Malachiasz (prorok)
| prorok | |
 Wizerunek Malachiasza pędzla Duccio di Buoninsegny (1308–1311). | |
| Czczony przez | |
|---|---|
| Wspomnienie |
14 stycznia i 18 grudnia (kat.), |
| Atrybuty | |
Malachiasz, (hebr. מַלְאָכִי, Mal'akhi, łac. Malachias, cs. Пророк Мала́хия) – żyjący w V wieku p.n.e.[1][2] prorok, autor Księgi Malachiasza, będącej ostatnią[3] w grupie dwunastu ksiąg proroków mniejszych Starego Testamentu (w Biblii hebrajskiej Trej Asar (תרי עשר)). Prorok Malachiasz jest świętym Kościoła katolickiego i Cerkwi prawosławnej. Nie ma pewności, czy Malachiasz jest imieniem własnym proroka, czy też imieniem pospolitym oznaczającym wysłańca[4].
Identyfikacja Malachiasza
[edytuj | edytuj kod]Jedynym źródłem informacji o Malachiaszu jest księga zatytułowana jego imieniem, które pojawia się w niej tylko jeden raz:
Wyrok. Mowa Pana do Izraela za pośrednictwem Malachiasza.
Imię to nie jest wspominane w innych księgach Biblii; brakuje także informacji o pochodzeniu (podobnie jak w przypadku proroków Habakuka i Aggeusza), zawodzie, imieniu ojca i samym tytule „proroka”.
Wśród badaczy nie ma zgody co do tego, czy słowo Malachiasz to imię, tytuł proroka, czy też przypisana sobie przez anonimowego autora rola posłańca Bożego[6][7], a podobne słowo w takim kontekście pojawia się w Ml 2,7 i Ml 3,1[8].
Rozbieżności mogły powstać za sprawą greckiego tłumacza, który w Septuagincie przełożył z hebrajskiego Brzemię słowa Pańskiego w ręce Malachi[a] na (...) w ręce anioła tj. posła Jego (gr. ἄγγελος), pozbawiając je jednocześnie cech imienia własnego[9]. Na tej podstawie Orygenes i Tertulian sądzili, że prorok był aniołem[10].
Współcześnie popularna jest hipoteza, iż przypisane autorowi imię Malachiasz pochodzi z frazy zaczerpniętej z Księgi Malachiasza 1,1, która pierwotnie mogła brzmieć przez mojego posłańca, co krytycy dezawuują faktem, iż posłaniec, o którym mowa później (Ml 3,1), należy do eschatologicznej przyszłości i utożsamiany jest przez autora z prorokiem Eliaszem (Ml 3,23; 4,4)[1][b]. Większość naukowców za Ojcami Kościoła: Janem Chryzostomem, Cyrylem Aleksandryjskim, Augustynem z Hippony czy Teodoretem z Cyru[10] uznaje, iż prorok nosił imię własne Malachiasz[11]. W Biblii Tysiąclecia we wstępie do Księgi Malachiasza, podaje się etymologię imienia: Hebrajskie imię autora, Malaki, jest prawdopodobnie skróconą formą Malakjah (=„malak Jahwe”) i etymologicznie oznacza „posłem jest Jahwe” lub „poseł Jahwe”[12].
Niektórzy egzegeci identyfikują Malachiasza z Nehemiaszem[6], zaś zgodnie z tradycją żydowską zapisaną w Targumach autorstwo księgi przypisywane jest też Ezdraszowi[8] – Ml 1,1 w przekładzie targumowym podaje: mój posłaniec imieniem Ezdrasz, skryba[13]. Pogląd ten podzielał Hieronim ze Strydonu[10]. Z kolei Klemens Aleksandryjski domniemywał, iż Malachiasz był Jezusem, synem Jozedeka[10].
