Kantor

Kantor – w religii to osoba duchowna prowadzi apostolstwo według tradycji apostolskiej we wspólnocie religijnej jak modlitwy, nauki i życia wiarą. Na podstawie Dekretu Apostolicam actuositatem i kodeksu prawa kanonicznego Kan.230, §2. Świeccy mogą być czasowo wyznaczeni do pełnienia funkcji lektora w czynnościach liturgicznych; podobnie wszyscy świeccy mogą pełnić funkcje komentatora, kantora albo inne, zgodnie z przepisami prawa^[1].

Historia

W 1206 roku Leszek Biały wziął udział w kościelnym synodzie w Krakowie. Zorganizowany w Krakowie synod przez wygnanego z Wielkopolski arcybiskupa Kietlicza, w którym wziął udział między innymi po prawej stronie, zasiadał dziekan kapituły, prepozyt, kantor - Jan VIII i 15 kanoników^[2]. Iwo Odrowąż herbu Odrowąż – kanclerz Leszka Białego (1206-1218) i biskup krakowski (od 1218) był prekursorem Szkoły Kantorów w Krakowie. Wybrany przez krakowską kapitułę katedralną otrzymał zatwierdzenie papieskie w dniu 29 września 1218 roku. Kantor stał na czele rzeszy wiernych i w ich imieniu prowadził modlitwę (prośby) do najwyższego z najwyższych. Kantora zawsze utożsamiano z nauczycielem śpiewu lub kaznodzieją, jak pisze Rzymski Katolik. że "Kantor jest w kościele nie jako artysta, ale jako kaznodzieja, czy też jako ktoś, kto naucza poprzez śpiew." dodając, że "...muzyka kościelna musi podążać za duchem chorału Gregoriańskiego i szanować liturgię." W 1222 roku w Kacicach koło Słomnik Biskup Ivo h. Odrwąż, założył klasztor cystersów i osadę Kantorowice (dziś nie istniejącą) w okolu rzeki Szreniawa, których następnie przeniósł do Mogiły. Rozwinął akcję osadniczą w osadzie Kantorowice w krakowskich dobrach biskupich.

Szkoła Kantorów

Polscy słynni kantorowie studiowali w najstarszej Szkole Wyższej im. Marii Panny w Krakowie, przy placu zwanym "Wendetą", dzisiejszym "Rynkiem Małym"^[3]. W południowej części Małego Rynku w Krakowie, u zbiegu ulic Stolarskiej i Siennej, znajdowała się Wyższa Szkoła Archiprezbiterialna N.P. Marii. Budowla ta istniała już w XIII wieku, a jej fundatorem był biskup krakowski Iwo Odrowąż. Szkoła Kantorów prowadzona była najczęściej przy katedrach przez prezbitera w osobie prekantora.

Instytut i urząd kantora w kapitułach

Kantor gnieźnieński lub krakowski, wchodził w skład kapituły kolegialnej a tym samym będący członkiem kapituły, czyli kanonikiem, sprawujący nadzór nad kanonem liturgicznym chóru. Współcześnie kantor nie występuje w kapitule kolegiackiej z przyczyn organizacyjnych. Obecnie prywatnie intonuje podczas nabożeństw pieśni lub indywidualnie śpiewa psalmy^[4], ponieważ w okrojonej organizacji kapituły dziś nie występuje psałterzysta.

Urząd kantora przy kolegiatach, umożliwiał kantorowi zakładanie przykościelnych szkół nazywanych po łacinie "Schola Cantorum" w których prowadził trzy klasowe szkoły elementarne i uczył głównie śpiewu. Do Schola Cantorum, kantor dobierał osoby z dobrym głosem ludzkim do chóru kościelnego.

