Sâta a-o contegnûo

Kosovo

Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize
Da Wikipedia
ZE
Quésta pàgina a l'é scrîta in zenéize, segóndo a grafîa ofiçiâ
A bandêa do Kosovo
A poxiçión do Kosovo in sciâ càrta giögràfica
Càrta fìxica do Kosovo

O Kosovo (Kosova ò Kosovë in albanéize, prononçiòu [kɔˈsɔva] ò [kɔˈsɔvə], Косово in sèrbo[1], prononçiòu [kôsoʋo]), conosciûo ofiçialménte cómme Repùbrica do Kosovo (Republika e Kosovës in albanéize, Република Косово in sèrbo[2]), o l'é 'n pàize a riconosciménto limitòu de l'Eoröpa sùd-òrientâle. O Kosovo o l'à diciaròu in mòddo unilaterâle a sò indipendénsa a-i 17 de frevâ do 2008[3] e, d'ancheu, o l'é riconosciûo cómme 'n stâto sovràn da 97 pàixi de Naçioìn Unîe.

O Kosovo o confìnn-a co-a Sèrbia a nòrd e a levànte, co-a Macedònia do Nòrd a sùd-èst, con l'Albanîa a sùd-òvest e co-o Montenéigro a ponénte. O se trêuva a-o céntro da penîzoa balcànica e o l'à 'n'àrea de 10.887 km2, pe 'na popolaçión de 1,8 milioìn de persónn-e. O teritöio do Kosovo o l'é pi-â ciù pàrte òcupòu da-e dôe cianûe da Metohija e da Ciànn-a di Mèrli; e artûe de Àrpi Albanéixi e di Mónti Šar se trêuvan, rispetivaménte, inta pàrte sùd-òcidentâle e inte quélla de sùd-èst do pàize. A sò capitâle, e çitæ ciù grànde da naçión ascì, a l'é Pristina.

Inte l'etæ clàscica, o teritöio do modèrno Kosovo o l'êa abitòu sorviatùtto da-a tribù di Dardâni, i quæ àn creòu 'n pàize indipendénte conosciûo co-o nómme de Régno de Dardània into sécolo IV prìmma de Crìsto. L'àrea a l'é stæta conquistâ da l'inpêro romàn into sécolo I prìmma de Crìsto, restàndo dónca pe-o milénio a vegnî inte l'inpêro bizantìn. O domìnio di grêghi o l'é duòu scìnn-a-i sécoli VI-VII, inti quæ o contròllo do Kosovo o l'é stæto contestòu da-i pòpoli Slâvi e, pöi, da-o Prìmmo Inpêro Bùlgaro ascì. Into sécolo XIII, o Kosovo o l'é diventòu o cheu do stâto medievâle da Sèrbia, óltre che a sêde da gêxa ortodòssa sèrba a partî da-o sécolo XIV, ö sæ quànde o l'é stæto elevòu a patriarcâto[4]. L'espansción òtomànn-a inti Balcàni tra a fìn do sécolo XIV e o prinçìpio do sécolo XV a l'à portòu a-o declìn e a-a chéita de l'inpêro sèrbo, co-a batàggia da Ciànn-a di Mèrli do 1389 ch'a l'é consciderâ un di moménti cruçiâli da stöia da Sèrbia medievâle. L'inpêro òtomàn o l'à conpletòu a conquìsta de l'àrea depoî a coscì dîta segónda batàggia do Kosovo, controlàndo coscì o pàize scìnn-a-o prinçìpio do sécolo XX.

