Fryderyk Wilhelm I Pruski

Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern
	Król Prus; Elektor Brandenburgii
Okres	od 25 lutego 1713; do 31 maja 1740
Poprzednik	Fryderyk I Hohenzollern
Następca	Fryderyk II Hohenzollern
	Dane biograficzne
Dynastia	Hohenzollernowie
Data urodzenia	14 sierpnia 1688
Data śmierci	31 maja 1740
Ojciec	Fryderyk I Hohenzollern
Matka	Zofia Charlotta Hanowerska
Żona	Zofia Dorota Hanowerska
	Multimedia w Wikimedia Commons

Fryderyk Wilhelm I (ur. 14 sierpnia 1688 w Berlinie, zm. 31 maja 1740 w Poczdamie) – od 1713 roku król w Prusach^[1] i elektor Brandenburgii, twórca militarnej potęgi Prus.

Następca tronu

Fryderyk Wilhelm był jedynym synem Fryderyka I Hohenzollerna (1657–1713) i Zofii Charlotty Hanowerskiej (1668–1705). Wychowywał się na kulturalnym i pełnym przepychu dworze swego ojca, który 18 stycznia 1701 w Królewcu koronował się na „króla w Prusach” (in Prussia) przyjmując imię Fryderyka I.

Matka kronprinza przejawiała fascynację francuskim oświeceniem, prowadziła korespondencję z tamtejszymi filozofami, m.in. z Wolterem. Dlatego przekonała swojego męża o wychowaniu ich syna w duchu tej epoki i tych prądów umysłowych. Skutkiem tego pierwszą wychowawczynią księcia została pani de Montbail – hugenotka osiadła w Berlinie po uchyleniu edyktu nantejskiego przez króla Francji Ludwika XIV. Przez to wychowanie na początku swojego życia Fryderyk Wilhelm mówił lepiej po francusku, niż po niemiecku^[2].

Od młodości pogardzał światowym blichtrem i odrzucał wszechstronną edukację^[3]. Interesowały go rzeczy praktyczne i konkretne. Na wszystko patrzył przez pryzmat kosztów i efektów^[4]. W życiu prywatnym był człowiekiem brutalnym, despotycznym i dewotem, co we wstrząsający sposób opisała w swoim pamiętniku jego córka Wilhelmina. Ze szczególnym sadyzmem odnosił się do swojego syna i następcy tronu, u którego „wykształcił” przez to psychotyczne cechy osobowości.

Król

Polityka wewnętrzna

Fryderyk Wilhelm I od początku panowania postawił na wszechstronną ingerencję państwa w życie społeczne i gospodarcze swoich poddanych. Za pomocą swoich urzędników kontrolował rynek pracy, ceny towarów i usług, kierunki handlu czy politykę celną^[5]. Jego państwo wspomagało rozwój gospodarczej infrastruktury oraz wzmacniało aktywność administracji. Nowe zadania otrzymały policja porządkowa i urbanistyczna. Narodziła się publiczna służba zdrowia. Jednak najwięcej uwagi nowy król poświęcał armii. Wraz z księciem Leopoldem z Anhaltu-Dessau stworzył osławiony „pruski dryl”, żelazną dyscyplinę, czyli te cechy, które przeszły do historii pod nazwą pruskiego militaryzmu^[5].

Zasadnicze zmiany w armii objęły całe spektrum spraw. Nastąpiło przejście od armii siedemnastowiecznej opartej głównie na formacjach zaciężnych do nowoczesnej armii doskonale wyszkolonej i poddanej surowej dyscyplinie. Fryderyk Wilhelm zmienił zasady rekrutacji. Każdy pułk jazdy i regiment piechoty otrzymały w kraju swój okręg. To z niego prowadziły rekrutacje. Stworzył nowy, zawodowy korpus oficerów i korpus podoficerów. Wprowadził nowy program szkolenia, uzbrojenia i umundurowania żołnierzy^[6].

Fryderyk Wilhelm I umocnił i definitywnie rozwinął absolutyzm w Prusach. Dokończył dzieła likwidowania wszelkiej politycznej roli stanów, które rozpoczął jego poprzednik Wielki Elektor^[7]. Zmienił pozycję junkrów. Opierając się na wiernej sobie kaście urzędników pozbawił szlachtę monopolu na rządzenie krajem^[8]. W celu uformowania nowego państwa pruskiego dwie centralne instytucje administracyjne państwa: Generalny Komisariat Wojny i Generalną Dyrekcję Finansów połączył w jeden centralny kolegialny organ: w Generalne Dyrektorium. W ten sposób całość spraw administracji i finansów znalazła się w jednych rękach. Była to zasadnicza reforma ustrojowa doby jego rządów. Fryderyk Wilhelm nadzorował całość na drodze pisemnych decyzji gabinetowych^[9].