Kantorowie i wicekantorowie krakowskiej kapituły katedralnej

W okresie nowożytnym krakowskiej kapituła katedralna posiadała 9 prałatów i 39 kanoników. Dom kapituły katedralnej krakowskiej (Kanonicza nr 5) został wybudowany w roku 1474. Pozakościelna działalność krakowskiej kapituły katedralnej w kolejności starszeństwa: prepozyt, dziekan, archidiakon krakowski, kantor, kustosz, scholastyk. Niektórzy wymienieni - kantorzy krakowskiej Kapituły Katedralnej^[4]:

Jan VIII, 1206 kantor katedralny krakowski, II, str.7.
Wawrzyniec II, 1206 kustosz, 1207 — 1224 kantor katedralny krakowski II, str.10, 11.
Mikołaj IV Raciborowicz 1224r., podkanclerzy krakowski, 1239 kantor katedralny, Kraków. II. 43. str. xci
Toodoryk (Dzietrzyk V) Mistrz, 1244, kantor katedralny krakowski, II, str.131.
Trojan 1259—1266, kantor katedralny krakowski.
Wysz VII z Juręcic, dziedzic Niegowici, kanonik katedralny krakowski (1255), w r. 1271 kantor katedralny a następnie scholastyk katedralny krakowski, umiera przed rokiem 1288 (N. 944).
Michał 1295-1302 kantor katedralny krakowski II.
Marcin z Krakowa kanonik i kantor krakowski 1329-1338, zm. 1338/1344 – Źródło: Kowalski M. D., Prałaci i kanonicy, s. 204;
Piotr CL, 1344 —1368, mistrz, kantor katedralny krakowski, I,191, II, 372, 378, 413. Piotr z Radochonic Wapowskiego kantora i kanonika krakowskiego
Jan Kanty, bakałarz teologii, został dnia 11 grudnia 1439 roku kanonikiem – kantorem przy Kościele krakowskim Św. Anny w Krakowie.
Stanisław Borgk, Borek 1541, doktor prawa i kantor gnieźnieński i krakowski, ur. 1474, zm. 20 VIII 1556, Kraków, dyplomata; studiował w Krakowie, Bolonii i Rzymie; dworzanin i 1524–56 sekretarz król., zaufany Jagiellonów; kanonik m.in. poznański i krak., od 1542 dziekan krak., 1533–52 generalny korektor świętopietrza w archidiecezji gnieźnieńskiej; wielokrotny poseł do Rzymu oraz do Ferdynanda I i Karola V (1524); aktywny gospodarczo, prowadził przedsiębiorstwo górniczne; zał. jedną z pierwszych fundacji stypendialnych dla niezamożnych studentów Akad. Krak. (ogromna wówczas kwota 7200 zł), działającą do I wojny światowej.
Wawrzeniec 1625-1641, kantor katedralny krakowski,
Krzysztof Bidziński (zm. w 1720 roku) – kantor krakowskiej kapituły katedralnej w latach 1717-1720,
Stanisław Kręski herbu Nadelwicz (zm. w 1747 roku) – kantor i scholastyk krakowskiej kapituły katedralnej w latach 1720-1746.
Marcin Załuski (1700–1768) h. Junosza, kantor krakowskiej kapituły katedralnej w latach 1747-1763, dziekan 1725, sufragan płocki 07. 9. 1732, proboszcz in fu łat łask i 1742, scholastyk płocki 1714. tajny szambelan pap. kanonik 1729, kanonik gnieźnieński.
Daniel Walewski h. Roch II, dr. n. prawnych, kantor krakowskiej kapituły katedralnej w latach 1793–1820, na podstawie Zbiorów Archiwum i Biblioteki Krakowskiej Kapituły Katedralnej dostępne w lektorium na Wzgórzu Wawelskim.

Wicekantorzy krakowskiej kapituły katedralnej

Mikołaj z Sówki, wicekantor i wikariusz w katedrze krakowskiej 1494–1502, wicedziekan krakowski 1505 — Wypisy z lat 1501–1515, nr 18, 47.
Maciej z Żarnowca, kanonik kielecki 1468, egzekutor testamentu Jana Pniowskiego z Pniowa h. Abdank, archidiakona krakowskiego, wikariusz w katedrze krakowskiej 1476, wicekantor 1477–1480, pleban w Rudawie 1486–1487, altarysta w kościele Mariackim w Krakowie, zm. 1491, zob., CAS 1462–1475, nr 114, przyp. 1.

