Monarkia romake

Mbretëria Romake
753 pr.K - 509 pr.K
Mbretëria Romake
Gjuhë të folura	Latinishte e vjetër
Politika
Forma e qeverisjes	Monarki zgjedhëse/elektive

Mbretëria Romake, e përmendur edhe si monarkia Romake, ose periudha mbretërore e Romës së lashtë, ishte periudha më e hershme e historisë Romake, kur qyteti dhe territori i tij qeveriseshin nga mbretërit.

Pak është e sigurt për historinë e mbretërisë, pasi asnjë dokument dhe pak mbishkrime nga koha e mbretërve kanë mbijetuar, dhe tregimet e kësaj periudhe të shkruar gjatë Republikës dhe Perandorisë mendohet se bazohen në gojëdhëna. Sipas këtyre legjendave, Mbretëria Romake nisi me themelimin e qytetit rreth vitit 753 para Krishtit, me vendbanimet përreth Kodrës Palatine përgjatë lumit Tiber në qendër të Italisë, dhe përfundoi me përmbysjen e mbretërve dhe krijimin e Republikës rreth vitit 509 para Krishtit.

Origjina

Copa të pllakave dekorative prej terrakote, shekulli 6 para Krishtit (Mbretëria Romake dhe periudha Etruske), të gjetura në Forumin Romak, tani në Muzeun e Banjave Diokleciane, Romë

Vendi i themelimit të Mbretërisë Romake (dhe Republikës eventuale dhe Perandorisë) kishte një va ku dikush mund të kalonte lumin Tiber në Italinë qendrore. Kodra Palatine dhe kodrat përreth saj siguruan pozicione lehtësisht të mbrojtshme në rrafshinën e gjerë pjellore që i rrethonte. Secili prej këtyre tipareve kontribuoi në suksesin e qytetit.

Versioni tradicional i historisë Romake, i cili ka ardhur tek ne kryesisht përmes Livit (64 ose 59 pr.K. - 12 ose 17 p.K), Plutarkut (46–120) dhe Dionisit të Halikarnasit (rreth 60 pr.K. - pas 7 pr.K.), rrëfen se një seri prej shtatë mbretërve sunduan vendbanimin në shekujt e parë të Romës. Kronologjia tradicionale, e kodifikuar nga Varro (116 pr.K. - 27 pr.K.), lejon 243 vjet për mbretërimin e tyre të kombinuar, një mesatare prej gati 35 vjet. Që nga vepra e Barthold Georg Niebuhr, studimet moderne në përgjithësi e kanë shpërfillur këtë skemë. Galët shkatërruan shumë nga të dhënat historike të Romës kur ata shkatërruan qytetin pas Betejës së Alia-s në 390 pr.K. (sipas Varro; sipas Polibit, beteja ndodhi në 387/6), dhe ajo që mbeti ra pre e kohës ose grabitjes. Duke mos patur dokumente të mbijetuara prej asaj kohe, të gjitha rrëfimet e mbretërve Romakë duhet të analizohen me kujdes.

Monarkia

Mbretërit, duke përjashtuar Romulin, i cili sipas legjendës mbajti detyrën për shkak se ishte themeluesi i qytetit, u zgjodhën të gjithë nga populli i Romës për të shërbyer gjatë gjithë jetës, asnjë nga mbretërit nuk u mbështet në forcën ushtarake për të fituar ose mbajtur fronin.

Simboli i mbretërve të Romës ishin dymbëdhjetë Liktorët që mbanin fasces që mbante sëpatat, e drejta për t'u ulur mbi një karrige Curule, Toga Picta vjollcë, këpucë të kuqe, dhe një diademë të bardhë rreth kokës. Nga të gjitha këto shenja, më e rëndësishmja ishte toga vjollcë.