Fryderyk Wilhelm I był merkantylistą. Prowadził jasną i spójną politykę finansową. Popierając rozwój handlu i rzemiosła, powstawanie pierwszych manufaktur, politykę rozwoju rolnictwa i kolonizacji kraju był także konsekwentnym egzekutorem nowej polityki podatkowej^[9]. Prowadzona polityka finansowa miała racjonalny charakter. Była twardym fiskalizmem, ale nie chaotyczną grabieżą. Dla realizowania swej polityki król szkolił nowe kadry urzędnicze. Postawił na kameralistykę, która stanowiła zespół umiejętności służących w rządzeniu państwem od ogólnej nauki o administracji poprzez wiedzę ekonomiczną i statystyczną do najważniejszej w praktyce nauki o finansach^[10].

W sprawach wyznania król w ramach panującego luteranizmu jako religii państwowej dążył do zasady tolerancji wobec różnych wyznań. Fryderyk Wilhelm dzięki żarliwości religijnej, jaką przejawiał, stał się wielkim protektorem odnowy religijnej luteranizmu, jakim był krzewiący się w Prusach (Halle) od końca XVII wieku pietyzm^[11]. Z uznaniem przyjmował wszechstronną i wielodziedzinową działalność pietyzmu.

Polityka zagraniczna

Fryderyk Wilhelm nie prowadził polityki ekspansjonistycznej (właściwie jedyną wojną, jaką prowadził, była wojna ze Szwecją, będąca epizodem wojny północnej, w wyniku której przyłączył Pomorze Szczecińskie). Postępował ostrożnie. Bez zastrzeżeń uznawał nadrzędność pozycji cesarza, a tym samym Rzeszy Niemieckiej. Podjął długoletnią współpracę z Austrią oraz okresową współpracę z Anglią. Za jego panowania w 1732 roku podpisany został traktat Loewenwolda (po przystąpieniu doń Prus zwany traktatem trzech czarnych orłów), mający na celu utrzymanie beznadziejnej sytuacji wewnętrznej i gospodarczej Polski. Był przeciwnikiem wprowadzenia przez pozostałych sygnatariuszy traktatu na tron Rzeczypospolitej Augusta III.

Małżeństwo i rodzina

Ożenił się z Zofia Dorotą Hanowerską i był ojcem 14 dzieci w tym m.in.:

Fryderyki Wilheminy (1709–1758) – żony Fryderyka Hohenzollerna, margrabiego Brandenburgii-Bayreuth;
Fryderyka II (1712–1786) – króla Prus;
Fryderyki Luizy (1714–1784) – żony Karola Hohenzollerna, margrabiego Brandenburgii-Ansbach;
Filipy Charlotty (1716–1801) – żony Karola Welfa, księcia Brunszwiku-Wolfenbüttel;
Zofii Doroty (1719–1765) – żony Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna, margrabiego Brandenburgii-Schwedt;
Ludwiki Ulryki (1720–1782) – żony Adolf Fryderyk Holstein-Gottorp, króla Szwecji;
Augusta Wilhelma (1722–1758) – ojca króla Prus Fryderyka Wilhelma II;
Anny Amalii (1723–1787)
Henryka Ludwika (1726–1802)
Augusta Ferdynanda (1730–1813)

Zasłynął jako ojciec-tyran. Najokrutniej traktował najstarszego syna, którego chciał wychować na „silnego mężczyznę”. Nie rozumiał i nie pochwalał zainteresowań muzycznych i intelektualnych Fryderyka (np. zabronił mu nauki łaciny). Młody królewicz był tak zastraszony, że postanowił uciec z kraju wraz z towarzyszem, ale po schwytaniu został wtrącony do więzienia w twierdzy w Kostrzynie nad Odrą. Król zażądał dla niego wyroku śmierci (do czego sąd się nie przychylił) i zmusił do obecności przy ścięciu przyjaciela.

