üç geleneksel düşünce okulunun her ikisinden de anlayışlar çıkaran kuramlar geliştirdiler. Örneğin, Monica Duffy Toft, The Geography of Ethnic Violence: Identity, Interests, and the Indivisibility of Territory isimli kitabında, etnik grupların yerleşim kalıpları, sosyal olarak yapılandırılmış kimlikler, etkili liderler, bölünmezlik yaratma ve emsal düzenlemeyle ilgili devlet endişesini göstermektedir; bu da rasyonel aktörlerin bir anlaşmazlığı şiddetle tırmandırmasına yol açabilir. Bu nedenle muhalif grupların çatışmasının daha da kötüye gitmesi muhtemeldir.[16] Bu tür araştırmalar, yalnızca primordiyalist, instrümantalist ya da inşacı yaklaşımları kullanarak açıklaması zor olan meselelere değinmektedir. Varshney'nin belirttiği gibi "saf ilkelciler ve saf instrumentalistler artık yok."[4]
Etnik çatışma ve kamusal kaynağın sağlanması
[değiştir | kaynağı değiştir]Çok etnikli demokrasilerde etnik çatışmanın önemli bir kaynağı, devlet himayesine erişimdir. Etnik gruplar arasında devlet kaynakları uğruna çıkan çatışmalar etnik şiddet olasılığını artırabilir. Etnik açıdan bölünmüş toplumlarda, her bir etnik grup özellikle etnik grubunda hedeflenen fayda temelli kamu yararına olan talep azalmaktadır.[17] Diğer tüm etnik gruplar bu gruplara girseler de bu çıkarlar daha az değer kazanacaktır. Amaçlanan çıkarlar daha caziptir; çünkü etnik gruplar, diğer etnik gruplara göre toplumsal ve ekonomik durumlarını güçlendirebilir veya yükseltebilirken, geniş programatik politikalar göreceli değerlerini artırmaz. Politikacılar ve siyasi partiler, aynı zamanda, maddi menfaatlerin dağılımında toplu etnikleri, kendilerini destekleme konusunda teşvik ederler. Uzun vadede, etnik kimliğin siyasal önemi arttıkça kendini tatmin edici bir denge sağlayacak siyasi partilerin ve parti sisteminin etnifikasyonuna yol açacaktır. Eğer politikacılar sadece etnik kökenden fayda sağlıyorsa, seçmenler kendilerini öncelikle bir etnik gruba ait edecek ve politikacıları aynı şekilde görecekler. Sadece aynı etnik gruba mensup politikacılara oy vereceklerdir. Politikacılar, kamu mallarını sunmaktan kaçınacaklar, çünkü kendi etnik gruplarına ait olmayan ve seçici olarak kendilerine oy vermeyen insanlara hizmet vermek istemeyeceklerdir. Politikacıların, ortak etnik kökenleri olan topluluklara karşı aşırı ılımlı politikaları, demokratikleştirmede etnik kökensizliğe yol açabilir.[18] Patronaj siyaseti ve etnik siyaset sonunda birbirini güçlendirecek ve Chandra'nın "patronaj demokrasisi" ne geçmesine neden olacaktı.[19]
Yerel politikacılar ve etnik gruplar arasında patronaj ağlarının varlığı, etnik gruplar arasında seferberlik yaparak etnik grupları seferber etmeyi kolaylaştırıyor ve etnik şiddeti seçmen kazançlarıyla öne sürüyor. Etnik grupların etnik kökenli yerel politikacılar üzerinden devlet kaynaklarına erişimine bağımlı olması, muhtemelen onları diğer etnik gruplara karşı şiddet çağrılarına karşı daha duyarlı hale getirir.[20] Bu nedenle, bu yerel patronaj kanallarının varlığı, etnik grupların siyasi olarak şiddete başvurma konusunda teşvik oluşturmaktadır.[20]
Etnik heterojenlik ile kamu desteğinin sağlanması altındaki bağlar genel olarak kabul edilmekle birlikte, bu ilişkinin altında yatan nedensel mekanizma etrafında pek az fikir birliğine varılmıştır. Olası nedensel hikâyeleri tanımlamak için James Habyarimana ve Macar Humphreys Uganda Kampala'da yerel katılımcılarls ciddi bir deney gerçekleştirdiler.[21]
Bilinenin aksine, katılımcıların etnik grupların refah düzeylerini orantısız bir şekilde desteklemediğini tespit ettiler. Yalnızca, anonimlik kaldırıldığında ve etnisite herkes tarafından bilindiğinde etnik gruplar birbirlerini lehine karar verirlerdi. Humphreys ve Habyarimana etnik gruplar arasındaki işbirliğinin öncelikli olarak etnik gruplar arasında daha güçlü olma eğiliminde olan mütekabiliyet normlarına dayandığını ileri sürüyorlar.[21] Toplumsal yaptırım yapma imkânı, kendi etnik kökenleriyle işbirliği yapmayanları bunu yapmaya zorladı. Yazarlar, ortak etnik kökenlerin birbirlerine karşı daha fazla fedakarlığa sahip olduklarını veya aynı tercihleri olduğunu söylemek için hiçbir kanıt bulamıyorlar. Etnik işbirliği gerçekleşir; çünkü etnik gruplar sadece ortak sosyal ağlara sahiptir ve bu nedenle birbirlerini izleyebilir ve herhangi bir ihlalciyi toplumsal yaptırımla tehdit edebilirler.[21]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Varshney, Ashutosh (2002). Ethnic Conflict and Civic Life: Hindus and Muslims in India. New Haven: Yale University Press.
