Neidio i'r cynnwys

Menopos

Oddi ar Wicipedia
Menopos
Y wain cyn y menopos (chwith) ac wedi'r menospos (dde)
Enghraifft o'r canlynolproses fiolegol, clefydau merched Edit this on Wikidata
Mathcyfnod y mislif, climacterig, heneiddedd y broses o atgynhyrchu Edit this on Wikidata
Rhan odatblygiad y corff dynol Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Symbol o'r Menopôs

Diffinnir menopôs,[1] hefyd menopos, y cyfnewid[2] ac yn llai poblogaidd, y darfyddiad.[3] Daw menopôs o'r Neo-Lladin menopausis, o'r Groeg μησηα meniaia, "mislif", a παύσις, seibiau, "diwedd", "darfod", fel amser mislif olaf menyw. Yn ystod y cyfnod o gwmpas y menopos, mae'r fenyw yn y menopos, a elwir hefyd yn oedran pontio.

Ysgrifennodd yr awdures, Mari Emlyn nofel, Mefus yn y Glaw, lle mae Lili'r prif gymeriad, yn mynd drwy'r menopos. Mewn erthygl ar wefan BBC Cymru Fyw darluniodd nifer o'r prif symtomau, "... [y] chwysu a'r rhegi; y gor-boethi a'r insomnia; y blew yn tyfu yn y mannau rhyfeddaf; y magu bloneg a'r niwl ymenyddol heb sôn am ambell symptom arall na feiddiaf ei rannu efo chi. Rhaid ceisio cadw rhyw fath o urddas drwy hyn i gyd."[4]

Cyd-destun

[golygu | golygu cod]

Yn y blynyddoedd cyn y menopos, mae misglwyf menyw fel arfer yn mynd yn afreolaidd,[5] sy'n golygu y gall misglwyf fod yn hirach neu'n fyrrach neu'n ysgafnach neu'n drymach o ran maint y llif.[5] Yn ystod y cyfnod hwn, mae menywod yn aml yn profi fflachiadau poeth; mae'r rhain fel arfer yn para o 30 eiliad i ddeg munud a gallant fod yn gysylltiedig â chrynu, chwysu, a chochni'r croen.[5] Gall fflachiadau poeth[5] bara rhwng pedair a phum mlynedd. Gall symptomau eraill gynnwys sychder y fagina, trafferth cysgu, a newidiadau mewn hwyliau.[5] Mae difrifoldeb y symptomau yn amrywio rhwng merched. Mae menopos cyn 45 oed yn cael ei ystyried yn "fenopos cynnar" a phan fydd methiant ofarïaidd/tynnu'r ofarïau trwy lawdriniaeth yn digwydd cyn 40 oed gelwir hyn yn "annigonolrwydd ofarïaidd cynamserol".

Mae amseriad y menopos yn amrywio, ond fel arfer mae rhwng 45 a 55 oed. Yn Sweden, yr oedran cyfartalog yw 52 mlynedd. Trwy ddiffiniad, dilynir y menopos gan 12 mis o ddim gwaedu, a dyna pam mai dim ond wrth edrych yn ôl y gellir canfod y cyflwr yn ffurfiol.

Symptomau

[golygu | golygu cod]
Symptomau y menopos

Mae llawer o fenywod yn profi symptomau penodol yn ystod y cyfnod cyn ac ar ôl mynd i'r menopôs. Mae tua 8 o bob 10 menyw yn profi'r symptomau hyn, sy'n amrywio o ran hyd a difrifoldeb. Yn y rhan fwyaf o fenywod, mae’r symptomau’n para am tua phedair blynedd, ond mae tua un o bob deg o fenywod yn byw gyda’r symptomau am hyd at 12 mlynedd. Mae'r symptomau'n cynnwys fflachiadau poeth, problemau cwsg, chwysu yn y nos, llai o ysfa rywiol, nam ar allu gwybyddol, sychder yn y fagina, hwyliau ansad, cur pen, llai o gyhyrau màs, heintiau'r llwybr wrinol yn rheolaidd, crychguriadau'r galon, a chymalau anystwyth, poenus neu dyner.[6]

