Перайсці да зместу

Фрыдрых Вільгельм I

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
У Вікіпедыі ёсць артыкулы пра іншых людзей з імем Фрыдрых Вільгельм.
Фрыдрых Вільгельм I
Friedrich Wilhelm I.
Антуан Пэн. Партрэт Фрыдрыха Вільгельма I. 1733
Антуан Пэн. Партрэт Фрыдрыха Вільгельма I. 1733
2-і кароль Прусіі
25 лютага 1713 — 31 мая 1740
Папярэднік Фрыдрых I Гогенцолерн
Пераемнік Фрыдрых II Вялікі
Нараджэнне 14 жніўня 1688(1688-08-14)[1][2][…]
Смерць 31 мая 1740(1740-05-31)[5][6][…] (51 год)
Месца пахавання
Род Гогенцолерны
Бацька Фрыдрых I Гогенцолерн
Маці Сафія Шарлота Гановерская
Жонка Сафія Даратэя Гановерская[9]
Дзеці Frederick Louis, Crown Prince of Prussia[d], Луіза Ульрыка Пруская, Аўгуст Вільгельм Прускі[d], Амалія Пруская[d], Генрых Прускі[d], Аўгуст Фердынанд Прускі, Вільгельміна Пруская[d], Фрыдрых II Вялікі[10], Фрыдэрыка Луіза Пруская[d], Філіпіна Шарлота Пруская[d], Сафія Даратэя Марыя Пруская[d], Friedrich Wilhelm Prinz von Preußen[d][11], Charlotte Albertine Prinzessin von Preußen[d][11] і Ludwig Karl Wilhelm Prinz von Preußen[d][11]
Веравызнанне кальвінізм
Аўтограф Выява аўтографа
Манаграма Манаграма
Узнагароды
ордэн Чорнага арла
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы
Курфюрст Фрыдрых III, бацька Фрыдрыха Вільгельма I
Сафія Шарлота Гановерская, маці Фрыдрыха Вільгельма I

Фры́дрых Вільге́льм I (ням.: Friedrich Wilhelm I.; 14 жніўня 1688, Берлін — 31 мая 1740, Патсдам) — кароль Прусіі, курфюрст Брандэнбурга з 1713 года, з дынастыі Гогенцолернаў. Вядомы як «кароль-салдат» (ням.: Soldatenkönig). Бацька Фрыдрыха Вялікага.

Дзяцінства

[правіць | правіць зыходнік]

Фрыдрых Вільгельм нарадзіўся 14 жніўня 1688 года ў сям’і курфюрста Фрыдрыха III, пазней караля Прусіі, які прыняў тытул Фрыдрыха I, і яго жонкі Сафіі Шарлоты Гановерскай. Гэта быў іх трэці сын (двое старэйшых братоў Фрыдрыха Вільгельма памерлі ў маленстве).

Дзіця расло здаровым, жыццярадасным, але шумным і надзвычай актыўным. Рудавалосы, як і большасць Гогенцолернаў, кронпрынц быў невялікі ростам, шыракаплечы і камлюкаваты. Моцны ад прыроды, ён дамінаваў у дзіцячых гульнях над сваімі шматлікімі кузенамі. Так, вядомы факт, што будучы кароль Прусіі ў дзяцінстве выяўляў агрэсію ў адносінах да свайго стрыечнага брата Георгу Аўгусту, будучаму каралю Англіі — Георгу II, і гэта дзіцячая варожасць, часткова, стала прычынай напружаных англа-прускіх адносін у 1710—1740 гадах.

Фрыдрых Вільгельм быў далікатна каханы сваёй маці, якая паблажліва адносілася да любых праяў сыноўскага свавольства. З бацькам-курфюрстам стаўлення былі значна больш нацягнутыя. Вытанчаны эстэт, Фрыдрых III, марыў выгадаваць шырока ўтворанага, адчувальнага і галантнага спадчынніка. Аднак прынц цікавіўся самымі «нізкімі» прадметамі: працай муляроў і цясляроў, кармамі для коней, садаводствам і агародніцтвам. Спецыяльна для маленькага прынца быў разбіты гарод, дзе дзіця з каханнем выгадоўваў гародніну для каралеўскай кухні.

Да французскай мовы, абавязковай у асяроддзі еўрапейскай арыстакратыі XVIII стагоддзя, Фрыдрых Вільгельм адчуваў агіду. Гуманітарныя веды таксама былі яму нецікавыя. Хлопчык праяўляў здольнасці да матэматыкі, да малявання, цікавіўся гісторыяй, валодаў нядрэнным музыкальным слыхам, аднак, у сілу свайго ўпартага і агрэсіўнага характару, не змог атрымаць належнай адукацыі нават у гэтых абласцях.

