Tzar

Nicolau II, darrièr tzar de l'Empèri rus.

Lo tzar es lo sobeiran de Russia (de 1547 a 1917), de Bulgaria (de 917 a 1422) o de la Serbia (de 1346 a 1371). Lo tsarisme es una forma d'autocracia (mai tard d'absolutisme) especific al grand principat de Moscòu (vengut en seguida lo tzarat de Russia, puèi l'Empèri rus). Lo neotsarisme es la politica observada dempuèi la revolucion de 1917 per unes govèrns sovietics, que paréis al tsarisme segon la premsa o los oposants.

Originas del tèrme

Origina mai sovent admesa

En rus, lo tèrme « tzar » s'escriu царь; en bulgar, en macedonian e tenben sèrbe, s'escriu цар. « Tzar » ven, mejans lo grèc utilizat dins l'Empèri roman d'Orient, puèi de l'eslavon, del mot latin Cæsar, que donèt a çò nòstre Cesar, mas tanben en alemand Kaiser.

Originas alternativas possiblas

Voltaire pasmens, dins La Russie sous Pierre le Grand, contesta l'origina latina del mot: d' efièch, lo títol de « tzar » èra portat per de princes orientals de la Òrda d'Aur (Kazan, Astrakhan). En realitat, lo mot « tsar » èra utilizat en Russia fins al sègle XIII pas que per designar le Basilèus (Βασιλεύς), lo « Cesar » de l'Empèri bizantin; e foguèt sonque al sègle XIII que lo khans de l'Òrda d'Aur comencèron a portar per eles meteisses lo títol de « tzar », çò que vòl pas dire que lo mot siá d'origina mongòla. Demora pasmens que lo grand prince de Moscòu utilizèt lo títol de « tzar » sonque après aver vencut los khans de l'Òrda d'Aur.

D'un autre costat, de fonts mòstran qu'una origina persana del mot « tzar » (dempuèi lo mot persan سر, sar, qui significa « cap », cap o començament) es « mai probable » que letimologia plan largament majoritària del mot « tsar », de l'eslavon цѣсарь, tsěsarĭ, Cesar.

Implicacion istorica del títol en Russia

En Russia, l'origina d'aquel títol es directament ligada al ròtle que Russia considerava aver coma eritièra de l'Empèri bizantin e per consequéncia, de l'Empèri roman, governat pels Cesar. Lo tèrme de « tsar » èra en efièch oficiosament utilizat dempuèi que lo grand prince Ivan III de Moscòu se maridèt amb la princesa bizantina Sofia Pelagòga lo 12 de novembre de 1472 dins la catedrala de la Dormicion de Moscòu. En efièch, esposant la neboda de Constantin XI, s'impausava coma successor del Basilèus, la casuda de Constantinòble datant de 1453.

Tzar de Russia

Evolucion

Lo tèrme « tzar » designèt lo sobeiran rus a partir del 16 de genièr de 1547, jorn ont Ivan IV lo Terrible, alara grand prince de Moscòu, foguèt sagrat « tzar de totas les Russias » dins la catedrala de l'Assompcion a Moscòu. Aquel títol novèl li balha un estatut comparable a aquel d'emperaire

En 1721, Pèire I lo Grand decidís de cambiar son títol: abandona aquel de tzar per prene aquel, mai occidental, d’imperator, es a dire d’emperaire, per que l'Empèri rus siá considerat coma « la Tresena Roma », succedissent atal a l’Empèri roman e a l’Empèri bizantin (l'eritièra bizantina Sofia assent maridada amb Ivan III). Totes los successors prenon aquel títol novèl, mas lo tèrme de « tzar », corrècte mas non oficial, demora pasmens lo mai utilizat, que siá en Russie o pel mond.

Mites populars associats

Un mite recurrent dins l'Empèri rus est aquel de « tzar liberaire » o « Tzar verai », censat solaçat la misèria del pòble. I aguèt mai d'un pretendents al tròn coma lo « fals Dimitri ». Aquel mite servís de pretèxte als fòrça solevaments menats pels cosacs, que de los mai coneguts son aquel de Bolotnikov, en 1606, qu'atendrà las parets de Moscòu, aquel de Stenka Razine, de 1666 a 1671, e de Pogatchev, en 1773-1774.

Denominacion de l'entorn del tsar

• La tzaritsa: imperatritz sobeirana o imperatritz consòrt de Russia (traduch per « tsarina »).
• Lo tzarevitch o grand-duc: filh o fellen en linha mascle del tsar e/o de la tzaritsa. Quans s’agís del filh aïnat, qu'es donc l’eritièr venent al tròn, se nomena tsesarevitch. En rus, lo prenom del paire seguit del sufixe -vitch ven indicar la descendéncia mascla d'aquel darrièr. Atal, lo filh d'Alexandre es Alexandrovitch e lo filh del tsar es donc tsarevitch

• La tzarevna o granda duquesa: filha o fellena en linha mascle del tsar o de la tsaritsa o esposa d’un tsarevitch. Quand s’agís de l’esposa del tzesarevitch, se nomena tzesarevna.

Sobeirans de Serbia

La Serbia de l'emperaire Dušan

Lo títol de « tzar » fuguèt portat per dos sobeiran sèrbes:

• Stefan Uroš IV Dušan, de 1331 a 1355 ;
• son filh, Stefan Uroš V, de 1355 a 1371.

• lo prince Lazar Hrebeljanović (1329- 28 junh de 1389) fuguèt designat tsar de postum, après son sacrifici pendent la Batalha de Kosovo Polje.

Lo tzar Stefan Uroš IV Dušan acqueriguèt lo drech e portèt lo títol de tsar un còp vengut sobeiran dels Grècs. Podava donc èsser Basileus. Los monge del Mont Atòs acceptèron son coronament per aquela rason. Après la mort de son filh e lo desmembrament de l'Empèri serba, lo títol se perdèt.

Tsars de Bulgaria

Mapa representant l'apogèu territoriala de Bulgaria jol regne de Simeon I.

Lo títol de « tzar » foguèt introduch per Simeon I de Bulgaria en 919; per rivalizar amb l'Empèri bizantin, pren alara lo títol de « tsar (car') dels Bulgars e dels Grècs ».

Provèrbi

Se trapa lo mot tzar dins los provèrbis rus « Бог высоко, царь далеко! » e bulgar « Бог високо, цар далеко! », que significan « Dieu es tròp naut e lo tsar tròp luènh ! ». Es a dire, « se pòt pas comptar que sus se ».

Bibliografia

•  [2]. ISBN 9782825100172.