Arwyddion a symptomau

[golygu | golygu cod]

Yn ystod cyfnod pontio cynnar y menopos, mae'r cylchoedd mislif yn aros yn rheolaidd ond mae'r egwyl rhwng cylchoedd yn dechrau ymestyn. Mae lefelau hormonau yn dechrau amrywio. Efallai na fydd ofyliad yn digwydd gyda phob cylchred.[7]

Mae'r term menopos yn cyfeirio at bwynt mewn amser sy'n dilyn flwyddyn ar ôl y mislif diwethaf.[7] Yn ystod y cyfnod pontio menopos ac ar ôl y menopos, gall menywod brofi ystod eang o symptomau.[5] Fodd bynnag, ar gyfer menywod sy'n mynd i mewn i'r cyfnod pontio menopos heb gael cylchoedd mislif rheolaidd oherwydd llawdriniaeth flaenorol, cyflyrau meddygol eraill neu ddulliau atal cenhedlu hormonaidd parhaus, ni ellir adnabod y menopos gan batrymau gwaedu ac fe'i diffinnir fel colli gweithrediad ofarïaidd yn barhaol.[17]

Gwain a groth

[golygu | golygu cod]

Yn ystod y newid i'r menopos, gall patrymau mislif ddangos cylch byrrach (o 2-7 diwrnod);[7] mae cylchoedd hirach yn dal yn bosibl.[19] Gall fod gwaedu afreolaidd (ysgafnach, trymach, smotio).[7] Mae gwaedu crothol camweithredol yn aml yn cael ei brofi gan fenywod sy'n agosáu at y menopos oherwydd y newidiadau hormonaidd sy'n cyd-fynd â thrawsnewid y menopos. Gall sylwi neu waedu fod yn gysylltiedig ag atroffi'r wain, dolur anfalaen (polyp neu friw), neu gall fod yn ymateb endometrial swyddogaethol. Mae Cymdeithas Menopos ac Andropause Ewrop wedi rhyddhau canllawiau ar gyfer asesu'r endometriwm, sef prif ffynhonnell sbotio neu waedu fel arfer.[8]

Mewn menywod ar ôl diwedd y mislif, fodd bynnag, mae unrhyw waedu o'r wain heb ei drefnu yn peri pryder ac mae angen ymchwiliad priodol i ddiystyru'r posibilrwydd o glefydau malaen.

Mae symptomau wrogenital a all ymddangos yn ystod y menopos a pharhau trwy'r menopos yn cynnwys:

  • cyfathrach rhywiol boenus[7]
  • sychder y fagina [7]
  • vaginitis atroffig - teneuo pilenni'r fwlfa, y fagina, ceg y groth, a'r llwybr wrinol allanol, ynghyd â chrebachu a cholled sylweddol yn elastigedd yr holl ardaloedd gwenerol allanol a mewnol.
  • Brys wrinol a llosgi

Corfforol Arall

[golygu | golygu cod]

Mae symptomau corfforol eraill y menopos yn cynnwys diffyg egni, dolur cymalau, anystwythder, poen cefn, chwyddo yn y fron, poen yn y fron, crychguriadau'r galon, cur pen, pendro, croen sych, cosi, teneuo, croen goglais,[7] rosacea, pwysau cynnydd,[7] anymataliaeth wrinol,[7] brys wrinol,[7] torri ar draws patrymau cysgu,[7] chwysu trwm yn y nos, a fflachiadau poeth.[7]

Effeithiau hwyliau a chof

[golygu | golygu cod]
Maint camlas y wain cyn ac ar ôl y menopos, gan ddangos atroffi'r wain

