Mont d’an endalc’had

John Ronald Reuel Tolkien

Kemmañ al liammoù
Eus Wikipedia
J. R. R. Tolkien

Korf-bras J. R. R. Tolkien
en Exeter College, Oxford
Ganedigezh 3 a viz Genver 1892
Bloemfontein
 Stad dieub Oranje
Marv 2 a viz Gwengolo 1973
Bournemouth
 Bro-Saoz
Broadelezh Breizhveuriat
Micher Skrivagner
Barzh
Kelenner
Lizheregour
Pennoberennoù The Hobbit
The Lord of the Rings
The Silmarillion
J .R .R. Tolkien

John Ronald Reuel Tolkien (/d͡ʒɒn ˈɹɒnld ˈɹuːəl ˈtɒlkiːn/) CBE FRSL, berraet peurliesañ e J. R. R. Tolkien (Bloemfontein, Stad dieub Oranje, 3 a viz Genver 1892 – Bournemouth, Bro-Saoz, 2 a viz Gwengolo 1973), « Ronald » evit e familh, a oa ur skrivagner hag ur barzh, ul lizheregour hag ur c'helenner saoz. Brudet eo er bed a-bezh abalamour d'e skridoù war tachenn ar faltazi varzhus : An Hobbit (1937), The Lord of the Rings (1954-1955) hag Ar Silmarillion (1977).

Un arbennigour war an hensaozneg hag ar c'hrennsaozneg e oa J.R.R. Tolkien. Kelenner war an hensaozneg e voe e skol-veur Pembroke College en Oxford adalek 1925 betek 1945, ha kelenner war al lennegezh saoznek adalek 1945 betek 1959 e skol-veur Merton College en Oxford. Evel e vignon C.S. Lewis, a oa kelenner en Oxford ivez, e voe ezel eus ur strollad lennegel anvet Inklings. D'an 28 a viz Meurzh 1972 e voe anvet J.R. R. Tolkien da Gomandour en Urzh an Impalaeriezh Vreizhveuriat gant ar rouanez Elesbed II.

Goude marv ar skrivagner e embannas e drede mab Christopher (1924—2020) meur a levr o kemer harp war notennoù e dad, The Silmarillion en o zouez. Gant An Hobbit ha The Lord of the Rings ez eas al levrioù-se da sevel un hollad istorioù, barzhonegoù, darvoudoù istorel, yezhoù ijinet hag arnodskridoù hag a denn d'ur bed faltazius anvet « Arda », Earth ("Douar") o vezañ ar c'hevandir pennañ. Etre 1951 betek 1955 e rae J. R. R. Tolkien legendarium eus an darn vrasañ eus e skridoù.

Bras eo bet an niver a dud oc'h embann levrioù war tachenn an epic fantasy a-raok Tolkien, met den ebet ne oa deuet a-benn da zesachañ kement a dud ha The Hobbit ha The Lord of the Rings, a roas ul lañs nevez d'an doare. « Tad ar faltazi varzhus arnevez » a reer anezhañ alies[1]. Un niver bras a skrivagnerien a voe levezonet gant labour J. R. R. Tolkien, da heul Earthsea Ursula K. Le Guin (1968) en SUA.

E 2008, ar gazetenn saoz The Times a lakaas Tolkien er 6vet renk eus 50 skrivagner meur ar Rouantelezh-Unanet abaoe 1945.

Buhez

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Orin

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Eus an anv-gwan alamanek tollkühn ("her", "diaviz") e teu an anv « Tolkien » hervez J. R. R. Tolkien e-unan, en doa lakaet en e romant diechu The Notion Papers dre anv an dudenn "Rashbold", hogen prouet eo bet ez eo Tolkin ("mab pe diskennad Tolk") gerdarzh an anv, Tolk ("Komzer") o vezañ lesanv ur c'hevraouer pe ur jubennour[2]. Goude ma oueze e teue e familh eus Alamagn e oa chomet Tolkien dizesk a-walc'h diwar-benn hec'h istor pa oa marvet e dad abred.[3]

Ar gêr alaman Kreuzburg in Ostpreußen e Prusia ar Reter (a zo kêr Slavskoye e distrig Bagrationovskyi, Oblast Kaliningrad, Rusia abaoe Kuzuliadeg Postdam e 1945) eo kavell ar familh[4], ur gêr bet savet da vare an astenn germanek war-zu ar Reter er Grennamzer. Eno e voe ganet ar c'hoshañ hendad anavezet, Michel Tolkien, war-dro 1620. E vab Christianus Tolkien (1663–1746) a voe ur miliner pinvidik e Kreuzburg. Christian Tolkien (1706–1791), mab ar miliner, en em stalias e Gdańsk, ur 110 km bennak er c'hornôg war aod ar Mor Baltel. E zaou vab Daniel Gottlieb (1747–1813) ha Johann Benjamin (1752–1819) a guitaas Prusia da vont da Londrez er bloavezhioù 1770. E 1792, John Benjamin Tolkien hag e geveler William Gravell a brenas an embregerezh Erdley Norton e Londrez ; dindan an anv Gravell & Tolkien e werzhjont horolajoù hag eurieroù e Londrez. Diwezhatoc'h e werzhjont fortepianooù ivez, e Londrez ha Birmingham m'en em stalias John evel gwerzhour ha kentoniour fortepianooù. Daniel Gottlieb Tolkien a voe lakaet da Vreizhveuriad e 1794, met biken ne voe roet kemend-all d'e vreur John Benjamin hervez an dielloù. Izili prusian all eus ar familh Tolkien a zilestras e Londrez, tra ma chomas lod all en o bro. Hiziv an deiz ez eus tud anvet Tolkien o chom en Alamagn an Norzh, an darn vuiañ anezho diskennidi eus repuidi hag a dec'has a-zirak al Lu Ruz etre miz Genver ha miz Meurzh 1945.

