Robert Wiśniewski

Monografia Roberta Wiśniewskiego wpisuje się w nurt badań nad tą stroną starożytności, która czasem wydaje się nie pasować do ogólnie przyjętego, racjonalistycznego obrazu tej epoki. Autor porusza bowiem zagadnienie niezwykle w czasach Cesarstwa Rzymskiego popularnego wróżbiarstwa. Sprawa jest o tyle ciekawa, że zawęża zakres swej pracy wyłącznie do późnoantycznego wróżbiarstwa chrześcijańskiego. Jak wynika z jego badań, w późnym antyku popularność praktyk dywinacyjnych była tak duża, że stosowali je zarówno poganie, jak i chrześcijanie. Zresztą źródeł wróżbiarstwa chrześcijańskiego upatrywać można nie tylko w dywinacji pogańskiej, ale także w Starym Testamencie. Jednocześnie autorzy kościelni krytykowali uciekanie się do wróżbiarstwa. Zasadne pozostaje więc pytanie postawione w podtytule: jak poznać przyszłość i nie utracić zbawienia. Okazuje się, że późnoantyczni (IV-VI wiek: dla stuleci wcześniejszych brak zachowanych źródeł) chrześcijanie często odwoływali się do wróżbiarstwa i to do bardzo różnych jego form. Każdej z tych form poświęcony jest jeden z rozdziałów monografii Wiśniewskiego. Po wstępie i omówieniu deklarowanego stosunku chrześcijan do dywinacji, omówiona zostaje kwestia charyzmatu proroctwa, a więc formy wróżbiarstwa mającej najwięcej biblijnych antecedencji. W rozdziale kolejnym przedstawia Autor wróżenie z Biblii, które znajduje analogie w wykorzystywaniu do tych samych celów eposów Homera. Kolejną metodą wróżbiarską wykorzystywaną w późnym antyku były księgi wróżbiarskie (tzw. sortes),z których losowano odpowiedzi przy pomocy rzutów kośćmi. Korzystano także z podwójnych losów, z których jeden zawierał odpowiedź twierdzącą, a drugi przeczącą. Bardzo nietypową metodą wróżenia było wypytywanie osób opętanych, które w opinii wielu miały wiedzę o przyszłości dzięki obecności złych duchów (co ciekawe, tymże złym duchom przypisywali autorzy chrześcijańscy wróżbiarskie „sukcesy” pogańskich wyroczni). Ostatnią, najbardziej popularną praktyką dywinacyjną była inkubacja, również bardzo często wykorzystywana w religii tradycyjnej, zwłaszcza w związku z medycyną. Jak widać z tego pobieżnego przeglądu, wbrew deklarowanemu stosunkowi chrześcijaństwa do praktyk wróżbiarskich, cieszyły się one dużą popularnością (dotyczy to wszystkich części świata śródziemnomorskiego, choć oczywiście najwięcej wiemy o Egipcie). Ciekawe jest też to, że celem uzyskania większej gwarancji trafności wyroczni, zajmowali się nimi bardzo często... duchowni! Dowodnie świadczą o tym kanony synodów, które za takie zachowania przedstawicieli kleru piętnują. W książce Wiśniewskiego można znaleźć jeszcze wiele podobnych zaskakujących faktów. W sumie ta naukowa monografia zasługuje na bardzo wysoką ocenę. Porusza problemy mało znane, a można wręcz powiedzieć, że burzy pewien obraz dotyczący różnic między chrześcijanami a poganami w tej epoce. Tomasz Babnis