Bjarkøyætta – Store norske leksikon

Oljemåleri med motiv av Tore Hund ved Olav den heilages lik. «Tore Hund ved Olav den helliges lik» (1881) av Olaf Isaachsen (1835–93).

Oljemåleri av Olaf Isaachsen (1835–93): «Tore Hund ved Olav den helliges lik» (1881).

Av Olaf Isaachsen/Nasjonalmuseet.

Lisens: CC BY NC 4.0

Bjarkøyætta var ei norsk stormannsætt i vikingtida og mellomalderen, opphavleg frå Bjarkøya i noverande Harstad kommune. Namnet Bjarkøy stammar frå den svenske byen Birka, som hadde vorte einstydande med «handelsstad».

På Bjarkøya er det funne ringtun frå år 200 evt., det nordlegaste tunanlegget i verda. Bjarkøy var kjernen i handelen nordover, og Bjarkøyætta var den mektigaste nordnorske slekta i vikingtida. Etter kvart fekk slekta òg store gods lenger sør i landet. Då kongeslekta i Noreg døydde ut på 1300-talet, vart Erling Vidkunsson av Bjarkøy norsk riksstyrar.

Tore Hund

Den tidlegaste og mest kjende medlemen av Bjarkøyætta er Tore Hund, som levde på byrjinga av 1000-talet. Bror hans, Sigurd, var då hovding på Trondenes. Tore har ei viktig rolle hos Snorre, men det vert ikkje nemnt kven han gifta seg med. Han kan difor ha gifta seg til Bjarkøy.

Tore Hund var med og leidde opprøret mot kong Olav Haraldsson, som truga makta hans og retten til handelen nordover. Søster til Tore, Sigrid, var først gift med hovdingen Olve Grjotgardson på Egge. Då kong Olav fekk Olve drepen, fekk han Sigrid gifta bort til Kalv Arnesson frå Giskeætta på Sunnmøre. Sigrid snudde derimot Kalv mot kongen, då Olav drap to av sønene til Sigrid og Olve: Tore og Grjotgard. Frå då av vaks opprøret i styrke.

Ifølgje Snorre var det Tore Hund som tok livet av den seinare helgenkongen på Stiklestad, og den første som såg teikn på heilagdomen hans, men til det finst det inga anna kjelde enn Snorre.

Tilknyting til andre ætter

Sigurd, son til Tore, var lendmann under Harald Hardråde, men slekta ser ut til å ha døydd ut på mannssida med han. På kvinnesida levde Bjarkøyætta derimot vidare utover i høgmellomalderen. Sigurd fekk dottera Ragnhild, som vart gift med Jon Arnesson på Giske. Dei fekk sonen Vidkun, som følgde Magnus Berrføtt til Irland og seinare oppfostra Magnus, son til Sigurd Jorsalfare. Søster til Vidkun, Ragna, var gift med Bjarne Mårdsson, lagmann i Hålogaland. Soneson til Bjarne, lendmannen Erling Ivarsson, er nemnd som deltakar i Håkon Håkonssons hærfølgje til Skottland i 1263.

Bjarne Elingsson

Bjarkøyætta gifta seg strategisk inn i norske adelsslekter og i islandske hovdingætter. Son til Erling Ivarsson, baron Bjarne Erlingsson (død 1313), vart gift med Margreta Nikolasdotter frå Giske og fekk då hand om både Bjarkøygodset og Giskegodset, i tillegg til Dønnesgodset på Helgeland. Bjarne Erlingsson sat i riksrådet, slik broren Vidkun (død 1302) òg gjorde, og han var del av formyndarstyret for Eirik Magnusson.

Erling Vidkunsson

Erling Vidkunssons segl. Seglet hadde slektas våpenskjold med ein griff i midten.

Erling Vidkunnsson

Av Erling Vidkunnsson/※.

Lisens: Avgrensa gjenbruk

Son til Vidkun, riddaren Erling Vidkunsson (1292–1355) var den rikaste mannen i Noreg. Han arva Stovreimgodset frå faren og Bjarkøy-Giske-godset frå farbroren. Gjennom giftarmål med Elin Toresdotter, dotter til kanslar Tore Håkonsson, fekk han store eigedomar òg på Austlandet.

Som drottsete, leiar av riksrådet, var Erling Vidkunsson òg den mektigaste mannen i Noreg, i tida då riksrådet styrte landet frå 1323 til 1332, medan Magnus Eriksson var umyndig. Ei stund kan han òg ha verka som kanslar. Då kongen stramma inn sentralstyringa, var Erling mellom leiarane av to adelsopprør i 1330-åra, men vart likevel seinare sysselmann på Sunnmøre.

Giskeætta døydde ut med Erling Vidkunsson. Utan mannleg ætling gjekk Bjarkøy- og Giskegodsa vidare til Sudrheimsætta og Sigurd Havtoresson, dotterson til kong Håkon Magnusson, gjennom ekteskapet hans med Ingeborg, dotter til Erling.

Våpenskjold

Bjarkøyætta hadde bilete av ein griff på våpenskjoldet. Våpenskjoldet vart seinare fylkesvåpen for Troms.

Les meir i Store norske leksikon

Litteratur

Bratrein, Håvard Dahl (2018): Høvding, jarl, konge. Nord-Norges politiske historie i vikingtid, ei annerledes fortelling. Stamsund: Orkana akademisk
Holberg, Eirin og Røskaft, Merete (2015): Håløygriket. Før 1600, bd. 1 av Nordlands historie. Bergen:Fagbokforlaget
Sturlason, Snorre og Hødnebø, Finn og Magerøy, Hallvard (red.) (1993): Snorres kongesoger. Oslo: Det Norske Samlaget

Kommentarar

Kommentarar til artikkelen blir synleg for alle. Ikkje skriv inn sensitive opplysningar, for eksempel helseopplysningar. Fagansvarleg eller redaktør svarar når dei kan. Det kan ta tid før du får svar.

Du må være logga inn for å kommentere.

Fagansvarleg for Norske slekter

Terje Bratberg

Cand. philol., konservator