Ataol Behramoğlu

Ataol Behramoğlu
Doğum	13 Nisan 1942 Çatalca, İstanbul
Meslek	Yazar, gazeteci, şair
Milliyet	Türk
Eğitim	Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Ataol Behramoğlu (d. 13 Nisan 1942, Çatalca), Türk şair, yazar, çevirmen, akademisyen ve edebiyatçı.

Hayatı

Ataol Behramoğlu (2010)

1942'de babasının askerlik görevini yaptığı Çatalca'da dünyaya geldi. Azerbaycan kökenli olan ailesinin soyadı Gürus idi. İlk şiirlerinde de takma adı olan "Ataol Gürus'u" kullanmıştır. Aile, soyadını daha sonra Behramoğlu olarak değiştirmiştir. Babası yüksek ziraat mühendisi Haydar Behramoğlu, annesi İsmet Hanım'dır. “Nihat Behram” olarak tanınan gazeteci ve şair Mustafa Nihat Behramoğlu, Diş hekimi Yusuf Turan Behramoğlu ve avukat Namık Kemal Behramoğlu'nun ağabeyidir.

İlkokul üçüncü sınıfa kadar Kars'ta öğrenim gördükten sonra; ilk, orta ve lise öğrenimini babasının Ziraat Müdürü olarak görev yaptığı Çankırı’da tamamladı. İlk şiirleri "Ataol Gürus" adıyla Yeni Çankırı, Yeşil Ilgaz, Çağrı gibi yerel gazete ve dergilerde yayınlandı.

1960 yılında lise öğrenimini tamamlayan Ataol Behramoğlu, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde Rus Dili ve Edebiyatı Bölümünden 1966 yılında mezun oldu. 1962'de üyesi olduğu Türkiye İşçi Partisi'nin (TiP) örgütlenme çalışmalarına katıldı. Yükseköğrenimi sırasında Yapraklar, Dost, Evrim, Ataç gibi dergilerde çıkan şiirleriyle dikkat çekti. Bu dönemin şiirlerini bir araya getiren ilk şiir kitabı Bir Ermeni General, 1965'te Ankara'da Toplum Yayınevi'nce basıldı. Gençlik dönemi şiirlerinde Orhan Veli, Attilâ İlhan ve İkinci Yeni şiirinin ortak özellikleri etkindir.

Gerçek şiir kimliği 1965-1971 arasında Papirüs, Şiir Sanatı, Yeni Gerçek, Yeni Dergi ve Halkın Dostları'nda çıkan şiirleriyle oluştu. Halkın Dostları'nı İsmet Özel ve Murat Belge ile birlikte çıkarmaya başlamışlardır. Fakat dergi 12 Mart askeri muhtırasının ardından kapatılmıştır. Behramoğlu'nun 1960'lar ve 1970'lerin ilk yılları boyunca Özel'le yakın bir dostluğu olmuştur. Behramoğlu'nun bu dönemde yazdığı şiirlerinde toplumcu, etkin bir edebiyat anlayışının örnekleri yer aldı. 1965'te yayımlanan “Bir Gün Mutlaka” adlı kitabı 60'lı yıllar toplumcu kuşağının manifestosu niteliğindeki şiirlerden oluşmaktaydı. Kitaplaşan ilk çevirisi “İvanov” (Anton Çehov) 1967'de basıldı. Mihail Yuryeviç Lermontov'dan ilk şiir çevirilerini de bu dönemde yaptı. Gerçekçi ve toplumcu şiir ilkelerine yönelerek şiielerini yeni tema ve biçim arayışlarıyla beslemiştir.

1970 yılında siyasi nedenlerle yurt dışında çıkan Behramoğlu, 1972'ye kadar Londra ve Paris’te yaşadı. Paris’te Louis Aragon ve Pablo Neruda ile tanıştı. Aragon’un yönetimindeki "Les Lettres Françaises"de, Abidin Dino çevirisiyle, "Bir Gün Mutlaka" dan bir bölüm yayımlandı. 1971’de Paris’te Théatre de Liberté’nin kuruluş çalışmalarına katıldı. İlk oyun "Légendes à Avénir / Geleceğe Masallar" için bölümler yazdı. 1972 yılında kurulan Barış Derneği'nin kuruluşunda yer aldı.