Mae symptomau seicolegol yn cynnwys gorbryder, cof gwael, anallu i ganolbwyntio, hwyliau iselder, anniddigrwydd, hwyliau ansad, a llai o ddiddordeb mewn gweithgaredd rhywiol.[7][9]

Gall nam gwybyddol sy'n gysylltiedig â menopos gael ei gymysgu â'r nam gwybyddol ysgafn sy'n rhagflaenu dementia.[10] Mae tystiolaeth betrus wedi canfod bod anghofrwydd yn effeithio ar tua hanner menywod y menopos[11] ac mae'n debyg ei fod yn cael ei achosi gan effeithiau lefelau estrogen gostyngol ar yr ymennydd,[11] neu efallai gan lai o lif y gwaed i'r ymennydd yn ystod fflachiadau poeth.[12]

Effeithiau tymor hir

[golygu | golygu cod]

Iechyd cardiofasgwlaidd

[golygu | golygu cod]

Mae dod i gysylltiad ag estrogen mewndarddol yn ystod blynyddoedd atgenhedlu yn rhoi amddiffyniad i fenywod rhag clefyd cardiofasgwlaidd, sy'n cael ei golli tua 10 mlynedd ar ôl i'r menopos ddechrau. Mae trawsnewid y menopos yn gysylltiedig â chynnydd mewn màs braster (yn bennaf mewn braster visceral), cynnydd mewn ymwrthedd i inswlin, dyslipidemia, a chamweithrediad endothelaidd.[13] Mae'n ymddangos bod gan fenywod â symptomau vasomotor yn ystod y menopos broffil cardiometabolig arbennig o anffafriol,[14] yn ogystal â menywod sydd â menopos yn dechrau'n gynnar (cyn 45 oed).[15] Gellir lleihau'r risgiau hyn trwy reoli ffactorau risg, megis ysmygu tybaco, gorbwysedd, cynnydd mewn lipidau gwaed a phwysau corff.[16][17]

Iechyd esgyrn

[golygu | golygu cod]

Mae cyfraddau blynyddol colled dwysedd mwynau esgyrn ar eu huchaf yn ystod y flwyddyn cyn a dwy flynedd ar ôl y cyfnod mislif terfynol.[18] Felly, mae menywod ar ôl y menopos mewn mwy o berygl o osteopenia, osteoporosis a thorri esgyrn.

Effeithiau ar y gweithle

[golygu | golygu cod]

Canfu'r adroddiad gan TUC Cymru sy'n seiliedig ar arolwg mawr o bron i 4000 o weithwyr, fod 88% o ferched sy'n gweithio yn teimlo bod y menopos wedi cael effaith ar eu bywyd gwaith, tra bo 6 allan o 10 wedi gweld y mater yn cael ei drin fel jôc yn y gweithle. Dangosodd yr arolwg hefyd fod gan nifer fach o weithleoedd bolisïau ar waith i gefnogi merched sy'n profi anawsterau yn ystod y menopos.[19]

Diwrnod Menopôs

[golygu | golygu cod]

Dyfernir 18 Hydref fel 'Diwrnod Menopôs' ar gyfer codi ymwybyddiaeth a dealltwriaeth o'r cyflwr a'i heffeithiau. Bydd sawl sefydliad neu gwmni yn defnyddio'r diwrnod i drafod y darfyddiad ac addysgu eu gwylwyr neu staff.[1] Bydd sawl sefydliad ac undeb llafur yn cynhyrchu llenyddiaeth i esbonio'r symptomau ac effeithiau ar gyfer gweithwyr a'r cyhoedd.[20]

