Ƶ

Ƶ ƶ

Na dachu samochodu wariant graficzny litery Ż w formie litery Ƶ

Stylizowane Ƶ w logo PZƵ

Ƶƶ – litera alfabetu łacińskiego powstała poprzez dodanie poziomej kreski w środku litery Z lub z.

Przez krótki okres używano jej w alfabecie tatarskim w pierwszej połowie XX wieku. Główne zastosowanie znalazła jedynie w piśmie odręcznym. Obecnie używana w łacińskiej pisowni języka czeczeńskiego, gdzie oznacza głoskę [ʒ]. W dialekcie austriackim języka niemieckiego oznacza w niektórych przypadkach (n.p. Zoo) Z.

Niemcy i Czesi używają często w piśmie odręcznym znaku Ƶ jako litery Z, co pozwala odróżnić literę od cyfry 2. Ponadto, we Włoszech pisze się literę ƶ w wyrazach, gdzie wymawiana jest jako dz (dla odróżnienia od zwykłego z wymawianego jako c). W oficjalnej włoskiej typografii rozróżnienie to nie jest stosowane.

W krojach kaligraficznych stosowanych np. w matematyce spotyka się poziomą kreskę w literze Z (np. ${\mathcal {Z}}$).

W pisowni polskiej znak Ƶ funkcjonuje jako stylizowany wariant znaku Ż, zwłaszcza w piśmie odręcznym. Jest też stosowany niekiedy w elektronicznym wyświetlaniu zapisów, np. w tablicy z wynikami „Familiady”, stosowanej od 1994.

W logotypie piwa Żywiec jest stosowana litera Ƶ̇ będąca połączeniem obu form Ż i Ƶ.

Konwencja ta jest stosowana co najmniej od XIX wieku. Konstanty Wolski pisał:

Zdarzyło mi się nieraz słyszeć w rozmowie potocznéj, że przekreślenie Z, we środku zastępuje miejsce kropki nad niém;

Pamiętnik Warszawski. 1809, T. 1, styczeń, s. 70, https://ebuw.uw.edu.pl/publication/100787

{{Cytat}} Gołe linki: "źródło". Pomimo tego Komisja Ortograficzno-Onomastyczna Rady Języka Polskiego przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk na pytanie pewnego urzędu, czy Ƶ mogło oznaczać Z lub Ż, odpowiedziała wymijająco

Litera „Z” napisana z poziomą kreseczką nie była zatwierdzonym odpowiednikiem litery „Ż” w tekstach drukowanych, urzędowo przyjętym na terenie całej Polski, lecz nie da się wykluczyć, że w czyimś piśmie ręcznym ta kreseczka nie oznaczała tyle, co dziś oznacza kropka nad literą „Z”.

Istnieje pogląd, że Ƶ może oznaczać również Ź:

Przekreślenie linią poziomą pośrodku litery Z stosuje się jako ozdobę; rzadziej przekreślenie to równa się brzmieniu litery Ż lub Ź.

Jan Wojeński: Technika liternictwa. Wyd. 9. uzupełnione. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, 1990, s. 34. ISBN 83-208-0195-8.

Nie są jednak znane przykłady użycia Ƶ jako Ź.

Kreska przekreślająca literę nie zawsze jest prosta, por. winietę tytułową pierwszych numerów Życia Warszawy.

W standardzie Unicode ten znak jest dostępny odpowiednio na pozycjach:

• wielka litera Ƶ — U+01B5,
• mała litera ƶ — U+01B6.

Analogicznie można użyć zapisu w układzie dziesiątkowym przy odwołaniach znakowych stosowanych np. w HTML:

• wielka litera Ƶ — Ƶ oraz
• mała litera ƶ — ƶ.

Dwuznak Dƶ

Dƶ dƶ

Litera Ƶ może również pojawić się w alternatywnej formie zapisu Dż w postaci dwuznaku Dƶ. Ten następujący zapis budzi jednak kontrowersje i nie jest on zalecany.