Фрыдрых Вільгельм з дзяцінства быў апантана рэлігійным чалавекам і пранёс пачуццё любові да Бога праз усё сваё жыццё.

У самым раннім узросце прынц зацікавіўся арміяй. Праяўляючы схільнасць да высвятлення дэталяў любой з’явы, Фрыдрых Вільгельм унікаў у быт і норавы казармы, у крой формы, у апавяданні салдат пра былыя бітвы. Свецкія манеры, якім безвынікова спрабавалі навучыць яго і бацькі і выхавальнік — граф Аляксандр фон Дона, прынц не ўспрымаў, таму што лічыў іх бескарыснымі.

У 1701 годзе бацька Фрыдрыха Вільгельма, курфюрст Фрыдрых III, усклаў на сябе каралеўскую карону і каранаваўся ў Кёнігсбергу ў якасці караля Прусіі Фрыдрыха I. Такім чынам, трынаццацігадовы кронпрынц атрымаў новы тытул.

Юнацкасць

[правіць | правіць зыходнік]

1 лютага 1705 года сканала маці кронпрынца — трыццацішасцігадовая каралева Сафія Шарлота. Фрыдрых Вільгельм цяжка перажыў гэту страту. І без таго складаныя адносіны з бацькам у гэты перыяд пагоршыліся яшчэ больш.

Улетку 1706 года Фрыдрых I сасватаў свайму сыну прынцэсу Сафію Даратэю Гановерскую. Гэты шлюб быў хітрай палітычнай афёрай, паколькі ўжо высвятлілася, што Георг Гановерскі, бацька прынцэсы, можа стаць каралём Англіі. Прынцэса Сафія была прыгожая сабой — высокая, станістая, схільная да поўнасці, яна спадабалася прынцу сваёй «грунтоўнасцю», хоць нельга сказаць, што спадчыннік прускага прастола адчуваў да сваёй нявесты палкія пачуцці. У чэрвені 1706 годзе ў Гановеры адбыліся заручыны.

Пасля вяселля прынц з’ехаў у Нідэрланды, дзе ішла Вайна за іспанскую спадчыну, і ваяваў у войску герцага Мальбара.

Пасля вяртання ў Берлін Фрыдрых Вільгельм стаў аддаваць увагу пытанням дзяржаўнага кіравання: ён штодня прысутнічаў на пасяджэннях Дзяржаўнага савета. Упадабаным заняткам яго ў гэты перыяд стала паляванне, для чаго быў нанова абсталяваны невялікі паляўнічы замак Вустэргаўзен.

У 1709 годзе прынц ізноў адпраўляецца ў размяшчэнне войскаў герцага Мальбара і прысутнічае пры знакамітай бітве пад Мальплаке. У гэтым жа годзе жонка Фрыдрыха Вільгельма нарадзіла дачка Вільгельміну (будучую маркграфіню Байрэйцкую). Немаўляткі, народжаныя ў 1707 і 1708 гадах, памерлі, ледзь нарадзіўшыся. Смерць абодвух хлопчыкаў Фрыдрых Вільгельм перажываў вельмі востра, яго марай была шматдзетная сям’я са шматлікімі сынамі. Да сваёй жонкі прынц адносіўся з павагай, аднак, лічыў, што яе функцыя складаецца толькі ў дзіцянараджэнні. І каралева, трэба сказаць, спраўна выконвала сваё прызначэнне, нарадзіўшы 14 дзяцей: шэсць хлопчыкаў і восем дзяўчынак.

Менавіта ў гэты перыяд пачалося доўгае і адданае сяброўства Фрыдрыха Вільгельма з князем Леапольдам Анхальт-Дэсаўскім. Маладых людзей радніла любоў да вайны, пагарда да свецкіх манер і гуманітарных ведаў. Нават свайго сына князь Леапольд вырашыў не вучыць ніякім навукам, мяркуючы, што яны зусім не патрэбныя сапраўднаму воіну.

24 студзеня 1712 года ў Фрыдрыха Вільгельма нарадзіўся доўгачаканы сын-спадчыннік, які быў хрышчоны імем Карл Фрыдрых (будучы Фрыдрых Вялікі).