Shef ekzekutiv

Mbretit i jepej autoritet suprem ushtarak, ekzekutiv dhe gjyqësor përmes përdorimit të imperiumit, i dhënë zyrtarisht mbretit nga Comitia Curiata me kalimin e Lex curiata de imperio në fillim të mbretërimit të secilit mbret. Imperiumi i mbretit mbahej për gjithë jetën dhe e mbronte atë që të mos dilte në gjyq për veprimet e tij. Meqenëse mbreti ishte pronari i vetëm i imperiumit në Romë në atë kohë, ai zotëronte pushtetin më të madh ekzekutiv dhe autoritet ushtarak të pakontrolluar si komandant i përgjithshëm i të gjitha legjioneve të Romës. Gjithashtu, ligjet që i mbanin qytetarët të sigurt nga keqpërdorimi i magjistratëve të imperiumit nuk ekzistonin gjatë periudhës monarkike.

Një fuqi tjetër e mbretit ishte fuqia për të emëruar ose kandiduar të gjithë zyrtarët në zyra. Mbreti emëronte një tribunus celerum për të shërbyer si tribunin e fisit Ramnes në Romë dhe si komandantin e truprojës personale të mbretit, celeres. Mbretit i kërkohej të caktonte tribunin kur merrte detyrën dhe tribuni linte detyrën pas vdekjes së mbretit. Tribuni ishte i dyti pas mbretit dhe gjithashtu zotëronte fuqinë për të mbledhur Asamblenë Kuriate dhe të paraqiste legjislacionin para saj.

Një oficer tjetër i emëruar nga mbreti ishte praefectus urbi, i cili vepronte si kujdestar i qytetit. Kur mbreti nuk ishte në qytet, prefekti mbante të gjitha fuqitë dhe aftësitë e mbretit, madje deri në atë pikë sa t'i jepej imperium ndërsa ishte brenda qytetit.

Mbreti madje mori të drejtën të ishte personi i vetëm që të emëronte patricë në Senat.

Kryeprift

Ajo që dihet me siguri është se vetëm mbreti posedonte të drejtën e studimit të fluturimit të zogjve në emër të Romës si kryeaugur i saj, dhe asnjë biznes publik nuk mund të kryhej pa vullnetin e perëndive të bëra të ditur nëpërmjet mënyrës së fluturimit të zogjve. Populli e njihte mbretin si ndërmjetës midis tyre dhe perëndive (krh. Pontifex Latin, "ndërtues i urës", në këtë kuptim, midis njerëzve dhe perëndive) dhe kështu e shikonte mbretin me mahnitje. Kjo e bëri mbretin kryetarin e fesë kombëtare dhe shefin ekzekutiv të saj. Duke pasur fuqinë për të kontrolluar kalendarin romak, ai kryente të gjitha ceremonitë fetare dhe emëronte zyra të ulta fetare dhe oficerë. Thuhet se Romuli vetë i themeloi augurët dhe besohet të ketë qenë auguri më i mirë i të gjithëve. Në të njëjtën mënyrë, Mbreti Numa Pompilius krijoi pontiferët dhe përmes tyre zhvilloi themelet e dogmës fetare të Romës.

Kryelegjislator

Nën mbretërit, Senati dhe Asambleja Kuriate kishin shumë pak fuqi dhe autoritet. Ata nuk ishin të pavarur pasi u mungonte e drejta për t'u takuar së bashku dhe për të diskutuar çështjet e shtetit në mënyrë të pavarur. Ata mund të thirreshin së bashku vetëm nga mbreti dhe mund të diskutonin vetëm gjërat që mbreti shtronte para tyre.

Ndërsa Asambleja Curiate kishte fuqinë për të miratuar ligje që ishin paraqitur nga mbreti, Senati ishte praktikisht një këshill nderi. Mund ta këshillonte mbretin për veprimet e tij por në asnjë mënyrë nuk mund ta pengonte atë të vepronte. E vetmja gjë që mbreti nuk mund të bënte pa miratimin e Senatit dhe Asamblesë Kuriate ishte të shpallte luftë kundër një vendi të huaj.

