Edukira joan

Kreditu-txartel

Artikulu hau "Kalitatezko 2.000 artikulu 12-16 urteko ikasleentzat" proiektuaren parte da
Wikipedia, Entziklopedia askea

Munduan gehien erabiltzen diren kreditu-txartel nagusiak: Visa, MasterCard eta American Express.

Kreditu-txartela zerrenda magnetiko, mikrotxipa eta erliebezko zenbakidun plastikozko txartel bat da. Banku eta aurrezki kutxa batek jaulkia da eta haren jabe den pertsonari kreditu-txartelaren sistemaren barnean dauden negozio eta saltokietan ordaintzea ahalbideratzen dio, bai sinaduraz, NANrekin batera edo kreditu-txartela soilik erakustearekin. Txartelaren titularrak txartelaren jaulkitzaileari (banku bat gehienetan) hitzartutako zenbatekoak eta gainerako karguak ordaintzeko hitza ematen dio.

Kreditu-txartela eta zordunketa-txartela desberdinak dira. Zordunketa-txarteletan titularrak bere banku-kontuan duen dirua erabiltzen du, momentuan kentzen dena, kreditu-txarteletan berriz, bankuak maileguan ematen duen dirua erabiltzen du eta, gehienetan, hurrengo hilabeteko lehen egunean egiten da ordainketa[1].

Kreditu-txartel batean hirugarren erakunde batek esku hartzen du. Merkatuko kreditu-txartel ezagunenen artean Visa, American Express, MasterCard eta Diners Club daude, besteak beste.

Jatorria

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontzeptua

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Txartel bat erosketetan erabiltzeko kontzeptua Edward Bellamyk deskribatu zuen 1887an Looking Backward eleberri utopikoan. Bellamyk kreditu txartel terminoa hamaika aldiz erabili zuen eleberri honetan, nahiz eta gobernuko hiritar baten dibidendua gastatzeko txartel bati buruz ari zen, mailegua eskatu beharrean, zordunketa txartel baten antzekoagoa eginez.

Kargu-txanponak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kargu-txanponak eta antzeko artikuluak XIX. mendearen amaieratik 1930eko hamarkadara arte erabili ziren. Hainbat forma eta tamainatan zetozen: zeluloidez (plastiko mota goiztiar bat), kobrez, aluminioz, altzairuz eta beste metal zurixka batzuez egindako materialekin. Zama-txanpon bakoitzak zulo txiki bat izaten zuen, giltzategi batean sartzeko, giltza bat bezala. Zordunketa-txanpon horiek, oro har, sailetako dendetan, hoteletan eta abarretan zordunketa-kontuak zituzten bezeroei ematen zitzaizkien. Zordunketa-txanpon batek, normalean, zordunketa-kontuaren zenbakia eta merkatariaren izena eta logoa izaten zituen[2].

Kargu-txanponek salmenta-ordainagirian zordunketa-kontuaren zenbaki bat kopiatzeko modu erraz eta azkarra eskaintzen zuen. Horrek bizkortu egiten zuen kopia-prozesua, lehen eskuz egiten zena. Akats kopurua ere murriztu zuen, salmenta frogagirian zenbakien forma estandarizatu bat baitzuen. Bezeroaren izena ez zegoenez kargu-txanponean, ia edonork erabil zezakeen. Horrek, batzuetan, nortasun okerreko kasu batetara eramaten zuen. 1930eko hamarkadatik aurrera, merkatariak kargurako txanponetatik Charga-Plate berrira pasatzen hasi ziren[3][4].

Lehen kreditu-txartelak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Charga-Plate, 1928an garatua, kreditu-txartelaren aurrekoetako bat izan zen, eta Estatu Batuetan erabili zen 1930eko hamarkadatik 50eko hamarkadaren amaierara arte. Xafla metalikozko laukizuzen bat zen, bezeroaren izena, hiria eta estatua erliebean grabatuta zituena. Paper txartel txiki bat zeukan atzealdean, sinadura bat egiteko. Transakzioaren erregistroak informazioa erliebean inprimatzen zuen, inprimatzaileak zinta tindatu bat karga-orriaren kontra sakatuz. Charga-Plateak merkatariek jaulkitzen zizkieten, eskala handian, beren ohiko bezeroei, gaur egungo saltoki handietako kreditu-txartelen oso antzera. Kasu batzuetan, plakak denda igorlean gordetzen ziren, bezeroen esku egon beharrean. Baimendutako erabiltzaile batek erosketa bat egiten zuenean, langile batek plaka berreskuratzen zuen dendako artxiboetatik, eta gero erosketa prozesatzen zuen[5].

1934an, American Airlines eta Aire Garraioko Elkarteak prozesua are gehiago sinplifikatu zuten Aire Bidaia Txartelaren etorrerarekin. Zenbaki-eskema bat sortu zuten, txartelaren jaulkitzailea eta bezeroaren kontua identifikatzen zituena. Aireko Bidaia Txartel batekin, bidaiariek "orain erosi, eta gero ordaindu" zezaketen bidaia bat beren kredituaren kontra, eta ehuneko hamabosteko deskontua jaso zezaketen hegazkin-linea onargarrietan. 1940ko hamarkadan, Estatu Batuetako hegazkin konpainia nagusi guztiek, 17 hegazkin linea ezberdinetan erabil zitezkeen Aire Bidaia Txartelak eskaintzen zituzten. 1948an, Aireko Bidaia Txartela Aireko Garraioaren Nazioarteko Elkarteko kide guztien artean nazioarteko balioa zuen lehen kreditu-txartela bihurtu zen[6][7].

