Vida

Fotografia d'una cellula, basa de la vida terrèstra.

La vida (var. via, vita) es lo caractèr pròpri ais entitats aguent d'estructuras complèxas (cellulas, organs, teissuts...) capablas de resistir a divèrsei causas de cambiament, de renovelar la matèria que la constituís gràcias a de procès d'assimilacion, de créisser e de se reprodurre. A l'ora d'ara, la vida es unicament coneguda sus la planeta Tèrra onte l'ensemble deis organismes vivents forman la biosfèra.

La biologia es la disciplina scientifica qu'estúdia lo foncionament deis èssers vivents.

Apròchi scientific

Lei caracteristicas de la vida

Leis activitats caracteristicas

En biologia, una entitat quina que siegue es tradicionalament considerada coma viventa se presenta lei cinc signes seguents au mens un còp durant son existéncia :

• una fasa de desvolopament (ò de creissença) que permet a l'entitat de grandir ò de madurar avans d'èsser capabla de se reprodurre.
• la preséncia d'un metabolisme, es a dire un ensemble de mecanismes de consumacion, de transformacion e d'estocatge d'energia ò de massa
• un sistèma de mobilitat intèrne (circulacion) ò extèrne (locomocion).
• un mecanisme de reproduccion que permet de crear, d'un biais autonòm,
• l'observacion d'una respònsa a d'estimulús que permet a l'entitat de detectar certanei proprietats de son environament e a agir per s'i adaptar.

Aquelei critèris son de còps contestats car pòdon pas prendre en còmpte divèrsei cas particulars. Per exemple, permèton pas de classar dins lo vivent un ibrid esteril eissit dau crosament entre doas espècias. Pasmens, en despiech d'aquelei problemas, i a ges de consensus scientific per integrar lei precisions necessàrias ai cinc signes principaus.

• 
  Fotografia de poletons, un exemple de joves en fasa de desvolopament.
• 
  Basa dau metabolisme dei vegetaus, la fuelha permet d'assegurar lei reaccions de fotosintèsi.
• 
  Fotografia de raiç, un exemple d'organ permetent d'assegurar la circulacion intèrna au sen d'un organisme.
• 
  Fotografia de fruchs, un exemple d'element destinat a assegurar la reproduccion d'un vegetau.
• 
  Fotografia de la captura d'una mosca après l'entraïnament de la leca d'una planta carnivòra.

Leis estructuras e la quimia dau vivent

Article detalhat: Cellula (biologia).

L'estructura de basa de la vida es la cellula. D'efiech, cada entitat viventa coneguda a l'ora d'ara es compausada d'au mens una cellula, es a dire un element organic delimitat per una membrana destinada a protegir lo metabolisme e, generalament, lo materiau genetic. Lei membranas cellularas son constituidas de moleculas complèxas, generalament d'idrats de carbòni, de lipids, d'acids aminats e d'acids nucleïcs. Pasmens, lo carbòni es la basa de totei lei compausants principaus dei membranas. Per aquela rason, la vida terrèstra es de còps dicha « carbocentrica ». En teoria, d'autreis elements quimics podrián servir de basa a de formas de vida diferentas, especialament lo silici qu'a de proprietats quimicas similaras a aquelei dau carbòni.

Au sen de la vida terrèstra, se fau tanben nòtar de caracteristicas pròprias ai moleculas carbonadas quiralas. Per exemple, la màger part deis acids aminats presentas dins leis organismes vivents son de formas L. Lei formas D son fòrça raras e son observadas dins quauquei bactèris exotics. Un autre exemple d'aqueu fenomèn regarda leis osids que son quasi unicament de formas D.

Lo debanament de la vida

Totei lei cellulas viventas, quina que siegue sa complexitat, conoís de cicles alternats de creissença e de multiplicacion. En mai d'aquò, dins leis organismes pluricellulars, s'observa una diferenciacion dei cellulas que pòdon formar de teissuts organics fòrça especializats (muscle, cellulas immunitàrias... etc.). I existís tanben de cellulas sexualas, encargadas d'assegurar la reproduccion que permèton de realizar la transmission dau materiau genetic e de mesclar lei gèns d'individús diferents.