Kryegjyqtar

Imperiumi i mbretit i jepte fuqi ushtarake dhe e kualifikoi atë të jepte gjykim juridik në të gjitha rastet si kryetari i gjykatës së Romës. Megjithëse ai mund të caktonte pontiferë të vepronin si gjyqtarë të vegjël në disa raste, ai kishte autoritet suprem në të gjitha rastet e paraqitura para tij, si civile ashtu edhe kriminale. Kjo e bëri mbretin suprem në kohë lufte dhe paqe. Ndërsa disa shkrimtarë besonin se nuk kishte apel kundrejt vendimeve të mbretit, të tjerë besonin se një propozim për apel mund të paraqitej para mbretit nga çdo patric gjatë një mbledhjeje të Asamblesë Kuriate.

Për të ndihmuar mbretin, një këshill e këshillonte atë gjatë gjithë gjyqeve, por ky këshill nuk kishte fuqi të kontrollonte vendimet e mbretit. Gjithashtu, dy detektivë kriminalë (Quaestores Parricidi) emëroheshin nga ai, si dhe një gjykatë penale dy-vetëshe (Duumviri Perduellionis) e cila mbikqyrte raste të tradhtisë. Sipas Livit, Lucius Tarquinius Superbus, mbreti i shtatë dhe i fundit i Romës, gjykoi çështjet kriminale kapitale pa këshillat e këshilltarëve, duke krijuar kështu frikë midis atyre që mund të mendonin ta kundërshtonin.

Zgjedhja e mbretërve

Sa herë që vdiste një mbret, Roma hynte në një periudhë interregnum. Fuqia e lartë e shtetit i kalonte Senatit, i cili ishte përgjegjës për gjetjen e një mbreti të ri. Senati mblidhej dhe emëronte një nga anëtarët e vet - interreksin - për të shërbyer për një periudhë prej pesë ditësh me qëllimin e vetëm për të emëruar mbretin tjetër të Romës. Nëse asnjë mbret nuk kandidohej në fund të pesë ditëve, me dakordësinë e Senatit, interrex emëronte një Senator tjetër për ta pasuar atë për një mandat tjetër pesë-ditor. Ky proces vazhdonte derisa të zgjidhej një mbret i ri. Pasi interreksi gjente një kandidat të përshtatshëm për mbretërinë, ai e sillte të nominuarin para Senatit dhe Senati do ta rishikonte. Nëse Senati e kalonte kandidatin, interreksi mblidhte Asamblenë Kuriate dhe kryesonte atë gjatë zgjedhjes së Mbretit.

Pasi të propozohej në Asamblenë Kuriate, populli i Romës mund ta pranonte ose refuzonte. Nëse pranohej, mbreti i zgjedhur nuk e merrte menjëherë detyrën. Dy akte të tjera duhej të ndodhnin përpara se atij t'i jepej autoriteti dhe fuqia e plotë mbretërore.

Së pari, ishte e nevojshme për të marrë vullnetin hyjnor të perëndive që respektonin emërimin e tij me anë të studimit të fluturimit të zogjve, pasi mbreti do të shërbente si kryeprift i Romës. Kjo ceremoni kryhej nga një augur, i cili e drejtonte mbretin e zgjedhur në kala, ku e vendoste në një ulëse prej guri ndërsa njerëzit prisnin më poshtë. Nëse shpallej i denjë për mbretërinë, auguri njoftonte se perënditë kishin dhënë shenja të favorshme, duke konfirmuar kështu karakterin priftëror të mbretit.

Akti i dytë që duhej të kryhej ishte dhënia e imperiumit ndaj mbretit. Vota e mëparshme e Asamblesë Kuriate përcaktonte vetëm se kush do të ishte mbret, dhe me atë akt nuk i dhuronte atij fuqinë e nevojshme mbretërore. Në përputhje me rrethanat, vetë mbreti i propozonte Asamblesë Kuriate një ligj që i jepte atij imperium, dhe Asambleja Kuriate duke votuar në favor të ligjit e jepte atë.

Në teori, njerëzit e Romës zgjidhnin drejtuesin e tyre, por Senati kishte pjesën më të madhe të kontrollit mbi procesin.