Różne funkcje kantora, w zależności od wyznania:

Religie

Judaizm

W religii żydowskiej kantor (chazan) jest ogólnie przygotowany profesjonalnie jako wokalista oratoryjny, który towarzyszy zwykle rabinowi w praktykach religijnych i bierze udział w uroczystościach pogrzebowych. Chazan w judaizmie, zwyczajowo przewodzi modlitwom w bożnicy. Do jego obowiązków należy: wykonywanie czynności duchownych oraz zaspokajanie religijnych potrzeb wiernych swej gminy przez odprawianie nabożeństw, wypełnianie posług religijnych, nadawanie imion, udzielanie ślubów, grzebanie zmarłych – ogólnie obrzędy religijne. W niektórych społecznościach żydowskich może być kobieta (chazana).

W Izraelu powstawała uczelnia muzyczna i Instytut Kantorów Tel Awiw, sama uczelnia została utworzona w 1984 z inicjatywy dra Maurice Jaffee, pomysłodawcy i założyciela Wielkiej Synagogi w Jerozolimie. Powodem utworzenia tej placówki edukacyjnej była potrzeba zachęcenia młodych ludzi do kształcenia wokalnego i muzycznego a jednocześnie potrzeba ożywienia sztuki kantorów. Na spotkaniu założycielskim Instytutu byli obecni: kantor Moshe Stern, kantor Naftali Herstik, Maestro Eli Jaffee oraz dr Zvi Talmon^[5]. W 1925 roku został Mosze Kusewicki głównym kantorem Hazzanem Wielkiej Synagogi w Wilnie, zastępując na tym stanowisku Gerszona Sirotę. W 1927 roku Kusewicki został głównym kantorem w Wielkiej Synagogi w Warszawie, ponownie zastępując na tym stanowisku Gerszona Sirotę. Kusewicki wykonywał również repertuar świecki, zdobywając międzynarodową sławę. Jego głos porównywano do głosów Jana Kiepury czy E. Carusa. Koncertował m.in. w Brukseli, Antwerpii, Budapeszcie, Paryżu, Wiedniu oraz Londynie. W latach 1934 i 1936 odbył podróże do Palestyny. Natomiast w 1938 roku odbył pierwszą podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie wystąpił w Carnegie Hall w Nowym Jorku. Mimo iż miał okazję zostać kantorem w wielu znanych synagogach na świecie, to nigdy nie chciał zrezygnować z pracy w Wielkiej Synagodze w Warszawie^[6].

Chrześcijaństwo

Katolicyzm

W Kościele rzymskokatolickim kantor był powołany zgodnie z zasadą dobrej wiary do przewodzenia i intonowania w chórze wokalnym. Jako śpiewak-solista brał udział w oratoriach religijnych, a po nabożeństwach udzielał się w oratoriach świeckich oraz prowadził merytorycznie scholę cantorum.

Współcześnie zadaniem kantora w kościołach katolickich jest wykonywanie niektórych liturgicznych śpiewów solowych oraz kierowanie śpiewem wiernych.

Prawosławie

W Kościele prawosławnym kantor jest śpiewakiem, który intonuje i wykonuje śpiewy liturgiczne. Musi posiadać niezbędną wiedzę o liturgii prawosławnej.

Protestantyzm

W Kościołach ewangelickich historycznie do obowiązków kantora należało m.in. akompaniowanie zborowi, wykonywanie partii solowych, nauczanie muzyki członków kapeli oraz pisanie utworów muzycznych (np. kantat) na święta religijne. Jednym z bardziej znanych kantorów był Johann Sebastian Bach, pracujący w Lipsku, czy Georg Philipp Telemann, pracujący w Hamburgu.

Instytucja i urząd kantora do dziś funkcjonuje w Kościołach ewangelickich – oznacza osobę stojącą na czele kantoratu i odpowiedzialną za całokształt muzyki wykonywanej w danej parafii. Obecnie, nie tylko w Polsce, termin ten coraz częściej jest zastępowany sformułowaniem „dyrektor muzyczny”, gdyż z tradycji semantycznych wynika mylne w tym przypadku utożsamianie kantora ze śpiewakiem, podczas gdy w rzeczywistości jest nim organista albo dyrygent chóru.

