Lompat ke isi

Y

Édit tutumbu
Ti Wikipédia Sunda, énsiklopédi bébas
Kaca ieu boga artikel ngeunaan hurup Y dina alfabét Latin. Pikeun pamakéan séjénna, tempo Y (disambiguasi).
Wiktionary logo
Wiktionary logo
Baca ogé pedaran Wikikamus ngeunaan kecap
Y
Y
Alfabét Latin dasar
  Aa Bb Cc Dd
Ee Ff Gg Hh Ii Jj
Kk Ll Mm Nn Oo Pp
Qq Rr Ss Tt Uu Vv
  Ww Xx Yy Zz

Y nyaéta hurup Latin modérn anu ke-25. Dina basa Indonésia disebut ye; dina basa Inggris disebut wye atawa wy (dibaca [ˈwaɪ], loba: wyes).[1] Dina sagala rupa basa, Y mibanda peunteun sada anu berbéda-béda. Alfabét Fonétis Internasional maké hurup Y leutik minangka lambang sada vokal buleud hareup katutup.

Sajarah

[édit | édit sumber]
Yunani Kuna
upsilon →		Yunani Modérn
upsilon →		Latin Kuna
Y →		Latin Modérn
Y

Karuhun asal hurup Y mangrupa hurup Yunani upsilon.

Pamakéan hurup Y dina alfabét Latin berawal ti abad kahiji SM. Hurup éta dipaké pikeun nulis kecap pinjaman ti basa Yunani, ku kituna Y lain hurup pikeun nulis kosakata pituin basa Latin sarta biasana dilafalkan /u/ atawa /i/. Pelafalan anu kadua jadi umum dina mangsa klasik sarta dipaké ku loba jelema kajaba golongan terpelajar. Claudius, Kaisar Romawi ngawanohkeun hurup anyar ka dina alfabét Latin pikeun melambangkan naon anu disebut sonus medius (vokal pondok saméméh konsonan biwir), tapi kadangkala dina prasasti ditulis minangka hurup upsilon ti Yunani.

Dina mangsa Yunani Kuna, hurup Υ (Upsilon) melambangkan [u], saméméh pindah ka [y]*déngékeun conto sada (vokal hareup katutup buleud). Mulanya bangsa Romawi Kuna mengadaptasi hurup ieu jadi hurup V, pikeun nandakeun sada vokal /u/ sarta konsonan /w/, tapi henteu lila saterusna, ku alatan sebutan Ypsilon dina basa Yunani beranjak ka vokal /y/, mangka bangsa Romawi meminjam hurup Yunani kasebut luyu wangun asalna kaasup gurat vértikal di handapna, hususna pikeun menandai ngaran-ngaran sarta kecap-kecap pinjaman basa Yunani. Y dingaranan Y Graeca, 'Y Yunani'. Teu diragukan deui yén pelafalannya I Graeca, 'I Yunani', alatan penutur basa Latin hésé ngedalkeun vokal hareup [y]*déngékeun conto sada, anu heneuweuh dina kosakata pituin basa Latin. Dina rungkun basa Roman, pelafalannya jadi ngaran anu umum: i griega dina basa Spanyol, i grec dina basa Perancis, sarta sajabana.

Yunani Latin Inggris
Kuna Pertengahan Modérn
Upsilon V
Y → Y → ~ I I (Y)
(yogh) → konsonan Y

Hurup Y dipaké dina basa Inggris Kuna sarta Latin pikeun melambangkan foném /y/; tapi, aya anu menganalisa pamakéan ieu mangrupa kréasi pangsoranganna di Inggris kalayan ngagabungkeun V ka luhur I, tanpa nyambungkeun pamakéan hurup ieu dina basa Latin. Meureun ogé yén hurup Y, sanajan dingaranan Y Græca (dibaca [u gre:ka]) atawa 'u Yunani' sangkan dibédakeun ti /u/ dina basa Latin, tetep dianalisa minangka hurup V (disebut /uː/) di luhur hurup I (disebut /iː/). Mangka hurup Y digeroan [uː iː]; sanggeus /uː/ jadi /w/ sarta sanggeus pergeseran vokal gegedéan dina basa Inggris mangka sebutanana jadi /waɪ/.

Dina mangsa basa Inggris Pertengahan, kabunderan vokal /y/ (vokal hareup katutup "buleud") memudar ku kituna sadana jiga kalayan vokal /iː/ (vokal hareup katutup "teu buleud") sarta /ɪ/. Mangka ti éta, loba kecap anu awalna dieja jeung I saterusna dieja jeung Y, sarta kitu sabalikna. Penggantian sarupa lumangsung dina kosakecap Latin: kecap pituin silva ("kai") dieja jeung Y dina kecap Pennsylvania.