Senati

Sipas legjendës, Romuli themeloi Senatin pasi themeloi Romën duke zgjedhur personalisht burrat më fisnikë (burra të pasur me gra dhe fëmijë të ligjshëm) për të shërbyer si këshill për qytetin. Si i tillë, Senati ishte këshilli këshillimor i Mbretit si Këshilli i Shtetit. Senati ishte i përbërë nga 300 senatorë, me 100 senatorë që përfaqësonin secilin nga tre fiset e lashta të Romës: fiset Ramnes (Latinët), Titet (Sabinët) dhe Luceres (Etruskët). Brenda secilit fis, një Senator zgjidhej nga secili nga dhjetë curiae të fisit. Mbreti kishte autoritetin e vetëm për të emëruar senatorët, por kjo përzgjedhje bëhej në përputhje me zakonin e lashtë.

Nën monarkinë, Senati posedonte shumë pak fuqi dhe autoritet pasi mbreti mbante pjesën më të madhe të pushtetit politik të shtetit dhe mund t'i ushtronte ato pushtete pa miratimin e Senatit. Funksioni kryesor i Senatit ishte të shërbente si këshilli i mbretit dhe të ishte koordinatori i tij legjislativ. Pasi legjislacioni i propozuar nga mbreti të kalonte Comitia Curiata, Senati mund të vinte veton ose ta pranonte atë si ligj. Mbreti, sipas zakonit, do të kërkonte këshillën e Senatit për çështje madhore. Sidoqoftë, i ishte lënë të vendoste se cilat çështje, nëse kishte, silleshin para tyre dhe ai ishte i lirë të pranonte ose të refuzonte këshillat e tyre siç e shihte të arsyeshme. Vetëm mbreti zotëronte fuqinë për të thirrur Senatin, përveçse gjatë interregnum, gjatë së cilës Senati zotëronte autoritetin për t'u mbledhur vetë.

Mbretërit e Romës

Vite para Krishtit

Viti	Mbreti	Informacione të tjera
753–717 pr.K.	Romul	Miti i Romulit dhe Remit; themeloi Romën; themeloi Senatin Romak, ushtrinë, institucionet e para fetare.
716–673 pr.K.	Numa Pompilius	Themeloi shumë nga institucionet më të rëndësishme fetare dhe politike të Romës; prezantoi kalendarin diellor dymbëdhjetë muaj.
673–642 pr.K.	Tullus Hostilius	Mposhti dhe shkatërroi Alba Longa; integroi familjet fisnike albane në aristokracinë romake.
640–616 pr.K.	Ancus Marcius	Themeloi portin e Ostia; mposhti Sabinët .
616–579 pr.K.	Tarquinius Priscus	Zgjeroi hegjemoninë Romake mbi Latiumin; dyfishoi anëtarësinë në Senat në 600; dobësoi Forumin Romak, dhe ndërtoi Kloaca Maxima dhe Circus Maximus.
578-535 pr.K.	Servius Tullius	Themeloi Fiset Serviane dhe centurët; ndërtoi tempullin e Dianës dhe një mur të ri rreth qytetit; themeloi Compitalia.
535–509 pr.K.	Tarquinius Superbus	Mbreti i fundit i Romës; përmbysi Servius; pushtoi qytete të ndryshme latine dhe krijoi koloni; ndërtoi tempullin e Jupiter Optimus Maximus; rrëzuar nga pushteti dhe krijimi i Republikës Romake.

Romuli

Një hartë e Romës në vitin 753 pr.K. Ngjyrat tregojnë topografinë, me ultësira të gjelbërta dhe malësi kafe. Emrat latinë të kodrave janë në shkronja të mëdha.