Leis organismes pus simples se reproduson gràcias a de mecanismes de divisions cellularas qu'an luòc quand lei condicions environamentalas son favorablas. Ansin, un bactèri unic pòu aisament entraïnar la formacion d'una gròssa colonia. En revènge, se lei condicions vènon desfavorabla, lei bactèris pòdon morir ò intrar dins un estat de dormància que permet de lei protegir. En leis organismes complèxs, coma lei vegetaus e leis animaus, la vida comença sota la forma d'un embrion, incapable de s'alimentar, que viu sus de resèrvas (granas, uòus...) ò qu'es norrit per l'individú-maire. La dependéncia pòu continuar après la naissença, especialament en leis aucèus e lei mamifèrs. Puei, après un periòde de creissença autonòma, l'individú vèn capable de se reprodurre. La vida de l'individú s'arrèsta amb sa mòrt que marca la disparicion dei cinc signes de vida dins l'organisme.

Lei formas pròchas dau vivent

En fòra deis organismes vivents, existís d'autreis estructuras organicas dins la natura. Pasmens, son pas consideradas coma viventas car tènon pas lei cinc signes caracteristics dau vivent. Lei pus coneguts son probablament lei virús que son d'entitats capablas de parasitar una cellula viventa. La cellula atacada es adaptada per lo virús per permetre l'utilizacion de son metabolisme afin de produrre d'entitats viralas novèlas. Lei virús presentan de similituds fòrtas amb lo vivent mai dispausan pas de capacitats reproductritz pròprias.

Lei prions son un autre tipe d'entitats organicas non viventas. Relativament famós en causa de son ròtle dins la malautiá de Creutzfeldt-Jakob, son de proteïnas aguent una conformacion anormala que modifica sei foncionalitats. Dins certanei cas, son capables de se replicar mai lei prions dispausan pas de materiau genetic ò de metabolisme. Lei viroïds son de particulas similaras ai virús mai son d'entitats pus simplas. Pasmens, pòdon aver d'efiechs similars. Enfin, es possible de mencionar lo cas dei transposons que de sequéncias d'ADN liuras que pòdon se desplaçar e se multiplicar d'un biais autonòm dins un genòma per un mecanisme dich transposicion.

La vida terrèstra

L'origina de la vida terrèstra

Segon lo consensus actuau de la comunautat scientifica, la formacion de moleculas prebioticas (acids aminats, nucleotids, fosfolipids... etc.) comencèt i a benlèu quatre miliards d'ans a partir de l'atmosfèra terrèstra primitiva (dioxid de carbòni, gas volcanics, diazòt, aiga, amoniac, metan... etc.). Pauc a pauc, aquelei compausats quimics venguèron pus complèxas. L'aparicion de l'autoreplicacion e l'isolament dau mitan exterior per la mesa en plaça d'una membrana foguèron probablament lei doas etapas decisivas. Dins lei mitans aqüatics, aquò menèt a l'aparicion dei premierei cellulas, relativament similaras ai cianobactèris actuaus, i a au mens 3,5 miliards d'ans.

A la fin dau Precambrian vèrs i a 541 milions d'ans, lei fossils mòstran l'existéncia d'una fauna e d'una flòra marina fòrça diversificada. En revènge, lei gas atmosferics, fòrça toxics, empachavan totjorn l'emergéncia de formas de vida sus lei continents. Aquela darriera apareguèt a la fin dau Silurian (443-419 Ma) gràcias a l'accion de vegetaus verds productors de dioxigèn. D'efiech, aquò permetèt de crear una atmosfèra respirabla e, dins lei regions superioras de l'atmosfèra, de crear lo jaç d'ozòn que permet de protegir la superficia còntra lei raionaments ultraviolets.

L'evolucion de la vida terrèstra

Article detalhat: Evolucion.