Kitu ogé, Y vokal dina basa Inggris Modérn dilafalkan jiga I, tapi basa Inggris modérn makéna ngan dina kecap-kecap nu tangtu, henteu kawas basa Inggris Pertengahan sarta mimiti Modérn. Hurup éta mibanda tilu pamakéan: gaganti upsilon dina kecap serapan ti basa Yunani (system; Yunani: σύστημα), di ahir kecap (rye, city; bandingkan cities, anu hurup pamustunganana nyaéta S), sarta dina kecap dasar bersuku kecap hiji kalayan ahir vokal (dy-ing).

Yogh
yogh
thorn
thorn

Thorn

[édit | édit sumber]

Waktu mesin citak diwanohkeun ti daratan utama Éropa, William Caxton sarta tukang citak ti Inggris séjénna ngagunakeun Y minangka gaganti Þ (thorn: sarimbag kalayan th dina basa Inggris Modérn), anu henteu sadia dina tipe hurup ti daratan utama Éropa. Ti cara ieu munculah parobahan éjahan "the" jadi "ye" dina umpatan kuna "Ye Olde Shoppe". Leupas ti éjahan, pelafalannya tetep sarua kawas "the" mangsa kiwari (/ðiː/ atawa /ðə/). Ye (/jiː/) mangrupa pelafalan éjahan modérn pituin.[2]

Konsonan

[édit | édit sumber]

Pamakéan hurup Y pikeun sada konsonan [j]*déngékeun conto sada (yéar, Jahr, yang) kamungkinan henteu patali jeung pamakéanna minangka hurup vokal. Kamungkinan hurup éta mangrupa gaganti hurup yogh (Ȝȝ) dina basa Inggris Pertengahan anu melambangkan sada /j/. Yogh anu melambangkan sada séjénna, [ɣ]*déngékeun conto sada (konsonan desis wiati-wiati tukang), saterusna ditulis kalayan dwihuruf gh dina basa Inggris Modérn.

Pamakéan

[édit | édit sumber]

Basa Jermanik

[édit | édit sumber]

Dina basa Spanyol, hurup Y disebut i/y griega, dina basa Katalan i grega, dina basa Perancis sarta Romania i grec, dina basa Polandia igrek anu kabéhanana hartosna "I Yunani"; dina lolobana basa Éropa séjénna, ngaran Yunani asalna masih dipaké; dina basa Jerman, ngaranna Ypsilon (atawa "Üpsilon") sarta dina basa Portugis ípsilon atawa ípsilo.[3] Mulanya hurup Y diciptakeun minangka hurup vokal, tapi lila-lila dijadikeun konsonan dina lolobana basa.

Lamun henteu dibaca minangka vokal kadua dina diftong, hurup ieu ngabogaan peunteun sada /y/ dina rungkun basa Skandinavia sarta /ʏ/ dina basa Jerman. Y henteu kungsi dianggap minangka konsonan (kajaba dina kecap serapan), tapi dina diftong, kawas dina ngaran Meyer, hurup éta berperan minangka variasi "i".

Dina basa Walanda, Y ngan mecenghul dina kecap serapan sarta ngaran anu biasana melambangkan sada /i/. Hurup ieu biasana diabaikan dina alfabét basa Walanda sarta digantikeun ku ligatur "IJ". Dina basa Afrikaans, perkembangan basa Walanda, Y melambangkan diftong [ɛi], kamungkinan alatan percampuran hurup leutik i sarta y atawa meureun asalna ti ligatur IJ.

Dina basa Faroe sarta Islandia, hurup éta sok dilafalkan i. Dina kadua basa kasebut, hurup éta ogé jadi bagian ti pengejaan diftong: ey (duanana) sarta oy (ngan basa Faroe).

Basa Spanyol

[édit | édit sumber]

Dina basa Spanyol, Y dipaké minangka inisial gaganti hurup I ambéh leuwih gampang dibédakeun (sedengkeun Jerman ngagunakeun hurup J alatan ékol anu sarua). Mangka ti éta "el yugo y las flechas" nyaéta simbol anu babagi inisial Isabella I ti Castilla (Ysabel) sarta Ferdinand II ti Aragon. Éjahan ieu diréformasi ku Royal Spanish Academy sarta kiwari ngan kapanggih dina ngaran diri anu diéja sacara kuna, kawas Ybarra atawa CYII, simbol Canal de Isabel II. X ogé masih dipaké dina basa Spanyol kalayan pengucapan béda dina sawatara éjahan kuna.