Okres działalności
[edytuj | edytuj kod]Okres działalności Malachiasza wnioskowany jest na podstawie przedstawianych w księdze informacji. W czasie jego działalności Judeą zarządzał namiestnik (Ml 1,8), co wskazuje na okres perski (od 536 do 331 p.n.e.)[1]. Świątynia[c] była już odbudowana, o czym świadczą liczne do niej odwołania[14], a kapłani zorganizowani (Ml 2,7-9), co miało miejsce po 515 p.n.e. Autor księgi piętnuje małżeństwa mieszane (Ml 2,10-16), czary, cudzołóstwo, krzywoprzysięstwo i ucisk wobec słabych (Ml 3,5). Można z tego wnioskować, że działa przed reformą Nehemiasza, rozpoczętą w 445 p.n.e. i trwającą do ok. 433 p.n.e., lub reformą Ezdrasza, rozpoczętą ok. 428 p.n.e. – choć sama reforma nie usunęła wszystkich nadużyć[1]. Istnieją również teorie, że Malachiasz współpracował z Ezdraszem, czego dowodzić może odniesienie do dziesięciny (Ml 3,10) rozumianej zgodnie z kodeksem kapłańskim (P) propagowanym przez Ezdrasza, a nie deuteronomicznym (D) popularnym wówczas w Jerozolimie. Malachiasz jednak nie znał dokładnie źródła P, którym posługiwał się Ezdrasz, ponieważ nie stosował rozróżnienia na lewitów i kapłanów z rodu Aarona. Jeżeli więc przyjąć, że Ezdrasz przybył do Jerozolimy ok. 428 p.n.e., to znaczy, że Malachiasz działał tuż po tym fakcie[2].
Biografia i legenda
[edytuj | edytuj kod]Na podstawie znajomości problematyki, którą porusza Malachiasz, wnosi się, że był kapłanem, podobnie jak Jeremiasz i Ezechiel[8].
Rabini przypisują mu członkostwo wielkiej Synagogi (trybunału)[10]. Zgodnie z legendą o życiu spisaną przez Pseudo-Epifaniusza Malachiasz miał urodzić się w Sopha, pochodzić z rodu Zabulona i opisany został jako urodziwy, lubiany, elegancki i łagodny. Według tych przekazów umarł w młodym wieku i został pochowany w rodzinnym grobowcu, co jednak nie znajduje potwierdzenia w źródłach historycznych[6].
Na podstawie analizy księgi egzegeci wnioskują o przychylności autora do kapłaństwa lewickiego (Ml 2,4-7)[1], mimo piętnowania ich wykroczeń (Ml 1,6-2,9; 3,6-12)[11]. Prorok zastanawiał się nad uczuciami, jakimi obdarzył go Bóg (Ml 1,2-5), a także poruszał kwestię małżeństw z cudzoziemkami zagrażających świętości i trwałości przymierza z Bogiem (Ml 2,10-12)[1][11]. Z tekstu wynika troska Malachiasza o utrzymanie świątyń i ich pracowników (Ml 3,6-12), o sytuację porzuconych żon (Ml 2,14-16) i lud Judy (Ml 1,2-5). Przedstawił stanowisko w sprawie nieuchronnej kary od Boga, która dosięgnie krzywdzących bezbronnych (Ml 3,5)[1], a także swoje religijne wyobrażenie Boskiej czci (Ml 1,5) i transcendentnej możliwości realizacji woli Bożej[1].
Zgodnie z tradycją żydowską za miejsce pochówku uważane są katakumby na zboczu Góry Oliwnej, w której miał spocząć obok Aggeusza i Zachariasza[15][16].
Znaczenie
[edytuj | edytuj kod]Malachiasz określany jest jako pokutny kaznodzieja, przypominający Amosa, Micheasza i Izajasza[12]. W proroctwie gani występki i zapowiada Sprawiedliwy Sąd Boży (Ml 3,5)[11], przedstawia wizję przymierza (Ml 2,10), ofiarę doskonałą (Ml 1,10), zapowiada także poprzednika mesjasza (Ml 3,1) i kapłaństwo[6]. Korzystając, jako jedyny z autorów ksiąg profetycznych, z formy wypowiedzi ukształtowanej w okresie niewoli babilońskiej, polegającej na prowadzeniu polemiki z domyślnymi słuchaczami, wpłynął na utrwalenie tej formy[11]. Styl księgi zaliczany do prozy sprawia, że Malachiasz uznawany jest za prekursora żydowskich skrybów i talmudystów[11].