Djali i Virgjëreshës Vestal Rhea Silvia, Romuli legjendar ishte mbreti i parë i Romës dhe themeluesi i qytetit. Pasi ai dhe vëllai i tij binjak Remi kishin rrëzuar mbretin Amulius të Alba dhe rikthyer vëllain e mbretit dhe gjyshin e tyre Numitor në fron, ata vendosën të ndërtojnë një qytet në zonën ku ishin braktisur si foshnje. Pasi Remi u vra në një mosmarrëveshje, Romuli filloi ndërtimin e qytetit në kodrën Palatine. Puna e tij filloi me fortifikimet. Ai lejoi burra të të gjitha shtresave të vinin në Romë si qytetarë, përfshirë skllevërit dhe njerëzit e lirë pa asnjë dallim. Atij i besohet krijimi i institucioneve fetare, juridike dhe politike të qytetit. Mbretëria u krijua unanimisht me të në krye kur Romuli thirri qytetarinë në një këshill për qëllimet e përcaktimit të qeverisë së tyre.

Romuli themeloi senatin si një këshill këshillues me emërimin e 100 prej burrave më fisnikë në komunitet. Këta njerëz që ai e quajti patres, dhe pasardhësit e tyre u bënë patricët. Për të shpërndarë pushtetin, ai e rrethoi veten me dymbëdhjetë liktorët. Ai krijoi tre divizione kalorësish (equites), të quajtur centurë: Ramnes (Romakë), Titet (pas mbretit Sabin) dhe Luceres (Etruskë). Ai gjithashtu e ndau popullsinë në 30 curiae, të emëruar pas 30 prej grave Sabine që kishin ndërhyrë për t'i dhënë fund luftës midis Romulit dhe Tatius. Curiae formoi njësitë e votimit në asambletë popullore (Comitia Curiata).

Rritja e rajonit të qytetit gjatë mbretërisë

Romuli ishte pas një prej veprimeve më famëkeqe në historinë romake, incident i njohur zakonisht si përdhunimi i grave Sabine. Për të siguruar qytetarët e tij me gra, Romuli ftoi fiset fqinje në një festival në Romë, ku Romakët kryen një rrëmbim masiv të grave të reja nga të pranishmit. Dëshmitë variojnë nga 30 në 683 gra të marra, një numër i konsiderueshëm për një popullsi prej 3.000 latinësh. Lufta filloi kur Romuli refuzoi të kthejë robërit. Pasi Sabinët bënë tre përpjekje të pasuksesshme për të pushtuar vendbanimet kodrinore të Romës, vetë gratë ndërhynë gjatë betejës së Lacus Curtius për t'i dhënë fund luftës. Të dy popujt u bashkuan në një mbretëri të përbashkët, me Romulin dhe mbretin Sabin Titus Tatius që ndanë fronin. Përveç luftës me Sabinët, Romuli zhvilloi luftë me Fidenates dhe Veientes e të tjerë.

Ai mbretëroi për tridhjetë e shtatë ose tridhjetë e tetë vjet. Sipas legjendës, Romuli u zhduk në moshën pesëdhjetë e katër vjeç ndërsa rishikonte trupat e tij në Campus Martius. Ai u tha se ishte marrë deri në Malin Olimp në një shakullinë dhe u bë zot. Pas pranimit fillestar nga publiku, thashethemet dhe dyshimet për veprime dashakeqe nga patricët filluan të rriten. Në veçanti, disa menduan se anëtarët e fisnikërisë e kishin vrarë atë, copëtuar trupin e tij dhe varrosur copat në tokat e tyre. Këto u lanë mënjanë pasi një fisnik me famë dëshmoi se Romuli i kishte ardhur atij në një vegim dhe i tha atij se ai ishte perëndia Quirinus. Ai u bë, jo vetëm një nga tre perënditë kryesore të Romës, por mishërimi i vetë qytetit.

Numa Pompilius

Pasi Romuli vdiq, u bë një interregnum për një vit, gjatë së cilit dhjetë burra të zgjedhur nga senati qeverisën Romën si interreges të njëpasnjëshëm. Nën presion popullor, Senati zgjodhi më në fund Sabinin Numa Pompilius për të pasuar Romulin, për shkak të reputacionit të tij për drejtësi dhe devotshmëri. Zgjedhja u pranua nga Asambleja Kuriate.