Anvioù-bihan

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Er familh Tolkien e vez atav « John » anv-bihan mab henañ ar mab henañ. Gant Mabel e voe dibabet « Ronald » abalamour ma krede dezhi e vije deuet ur verc'h dezhi, a vije bet anvet « Rosalind » – « Ronald » en-eeun a veze graet eus ar skrivagner en e diegezh. Hervezañ ez eo « Reuel » anv unan eus mignoned e vamm-gozh, met Reuel/Reouel zo anv all Yitro, tad-kaer Moshe, er Bibl.

Bugaleaj

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Kartenn bet kaset gant Mabel Tolkien d'e familh e Birmingham d'ar 15 a viz Kerzu 1892 ; J. R. R. Tolkien eo ar babig.

John Ronald Reuel Tolkien a voe ganet d'an 3 a viz Genver 1892 e Bloemfontein, Stad dieub Oranje (Stad-Dieub hiziv) da Arthur Reuel Tolkien (1857–1896), ur bankour saoz eus Birmingham, hag e wreg Mabel Suffeld (1870–1904), a oa genidik eus Birmingham ivez. Kuitaat Bro-Saoz a reas an tiegezh pa voe anvet Arthur Reuel da rener adti Bank of England e Bloemfontein. Eno ivez e voe ganet Hilary Arthur Reuel (1894–1973), breur John Ronald Reuel.[5] Pa oa yaouank-tre c'hoazh e voe dantet gant ur gevnidenn vabouin, ar pezh a oa bet liammet gant meur a hini ouzh euzhviled euzhusañ e istorioù, met Tolien e-unan n'en doa soñj ebet ken eus ar gwallzarvoud ha disklêriet en doa n'en deze ket kement-se a aon eus outo evel den gour.[5]

E 1895, hag eñ oadet tri bloaz, ez eas Ronald da Vro-Saoz gant e vamm hag e vreur da rentañ ur gweled hir d'ar familh e Birmingham. Siwazh e varvas an tad en Afrika a-raok dont daveto en Europa.[5] En em gavet a reas ar vamm hep peadra, setu ez eas gant he daou vab da vevañ e ti he mamm a-raok kavout lojeiz war ar maez e kêriadenn Sarehole (ur c'harter eus Birmingham hiziv).[5] Eno edo moereb Ronald o terc'hel un atant anvet Bag End, alese chomlec'h Bilbo e The Hobbit[6]. Plijadur en deze oc'h ergerzhet al lec'hioù tro-dro, Sarehole Mill, Moseley Bog ha rozioù Clent, Lickey ha Malvern, a voe mamenn senennoù e levrioù diwezhatoc'h asambles gant kêriadennoù all evel Bromsgrove, Alcester pe Alvechurch.[5]

Gant Mabel he-unan e voe skoliataet he daou vab. Dre ma oa Ronald ur skoliad aketus[5] e ouezas lenn da bevar bloaz, ha skrivañ nepell diwezhatoc'h. Skiant ar plant a voe kelennet dezhañ gant e vamm, ha plijet e veze ar bugel o tresañ gweledvaoù ha gwez. Ar yezhoù dreist-holl a blije dezhañ, hag abred-tre en doe kentelioù latin. Levrioù a-vil-vern a voe roet dezhañ da lenn.[7] Pa ne blijas ket dezhañ Alice's Adventures in Wonderland (Lewis Carroll, 1865)[8] — a oa fentus met direnkus hervezañ — ha Treasure Island (R. L. Stevenson, 1883)[9] e vourre o lenn istorioù Indianed Amerika, oberennoù faltazi George MacDonald (1824–1905) ha kontadennoù hengounel Andrew Lang, a voe pouezus-tre evit e skridoù.[5]

Er bloaz 1900 e voe degemeret Mabel gant an Iliz katolik roman, kement-se enep youl ar familh Suffeld — badezourien anezho — hag a baouezas da reiñ arc'hant dezhi.[5] Pevar bloaz goude, e 1904, e varvas diwar an diabet e Fern Cottage, a lec'h a oa o feurmiñ. 34 bloaz e oa, kozh evit unan tapet gant ar c'hleñved-maén d'ar mare-se pa oa bet kavet an insulin e 1921 hepken. Nav bloaz goude e skrivas Tolkien : "Va mamm gaezh din-me a oa merzherez anezhi en gwirionez, ha n'eo ket da bep hini e ro Doue un hent d'e brofoù meurañ evel ma reas da Hilary ha din-me, o reiñ deomp ur vamm he doa lazhet anezhi hec'h-unan dre al labour hag ar boan da vezañ asur e chomo ar feiz ganeomp."[10]

Emzivaded e voe Ronald, 12 vloaz, hag e vreur Arthur, 10 vloaz. A-raok mervel he devoa o mamm o fiziet d'ur mignon tost dezhi, an Tad Francis Xavier Morgan eus ar Birmingham Oratory e karter Edgbaston, ha roet kefridi dezhañ da zesevel an daou vugel evel katoliked a-zoare. En Edgbaston e voe skoliataet Ronald e King Edward's School (kentañ derez) hag e St. Philip's School (eil derez), skolioù katolik an daou.[5] Koun a reas Tolkien eus Father Francis e 1965 en ul lizher d'e vab Michael : "Un Tory hanter Gembread, hanter Spagnol, eus ur renkad uhel e oa, ha da lod e seblante bezañ unan a farde kozh labennoù. Bez e oa – ha ne oa ket. Karitez ha pardon a zeskis gantañ da gentañ; ha dre e c'houloù e toullas an deñvalijenn 'frankizour' a zeuen eus outi zoken, me hag a anaveze gwelloc'h Bloody Mary eget Mamm Jezuz — ne veze james graet anv eus outi war-bouez evel objed un azeul a-dreuz gant ar Romanisted."[11][12]