Дзеці Фрыдрыха Вільгельма I — Фрыдрых і Вільгельміна

У тым жа 1712 годзе будучы кароль Прусіі пазнаёміўся з Пятром I. Валявы і жорсткі рускі цар вырабіў каласальнае ўражанне на Фрыдрыха Вільгельма. Пазней абодва манархі сталі не толькі саюзнікамі, але і сябрамі.

Кароль Прусіі

[правіць | правіць зыходнік]

Першыя рэформы

[правіць | правіць зыходнік]
Каралева Прусіі Сафія Даратэя Гановерская

25 лютага 1713 года сканаў прускі кароль Фрыдрых I. У першы ж дзень кіравання новы кароль Фрыдрых Вільгельм I скасаваў большую частку прыдворных пасад, а расходы на ўтрыманне двара паменшыў у чатыры разы. 5 сакавіка 1713 года малады кароль прызначыў камісію для праверкі берлінскага фінансавага кіравання. Рэвізія плаўна перацякла ў паказальны крымінальны працэс.

У тым жа 1713 годзе Фрыдрых Вільгельм I перабудаваў уладныя структуры вялікіх гарадоў: Берліна, Кёнігсберга і Штэтына. Гарады атрымлівалі прызначаных каралём штат-прэзідэнтаў, якія адначасова рабіліся старшынямі ваенных і зямельных палат у гэтай правінцыі (так, штат-прэзідэнт Кёнігсберга станавіўся старшынёй ваеннай і зямельнай палат Усходняй Прусіі). Штат-прэзідэнты станавіліся таксама галоўнымі зборшчыкамі падатакаў і адказнымі за паступленне іх у казну.

21 чэрвеня 1713 гады былі апублікаваны каралеўскія «Папраўкі і ўдакладненні наконт юстыцыі», якія сталі асновай для Усеагульнага збору законаў Прусіі. У гэтым кадыфікаваным нарматыўна-прававым акце абвяшчалася роўнасць усіх саслоўяў перад законам.

На доўгія 27 гадоў ключавымі словамі ў кіраванні Прусіяй сталі «кантроль» і «эканомія». Менавіта Фрыдрых Вільгельм I увёў у абарот тэрмін «прускія дабрадзейнасці», а таксама стаў прычынай з’яўлення французскага выраза «дзеля Прускага караля» (фр.: pour le Roi de Prusse), які азначае «задарма»[12].

Узаемаадносіны са спадчыннікам

[правіць | правіць зыходнік]

Быўшы дэспатам у сваёй маленькай дзяржаве, кароль быў такім жа дэспатам і ў сям’і: дзеці яго баяліся. Ужо быўшы пажылым чалавекам, Фрыдрых II распавядаў такія гісторыі пра сваё дзяцінства: кароль Фрыдрых Вільгельм урываецца ў пакой, дзе ён з настаўнікам заняты лацінскім урокам, і пачынае збіваць настаўніка, затым выцягвае дзіця з-пад стала, дзе тое схавалася, дрыжучы ад страху, і прымаецца за яго. Уся іх віна складаецца ў вывучэнні латыні: кароль забараніў выкладанне латыні спадчынніку, лічачы гэта бескарысным марнаваннем часу.

Не ў сілах супрацьстаяць бацьку-дэспату, Фрыдрых вырашае ў 1730 годзе бегчы з Прусіі, сам толкам не ведаючы, куды. Уцёкі былі па-дылетанцку задуманы, яшчэ больш па-дылетанцку выкананы і выкрыты раней, чым Фрыдрых паспеў зрабіць дзясятак крокаў ад хлява, дзе тайна перапрануўся ў прыгатаваные для ўцёкаў адзенне. Гнеў бацькі, які сур’езна падазраваў, што за спробай уцёкаў з бацькоўскага дому крыецца змова замежных дзяржаў, быў страшаны. Былі арыштаваны ўсё, хто падазраваўся ў садзейнічанні ўцёкам. Горш усяго прыйшлося юнацкаму сябру прынца Гансу Герману фон Катэ і 16-гадовай патсдамскай дзяўчыне Дорыс Рытэр, да якой юны прынц у той час даволі нявінна заляцаўся. Першы быў прысуджаны да смерці, другую даволі зневажальным чынам агледзелі на прадмет некранутасці, затым у ганебным адзенні правялі па горадзе, дзе перад ратушай, перад бацькоўскім домам, а потым і на кожным вуглу секлі, пасля чаго яна была «навечна» заключана ў працоўны дом. Адтуль яна неўзабаве выйшла, але, паводле апавяданняў, таўро перажытага засталося ў яе на ўсё жыццё. Пакаранне смерцю Германа фон Катэ, якога прысудзілі да абезгалоўвання, адбылося пад вокнамі камеры прынца, зняволенага ў Кюстрынскай крэпасці. Труп знарок доўга не прыбіралі: прынц павінен быў засвоіць дадзены ўрок.