- ^ Kaufman, Stuart J. (2001). Modern Hatreds: The Symbolic politics of ethnic war. Ithaca: Cornell University Press. s. 17.
- ^ Olzak, Susan (1992). Dynamics of Ethnic Competition and Conflict. Stanford: Stanford University Press.
- ^ a b c d e Ashutosh Varshney (2007). "Ethnicity and Ethnic Conflict" (PDF). Oxford handbook of comparative politics. 29 Mart 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2017.
- ^ Carlo Koos (2016). "Does violence pay? The effect of ethnic rebellion on overcoming political deprivation". Conflict Management and Peace Science (İngilizce), 33. ss. 3-24. doi:10.1177/0738894214559670. ISSN 0738-8942.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b Çelik, Ayşe Betül (2009). "Etnik Çatışmaların Çözümünde Siyaset Bilimi ve Uyuşmazlık Çözümü Yaklaşımları". Çatışmadan Uzlaşmaya: Kuramlar, Süreçler ve Uygulamalar (PDF). İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları. ss. 163-165. ISBN 9786053990901. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Mayıs 2020.
- ^ Steven Grosby (1994). "The verdict of history: The inexpungeable tie of primordiality – a response to Eller and Coughlan". Ethnic and Racial Studies, 17. ss. 164-171. doi:10.1080/01419870.1994.9993817.
- ^ Horowitz, Donald L. (1985). Ethnic Groups in Conflict. Berkeley, CA: University of California Press. s. 57. ISBN 0520053850.
- ^ Geertz, Clifford (1963). Old societies and new States; the quest for modernity in Asia and Africa. Londra: Free Press of Glencoe.
- ^ a b Giuliano, Elise (2011). Constructing Grievance: Ethnic Nationalism in Russia's Republics. Cornell University Press.
- ^ a b Antony Smith (2001). "Nationalism: Theory, Ideology, History". Cambridge: Polity. ss. 54-55. ISBN 0745626580.
- ^ Cornell, Stephen; Hartmann, Douglas (1998). Ethnicity and Race: Making Identities in a Changing World. Thousand Oaks, CA: Pine Forge. s. 59. ISBN 0761985018.
- ^ Schlichting, Ursel (1997). "Conflict Between Different Nationalities: Chances for and Limits to Their Settlement". Klinke, Andreas; Renn, Ortwin; Lehners, Jean Paul (Ed.). Ethnic Conflicts and Civil Society. Aldershot: Ashgate. ISBN 1840144556.
- ^ Smith, Dan (2003). "Trends and Causes of Armed Conflicts". Austin, Alexander; Fischer, Martina; Ropers, Norbert (Ed.). Berghof Handbook for Conflict Transformation (PDF). Berlin. 27 Nisan 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mayıs 2017.
- ^ Mamdani, Mahmood (2001). When Victims Become Killers: Colonialism, Nativism, and the Genocide in Rwanda. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0691058210.
- ^ Toft, Monica Duffy (2003). The Geography of Ethnic Violence: Identity, Interests, and the Indivisibility of Territory. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 0691113548.
- ^ Kolev, Wang (2010). "Ethnic Group Divisions and Clientelism". APSA Annual Meeting Paper.
- ^ Snyder, Jack (2000). From Voting to Violence: Democratization and Nationalist Conflict. W. W. Norton & Company.
- ^ Kitschelt, Herbert (2007). Patrons, clients, and policies: Patterns of democratic accountability and political competition (PDF). Cambridge University Press. 22 Ocak 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2017.
- ^ a b Berenschot, Wrd (2010). "The Spatial Distribution of Riots: Patronage and the Instigation of Communal Violence in Gujarat, India" (PDF). World Development.
- ^ a b c "Why Does Ethnic Diversity Undermine Public Goods Provision?". American Political Science Review, 101. Kasım 2007. ss. 709-725. doi:10.1017/S0003055407070499. 18 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mayıs 2017.