L'evolucion es un ensemble de mecanismes iniciats amb l'aparicion de la vida. Dins la màger part dei cas, lei procès de multiplicacion cellulara engendran la formacion de cellulas identicas a la cellula d'origina. Pasmens, de còps, de cambiaments pòdon aparéisser dins lo còdi genetic. Dichs mutacions, entraïnan generalament la mòrt de la cellula car son la causa de disfoncionaments grèus. Pasmens, dins certanei cas, pòdon congrear l'aparicion d'adaptacions novèlas au mitan. Lei mutacions son alora susceptiblas d'èsser transmesas a la descendéncia de la cellula. Segon la natura dei transformacions, la naissença d'una espècia novèla es possibla.

La classificacion dau vivent

Article detalhat: Classificacion scientifica.

Dempuei l'aparicion de la vida, leis organismes vivents an conegut, en causa dau ròtle tengut per lei mutacions e l'evolucion, una diversificacion fòrça importanta. Ansin, per comprendre l'organizacion, lo foncionament e l'evolucion dau vivent, leis espècias actualas e disparegudas son l'objècte d'una classificacion destinada a identificar lei liames qu'existisson entre elei. Segon lei critèris adoptats, existís plusors classificacions dau vivent. Lei classificacions tradicionalas son basadas sus lei caractèrs observables (fenotipe), metòde encara utilizat amb leis espècias estenchas. En revènge, per leis espècias actualas, l'estudi dau patrimòni genetic (filogenia) es desenant preferit.

Dempuei son aparicion, la classificacion scientifica dau vivent es l'objècte de debats importants. D'efiech, lei disciplinas principalas a la basa d'aqueu projècte, coma la biologia, la genetica ò la fisiologia, evolucionan a un ritme fòrça rapide. Lei descubèrtas e lei contestacions son donc nombrosas. Lo modèl pus acceptat definís sièis grops principaus que son dichs « rèines » :

• lei bacteriass son de procariòtas unicellulars.
• leis arqueobacterias son de procariòtas unicellulars sovent extremofils.
• lei protistas son d'eucariòtas unicellulars.
• lei bolets son d'eucariòtas multicellulars eterotròfs.
• lei vegetaus son d'eucariòtas multicellulars capables de realizar de reaccions de fotosintèsi.
• leis animaus son d'eucariòtas multicellulars eterotròfs capables d'ingerir d'aliments carbonats.

Pasmens, existís de modèls alternatius amb un nombre diferent de rèines.

• 
  Imatge obtengut amb un microscòpi electronic d'una bacteria (Helicobacter pylori).
• 
  Imatge obtengut amb un microscòpi electronic d'un grop d'arqueobacterias.
• 
  Fotografia d'un protozoari, un exemple de protista.
• 
  Fotografia d'un grop de bolets.
• 
  Fotografia d'un vegetau de tipe conifèr.
• 
  Fotografia d'un gòbi negre, un exemple d'animau.

La vida extraterrèstra

Article detalhat: Exobiologia.

Segon lei conoissenças actualas, la vida existís unicament sus la planeta nòstra. Divèrsei missions espacialas an cercat sensa succès de traças de vida sus d'autreis objèctes dau Sistèma Solar. Pasmens, l'existéncia d'aiga liquida, condicion necessària ai reaccions quimicas observadas dins lei teissuts vivents d'origina terrèstra, permet de considerar la possibilitat de mitans favorables a la vida dins certanei regions de Mart ò dei satellits pus importants de Jupitèr e de Saturne. De mai, la descubèrta regulara d'exoplanetas e l'immensitat de l'Univèrs laissa pensar que la vida terrèstra es pas unica.

Per sostenir aquela cèrca, foguèt creada una disciplina qu'estúdia lei formas possiblas d'una vida extraterrèstra. Dicha exobiologia, es situada au crosament entre l'astronomia e la biologia. Assaia de trobar lei condicions pus fondamentalas aguent permés l'emergéncia de la vida terrèstra e d'identificar de mecanismes pròches susceptibles de sostenir una biosfèra dins un environament fisicoquimic diferent.