Za sprawą Soboru Trydenckiego podkreślona została waga przepowiedni o ofierze czystej jako przepowiedni o mszy świętej[11][17]:
Albowiem od wschodu słońca aż do jego zachodu
wielkie będzie imię moje między narodami,
a na każdym miejscu dar kadzielny będzie składany
imieniu memu i ofiara czysta.
Albowiem wielkie będzie imię moje między narodami -
mówi Pan Zastępów.
Dzień obchodów i ikonografia
[edytuj | edytuj kod]W synaksariuszu konstantynopolitańskim wymieniony jest 3 stycznia (16 stycznia (praw.)[d]), a w Martyrologium Romanum wspominany 14 stycznia[6][e]. W katedrze Santa Maria Assunta archidiecezji Lecce, w której Malachiaszowi oddaje się cześć w dniu 18 grudnia[19], znajduje się obraz przedstawiający proroka[20].
W ikonografii zachodniej przedstawiany jest na witrażach i rzeźbach jako bosy i brodaty starzec w długiej szacie, tak jak na Złotym Ołtarzu bazyliki św. Marka w Wenecji, witrażach chóru katedry św. Stefana w Bourges i XIV-wiecznej kaplicy w La Mailleraye-sur-Seine, a także XIII-wiecznych rzeźbach katedry w Amiens obok Jana Chrzciciela i Marka Ewangelisty[21]. Tradycja wschodnia ukazuje go również jako brodatego starca bądź jako młodzieńca o długich, kasztanowych włosach, z atrybutem świętych proroków zwojem zapisanym fragmentem Księgi Malachiasza[22].
Wizerunek Malachiasza spotykamy także w średniowiecznych rękopisach: w miniaturze umieszczonej na kartach pochodzącej z ok. 1084 roku „Biblii z Lobbes”, przedstawiającej scenę zesłania anioła Pańskiego, znajdującej się w Bibliothèque du Séminaire Episcopal w Tournai; XI-wiecznej „Biblii z Roda”, jako głoszącego kazania do 12 pokoleń Izraela; „Biblii z Winchester” z ok. 1160–1175 roku, będącej w zasobach Cathedral Library w Winchesterze, na ilustracji sceny widzenia Boga; XII-wiecznej miniaturze z „Biblii Gebharda”, w zasobach klasztoru Benedyktynów w Admont (pod Linzem), przedstawiającej sceny nauczania oraz XIII-wiecznej francuskiej Biblii z Biblioteki Laurenziana we Florencji, w której księgi ilustrowane są wizerunkami proroków[21].
W Polsce spotykamy wizerunek postaci Malachiasza w bazylice konkatedralnej Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Gdańsku, na pochodzącej z drugiej połowy XV wieku predelli, w scenie adoracji Maryi Królowej obok pozostałych proroków[21].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Porównaj Ml 1,1 w Biblii Tysiąclecia oraz w innych wersjach: Mal 1,1 w przekładach Biblii. [Dostęp: 2010-12-01].
- ↑ Przy czym fragment Ml 3,22-24 bywa uważany za dodatek. Por. Werner H. Schmidt: Wprowadzenie do Starego Testamentu. Bielsko-Biała: Augustana, 1997, s. 235. ISBN 83-85970-40-1.
- ↑ Zobacz Druga Świątynia.
- ↑ podwójne datowanie
- ↑ Wspominany jest też 18 grudnia. Zob. Antonio Borrelli: San Malachia Profeta. [dostęp 2010-12-18]. (wł.).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Aelred Cody: Księga Malachiasza. W: Katolicki komentarz biblijny. Warszawa: Vocatio, 2001, s. 884-885. ISBN 83-7146-080-5.