І ён яго засвоіў. Жадаючы выйсці з няволі, ён змяняе тактыку, больш не спрабуе спрачацца з бацькам, піша яму ліслівыя лісты, робіць без пярэчанняў усё, што той патрабуе. Біёграфы Фрыдрыха лічаць час зняволення ў Кюстрыне школай крывадушнасці, умення хаваць свае сапраўдныя думкі і жаданні, якім Фрыдрых у сталым узросце валодаў у дасканаласці. Нягледзячы на ўсе спробы падлашчыцца, кароль доўгі час не давярае спадчынніку, будуе планы змены парадку ўспадкоўвання і толькі пад канец жыцця ён знаходзіць са спадчыннікам не тое каб агульную мову, але, прынамсі, некаторае паразуменне. Парадаксальным чынам Фрыдрых, усё юнацтва якога прайшла пад знакам супрацьстаяння бацьку-дэспату, пасля прыходу ўлады, праводзіць палітыку свайго бацькі, працягнуўшы распачатую тым справу.

Нашчадкі

[правіць | правіць зыходнік]
Сыны Фрыдрыха Вільгельма I. Партрэт пэндзля Карла Франчэска Рускі. 1737

У шлюбе з Сафіяй Даратэй Гановерскай (1687—1757) нарадзіліся чатырнаццаць дзяцей, з якіх выжылі дзесяць:

Хвароба Фрыдрыха Вільгельма I

[правіць | правіць зыходнік]
Статуя Фрыдрыха Вільгельма I у нішы ў паўднёвага фасада замка Кёнігсберг, 1730, страчана ў 1945

Фрыдрых Вільгельм I пакутаваў ад спадчыннага захворвання, які выяўляецца ў парушэннях абмену рэчываў, — парфірыі, якая тады яшчэ не была вывучана. Хвароба ўплывала на караля не толькі фізічна, але і псіхічна. На божай пасцелі Фрыдрых Вільгельм I прызнаў: «Я злы чалавек. Я вельмі запальчывы. Агонь разгараецца ў мне ў адно імгненне. Раней, чым я гэта адчую. Але мне адразу становіцца шкада». Хвароба адбілася і на тым вобразе, які ён пакінуў у гісторыі. Мерынг называў яго «азіяцкім дэспатам», Вальтэр — «вандалам», Маколей — «псіхічнахворым», сам ён называў сябе «старым чалавечым катам».

Рэшткі Фрыдрыха Вільгельма I з 1991 гады ў маўзалеі імператара Фрыдрыха каля царквы Фрыдэнскірхэ ў Сан-Сусі. Першапачаткова Фрыдрых Вільгельм I, а затым і яго сын Фрыдрых II, былі пахаваны ў Патсдаме ў мясцовай гарнізоннай царкве, а незадоўга да заканчэння Другой сусветнай вайны ў 1945 годзе вывезены і знаходзіліся да 1953 года ў царкве Св. Лізаветы ў гесэнскім Марбургу, а да 1991 года — у замку Гогенцолерн недалёка ад Хехінгена ў Бадэн-Вюртэмбергу.

Зноскі

  1. ↑ Frederik Willem I van Pruisen // RKDartists
  2. ↑ Frederic Guillem I de Prússia // Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  3. ↑ https://www.jewishencyclopedia.com/articles/3083-berlin
  4. ↑ https://www.jewishencyclopedia.com/articles/7359-hayyim
  5. ↑ Frederik Willem I van Pruisen // RKDartists Праверана 9 кастрычніка 2017.
  6. ↑ Frederick William I // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
  7. ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #118535978 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
  8. ↑ https://www.preussen.de/de/geschichte/1713_friedrich_wilhelm_i..html
  9. ↑ (unspecified title) Праверана 7 жніўня 2020.
  10. ↑ https://www.irishtimes.com/news/world/europe/the-man-who-would-be-kaiser-1.1884029 Праверана 26 сакавіка 2015.
  11. ↑ а б в Lundy D. R. The Peerage
  12. ↑ Pour le Roi de Prusse. NYT, 1 снежня 1889 года

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Фрыдрых_Вільгельм_I&oldid=4601459"