Mbretërimi i Numës u karakterizua nga paqja dhe reforma fetare. Ai ndërtoi një tempull të ri për Janus dhe, pasi vendosi paqen me fqinjët e Romës, mbylli dyert e tempullit për të treguar gjendjen e paqes. Ato mbetën të mbyllura për pjesën tjetër të mbretërimit të tij. Ai themeloi Virgjëreshat Vestal në Romë, si dhe Salii, dhe flamenët për Jupiterin, Marsin dhe Quirinus. Ai gjithashtu krijoi zyrën dhe detyrat e Pontifex Maximus. Numa mbretëroi për 43 vjet. Ai reformoi kalendarin romak duke e spostuar atë për vitin diellor dhe hënor, si dhe duke shtuar muajt janar dhe shkurt për të sjellë numrin e përgjithshëm të muajve në dymbëdhjetë.

Tullus Hostilius

Tullus Hostilius ishte po aq luftarak sa Romuli kishte qenë dhe krejtësisht ndryshe nga Numa, pasi atij i mungonte respekti për perënditë. Tullus filloi luftë kundër Alba Longa, Fidenae, Veii dhe Sabinët. Gjatë sundimit të Tullus, qyteti Alba Longa u shkatërrua plotësisht dhe Tullus integroi popullsinë e tij në Romë.

Tullus i atribuohet ndërtimi i një shtëpie të re për Senatin, Curia Hostilia, e cila mbijetoi për 562 vjet pas vdekjes së tij.

Sipas Livit, Tullus e la pas dore adhurimin e perëndive derisa, në fund të mbretërimit të tij, ai u sëmur dhe u bë supersticioz. Megjithatë, kur Tullus thirri Jupiterin dhe iu lut për ndihmë, Jupiteri iu përgjigj me një rrufe që dogji mbretin dhe shtëpinë e tij deri në hi.

Mbretërimi i tij zgjati 31 vjet.

Ancus Marcius

Pas vdekjes misterioze të Tullusit, Romakët zgjodhën një mbret paqësor dhe fetar në vendin e tij, nipin e Numës, Ancus Marcius. Ashtu si gjyshi i tij, Ancus bëri pak për të zgjeruar kufijtë e Romës dhe luftoi vetëm për të mbrojtur territorin. Ai gjithashtu ndërtoi burgun e parë të Romës në Kodrën Kapitoline.

Ancus fortifikoi më tej Kodrën e Janiculum në bregun perëndimor dhe ndërtoi urën e parë përtej lumit Tiber. Ai gjithashtu themeloi portin e Ostia në Detin Tirren dhe themeloi veprat e para të kripës së Romës, si dhe ujësjellësin e parë të qytetit. Roma u rrit, ndërsa Ancus përdori diplomacinë për të bashkuar paqësisht qytetet më të vogla përreth në aleancë me Romën. Kështu, ai arriti pushtimin e Latinëve dhe i zhvendosi ata në kodrën Aventine, duke formuar kështu shtresën plebease të Romakëve.

Ai vdiq një vdekje natyrale, si gjyshi i tij, pas 25 vjetësh si mbret, duke shënuar fundin e mbretërve Latino-Sabinë të Romës.

Lucius Tarquinius Priscus

Lucius Tarquinius Priscus ishte mbreti i pestë i Romës dhe i pari i lindur si etrusk. Pasi emigroi në Romë, ai u afrua me Ancus, i cili më vonë e adoptoi si bir. Pas ngjitjes në fron, ai bëri luftëra kundër Sabinëve dhe Etruskëve, duke dyfishuar madhësinë e Romës dhe duke sjellë thesare të mëdha në qytet. Për të akomoduar fluksin e popullsisë, kodrat Aventine dhe Caelian u populluan

Një nga reformat e tij të para ishte shtimi i 100 anëtarëve të rinj në Senat nga fiset e pushtuara Etruske, duke çuar numrin e përgjithshëm të senatorëve në 200. Ai përdori thesaret që Roma kishte fituar nga pushtimet për të ndërtuar monumente të madhështore për Romën. Midis këtyre ishin sistemet e kanalizimeve të Romës, Cloaca Maxima, të cilën ai e përdori për të tharë zonën kënetore midis Shtatë Kodrave të Romës. Në atë vend, ai filloi ndërtimin e Forumit Romak. Ai gjithashtu themeloi lojërat romake.

