Nassim Nicholas Taleb

W książce Antykruchość Nassima Nicholasa Taleba pojawia się wiele interesujących idei, jednak liczne argumenty i przykłady autora wydają się słabo ugruntowane, niespójne lub nie poparte danymi. Ta opinia będzie w dużej mierze polemiką, ale nie z samymi ideami. Moim zdaniem mogą one mieć praktyczne zastosowanie. Skupię się jednak na nieścisłościach w argumentacji. Bez solidnych dowodów lub przekonujących uzasadnień trudno uznać te idee za w pełni poprawne. Spójrzmy na kilka przykładów wspomnianych niespójności: 1. Jednym z nich jest opis Szwajcarii jako "systemu antykruchego", rzekomo zarządzanego oddolnie i pozbawionego silnego rządu federalnego. To nieprawda, co zostało sprostowane w przypisie, ale Taleb nadal pomija istotną rolę rządu federalnego, który odpowiada za tworzenie i wdrażanie ustaw wynikających z referendów. Sposób, w jaki prawo zostaje sformułowane, ma ogromny wpływ na ostateczny rezultat. Dodatkowo, Taleb nie uwzględnia innych kluczowych czynników sukcesu Szwajcarii, takich jak jej geografia, która ułatwia obronę, oraz strategiczne położenie w jednym z najbogatszych regionów świata. To sprzyja integracji z międzynarodową gospodarką i przepływami kapitału. Sugerowanie, że wyłącznie system polityczny odpowiada za sukces Szwajcarii, to skrajne uproszczenie. Gdyby taki system istniał, na przykład, na Syberii, prawdopodobnie zostałby zdominowany przez silniejszego sąsiada, jak Rosja. Warto dodać, że systemy silnie scentralizowane mają swoje przewagi nad państwami takimi jak Szwajcaria, na przykład zdolność do szybkiego podejmowania decyzji bez czasochłonnego budowania konsensusu lub zdolność do zaangażowania większych środków w krótszym czasie do osiągnięcia celu. Owszem, Szwajcaria może być postrzegana jako system antykruchy dzięki decentralizacji, ale Taleb nie dostarcza wystarczającej argumentacji, aby przekonująco to potwierdzić. 2. Innym przykładem niekonsekwencji jest krytyka systemu finansowego. Taleb twierdzi, że obecny system gospodarczy jest kruchy, ponieważ upadek jednego banku może pociągnąć za sobą cały sektor. Warto jednak zauważyć, że chociaż sektor może zostać nadwyrężony, nie oznacza to jego całkowitego upadku. Taleb następnie opisuje ewolucję opartą na doborze naturalnym jako antykruchy system, w którym eliminacja słabych jednostek wzmacnia całość. Jednak nie dostrzega, że upadek banku również może być postrzegany jako naturalny proces eliminacji słabszych podmiotów, który wzmacnia odporność systemu finansowego, pozostawiając instytucje lepiej dostosowane do warunków. Co więcej, w systemach antykruchych pewien stopień zmienności i strat jest dopuszczalny, a nawet konieczny, ponieważ wymusza dostosowanie do warunków. Dlaczego więc, zdaniem Taleba, efekt domina i upadek kilku banków miałby czynić system kruchym, jeśli ostatecznie sektor finansowy dostosowuje się i staje silniejszy? Przykład banków, które przetrwały kryzys finansowy w latach 2007–2008 i poprawiły swoje wyniki finansowe, mógłby potwierdzić tę tezę. Kolejną kwestią jest temat nadmiernej opieki medycznej. Taleb kilkukrotnie wspomina o jej szkodliwości, sugerując, że osoby z ciągłym dostępem do indywidualnej opieki lekarskiej (np. bogaci) nie żyją dłużej niż przeciętny człowiek. Jednak nie przedstawia żadnych danych potwierdzających tę tezę, co prowadzi do wniosku, że jest to jedynie subiektywne wrażenie autora, prawdopodobnie oparte na anegdotycznych dowodach. To szczególnie interesujące w kontekście tego, że kilka stron dalej Taleb krytykuje nadmiar informacji (szum informacyjny) i ich negatywny wpływ na podejmowanie racjonalnych decyzji. Przywołuje przykład doniesień o katastrofach lotniczych, które mogą tworzyć wrażenie, że latanie jest niebezpieczne, mimo że więcej ludzi ginie w