Sovyet Yazarlar Birliği’nin davetlisi olarak 1972'de gittiği Moskova’da yaklaşık iki yıl kaldı. Bu dönemde Moskova Devlet Üniversitesi'nde stajyer olarak Rus Edebiyatı üzerine çalıştı. Daha önceki dönemin ürünü çevirileri (Puşkin, Bütün Hikâye ve Romanları, 1972) ve yurt dışı dönemin ürünü şiirlerden oluşan üçüncü şiir kitabı "Yolculuk, Özlem, Cesaret ve Kavga Şiirleri" 1974'te Türkiye'de yayımlandı.

1974'te af yasasından yararlanarak ülkeye dönen Behramoğlu, Muhsin Ertuğrul yönetimindeki İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatroları'nda dramaturg olarak çalışmaya başladı. 1975'te kardeşi Nihat Behram ile çıkardıkları edebiyat-kültür dergisi “Militan” büyük ilgi gördü. Bu dönemde Ataol Behramoğlu’nun "Ne Yağmur…Ne Şiirler…(1976)", “Kuşatmada (1978)”, “Mustafa Suphi Destanı" (1979), "Dörtlükler" (1980) adlı kitapları yayımlandı.

1979'da Türkiye Yazarlar Sendikası genel sekreteri oldu. Rus aslıllı Ludmila Denisenko ile evliliğinden kızı Barış o yıl dünyaya geldi.

1980 darbesi sonrasında dramaturgluk görevinden ayrılmak zorunda kaldı. "Ne Yağmur…Ne Şiirler…"'in yeni basımının mahkemece “toplatılması ve imhası”na karar verilen Ataol Behramoğlu bir hafta göz hapsinde tutuldu; kitap daha sonra beraat etti. 1981'de "İyi Bir Yurttaş Aranıyor" başlığı altında topladığı şiirler Türkiye’de “siyasal kabare” türünün ilk örneklerinden biri olarak birçok kez izleyiciye sunuldu. Aynı yıl Yunanistan’da şiirlerinden seçmeler "Türkiye, Üzgün Yurdum, Güzel Yurdum" adıyla yayımlandı. Dünya şairlerinden Rusça, İngilizce, Fransızcadan yaptığı çevirileri "Kardeş Türküler" adlı bir kitapta topladı (1981). "Son Yüzyıl Büyük Türk Şiiri Antolojisi"'nin ilk çalışmalarına başladı.

1982'de Barış Derneği kurucu ve yöneticisi olarak tutuklandı, on ay tutuklu kaldı. Cezaevinde bulunduğu sırada, Asya-Afrika Yazarlar Birliği 1981 Lotus Ödülü'nü kazandı. 1983'te 8 yıl hapse mahkûm edildi. 1984'te ülkeden gizlice ayrılarak Fransa'ya gitti. Bir süre sonra pasaport verilmeyen ailesini de gizlice yurt dışına çıkardı.

Hayatının 1989 yılında kadar süren bu döneminde Paris Sorbonne Üniversitesi'nde Rus edebiyatı ve karşılaştırmalı edebiyat konularında lisans üstü bir çalışma yaptı. 1986'da Paris’te ressam Yüksel Aslan ile birlikte Fransızca Türk edebiyatı dergisi “Anka”yı kurdu ve yönetti. Birçok ülkede katıldığı toplantılarda konuşmalar yaptı, şiirlerini okudu.

Behramoğlu'nun Beşiktaş'taki Şairler Sofası'nda bulunan heykeli (Mayıs 2022)

Almanya’da "Kızıma Mektuplar" (1985), "Türkiye, Üzgün Yurdum, Güzel Yurdum" (1985) adlı şiir kitapları ve "Mustafa Suphi Destanı"nın yeni bir basımı yayımlandı. Şiirlerinden Macarcaya yapılan bir seçmeler 1988’de Budapeşte’de “Europa” yayınevince yayımlandı Antoloji çalışmalarına da devam eden Behramoğlu bu dönemde "Son Yüzyıl Büyük Türk Şiiri Antolojisi"; "Dünya Şiiri Antolojisi" (Özdemir İnce ile birlikte); "Çağdaş Rus Şiiri Antolojisi"'ni yayımladı. Ayrıca “Çehov-Bütün Oyunları (1. Cilt)”, şiir üstüne yazılarını bir araya getiren “Yaşayan Bir Şiir” (1986) ile “Eski Nisan”, “Bebeklerin Ulusu Yok” adlı şiir kitapları yayımlandı. Hakkındaki davaların beraatla sonuçlanması üzerine Haziran 1989'da Türkiye'ye döndü.