Genealogia


Prapradziadkowie	elektor Brandenburgii Jan Zygmunt Hohenzollern (1572-1619) ∞1594 Anna Hohenzollern (1576-1625)	elektor Palatynatu Fryderyk IV Wittelsbach (1574-1610) ∞1593 Luiza Julianna Orańska (1576-1644)	Wilhelm I Orański (1533-1584) ∞1583 Louise de Coligny (1555-1620)	Jan Albert I Solms-Braunfels (1563–1623) ∞ Agnes Sayn-Wittgenstein (1569–1617)	Wilhelm z Brunszwiku-Lüneburg (1535-1592) ∞1561 Dorota Oldenburg (1546 – 1617)	landgraf Hesji-Darmstadt Ludwik V (1577-1626) ∞1598 Magdalena Hohenzollern (1582-1616)	elektor Palatynatu Fryderyk IV Wittelsbach (1574-1610) ∞1593 Luiza Julianna Orańska (1576-1644)	król Anglii Jakub I Stuart (1566-1625) 1589 Anna Oldenburg (1574-1619)
Pradziadkowie	elektor Brandenburgii Jerzy Wilhelm Hohenzollern (1595-1640) ∞1616 Elżbieta Charlotta Wittelsbach (1597-1660)		Fryderyk Henryk Orański (1584-1647) ∞1625 Amalia Solms-Braunfels (1602–1675)		Jerzy z Brunszwiku-Calenberg (1582-1641) ∞1617 Anna Eleonora Hessen-Darmstadt (1601–1649)		elektor Palatynatu Fryderyk V Wittelsbach (1596-1632) ∞1613 Elżbieta Stuart (1596-1662)
Dziadkowie	elektor Brandenburgii Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern (1620-1688) ∞1646 Luiza Henriette Nassau (1627-1667)				elektor Hanoweru Ernest August Hanowerski (1629-1698) ∞1658 Zofia Dorota Wittelsbach (1630-1714)
Rodzice	Król w Prusach Fryderyk I Hohenzollern (1657-1713) ∞1684 Zofia Charlotta Hanowerska (1668-1705)
Fryderyk Wilhelm I Hohenzollern (1688-1740), Król w Prusach

Przypisy

↑ Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.
↑ Kucharczyk 2016 ↓, s. 95–96.
↑ Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006, s. 12.
↑ Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 12.
↑ ^a ^b Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 43.
↑ Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 44.
↑ Barbara Szymczak, Fryderyk Wilhelm, Wrocław 2006, s. 119.
↑ Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006, s. 45.
↑ ^a ^b Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 46.
↑ Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 47.
↑ Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 48.

Bibliografia

Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
Stanisław Salmonowicz, Prusy: dzieje państwa i społeczeństwa, Warszawa 1987.
Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006.
Barbara Szymczak, Fryderyk Wilhelm, Wrocław 2006.
Grzegorz Kucharczyk: Hohenzollernowie. Poznań: Poznańskie, 2016. ISBN 978-83-7976-482-2.

Linki zewnętrzne

Fryderyk Wilhelm I Pruski – dokumenty w bibliotece Polona

[1] Tytuł nieuznawany przez Rzeczpospolitą.

[2] Kucharczyk 2016 ↓, s. 95–96.

[3] Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006, s. 12.

[4] Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 12.

[Stanisław_Salmonowicz_2006-5] Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 43.

[6] Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 44.

[7] Barbara Szymczak, Fryderyk Wilhelm, Wrocław 2006, s. 119.

[8] Stanisław Salmonowicz, Fryderyk Wielki, Wrocław 2006, s. 45.

[ReferenceA-9] Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 46.

[10] Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 47.

[11] Stanisław Salmonowicz, op. cit., Wrocław 2006, s. 48.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Księstwo Pruskie	Albrecht (1525–1568) Albrecht Fryderyk (1568–1618) regenci: Jerzy Fryderyk von Ansbach (1568–1603) Joachim Fryderyk (1603–1608) Jan Zygmunt (1608–1618) Jan Zygmunt (1618–1620) Jerzy Wilhelm (1620–1640) Fryderyk Wilhelm (1640–1688) Fryderyk III (1688–1701, następnie król)
Królestwo Prus	Fryderyk I (1701–1713) Fryderyk Wilhelm I (1713–1740) Fryderyk II Wielki (1740–1786) Fryderyk Wilhelm II (1786–1797) Fryderyk Wilhelm III (1797–1840) Fryderyk Wilhelm IV (1840–1861) Wilhelm I (1861–1871)
Królestwo Prus (w ramach II Rzeszy)	Wilhelm I (1871–1888) Fryderyk III (1888) Wilhelm II (1888–1918)