Priscus inicioi projekte të mëdha ndërtimi, përfshirë urën e parë të qytetit, Pons Sublicius. Më i famshmi është Circus Maximus, një stadium gjigand për garat me qerre. Pas kësaj, ai filloi ndërtimin e tempullit-kështjellë për perëndinë Jupiter në Kodrën Kapitoline. Sidoqoftë, para se të mbaronte, ai u vra nga një prej djemve të Ancus Marcius, pas 38 vjetësh si mbret. Mbretërimi i tij mbahet mend më së shumti për krijimin e simboleve romake të zyrave ushtarake dhe civile, dhe triumfit Romak, duke qenë romaku i parë që festoi një të tillë.

Servius Tullius

Një hartë e qytetit të katër rajoneve, që afërsisht korrespondon me kufijtë e qytetit gjatë mbretërisë së mëvonshme. Ndarja tradicionalisht, megjithëse ndoshta gabimisht, i atribuohet Servius Tullius. Shtatë kodrat e Romës tregohen me të gjelbërt, me emra latinë.

Priscus u pasua nga dhëndri i tij Servius Tullius, mbreti i dytë etrusk i Romës dhe biri i një skllavi. Ashtu si vjehrri i tij, Servius luftoi luftëra të suksesshme kundër etruskëve. Ai përdori pasuritë e plaçkitura për të ndërtuar murin e parë rreth Shtatë Kodrave të Romës, pomeriumi. Ai gjithashtu riorganizoi ushtrinë.

Servius Tullius krijoi një kushtetutë të re, duke zhvilluar më tej shtresat e qytetarëve. Ai kreu censusin e parë të Romës i cili ndau popullsinë në pesë shtresa ekonomike dhe formoi Asamblenë Centuriate. Ai e përdori censusin për ta ndarë popullsinë në katër fise urbane bazuar në vendndodhje, duke krijuar kështu Asamblenë Fisnore. Ai gjithashtu mbikëqyri ndërtimin e tempullit të Dianës në kodrën Aventine.

Reformat e Servius-it bënë një ndryshim të madh në jetën romake: të drejtat e votimit të bazuara në statusin socio-ekonomik, duke favorizuar elitat. Sidoqoftë, me kalimin e kohës, Servius favorizoi gjithnjë e më shumë të varfërit në mënyrë që të fitonte mbështetje nga plebenjtë, shpesh në kurriz të patricëve. Pas një mbretërimi 44-vjeçar, Servius u vra në një komplot nga vajza e tij Tullia dhe burri i saj Lucius Tarquinius Superbus.

Lucius Tarquinius Superbus

Mbreti i shtatë dhe i fundit i Romës ishte Lucius Tarquinius Superbus. Ai ishte djali i Priscus dhe dhëndri i Servius të cilin ai dhe gruaja e tij e vranë.

Tarquinius zhvilloi disa luftra kundër fqinjëve të Romës, duke përfshirë Volsci, Gabii dhe Rutuli. Ai gjithashtu siguroi pozicionin e Romës në krye të qyteteve Latine. Ai gjithashtu u angazhua në një seri punësh publike, veçanërisht përfundimin e tempullit të Jupiterit Optimus Maximus, dhe punët në Cloaca Maxima dhe Circcus Maximus. Megjithatë, mbretërimi i Tarquin mbahet mend për përdorimin e tij të dhunës dhe frikësimit për të kontrolluar Romën, dhe mosrespektimin e tij ndaj zakonit romak dhe Senatit Romak.