Türkiye'ye dönüşünden sonra Pendik Belediyesi'nde kültür danışmanlığı, ardından Simavi Yayınları'nda editörlük yaptı. 90'lı yıllarda “Sevgilimsin” (1993) adlı şiir kitabını ve çeşitli yazılarını bir araya getiren, "İki Ateş Arasında" (1989), "Nâzım'a Bir Güz Çelengi" (1989), "Mekanik Gözyaşları" (1990), "Şiirin Dili-Ana Dil" (1997) yayımlandı. Aziz Nesin ile ilgili anılarını "Aziz Nesin'li Fotoğraflar" (1995); yurt dışı gezi yazılarını "Başka Gökler Altında" (1996) adlı kitaplarda topladı. Vera Tulyakova’nın anılarından ve Nâzım Hikmet'in şiirlerinden oluşturduğu "Mutlu ol Nâzım" adlı bir oyunu; belgesel bir oyun çalışması olan "Lozan” adlı eseri vardır.

1995’te Türkiye Yazarlar Sendikası Genel Başkanı seçilen şair; bu görevi 1999’a kadar iki dönem sürdürdü. 2002'de Türkiye P.E.N. Yazarlar Derneği "Dünya Şiir Günü Büyük Ödülü"'nü aldı. 2008 yılında şiirlerinden geniş bir seçmeler Amerika Birleşik Devletlerinde yayınlandı. Aynı yıl kendisine Rusya Federasyonunca uluslararası Puşkin Nişanı verildi.

1992'de İstanbul Üniversitesi'nde başladığı Rus Dili ve Edebiyatı öğretim üyeliğini 2003'te aynı üniversitede doçent, 2009'da Beykent Üniversitesi'nde profesör olarak sürdürdü. Şimdi İstanbul Aydın Üniversitesi öğretim kadrosundadır. Cumhuriyet gazetesinde köşe yazarlığı yapmaktadır.KAFA Dergisinde yazıları bulunmaktadır.

2015 yılının Nisan ayında Behramoğlu'nun 50. sanat yılı sebebiyle İzmir Büyükşehir Belediyesi iki konser düzenlemiştir.

2016 yılında Beşiktaş Belediyesi, Ataol Behramoğlu'nun heykelini Beşiktaş'taki Şairler Sofası'na dikti.

Eserleri

Şiir

• Her Şey Şiirdir (1955)
• Bir Ermeni General (1965)
• Bir Gün Mutlaka (1970)
• Yolculuk Özlem Cesaret ve Kavga Şiirleri (1974)
• Ne Yağmur... Ne Şiirler... (1976)
• Kuşatmada (1978)
• Mustafa Suphi Destanı (1979)
• Dörtlükler (1983)
• İyi Bir Yurttaş Aranıyor (1983, Ankara Sanat Tiyatrosu tarafından oyunlaştırılmıştır.)
• Türkiye Üzgün Yurdum, Güzel Yurdum (1985)
• Kızıma Mektuplar (1985)
• Şiirler 1959-1982 (1983)
• Eski Nisan (1987)
• Bebeklerin Ulusu Yok (1988)
• Bir Gün Mutlaka-Toplu Şiirler I (1991)
• Yaşadıklarımdan Öğrendiğim Bir Şey Var-Toplu Şiirler II (1991)
• Kızıma Mektuplar-Toplu Şiirler III (1992)
• Sevgilimsin (1993)
• Aşk İki Kişiliktir (1999)
• Yeni Aşka Gazel (2002)
• İki Ağıt (2007)
• Beyaz İpek Gibi Yağdı Kar (2008)
• Okyanusla İlk Karşılaşma (2008)
• Hayata Uzun Veda (2008)
• Ne Çok Hain (2017)
• Bir Çocuğa Layık Olmak (2018)