wypadkach drogowych, o których mówi się rzadziej. W tym przypadku krytykuje anegdotyczne dane, które wprowadzają ludzi w błąd, ale sam, paradoksalnie, posługuje się podobnym, wątpliwym argumentem dotyczącym zdrowia bogatych, aby poprzeć swoją tezę. 3. Kluczowe pytanie brzmi: dlaczego powinniśmy tworzyć i korzystać z systemów antykruchych? Główną zaletą tych systemów jest ich odporność na wstrząsy, a nawet zdolność do wzmacniania się pod ich wpływem. W książce Taleba brakuje jednak analizy, kiedy systemy antykruche rzeczywiście przewyższają systemy kruche. To zależy od wielu czynników, takich jak częstotliwość wstrząsów, wpływ tych wstrząsów na system, ale także to, jak system radzi sobie w warunkach stabilnych, bez większych zakłóceń. Sam Taleb przywołuje przykład państw długotrwale rozwijających się w sposób powolny, które kiedyś osiągnęły znaczącą pozycję na świecie. Jednak pomija fakt, że obecnie wiele z tych państw zostało zdominowanych bądź zepchniętych na drugi plan przez kraje rozwijające się dynamiczniej, często w sposób, który można określić jako „kruchy” - przykładem może być USA które ma znacząco silniejszą pozycję niż Wielka Brytania bądź Szwajcaria. Powstaje więc pytanie: kto dobrowolnie wybierze antykruchość, jeśli oznacza to ryzyko bycia zdominowanym przez bardziej agresywne lub szybciej adaptujące się systemy? Brak w tej analizie uwzględnienia współczesnych realiów sprawia, że argument Taleba traci na wiarygodności. 4. Taleb argumentuje, że ryzyko całkowitej porażki powinno unieważniać potencjalne zyski wynikające z kruchych strategii, przytaczając przykład ryzykownego zarządzania finansami uniwersytetu. Jednocześnie jednak podaje przykład latania samolotem z profesjonalnym pilotem jako wzorcowego sposobu eliminowania ryzyka w życiu antykruchym. Jest to jednak sprzeczne, ponieważ ryzyko totalnej porażki w tej sytuacji, choć minimalizowane, nadal istnieje. Taleb nie uwzględnia również kluczowego faktu, że nie istnieją systemy całkowicie antykruche – każde rozwiązanie ma swoje słabe punkty. Taka niespójność osłabia siłę jego argumentacji. 5. Autor twierdzi, że głównym motorem postępu są praktycy, i w wielu przypadkach można się z tym zgodzić. Niemniej jednak, wraz z rozwojem zaawansowanych technologii, rola teorii staje się kluczowa. Przykładowo, rozwój energii atomowej nie byłby możliwy bez współpracy teoretyków z inżynierami – same praktyczne doświadczenia nie wystarczyłyby, aby osiągnąć sukces w tej dziedzinie. Podobnie, współczesne tranzystory czy maszyny litograficzne funkcjonują na granicy fizycznych możliwości, co wymaga istotnego wkładu praktyków. Twierdzenie, że progres pochodzi niemal wyłącznie od praktyków, pomija rzeczywistość współczesnych technologii, gdzie kluczowe znaczenie mają złożone interakcje między teorią a praktyką i to jak kluczowe jest ograniczenie ilości zmiennych, na których później mogą operować praktycy. Niewątpliwą przewagą systemu antykruchego, którą można uznać za kluczową, jest jego stabilność. Moim zdaniem to właśnie ona stanowi jego największą zaletę. Jednak mam wątpliwości, czy w świecie, gdzie decyzje są podejmowane na podstawie ciągłego porównywania się do otoczenia, gdzie znaczenie mają efekty tu i teraz – wyniki spółek, wyceny giełdowych, przyrost PKB etc. – idea systemów opartych na stabilności, wolniejszym wzroście i akceptowaniu nieprzewidywalności zyska szerokie zainteresowanie i powszechną adopcję. Podsumowując, Antykruchość zawiera wiele ciekawych koncepcji, ale brakuje jej konsekwencji, a argumenty są często niespójne lub zbyt uproszczone, co osłabia siłę przekazu autora. Aby w pełni docenić te idee, Taleb musiałby dostarczyć solidniejsze dowody, lepiej uargumentować swoje twierdzenia i dokonać pogłębionej analizy w niektórych obszarach.