Yaouankiz

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Abred en e grennardiezh en em gavas Tolkien gant ur yezh kalvedazel, animalic, goveliet gant e gouzined Mary ha Marjorie Incledon, pa oa eñ o studial latin hag hensaozneg d'ar mare-se. Buan e kolljont interest en "animaleg" met Mary ha tud all, Tolkien en o zouez, az eas da c'hoveliañ ur yezh kemplesoc'h c'hoazh, an nevbosh. Da c'houde e krouas Tolkien e-unan an naffarin.[13] Esperanteg a zeskas Tolkien a-raok 1909. War-dro an 10 a viz Even eus ar bloavezh-se e aozas "The Book of Foxrook", un dornlevr c'hwezek pajenn, ennañ skouerioù koshañ e lizherennegoù.[14] Un nebeud testennoù berr zo skrivet en esperanteg.[15]

E 1911 e savas Ronald gant e vignoned eus King Edward's School Rob Gilson, Christopher Wiseman hag ar barzh Geoffrey Bache Smith an Tea Club Barrovian Society(T. C. B. S.), peogwir e oant boaziet da gaout te er Barrow's Stores, hag e levraoueg ar skol, ar pezh a oa difennet e gwirionez.[5] Goude bezañ kuitaet ar skol e kendalc'has T. C. B. S. d'en em vodañ ha delc'her a rejont ur c'huzul-meur e Londrez e miz Kerzu 1914. Diwar levezon G. B. Smith e tivizas J. R. R. Tolkien da skrivañ barzhonegoù.

E 1911 ez eas Tolkien da vakañsiñ e Suis e-pad an hañv. Dalc'het en doa ur soñj kaer ha resis eus e veaj, e-giz ma embannas en ul lizher kaset e 1968,[12] e-lec'h ma notenne levezon ar veaj war hini Bilbo e Menezioù Koumoulek, dresit-holl ur valeadeg a 12 etre Interlaken ha Lauterbrunnen a-raok kampiñ nepell eus Mürren. Seizh vloz hag hanterkant da c'houde e koune Tolkien e gerse en ur gimiadiñ diouzh gweled an erc'h peurbadel e Jungfrau ha Silberhorn, a droas d'ar menez Silvertine (Celebdil) en e skridoù.[16]

E miz Here ar bloaz-se e krogas Ronald gant e studioù en Exeter College en Oxford. Eno e choazas ar studioù klasel,a-raok cheñch e vennozh e 1913 ha treiñ war-du ar saozneg hag al lennegezh. E 1915 e voe diplomet gant an enoroù brasañ.[17] E-touez e heñchourien en Oxford e voe Joseph Wright, en doa skrivet Primer of the Gothic Language en doa levezonet Tolkien er skol.[5]

Karantez gant Edith

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

E 1908 e voe kaset mibien Mabel d'un ti-lojañ en Edgbaston. Eno e reas Tolkien, 16 vloaz, anaoudegezh gant Edith Bratt, 19 vloaz, a oa lojadez eno hag emzivadez ivez. Kemer a rejont ar boaz da vont d'ar saloñsoù-te e Birmingham, unan dreist-holl a oa ur pondalez ennañ a-us d'ar straed. Boaz e vezent da vannañ tammoù sukr war an dud, o cheñch taol pa veze goullo ar voestig.[5] Karantez a ziwanas enno e 1909. E 1909 ivez, King Edward's School a zeroas da Ronald ur yalc'had evit ma c'hellje kenderc'hel gant e studioù en ensavadur, ma voe un danvez ofiser er British Army.

Gward Tolkien, an Tad Morgan, a gave dipitus karantez Tolkien evit Edith, ur vaouez koshoc'h ha protestantez dreist-holl.[12] Tolkien e-unan a skrivas e oa ken start ar jeu e tigreske e notennoù er skol.[12] A-benn ar fin, e 1910, e savas an Tad Morgan enep afer karantez Tolkien hag e verzas outañ kejañ outi, ha skrivañ dezhi zoken, betek e 21 bloaz (3 Genver 1913). Sentiñ a reas Tolkien,[7] war-bouez ur wech : kerkent e kinnigas an aztad troc'hañ pep skoazell dezhañ ma skrivje ur wezh ouzhpenn.[5]

D'an 3 a viz Genver 1913, oadet 21 bloaz, e skrivas Ronald da Edith, a oa o chom e ti ur mignon d'he familh, C.H. Jessop, e Cheltenham, da embann e kare anezhi c'hoazh ha da c'houlenn eurediñ dezhi. Edith a respontas he doa asantet da ginnig George Field, breur unan eus he mignoned skol nesañ, dija, met en he lizher e anzavas he doa graet kement-se peogwir e krede dezhi bout bet ankouaet gant Tolkien. Met displegañ a reas e oa cheñchet pep tra gant lizher Tolkien.[5]

D'an 8 a viz Genver e veajas Tolkien betek Cheltenham gant an tren hag en em gavas gant Edith en ti-gar. An daou a bourmenas er maezioù, azezañ dindan ur pont-houarn ha kaozeal. E fin an devezh he doa asantet Edith da ginnig Tolkien. Skrivañ a reas da George Field ha distreiñ a reas he gwalenn-dimez dezhañ. Ne voe ket kemeret mat ar c'heloù gant Field da gentañ, ha nebeutoc'h c'hoazh gant e familh, en em santas kunujennet.[5] Jessop a skrivas da ward Edith pa zeskas diviz ar vaouez yaouank : "N'em eus netra da lavaret a-enep Tolkien, un den desket eo, met paour-razh eo e choazoù evit an amzer da zont ha peur e vezo gouest da zimeziñ ne welan ket. Ma vije war ur vicher c'hoazh e vije disheñvel."[18]

A-c'houde he diviz ez asantas Edith, a-enep d'he santimant, ha diwar goulenn Tolkien, kemm kredenn ha treiñ ouzh ar gatoligiezh. Jessop, evel leun a dud eus e oad ha eus e renkad, a oa a-enep ar Gatoliked, ar pezh a dalvezas dezhi bout skarzhet er-maez eus e lojeiz e Cheltenham.[5]