Deneme-İnceleme

• Yaşayan Bir Şiir (1986, eklerle yeni basım 2007)
• Şiirin Dili-Anadil (1995, eklerle yeni basım 2007)
• Utanıyorum (1996)
• Mekanik Gözyaşları (1997)
• Nazım'a Bir Güz Çelengi (1997, eklerle yeni basım: Nazım Hikmet-Tabu ve Efsane (2008))
• İki Ateş Arasında (1998)
• Kimliğim İnsan (1999)
• Başka Bir Açı (2000)
• Gerçeklik Duygusunun Kaybolması(2001)
• Rus Edebiyatı Yazıları (2001)
• Rus Edebiyatında Puşkin Gerçekçiliği (2001)
• Kendin Olmak ya da Olmamak (2003)
• Yeni Orta Çağın Saldırısı (2004)
• Biriciktir Aşk (2005)
• Rus Edebiyatının Öğrettiği (2008)
• Sivil Darbe (2009)
• Benim Prens Adalarım (2010)
• Yolculuk, cesaret ve kavga şiirleri

Anı

• Aziz Nesinli Anılar (2008)

Gezi

• Başka Gökler Altında (1996, eklerle yeni basım 2010)
• Yurdu Teninde Duymak (2008)

Oyun

• Lozan (1993)

Mektup

• Genç Bir Şairden Genç Bir Şaire Mektuplar (İ.Özel'le mektupları, 1995)
• Şiirin Kanadında Mektuplar (M.Demirtaş'la mektupları, 1997)

Çocuk

• Yiğitler Yiğiti ve Uçan At Masalı (şiir-masal)
• Dünya Halk Masalları (çeviri-uyarlama)
• Düşler Kuruyorum (kitapta bölüm)
• M.Zoşçenko-Lastik Papuçlar (çeviri)

Antoloji

• Büyük Türk Şiiri Antolojisi (2 cilt, 1987, eklerle yeni basım)
• Dünya Şiiri Antolojisi (4 cilt, 1997 Ataol Behramoğlu-Özdemir İnce)
• Çağdaş Bulgar Şiiri Antolojisi (1983, Özdemir İnce-Ataol Behramoğlu, eklerle yeni basım 2008)
• Çağdaş Rus Şiiri Antolojisi (eklerle yeni basım, 2008)
• Uçur Diye, Ey Aşk (Tematik Aşk Şiirleri, 2007)

Çeviri

• Anton Çehov-Büyük Oyunlar (İvanov-Orman Cini-Vanya Dayı-Martı-Üç Kızkardeş-Vişne Bahçesi)
• Aleksandr Puşkin-Bütün Öyküler, Bütün Romanlar
• Aleksandr Puşkin-Seviyordum Sizi (şiirler)
• Aleksandr Puşkin-Erzurum Yolculuğu
• Maksim Gorki-Yaşanmış Hikâyeler
• Maksim Gorki-Bozkırda
• İvan Turgenev-Arefe
• Mihail Lermontov-Hançer (şiirler)
• Jose Marti-Göklerde Eriyip Gitmek İsterdim (şiirler)
• E. Babayev-Nâzım Hikmet
• V. Tulyakova-Nâzımla Son Söyleşimiz
• A. Fevralski-Nâzım'dan Anılar
• S. Viladimirov, D. Moldvaski-Mayakovski
• A. M. Şamsuddinov-Türkiye Ulusal Kurtuluş Savaşı Tarihi
• Fyodor Dostoyevski-Puşkin Üzerine Söylev

 Şiir Kitapları

• Aşk İki Kişiliktir
• Yarım Yüzyıldan Şiirler
• Bir Gün Mutlaka
• Kızıma Mektuplar
• Şiir Hayatın Neresinde?

Ödülleri

• 2021 - ADD Yılın Atatürkçüsü Ödülü (edebiyat dalında)
• 2024 - Yüzyılın Aydınlık Yüzleri

Dış bağlantılar

• 14 Şubat 2015 tarihinde Sputnik ile yaptığı röportaj 11 Mart 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.