Tensionet arritën kulmin kur djali i mbretit, Sextus Tarquinius, përdhunoi Lucretia, grua dhe vajzë te fisnikët e fuqishëm romak. Lucretia u tha të afërmve të saj për sulmin, dhe bëri vetëvrasje për të shmangur çnderimin prej ngjarjes. Katër burra, të udhëhequr nga Lucius Junius Brutus, dhe duke përfshirë Lucius Tarquinius Collatinus, Publius Valerius Poplicola dhe Spurius Lucretius Tricipitinus nxitën një revolucion që rrëzoi dhe dëboi Tarquinius dhe familjen e tij nga Roma në vitin 509 para Krishtit.

Tarquin u shikua aq negativisht sa fjala për mbretin, rex, mbajti një konotacion negativ në gjuhën latine deri në rënien e Perandorisë Romake.   Brutus dhe Collatinus u bënë konsujt e parë të Romës, duke shënuar fillimin e Republikës Romake. Kjo qeveri e re do të mbijetonte për 500 vitet e ardhshme deri në ngritjen e Jul Çezarit dhe Augustit, dhe do të mbulonte një periudhë gjatë së cilës autoriteti dhe zona e kontrollit të Romës u zjgerua për të mbuluar zona të mëdha të Evropës, Afrikës së Veriut dhe Azisë Perëndimore.

Zyrat publike pas monarkisë

Capitoline Brutus, një bust i lashtë Romak nga Muzetë Kapitoline është identifikuar tradicionalisht si një portret i Lucius Junius Brutus

Për të zëvendësuar udhëheqjen e mbretërve, u krijua një zyrë e re me titullin konsull. Fillimisht, konsujt zotëruan të gjitha fuqitë e mbretit në formën e dy burrave, të zgjedhur për një mandat një vjeçar, të cilët mund të bënin veto ndaj veprimeve të njëri-tjetrit. Më vonë, fuqitë e konsujve u zbërthyen më tej duke shtuar magjistratë të tjerë ku secili mbante një pjesë të vogël të fuqive të mëparshme të mbretit. I pari në mesin të këtyre ishte pretor, i cili hoqi autoritetin gjyqësor të konsujve prej tyre. Më pas erdhi censori, i cili hoqi nga konsujt fuqinë për të kryer censusin.

Romakët krijuan idenë e një diktature. Një diktator do të kishte autoritet të plotë mbi çështjet civile dhe ushtarake brenda imperiumit Romak. Meqenëse ai nuk ishte ligjërisht përgjegjës për veprimet e tij si diktator, ai ishte i padiskutueshëm. Sidoqoftë, fuqia e diktatorit ishte aq absolute sa Romakët e Lashtë ishin të hezitues në zgjedhjen e dikujt të tillë, duke rezervuar këtë vendim vetëm në raste urgjencash të rënda. Edhe pse kjo duket e ngjashme me rolet e një mbreti, diktatorët e Romës ishin të kufizuar në kryerjen e një mandati me limit 6-mujor. Në kundërshtim me nocionin modern të një diktatori si uzurpator, diktatorët romak u zgjodhën lirshëm, zakonisht nga radhët e konsujve, gjatë periudhave të turbullta kur sundimi me një njeri rezultoi më i efektshëm.

Fuqitë fetare të mbretit iu dhanë dy zyrave të reja: Rex Sacrorum dhe Pontifex Maximus. Rex Sacrorum ishte zyrtari më i lartë fetar de jure për Republikën. Detyra e tij e vetme ishte të bënte flijimin vjetor për Jupiterin, një privilegj që më parë i ishte rezervuar mbretit. Sidoqoftë, Pontifex Maximus ishte zyrtari më i lartë fetar de fakto dhe mbante pjesën më të madhe të autoritetit fetar të mbretit. Ai kishte fuqinë që të emëronte të gjitha virgjëreshat vestal, flamenët, pontiferët dhe madje edhe vetë Rex Sacrorum. Me fillimin e shekullit të parë para erës sonë, Rex Sacrorum ishte harruar, dhe Pontifex Maximus i ishte dhënë autoriteti pothuajse i plotë fetar mbi fenë Romake.