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 "Rhoddod Dr Llinos sesiwn arbennig i holl staff y Coleg Cymraeg wythnos yma ar y menopos. Roeddwn yn falch o'r sgwrs agored a gonest er mwyn annog trafodaethau, codi ymwybyddiaeth a rhoi cefnogaeth yn y gweithle". Twitter Coleg Cymraeg Cenedlaethol. 20 Hydref 2022.
  2. ↑ "menopause". Termau Cymru. Cyrchwyd 20 Hydref 2022.
  3. ↑ "menopause". Geiriadur yr Academi. Cyrchwyd 21 ydref 2022. Check date values in: |access-date= (help)[dolen farw]
  4. ↑ "Mari Emlyn: Y menopos a fi". BBC Cymru Fyw. 23 Gorffennaf 2020.
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 "Menopause Symptoms and Relief". Office on Women's Health. February 22, 2021. Cyrchwyd October 20, 2022.
  6. ↑ Choices, NHS (2017-06-17). "Menopause – Symptoms – NHS Choices". www.nhs.uk.
  7. ↑ 7.00 7.01 7.02 7.03 7.04 7.05 7.06 7.07 7.08 7.09 7.10 7.11 7.12 Hoffman B (2012). Williams Gynecology. New York: McGraw-Hill Medical. tt. 555–56. ISBN 9780071716727.
  8. ↑ "EMAS clinical guide: assessment of the endometrium in peri and postmenopausal women". Maturitas 75 (2): 181–90. June 2013. doi:10.1016/j.maturitas.2013.03.011. PMID 23619009.
  9. ↑ "Depressive disorders and the menopause transition". Maturitas 71 (2): 120–30. February 2012. doi:10.1016/j.maturitas.2011.11.017. PMID 22196311.
  10. ↑ Panay N, Briggs P, Kovacs G (20 August 2015). "Memory and Mood in the Menopause". Managing the Menopause: 21st Century Solutions. Cambridge University Press. ISBN 9781316352717.
  11. ↑ 11.0 11.1 Birkhaeuser M, Genazzani AR (30 January 2018). Pre-Menopause, Menopause and Beyond: Volume 5: Frontiers in Gynecological Endocrinology. Springer. tt. 38–39. ISBN 9783319635408.
  12. ↑ Papadakis MA, McPhee SJ, Rabow MW (11 September 2017). Current Medical Diagnosis and Treatment 2018, 57th Edition. McGraw Hill Professional. t. 1212. ISBN 9781259861499.
  13. ↑ "Menopause: a cardiometabolic transition" (yn English). The Lancet. Diabetes & Endocrinology 10 (6): 442–456. June 2022. doi:10.1016/S2213-8587(22)00076-6. PMID 35525259.
  14. ↑ "Vasomotor symptoms: natural history, physiology, and links with cardiovascular health". Climacteric 21 (2): 96–100. April 2018. doi:10.1080/13697137.2018.1430131. PMC 5902802. PMID 29390899. https://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=5902802.
  15. ↑ "Cardiometabolic health in premature ovarian insufficiency". Climacteric 24 (5): 474–480. October 2021. doi:10.1080/13697137.2021.1910232. PMID 34169795.
  16. ↑ "Autonomic Cardiovascular Damage during Post-menopause: the Role of Physical Training". Aging and Disease 4 (6): 320–328. September 2013. doi:10.14336/AD.2013.0400320. PMC 3843649. PMID 24307965. https://www.pubmedcentral.nih.gov/articlerender.fcgi?tool=pmcentrez&artid=3843649.
  17. ↑ ESHRE Capri Workshop Group (2011). "Perimenopausal risk factors and future health". Human Reproduction Update 17 (5): 706–717. doi:10.1093/humupd/dmr020. PMID 21565809.
  18. ↑ "Changes in bone mineral density with age in men and women: a longitudinal study". Osteoporosis International 13 (2): 105–112. 2002-02-01. doi:10.1007/s001980200001. PMID 11905520.
  19. ↑ "Y Menopos: mater yn y gweithle - TUC Cymru". TUC Cymru. 27 Mehefin 2017.
  20. ↑ "Y menopos yn y gweithle deunyddiau ymgyrchu". TUC Cymru. 14 Ionawr 2020.
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Menopos&oldid=13327175"