E miz Genver 1913 end-eeun e voe embannet an dimez e Birmingham hag euredet en Iliz Santez-Maria an Azvent e-barzh e Warwick d'an 22 a viz Meurzh 1916.[5] En ul lizher bet kaset e 1941 d'e vab Michael e embannas Tolkien pegen bamet e oa dirak youl e wreg da zimeziñ gant un den dilabour, nebeut a arc'hant gantañ ha dazont ebet war-bouez bezañ lazhet er Brezel Bras.[12]

Brezel-bed kentañ

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Pan eas ar Rouantelezh-Unanet d'ar Brezel-bed kentañ e miz Eost 1914 e tibabas Ronald, en desped d'an taloù krizet en e familh, mont betek penn e studioù e-lec'h mont diouzhtu d'an talbenn. E miz Kerzu 1914 e voe dalc'het emvod diwezhañ T. C. B. S. e ti Ch. Wiseman e Londrez, hag e 1915 e voe diplomet J. R. R. Tolkien gant ar meneg uhelañ, First-class honours. D'ar 15 a viz Gouere 1915 ez eas da vesletanant er Lancashire Fusiliers, ma voe stummet e-pad unnek miz e Staffordshire.

D'an 22 a viz Meurzh 1916 e voe euredet J. R. R. Tolkien hag Edith Mary Bratt en iliz katolik Warwick ; goude-se ez ejont da lojañ en un tiig e Little Haywood, nepell diouzh ar c'hamp-stummañ. D'an 2 a viz Mezheven e voe kaset Ronald da Bro-C'hall.
Da c'hortoz ma vije dezverket ur post dezhañ e skrivas ur varzhoneg, The Lonely Isle, hag e skrivas lizheroù da Edith ; rineget e oa al lizheroù-se evit tremen dreist kontrollerezh ar British Army.
E deroù miz Gouere 1916 en em gavas ar besletanant Tolkien e penn ur batailhon e talbenn Emgann ar Somme, unan eus emgannoù gwadekañ Istor Mab-den. D'ar 27 a viz Here, pa oa an emgann nes da echuiñ (18 a viz Du) hag e batailhon o tagañ Staufen Riegel e-kichen Le Sars, e voe diskaret gant terzhienn a trañcheoù, evel 25% eus ar soudarded vreizhveuriat, en abeg d'al laou. D'an 8 a viz Du e voe advroet hag e tistroas davet Edith e Little Haywood.
D'ar 17 a viz Du 1917 e voe ganet John Francis Reuel Tolkien, mab henañ Ronald ha Edith.

Gwan ha treut e voe J. R. R. Tolkien a-hed an nemorant eus ar bloavezhioù betek dibenn ar brezel e 1918. Dre ma oa bet disklêriet dic'houest da sammañ kargoù reizh e renk e voe gwech e gwarnizon, gwech all en ospital. Da get e oa aet an darn vrasañ eus e vatailhon Lancashire Fusiliers en Emgann ar Somme, ma oa bet lazhet ivez an darn vrasañ eus e vignoned, en o zouez Rob Gilson ha Geoffrey B. Smith, a oa bet gazet.
Meur a wech e klañvaas en-dro e 1917 ha 1918, met gouest e voe da labourat e kampoù ar British Army a vare da vare. D'ar 6 a viz Genver 1918 e voe anvet da letanant ha d'ar 16 a viz Gouere 1919 e voe digevodet ez-ofisiel, en e 27vet bloavezh.
Bloaz war-lerc'h, d'an 22 a viz Here 1920, e voe ganet Michael Hilary Reuel, eil mab an tiegezh ; d'an 3 a viz Du 1920 e voe lakaet an tad war e leve letanant hag e kuitaas ar British Army[19].

Kelenner ha skrivagner

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Pembroke College, Oxford

P'edo o klask diglañvaat e Staffordshire e voulc'has J. R. R. Tolkien skrivañ The Book of Lost Tales, ma vennas sevel ur gwengelouriezh evit Bro-Saoz.

Kentañ labour a gavas goude bout bet disoudardet e voe en Oxford English Dictionary (OED) ma voe karget da blediñ gant istor ha gerdarzh ar gerioù a orin germanek o kregiñ gant al lizherenn W. Goude-se e voe anvet da veskelenner war ar saozneg e skol-veur Leeds, ma'z embannas A Middle English Vocabulary e 1922.
D'an 21 a viz Du 1924 e voe ganet trede mab an tiegezh Tolkien, Christopher John Reueul.
E 1925 ez embannas Ronald e droidigezh eus Sir Gawain and the Green Knight diwar Sir Gawayn and þe Grene Knyȝt, unan eus mojennoù Arzhur. E Leeds e labouras war e droidigezh eus Beowulf, a echuas e 1926 ; diembann e voe al levr betek 2014, ar bloaz ma voe kaset d'ar moullañ gant e vab Christopher.

E 1925 e kuitaas Leeds da zistreiñ da Oxford ma voe kelenner war an Hensaozneg (Ænglisc) e Pembroke College. D'an 18 a viz Mezheven 1929 e voe ganet Priscilla Mary Anne Reuel Tolkien, merc'h ha bugel diwezhañ Ronald hag Edith. En Oxford e 1932 ez embannas J. R. R. Tolkien un arnodskrid diwar-benn orin anv an doue keltiek Nodens.
Pa oa an tiegezh o vevañ en Oxford e skrivas J. R. R. Tolkien The Hobbit (1937) ha div levrenn gentañ The Lord of the Rings (1954).
E 1936 e skrivas J. R. R. Tolkien ur pennad diwar-benn Beowulf: The Monsters and the Critics, a zo lakaet bremañ da ziazez kement enklask sirius[20].