- ↑ a b Juliusz Synowiec: Prorocy Izraela, ich pisma i nauka. Kraków: Bratni Zew, 1999, s. 439-440. ISBN 83-86991-34-8.
- ↑ Stanisław Hałas: Malachiasz. W: Antoni Bednarek et al., aut. Maciej Abramowicz et al.: Encyklopedia Katolicka. T. 11: Lu An – „Maryawita”. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II., 2006. ISBN 83-7306-300-5. szpalty 941-942.
- ↑ Biblia poznańska. T. 3. Poznań: Księgarnia Św. Wojciecha, 1999, s. 652.
- ↑ Ml 1,1 w Biblii Tysiąclecia; por też Mal 1,1 w przekładach Biblii. [Dostęp: 2010-12-01].
- ↑ a b c d e Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 3: M-P. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2000, kol. 46-47. ISBN 83-7097-671-9.
- ↑ V. Ermoni, Malachie, w: Dictionnaire de la Bible, pod red. Fulcran Grégoire Vigouroux, (Paris: Letouzey et Ané, 1912), t. 3, ss. 604-608.
- ↑ a b c Stanisław Hałas: Malachiasz. W: Antoni Bednarek et al., aut. Maciej Abramowicz et al.: Encyklopedia Katolicka. T. 11: Lu An – „Maryawita”. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II., 2006, s. 940. ISBN 83-7306-300-5.
- ↑ Stanisław Łach: Malachiasz (i Księga Malachiasza). W: Podręczna Encyklopedia Biblijna. Eugeniusz Dąbrowski (red.). T. II. Poznań – Warszawa – Lublin: Księgarnia św. Wojciecha, 1959, s. 14-15.
- ↑ a b c d e Malachjasz. W: Encyklopedja Kościelna, podług teologicznej encyklopedji Wetzera i Weltego, z licznemi jej dopełnieniami. T. XIII. Warszawa: Czerwiński i Spółka, 1880.
- ↑ a b c d e f g Biblia Tysiąclecia, wydanie III. Poznań – Warszawa: Pallottinum, 1980, s. 1116-1117.
- ↑ a b Wstęp do Księgi Malachiasza. W: Biblia Tysiąclecia, wyd. IV. Poznań: Pallottinum, 2003. [dostęp 2009-12-01].
- ↑ Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2006, s. 1341. ISBN 83-7014-519-1.
- ↑ Ml 1,10-13, Ml 2,11, Ml 3,10 w Biblii Tysiąclecia
- ↑ M. Głowacka: Góra Oliwna. [w:] kosciol.wiara.pl [on-line]. 2010-03-17. [dostęp 2010-12-21].
- ↑ Jeruzalem (11). [w:] Błogosławiony, który przychodzi w Imię Pana [on-line]. bartalmay.alleluja.pl. [dostęp 2015-04-14].
- ↑ Tadeusz Koc: SOBÓR TRYDENCKI, Sesja XXII (1562), Nauka o Najświętszej Ofierze Mszy św.. [w:] Verbum Traditionis [on-line]. [dostęp 2015-04-14].
- ↑ Ml 1,11 w Biblii Tysiąclecia
- ↑ San Malachia, Profeta. Arcidiocesi Lecce. [dostęp 2015-04-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (wł.).
- ↑ De Martina Gennaro: Altare Maggiore. [dostęp 2013-01-02]. (wł.).
- ↑ a b c Beata Krasucka: Malachiasz. W: Antoni Bednarek et al., aut. Maciej Abramowicz et al.: Encyklopedia Katolicka. T. 11: Lu An – „Maryawita”. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II., 2006, s. 940. ISBN 83-7306-300-5.
- ↑ Jarosław Charkiewicz: pror. Malachiasz. cerkiew.pl. [dostęp 2011-01-02].