Ohiko kreditu txartel baten aurrealdearen adibidea:
  1. Bankuaren logoa
  2. Txipa
  3. Holograma
  4. Txartel zenbakia
  5. Kreditu txartel erakundearen logoa
  6. Iraungitze-data
  7. Txartel jabearen izena
  8. Contactless txipa

Ralph Schneiderrek eta Frank McNamarak, Diners Clubeko sortzaileek, 1950ean zabaldu zuten bezeroek merkatari ezberdinekin txartel bera erabiltzearen kontzeptua. Diners Club-ak lehen zordunketa txartela ekoiztu zuen eta kontu osoa kontu egoera bakoitzarekin ordaintzeko eskatu zuen. Horren ondoren etorri ziren Carte Blanche eta, 1958an, American Express, kreditu-txartelen mundu mailako sare bat sortu zuena (hasiera batean, kargu-txartelak ziren, geroago kreditu-txartelaren ezaugarriak hartu zituztenak).

Ezaugarriak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ohiko kreditu txartel baten atzealdearen adibidea:
  1. Banda magnetikoa
  2. Jabearen sinadura
  3. Segurtasun kodea

Kreditu-txartel gehienen tamaina 85,60 bider 53,98 milimetrokoa da, eta izkinak biribilduta daude, 2,88-3,48 milimetroko erradioarekin, ISO/CEI 7810 ID-1 arauaren arabera, kutxazain automatikoko txartelen eta bestelako ordainketa-txartelen tamainaren arabera, hala nola, zordunketa-txartelena[8].

Txartel zenbakia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kreditu-txartelek ISO/CEI 7812 zenbaki-araua betetzen duten inprimatutako edo erliebedun banku-txartelaren zenbakia dute. Txartelaren zenbakiaren aurrizkiak, Bankuko Identifikazio Zenbakia (industrian BIN bezala ezagutzen dena), kreditu-txartelaren zenbakia zein bankuri dagokion zehazten du. MasterCard eta Visa txartelen lehen sei digituak dira[9]. Hurrengo bederatzi digituak kontu indibidualaren zenbakia dira, eta azken digitua baliozkotasuna egiaztatzeko kodea da[10].

Kreditu-txartelaren zenbaki nagusiaz gain, kreditu-txartelek jaulkipen eta iraungitze-datak ere badituzte, baita kode gehigarriak ere, hala nola jaulkipen-zenbakiak eta segurtasun-kodeak. Kreditu-txartel guztiek ez dituzte kode gehigarrien multzo berberak, eta ez dute digitu kopuru bera erabiltzen[11].

Teknologia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tradizionala banda magnetikoarena da. Hala ere, mikrotxipa duten kreditu-txartelena zabaltzen ari da. Teknologia hau Roland Morenok garatu zuen. Txartelean integratutako zirkuitu elektroniko batek egiten ditu haren erabilerari buruzko kontrol gehienak, eta segurtasun handiagoa eskaintzen die erabiltzaileari eta banku igorleari: mikrotxipak babes elektronikoko gailuak biltzen ditu, txartelaren urraketa edo haren informazioa baimenik gabe irakurtzea eragozten dutenak.

Azken teknologia contactless da, kreditu-txartelak terminalera edo saltokiko terminalera hurbilduta soilik ordaintzea ahalbidetzen duena, identifikatzeko sartu beharrik gabe. Contactless teknologiak 20 €-tik beherako erosketak txartelarekin ordaintzeko aukera ematen du, sinadurarik edo PINik gabe, eta, horrela, saltokietan gauzak arinago eros daitezke. Kopuru horretatik gora PINa sartu behar izaten da, segurtasun arrazoiengatik[12].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ «Dokuteka: kreditu txartelak» www.ikasbil.eus (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  2. ↑ (Ingelesez) «Life before plastic: Historical look at credit card materials» CreditCards.com (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  3. ↑ Boston, Charles. (2013-03-06). «Shopping Days In Retro Boston: Charge Coins Come to Retro Boston» Shopping Days In Retro Boston (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  4. ↑ (Ingelesez) BAK. Charge Cards. (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  5. ↑ «Credit Card Imprinter - Dead Media Archive» cultureandcommunication.org (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  6. ↑ (Ingelesez) Flying Magazine. 1953-06 (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  7. ↑ admin. (2013-02-14). «History Of The Credit Card - Credit Card Processing» Credit Card Processing Space (Noiz kontsultatua: 2020-10-29).
  8. ↑ (Ingelesez) 14:00-17:00. «ISO/IEC 7810:2003» ISO (Noiz kontsultatua: 2020-11-17).
  9. ↑ (Ingelesez) Kagan, Julia. «The Value of Bank Identification Numbers» Investopedia (Noiz kontsultatua: 2020-11-17).
  10. ↑ «EMV Standards & History | Reduce Card Fraud | Mastercard» www.mastercard.ca (Noiz kontsultatua: 2020-11-17).
  11. ↑ (Ingelesez) Dunaway, Jaime. (2018-04-18). «Why Are Credit Card Numbers on the Back Now?» Slate Magazine (Noiz kontsultatua: 2020-11-17).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) «Tarjeta contactless: Ventajas y Seguridad» Tarjetas de Crédito 2019-07-24 (Noiz kontsultatua: 2020-11-17).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Kreditu-txartel&oldid=9534842"(e)tik eskuratuta