E miz Genver 1939 ez asantas ar c'helenner Tolkien, 47 vloaz, labourat evit servij ar rinegouriezh e maodierniezh an Aferioù Estren en ken degouezh ma vije riskloù e-kerzh an Eil brezel-bed ; stummet e voe, hag e miz Here e voe lavaret dezhañ ne oa ket ezhomm anezhañ.
E 1945 e voe anvet da gelenner war ar saozneg hag al lennegezh e Merton College, Oxford, hag a voe e bost diwezhañ. Eno e skrivas trede levrenn The Lord og=f the Rings e 1948 hag e troas Levr Yona evit The Jerusalem Bible, a voe embannet e 1966[21].

E 1959, oadet 67 vloaz, ez eas ar c'helenner Tolkien war e leve. Ken brudet e voe er bloavezhioù 1960 ma voe pinvidik a-walc'h evit prenañ un ti e Bournemouth, Dorset d'ar mare[22].

D'an 29 a viz Du 1971 e varvas Edith, oadet 82 vloaz, ha sebeliet e voe e Wolvercote Cemetery en Oxford. Bloaz goude e voe lakaet he fried da Gomandour en Urzh an Impalaeriezh Vreizhveuriat gant ar rouanez Elizabeth II : er memes bloaz e voe lakaet da Zoktor al Lizhiri gant skol-veur Oxford.
An anv Lúthien a voe engravet war bez Edith diwar goulenn Ronald ; pa varvas-eñ d'an 2 a viz Gwengolo 1973, oadet 81 bloaz, e voe beziet e-kichen e wreg hag engravet e voe Beren dindan e anv, kement-se diwar an oberenn Beren and Lúthien (skrivet e 1917, embannet e 2017) hag a gont istor karantez ha troioù-kaer an den marvel Man Berien hag an elfez divarvel Lúthien Tinúviel.

  • Bez J. R. R. hag Edit Tolkien
    Bez J. R. R. hag Edit Tolkien

Mennozhioù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Ekologiezh

Petra bennak ma ne oa ket gwall greñv al luskad ekologel da vare J. R. R. Tolkien e c'heller kendastum diwar e oberennoù, The Lord of the Rings pergen, e touje d'an Natur hag e veze mantret gant an distrujoù degaset enni ar sevenadur greantel.

Politikerezh

Ur frankizour dasparzhelour e oa J. R. R. Tolkien, petra bennak ma oa hengounelour hag unpennelour ivez.
En ul lizher a skrivas d'e vab Christopher, deiziadet 29 a viz Du 1943, e tisklêrias ar c'helenner bout troet mui-ouzh-mui gant an anveliouriezh. E 1936 dija e lavare sevel a-du gant diframmadur Impalaeriezh Breizh-Veur ha zoken hini ar Rouantelezh-Unanet.

Enep-komunour e oa, abalamour ma veze brudet ar gomunourien evit distruj ilizoù ha lazhañ beleien ha leanezed.
Enep Jozef Stalin, Adolf Hitler hag an naziegezh e savas a-raok an Eil brezel-bed. Diouzh un tu all e savas e vouezh, e 1945, enep ar « brezel klok » renet gant ar Gevredidi : arabat e oa, emezañ, lazhañ tud nann-soudard en Impalaeriezh Japan hag er Reich war zigarez e oant Japaniz pe Alamaned. Spontet-meurbet e voe gant bombezadegoù Hiroshima ha Nagasaki.

Kazout a rae J. R. R. Tolkien heuliadoù ar greanterezh, pa zistrujent maezioù Bro-Saoz hag an doareoù eeun de vevañ er vro ; gwell e oa dezhañ mont war varc'h-houarn eget implijout ur c'harr-tan.

Relijion

Ur c'hristen katolik roman deol e oa J. R. R. Tolkien ; dont a reas a-benn da zistreiñ C. S. Lewis diouzh an dizoueegezh, met dipitet e voe pan emezelas e vignon en Iliz Bro-Saoz.

Oberennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Faltazi

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • 1937 : The Hobbit or There and Back Again, romant
  • 1945 : Leaf by Niggle, danevell verr
  • 1949 : Farmer Giles of Ham, kontadenn grennamzerel
  • 1953 : The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm's Son, pezh-c'hoari e gwerzennoù gant klotennoù diabarzh
  • 1954-1955 : The Lord of the Rings, romant e teir levrenn :
•1954 : The Fellowship of the Ring
•1954 : The Two Towers
•1955 : The Return of the King
  • 1962 : The Adventures of Tom Bombadil and Other Verses from the Red Book, barzhonegoù
  • 1966 : Bilbo's Last Song, barzhoneg
  • 1967 : The Road goes Ever On, gant Donald Swann
  • 1967 : Smith of Wootton Major, danevell verr

Barzhonegoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • The Battle of the Eastern Field, 1911
  • From the many-willow'd margin of the immemorial Thames 1913
  • The Voyage of Eärendel the Evening Star, 1914
  • The Bidding of the Minstrel, 1914
  • Tinfang Warble, 1914
  • Goblin Feet, 1915
  • You and Me / and the Cottage of Lost Play, 1915
  • Kôr, 1915 (embannet dindan an talbenn The City of the Gods e 1923)
  • Kortirion among the Trees, 1915 (adwelet e 1937 hag er bloavezhioù 1960, The Trees of Kortirion)
  • Over Old Hills and Far Away, 1915
  • A Song of Aryador, 1915
  • The Shores of Elfland, 1915
  • Habbanan beneath the Stars, 1916
  • The Sorrowful City, 1916
  • The Song of Eriol, 1917
  • The Horns of Ulmo, 1917
  • The Happy Mariners, skrivet e 1915 hag embannet e 1920
  • The Children of Húrin, boulc'het e 1920 pe abretoc'h, kendalc'het betek 1925
  • The Clerke's Compleinte, 1922
  • Iúmonna Gold Galdre Bewunden, 1923
  • The Eadigan Saelidan, 1923
  • Why the Man in the Moon Came Down Too Soon, 1923
  • Enigmata Saxonic - a Nuper Inventa Duo, 1923
  • The Cat and the Fiddle: A Nursery-Rhyme Undone and its Scandalous Secret Unlocked, 1923
  • An Evening in Tavrobel, 1924
  • The Lonely Isle, 1924
  • The Princess Ni, 1924
  • Light as Leaf on Lindentree, 1925
  • The Flight of the Noldoli from Valinor, 1925
  • The Lay of Leithian, 1925–1931
  • The Lay of Eärendel, bloavezhioù 1920
  • The Nameless Land, 1926
  • Adventures in Unnatural History and Medieval Metres, being the Freaks of Fisiologus, 1927 :
•Fastitocalon
•Iumbo
  • Tinfang Warble, skrivet e 1914, embannet e 1927
  • Mythopoeia, war-dro 1931 (embannet en Tree and Leaf)
  • Progress in Bimble Town, 1931
  • Errantry, 1933
  • Firiel, 1934
  • Looney, 1934
  • 1936 : Songs for the Philologists, gant E. V. Gordon & all[23] :
•Bagme Bloma
•Éadig Béo þu !
•Frenchmen Froth
•From One to Five
•I Sat upon a Bench
•Ides Ælfscýne
•La Húru
•Lit and Lang
•Natura Apis: Morali Ricardi Eremite
•Ofer Wídne Gársecg
•The Root of the Boot
•Ruddoc Hana
•Syx Mynet
•The Dragon's Visit, 1937
•Knocking at the Door: Lines induced by sensations when waiting for an answer at the door of an Exalted Academic Person, 1937
  • The Lay of Aotrou and Itroun, embannet gant Gwyn Jones e The Welsh Review, levrenn IV, niv. 4, miz Kerzu 1945 ; HarperCollins, 2016 (ISBN 978-0-00-820213-2)
  • Imram (Marv sant Brendan), 1946, embannet en Time and Tide, miz Kerzu 1955
  • Troidigezhioù elfek eus pedennoù eus an Iliz katolik roman, 1950, embannet gant Wynne, Smith, Hostetter e 2002 :
•Ataremma versions (Pater Noster e yezh Quenya)
•Aia María (Ave Maria e yezh Quenya)
•Letani Loreto e yezh Quenya
•Ortírielyanna (Sub tuum praesidium e yezh Quenya)
•Alcar i Ataren (Gloria Patri e yezh Quenya)
•Alcar mi tarmenel na Erun (Gloria in Excelsis Deo e yezh Quenya)
•Ae Adar Nín (Pater Noster e yezh Sindarin)
  • The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm's Son, 1953
  • The Adventures of Tom Bombadil, embannet e 1962 :
•The Adventures of Tom Bombadil
•Bombadil Goes Boating
•Errantry
•Little Princess Mee
•The Man in the Moon Stayed Up Too Late
•The Man in the Moon Came Down Too Soon
•The Stone Troll
•Perry-the-Winkle
•The Mewlips
•Oliphaunt
•Fastitocalon
•The Cat
•Shadow-Bride
•The Hoard
•The Sea-Bell
•The Last Ship
  • Once upon a time, 1965
  • Bilbo's Last Song, 1966, embannet e 1974, e stumm ur skritell
  • For W. H. A., 1967, e yezh Shenandoah
  • King Sheave, e The Lost Road, 1987, e The Lost Road and Other Writings
  • Narqelion, embannet e 1988

Labourioù skolveuriek ha skridoù all

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • 1922 A Middle English Vocabulary], (2010, Nabu Press, 174 p., (ISBN 978-1-177-69593-0)
  • 1925 Sir Gawain and the Green Knight, kenembannet gant E.V. Gordon, Oxford University Press, 211 pp. — adweladenn embannet e 1967, Clarendon Press, Oxford, 232 b – Ademb. gant Del Rey, 1988 (ISBN 978-0-345-27760-2)
  • 1925 Some Contributions to Middle-English Lexicography, embannet e The Review of English Studies, levrenn 1, niv. 2, pp. 210–215
  • 1925 The Devil's Coach Horses, embannet e The Review of English Studies, levrenn 1, niv. 3, pp. 331–336
  • 1929 Ancrene Wisse and Hali Meiðhad, embannet en Essays and Studies by members of the English Association, Oxford, levrenn 14, pp. 104–126
  • 1932 The Name "Nodens", a-zivout an anv "Nodens", embannet en Report on the Excavation of the Prehistoric, Roman, and Post-Roman Site in Lydney Park, Gloucestershire, adembannet en Tolkien Studies: An Annual Scholarly Review, levrenn 4, 2007, West Virginia University Press, 360 p., ISBN 978-1-933202-26-6
  • 1932–34 Sigelwara Land lodennoù I ha II, en Medium Aevum, Oxford, levrenn 1, niv. 3 (miz Kerzu 1932), pp. 183–196 ha levrenn 3, niv. 2 (miz Even 1934), pp. 95–111
  • 1934 Chaucer as a Philologist: The Reeve's Prologue and Tale, en Transactions of the Philological Society, London, pp. 1–70
  • 1937 Beowulf: The Monsters and the Critics, London, Humphrey Milford, 56 p.
  • 1939 The Reeve's Tale: version prepared for recitation at the "summer diversions", Oxford, 14 p.
  • 1939 On Fairy Stories, kentel verr eus un arnodskrid embannet e 1947
  • 1944 Sir Orfeo, Oxford, The Academic Copying Office, 18 pp.
  • 1947 On Fairy Stories, kentel glok eus arnodskrid 1939 (2008, HarperCollins Pubishers, London, GB, 320 p., ISBN 978-0-00-724466-9)
  • 1953 Ofermod ha Beorhtnoth's Death, daou arnodskrid embannet gant ar varzhoneg The Homecoming of Beorhtnoth, Beorhthelm's Son en Essays and Studies by members of the English Association, levrenn 6
  • 1953 Middle English "Losenger": Sketch of an etymological and semantic enquiry, embannet en Essais de philologie moderne: Communications présentées au Congrès International de Philologie Moderne (1951), Les Belles Lettres[24]
  • 1962 Ancrene Wisse: The English Text of the Ancrene Riwle, Early English Text Society, Oxford University Press[25].
  • 1963 English and Welsh, en Angles and Britons: O'Donnell Lectures, University of Cardiff Press, bet adembannet en The Monsters and the Critics
  • 1964 Rakskrid da Tree and Leaf., gant munudoù diwar-benn aozadur hag istor Leaf by Niggle hag On Fairy-Stories.
  • 1966 Labourioù evit un embannadur eus ar Bibl : Jerusalem Bible, evel treuzyezher ha geriadurour.
  • 1966 Rakskrid evit eil embannadur The Lord of the Rings.
  • 1966 Tolkien on Tolkien], emvuhezskrid berr embannet en Diplomat, New York, levrenn 18, niv. 197[26]