Vèrso a fìn do sécolo XIX, o Kosovo o l'êa o céntro do moviménto naçionâle albanéize, co-o sccéuppo de dôe inportànti rivòlte into 1910 e into 1912. Co-a batòsta patîa inte goære balcàniche, i tùrchi àn çedûo a zöna a-a Sèrbia e a-o Montenéigro. Ste naçioìn chi són dónca ìntræ, depoî a Prìmma Goæra Mondiâle, inta Iogoslàvia e, dòppo 'n perîodo sott'a-o regìmme unitâio do Régno de Iogoslàvia, co-a costituçión promulgâ dòppo a Segónda Goæra Mondiâle a l'é stæta costitoîa a provìnsa socialìsta aotònoma do Kosovo e da Metohija a l'intèrno da repùbrica costitoénte iogoslâva de Sèrbia. E tenscioìn in Kosovo tra e comunitæ albanéize e sèrba se són agravæ into córso do sécolo XX, scceupàndo de vòtte in scóntri violénti ch'àn portòu in sciâ fìn a-a goæra do Kosovo, finîa co-o retîo de l'armâ iogoslâva e a creaçión de l'UNMIK da pàrte de Naçioìn Unîe. O Kosovo o l'à dónca diciaròu in mòddo unilaterâle a sò indipendénsa a-i 17 de frevâ do 2008[3], òtegnìndo o riconosciménto diplomàtico de 97 stâti ménbri de Naçioìn Unîe. A ògni mòddo a Sèrbia a no riconósce o Kosovo cómme 'n stâto sovràn, continoàndo a rivendicâlo cómme sò provìnsa costitoénte aotònoma do Kosovo e da Metohija, scibén ch'a riconòsce l'aotoritæ governatîva de instituçioìn do Kosovo a partî da l'acòrdio de Bruxelles do 2013[5].

Economîa e polìtica

[modìfica | modìfica wikitèsto]

O Kosovo o l'é 'n pàize in vîa de svilùppo, co-în'economîa a rédito médio-âto. A naçión a l'à avûo 'na fórte cresciànsa econòmica a partî da-a sò indipendénsa, aomentàndo o sò PIL pe tùtti i ànni fêua de quélli da crîxi finançiâia do 2007-2008. A sò monæa ofiçiâ a l'é, de facto[6], l'éoro, scibén ch'o Kosovo o no fa pàrte de l'Unión econòmica e monetâia de l'Unión Eoropêa[7].

O Kosovo o l'é un di ménbri do Fóndo Monetâio Internaçionâle e da Bànca Mondiâle, pe de ciù o l'é in córso o procèsso pe l'adexón a l'Interpol e o l'é un di pàixi òservatoî de l'Òrganizaçión da Coperaçión Islàmica.

  1. Trasliteròu in Kosovo
  2. Trasliteròu in Republika Kosovo
  3. 3,0 3,1 (EN) Accordance with International Law of the Unilateral Declaration of Independence in Respect of Kosovo (PDF), International Court of Justice, 22 lùggio 2010. URL consultòu o 5 màzzo 2022 (archiviòu da l'url òriginâle o 24 seténbre 2020).
  4. (EN) M. E. Sharpe, Ethnic Groups and Population Changes in Twentieth-Century Central-Eastern Europe, 2003, p. 364, ISBN 0-765-61833-8.
  5. (EN) Nikolas K. Gvosdev, Kosovo and Serbia Make a Deal, Foreign Affairs, 24 arvî 2013. URL consultòu o 5 màzzo 2022.
  6. Aprêuvo a-o fæto che no gh'é stæto nisciùn acòrdio formâle con l'UE. L'adoçión de l'éoro a vêgne da l'ûzo (de facto ànche lê) do màrco tedésco cómme monæa ofiçiâ scìnn-a-o 2002, sostitoîa dónca da-o sò sucesô.
  7. (EN) The euro outside the euro area, in sce ec.europa.eu. URL consultòu o 6 màzzo 2022.

Âtri progètti

[modìfica | modìfica wikitèsto]

Colegaménti estèrni

[modìfica | modìfica wikitèsto]
Contròllo de outoritæVIAF (EN132423103 · LCCN (ENn2008012665 · GND (DE4032571-4 · BNF (FRcb10166493z (data) · BNE (ESXX4575593 (data) · BAV (ENIT497/22991 · NDL (ENJA001227041 · WorldCat Identities (ENn2008-012665