La question dau sens de la vida

La question dau sens de la vida es un questionament ancian au sen dei comunautats umanas, benlèu aparegut durant la Preïstòria coma l'indica la mesa en plaça de rites funeraris durant lo Paleolitic. De facto, es una question polisemica que se declina dins mai d'un domeni :

• teleologic e religiós : onte va la vida ? Qu'es sa finalitat ?
• fisic : qu'es la vida ?
• semiologic : qu'es sa significacion ?
• axiologic : qu'es sa valor ?
• ontologic : d'onte vèn la vida ?
• fenomenologic : qu'es son esséncia ?

Lei respònsas religiosas

Article detalhat: Religion.

Cada religion a desvolopat una vision e una analisi dau sens de la vida. Pasmens, en causa de la diversitat dei crèires e dei divinitats, aquò a menat a una gròssa diversitat de respònsas. Per exemple, foguèron prepausats de sistèmas de reïncarnacion ò de transferiments de l'arma vèrs un mond reservats ai defuntats. Entre lei visions pus importants, se pòu citar aquela dei religions abraamicas coma lo judaïsme ò lo cristianisme. Segon ela, la vida es lo fruch de la creacion divina e divèrsei lèis foguèron edictadas per Dieu per l'organizar e preparar lo sauvament de l'arma etèrna dau fidèu.

Lei respònsas scientificas

Article detalhat: Sciéncia.

Dempuei l'aparicion de la termodinamica, la natura dau fenomèn vivent foguèt l'objècte d'un estudi de part de fisicians. D'efiech, en aparéncia, la vida es contrària au segond principi de la termodinamica que ditz que l'entropia d'un sistèma aumenta (ò demòra constanta). En particular, lo fisician austrian Erwin Schrödinger (1887-1961) publiquèt un obratge sus lo subjècte en 1944. Segon eu, un organisme es pas un sistèma isolat. Ansin, s'es capable de redurre son entropia intèrna, aumenta generalament l'entropia dau mitan exterior (produccion de curum...).

Lei scientifics s'interessan tanben a la capacitat de la vida de se propagar. D'efiech, segon leis observacions actualas, la vida coloniza totei lei mitans disponibles. Ansin, se pausa la question de saber s'es susceptibla de se difusar dins tot l'Univèrs. Òr, coma la vida sembla fòrça rara dins la galaxia, aquò es a l'origina d'una paradòxa dicha « paradòxa de Fermi ».

Lei respònsas filosoficas

Article detalhat: Filosofia.

La cèrca dau sens de la vida es un objectiu important de la màger part dei corrents filosofics e existís una gròssa diversitat de respònsas filosoficas a la question. Pasmens, au mens dos grops de definicions an un ròtle important dins l'istòria de la filosofia :

• leis idealistas considèran qu'existís una separacion mai ò mens clara entre la matèria e la vida. Foguèron sovent a l'origina de visions dualistas opausant lo vivent (l'espirituau) e l'inèrte (lo materiau) que menèron au desvolopament de la vision de la separacion de l'arma e dau còrs presenta dins plusors religions importantas (cristianisme, islam...).
• lei materialistas considèran que la vida es una manifestacion visibla de la matèria qu'aparéis d'un biais espontanèu dins certanei condicions. La pensada scientifica modèrna es eissida d'aquela pensada.

Annèxas

Liames intèrnes

• ADN.
• Biologia.
• Biosfèra.
• Carbòni.
• Cellula.
• Classificacion filogenetica.
• Classificacion scientifica.
• Ecologia.
• Espècia.
• Evolucion.
• Exobiologia.
• Filosofia.
• Genetica.
• Idealisme.
• Materialisme.
• Metabolisme.
• Mutacion.
• Mòrt.
• Organisme.
• Quimia organica.
• Religion.
• Reproduccion.
• Silici.
• Tèrra.