Embannadurioù dalif

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • 1966 Troidigezh The Book of Jonah evit The Jerusalem Bible
  • 1975 Guide to the Names in The Lord of the Rings - embannet en A Tolkien Compass gant Jared Lobdell. Skrivet e voe gant J. R. R. Tolkien evit treuzyezherien The Lord of the Rings ; un gentel glok anvet The J.R.R. Tolkien Companion and Guide a voe embannet e 2006.[27]
  • 1975 Troidigezhioù eus Sir Gawain and the Green Knight, Pearl ha Sir Orfeo
  • 1976 The Father Christmas Letters
  • 1977 The Silmarillion
  • 1979 Pictures by J. R. R. Tolkien, gant Christopher Tolkien, emb. HMH, 112 p., ISBN 978-0-395-60648-3
  • 1980 Unfinished Tales of Númenor and Middle-earth
  • 1980 Poems and Stories (kendastumad The Adventures of Tom Bombadil, The Homecoming of Beorhtnoth Beorhthelm's Son, On Fairy-Stories, Leaf by Niggle, Farmer Giles of Ham, Smith of Wootton Major).
  • 1981 The Letters of J. R. R. Tolkien, embannet gant Christopher Tolkien ha Humphrey Carpenter
  • 1981 The Old English "Exodus" Text, troidigezh hag addisplegoù gant J. R. R. Tolkien
  • 1982 Finn and Hengest: The Fragment and the Episode
  • 1982 Mr. Bliss (skrid ha skeudennoù)
  • 1983 The Monsters and the Critics, ur c'hendastumad arnodskridoù :
•Beowulf: the Monsters and the Critics (1936)
•On Translating Beowulf (1940)
•On Fairy Stories (1947)
•A Secret Vice (1930)
•English and Welsh (1955)
  • 1983–1996 The History of Middle-earth :
•The Book of Lost Tales 1 (1983)
•The Book of Lost Tales 2 (1984)
•The Lays of Beleriand (1985)
•The Shaping of Middle-earth (1986)
•The Lost Road and Other Writings (1987)
•The Return of the Shadow (1988), levrenn 1 Istor The Lord of the Rings
•The Treason of Isengard (1989), levrenn 2 Istor The Lord of the Rings
•The War of the Ring (1990), levrenn 3 Istor The Lord of the Rings
•Sauron Defeated (1992), levrenn 4 Istor The Lord of the Rings
•Morgoth's Ring (1993), levrenn 1 The Later Silmarillion
•The War of the Jewels (1994), Levrenn 2 The Later Silmarillion
•The Peoples of Middle-earth (1996)
•Index (2002), meneger
  • 1995 J. R. R. Tolkien: Artist and Illustrator, Christina Scull & Wayne G. Hammond, HarperCollins Publishers, 208 p., ISBN 978-0-261-10322-1
  • 1998 Roverandom
  • 2002 A Tolkien Miscellany, kendastumad skeudennaouet gant Pauline Baynes, Houghton Mifflin, 368 p., ISBN 978-0-7394-2736-1
  • 2002 Beowulf and the Critics, gant daou vrouilhed eus an arnodskrid kent na vije krennet gant an aozer, embannet gant Michael D.C. Drout, Arizona Center for Medieval and Renaissance Texts and Studies, 461 b., ISBN 978-0-86698-290-0
  • 2005 Guide to the Names in The Lord of the Rings, kentel glok eus embannadur 1975
  • 2007 The Children of Húrin
  • 2008 Tales from the Perilous Realm
  • 2010 The Legend of Sigurd and Gudrún
  • 2010The Story of Kullervo
  • 2013 The Fall of Arthur
  • 2014 Beowulf – A Translation and Commentary, together with Sellic Spell, HarperCollins (ISBN 978-0-00-759006-3)
  • 2017 Beren and Lúthien

Daveennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Skridoù orin e saozneg

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

(Renket diouzh bloavezh an embann)

Troidigezhioù brezhonek

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  • Troioù kaer Tom Bombadil, Skrid niv.37, 1983, p. 38-43, lakaet e brezhoneg gant Mikael Baudu.
  • An Hobbit, brezhoneg gant Alan Dipode, 2001, A.R.D.A., Argenteuil (ISBN 978-2-911979-03-3)
  • An Hobbit, eil embannadur adwelet gant Alan Dipode ha Joshua Tyra, skeudennoù orin gant J. R. R. Tolkien ; Dùn Dèagh : Evertype, 2020 (ISBN 978-1-78201-269-6 golo kalet & ISBN 978-1-78201-268-9 golo gweñv) — Kartennoù, runoù, alc'hwezioù ar skeudennoù e brezhoneg, kaerskrivet gant Michael Everson : da skouer, war ar gib er skeudenn "Kaozeadenn gant Smaog" (p. 83) e kavor ar skrid brezhonek e runoù Tengwar treset gantañ. Ur c'heriaoueg ha notennoù digant an droerien zo el levr ivez.

Troidigezhioù gallek

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

(Renket diouzh bloavezh an embann)

Daveoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Commons
Commons
Muioc'h a restroù diwar-benn

a vo kavet e Wikimedia Commons.