Minangka hiji kecap, hurup Y mangrupa kecap penghubung anu hartosna "sarta" dina basa Spanyol sarta dilafalkan [i]*déngékeun conto sada.

Dina marga Spanyol, y bisa misahkeun marga ayah kalayan marga ibu, contona "Santiago Ramón y Cajal"; conto séjénna "Maturin y Domanova", ti séri novel karya Jack Aubrey. Ngaran dina basa Katalan ngagunakeun i pikeun hal ieu. Sajaba ti éta, Y melambangkan sada [ʝ]*déngékeun conto sada (konsonan desis wiati-wiati bersuara) dina basa Spanyol. Waktu mecenghul saméméh sada vokal [i], Y digantikeun ku E, conto: "español e inglés". Hal ieu pikeun nyingkahan pelafalan [i] dua kali.

Basa Séjénna

[édit | édit sumber]

Dalam Finlandia dan Finlandia, Y biasanya dilafalkan [y]*déngékeun conto sada

Saméméh warsih 1972, basa Indonésia ngagunakeun hurup J minangka lambang sada [j] (konsonan hampiran wiati-wiati). Sanajan kitu, hurup Y ogé dipaké minangka lambang sada anu sarua tapi arang dipanggihan; contona dina ngaran Mohammad Yamin, sarta Pramoedya Ananta Toer (pikeun nyingkahan kekeliruan alatan "dj" dilafalkan [d͡ʒ] atawa [ɟ]). Sanggeus ditetepkeunana Éjahan Anu Disampurnakeun, mangka hurup Y ngagantikeun posisi J. Kitu ogé dina dwihuruf "nj" digantian kalayan "ny".

Dina basa Italia, Y (i greca atawa ipsilon) dipaké dina sawatara kecap serapan.

Dina basa Polandia sarta Guaraní, hurup éta melambangkan sada vokal [ɨ]*déngékeun conto sada (vokal madya katutup takbulat).

Dina Lithuania, Y nyaéta hurup ke-15 sarta mangrupa hurup hirup. Hurup éta disebut i panjang sarta dilafalkan [iː] kawas kecap see dina basa Inggris.

Dina Welsh hurup éta dilafalkan [ə]*déngékeun conto sada (vokal madya) dina kecap bersuku kecap tunggal atawa suku kecap teu ahir, sarta [ɨ] atawa [i] (gumantung aksen) dina suku kecap ahir.

Waktu dipaké minangka hurup hirup dina Viétnam, hurup y melambangkan vokal hareup katutup takbulat. Waktu dipaké minangka monoftong, fungsinya sarimbag jeung hurup i dina alfabét basa Viétnam. Aya usaha pikeun ngaganti pamakéan i sakumnana, tapi kasampak sawaréh besra gagal. Minangka sada konsonan, hurup éta melambangkan sada hampiran wiati-wiati.

Dina Aymara, Malayu, Turki, Quechua sarta Romanisasi Jepang, hurup Y nyaéta konsonan wiati-wiati, hususna [j]*déngékeun conto sada (konsonan hampiran wiati-wiati).

Alfabét Fonétis Internasional

[édit | édit sumber]

Dina Alfabét Fonétis Internasional, [y] ngawakilan sada vokal hareup katutup buleud, sarta hurup anu rada béda nyaéta [ʏ] melambangkan vokal ampir hareup ampir katutup buleud.

Mangrupa indikasi kalangkaan vokal buleud hareup alatan [y] nyaéta sora panglangkana dina Alfabét Fonétis Internasional anu diwakilan ku hurup Latin, kurang ti satengah pamakéan [q] atawa [c] sarta ngan kira-kira saparapat pamakéan [x].

Kode komputasi

[édit | édit sumber]
Titik kode Huruf badag
Y		 Huruf leutik
y
Unicode U+0059 U+0079
ASCII Désimal 89 121
Biner 01011001 01111001
EBCDIC 232 168

Tempo ogé

[édit | édit sumber]
Wikimedia Commons mibanda média séjénna nu patali jeung Y.
  • Υ, υ, Hurup upsilon Yunani
  • ¥, simbol panon duit

Catetan suku

[édit | édit sumber]
  1. ↑ "Y" Oxford English Dictionary, 2nd edition (1989); Merriam-Webster's Third New International Dictionary of the English Language, Unabridged (1993); "wy," op. cit.
  2. ↑ Burchfield, R.W., ed. (1996), "Ye", The New Fowler's Modern English Usage (3rd ed.), Oxford: Clarendon Press, p. 860 
  3. ↑ Omniglot


Dicomot ti "https://su.wikipedia.org/w/index.php?title=Y&oldid=664099"