W przeszłości w Kościołach ewangelickich kantorem nazywany był także wyznaczony przez władze zboru nauczyciel, do którego obowiązków należało prowadzenie lekcji religii, rachunków, czytania i pisania. Ponadto sprawował on pieczę nad lokalną społecznością ewangelików zgromadzonych przy danym kantoracie. Kantorzy byli reprezentantami duchownego, prowadzili w jego zastępstwie nabożeństwa i pełnili część funkcji administracyjnych^[7]. Stanowili oni swoisty łącznik pomiędzy księdzem a wiernymi. W kantoratach wyposażonych w organy, bądź fisharmonię pełnili oni często funkcję organistów. Ich rola była istotna dla funkcjonowania wielu zborów Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce, zwłaszcza w XIX i 1. połowie XX wieku, ze względu na to, że rozległy obszar poszczególnych parafii uniemożliwiał duchownemu stałego nadzoru nad miejscowościami oddalonymi od siebie o wiele kilometrów.

Islam

W islamie śpiewom w meczecie przewodzi (muezzin), który pięć razy dziennie nawołuje wiernych do modlitwy. Obecnie nawoływania odbywają się za pomocą rozgłośni i głośników.

Przypisy

↑ Codex Iuris canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus, pot. Kodeks Prawa Kanonicznego z roku 1983, Kan.230, par. 2.
↑ Piotr Pajor (2014), Topografia sakralna katedry krakowskiej w XIV wieku a kult św. Stanisława, Wydawnictwo Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno.
↑ Józef Mączyński (1854), Kraków Dawny i Teraźniejszy z przeglądem jego okolic, Wydawnictwo Nakładem i Drukiem Józefa Czecha, Kraków, str. 52.
↑ ^a ^b Piekosiński Fr., (1901), Rycerstwo polskie wieków średnich, t.3 „Rycerstwo małopolskie w dobie piastowskiej” (1200–1366), Kraków
↑ Historia w skrócie ... (ang.). W: The Tel Aviv Cantorial Institute
↑ Magdalena Prokopowicz (red.), Żydzi polscy. Historie niezwykłe, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2010, s. 189–190
↑ Eduard Kneifel. Das Kantoratswesen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. „Kirche im Osten”. 17, s. 144, 1974. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

Bibliografia

Andrzej Filaber, Prawodawstwo muzyki kościelnej, ISBN 978-83-87989-03-3;
Ireneusz Pawlak, Muzyka liturgiczna po Soborze Watykańskim II, ISBN 83-7270-009-5;
Święty Jan Kanty, prezbiter – materiały na brewiarz.katolik.pl [ostatnia aktualizacja: 22.09.2010]

[1] Codex Iuris canonici auctoritate Joannis Pauli PP. II promulgatus, pot. Kodeks Prawa Kanonicznego z roku 1983, Kan.230, par. 2.

[2] Piotr Pajor (2014), Topografia sakralna katedry krakowskiej w XIV wieku a kult św. Stanisława, Wydawnictwo Muzeum Początków Państwa Polskiego, Gniezno.

[3] Józef Mączyński (1854), Kraków Dawny i Teraźniejszy z przeglądem jego okolic, Wydawnictwo Nakładem i Drukiem Józefa Czecha, Kraków, str. 52.

[Piekosiński_Fr_1901_Rycerstwo-4] Piekosiński Fr., (1901), Rycerstwo polskie wieków średnich, t.3 „Rycerstwo małopolskie w dobie piastowskiej” (1200–1366), Kraków

[Historia_w_skrócie_ang_W-5] Historia w skrócie ... (ang.). W: The Tel Aviv Cantorial Institute

[Magdalena_Prokopowicz_red-6] Magdalena Prokopowicz (red.), Żydzi polscy. Historie niezwykłe, Wydawnictwo Demart, Warszawa 2010, s. 189–190

[Kneifel1974-s144-7] Eduard Kneifel. Das Kantoratswesen der Evangelisch-Augsburgischen Kirche in Polen. „Kirche im Osten”. 17, s. 144, 1974. Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]