Notennoù

[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
  1. ↑ (en) Clute, John & Grant, John : The Encyclopedia of Fantasy, St. Martin's Press, 1999 (ISBN 978-0-312-19869-5)
  2. ↑ (en) Derdziński, Ryszard : On J. R. R. Tolkien's roots in Gdańsk, pp. 9-10
  3. ↑ (en) Ryszard Derdzińsk, « ON J. R. R. TOLKIEN’S ROOTS IN GDAŃSK » e Elendilion, Miz Du 2017. Lennet d'ar 14 a viz Eost 2022
  4. ↑ Lec'hiadur.
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 5,10 5,11 5,12 5,13 5,14 5,15 ha5,16 (en) Carpenter, Humphrey (1977). Tolkien: A Biography. New York: Ballantine Books. ISBN 978-0-04-928037-3.
  6. ↑ « Toull-Sac'h » en droidigezh vrezhonek.
  7. ↑ 7,0 ha7,1 (en) David Doughan MBE, « J.R.R. Tolkien: A Biographical Sketch », The Tolkien Society, 19.05.2021. Lennet d'ar 14 a viz Eost 2022
  8. ↑ Bet troet e Troioù-kaer Alis e Bro ar Marzhoù gant Herve Kerrain, An Here, 1995 (ISBN 978-2-86843-097-7)
  9. ↑ Bet troet en Enez an Teñzor gant Yeun ar Gow, Al Liamm, 1997 (ISBN 978-2-7368-0061-1)
  10. ↑ "My own dear mother was a martyr indeed, and it is not to everybody that God grants so easy a way to his great gifts as he did to Hilary and myself, giving us a mother who killed herself with labour and trouble to ensure us keeping the faith."
    (en) Carpenter, Humphrey (1977). Tolkien: A Biography. New York: Ballantine Books. ISBN 978-0-04-928037-3.
  11. ↑ "He was an upper-class Welsh-Spaniard Tory, and seemed to some just a pottering old gossip. He was—and he was not. I first learned charity and forgiveness from him; and in the light of it pierced even the 'liberal' darkness out of which I came, knowing more about 'Bloody Mary' than the Mother of Jesus—who was never mentioned except as an object of wicked worship by the Romanists"
    (en) Carpenter, Humphrey; Tolkien, Christopher, eds. (1981). The Letters of J. R. R. Tolkien. London: George Allen & Unwin. ISBN 978-0-04-826005-5.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 ha12,4 (en) Carpenter, Humphrey; Tolkien, Christopher, eds. (1981). The Letters of J. R. R. Tolkien. London: George Allen & Unwin. ISBN 978-0-04-826005-5.
  13. ↑ (en) Dianav, « Tolkien's Not-So-Secret Vice ». Lennet d'ar 16 a viz Eost 2016
  14. ↑ (en) Bramlett, Perry C. (2002). I Am in Fact a Hobbit: An Introduction to the Life and Works of J. R. R. Tolkien. Mercer University Press. p. 136. ISBN 978-0-86554-894-7.
  15. ↑ (en) Smith, Arden R. (2006). "Esperanto". In Drout, Michael D. C. (ed.). The J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. Routledge. p. 172
  16. ↑ (de) Vallais - Wallis - Digital, « 1911 - J.R.R. Tolkien besichtigt das Oberwallis ». Lennet d'ar 16 a viz Eost 2022
  17. ↑ (en) Hammond, Wayne G.; Scull, Christina (26 February 2004). The Lord of the Rings JRR Tolkien Author and Illustrator. Royal Mail Group plc
  18. ↑ (en) "I have nothing to say against Tolkien, he is a cultured gentleman, but his prospects are poor in the extreme, and when he will be in a position to marry I cannot imagine. Had he adopted a profession it would have been different." The Tolkien Family Album, (1992)
  19. ↑ (en) [https://www.thegazette.co.uk/London/issue/32110/supplement/10711 The London Gazette, 2 a viz Du 1920.
  20. ↑ (en) [https://web.archive.org/web/20060421094854/https://ourworld.compuserve.com/homepages/billramey/beowulf.htm Bill Ramey (1998) : The Unity of Beowulf: Tolkien and the Critics
  21. ↑ {{en} John Rogerson, The Oxford Illustrated History of the Bible, Oxford University Press, 2001 (ISBN 978-0-19-860118-0)
  22. ↑ D'ar 1añ a viz Ebrel 1997 e voe distaget kêr Vournemouth diouzh kontelezh Dorset.
  23. ↑ Diviet. Ur skouerenn eildorn zo e gwerzh e ti Alibris evit 31 074,14 € (d'an 13 a viz Kerzu 2012).
  24. ↑ Gwelit Tolkien Gateway.
  25. ↑ Gwelit Tolkien Gateway.
  26. ↑ Gwelit Tolkien Gateway.
  27. ↑ Christina Scull & Wayne G. Hammond, The J.R.R. Tolkien Companion and Guide, 2006, Houghton Mifflin :
    Levrenn 1 : Chronology, 1020 p., ISBN 978-0-618-39102-8
    Levrenn 2 : Reader's Guide, 1280 p., ISBN 978-0-618-39101-1
g • ka • ke
Oberennoù J.R.R. Tolkien
Embannet
e-kerzh e vuhez
Embannet goude e varv
Yezhoù
Quenya • Sindarin • Adûnaic • Kornôgeg • Khuzdul • Yezh Du
Pobloù ha krouadurioù
Personajoù
Douaroniezh
Broioù : Beleriand • Douar-ar-C'hreiz • Eriador • Gondor • Ar Gontelezh • Gorgoroth • Lindon • Lothlórien • Mordor • Númenor • Rhovanion • Rohan •
Lec'hioù ha stêrioù : Anduin • Barad-dûr • Belegost • Bree • Erebor • Isengard • Khazad-dûm • Koad Fangorn • Minas Tirith • Nogrod • Orodruin • Rivendell
Traezoù
Adtapet diwar « https://br.wikipedia.org/w/index.php?title=John_Ronald_Reuel_Tolkien&oldid=2081818 »