Hiernamaals

Die leer na die hemel waarvan Jakob in Genesis 28 gedroom het.

Die hiernamaals, ook genoem die lewe ná die dood, is die begrip dat ’n wesentlike deel van ’n individu se persoonlike identiteit of bewustheid voortleef ná die dood van die fisieke liggaam. Volgens verskillende idees van die hiernamaals kan die deel wat ná die dood voortleef die siel of gees wees wat ’n persoonlike identiteit behou of, aan die ander kant, dalk nie soos in die Indiese nirwana. ’n Geloof in die hiernamaals, wat naturalisties of bonatuurlik kan wees, is in teenstelling met die geloof in vergetelheid ná die dood.

In sommige sienings vind hierdie voortbestaan dikwels plaas in ’n spirituele ryk. In ander gewilde sienings word die persoon in die huidige lewe herbore en begin hy die lewensiklus van voor af, waarskynlik met geen herinnering aan wat hy in ’n vorige lewe gedoen het nie. Volgens laasgenoemde siening kan sulke hergeboortes en sterftes oor en oor plaasvind totdat die individu ’n spiriturele ryk betree. Belangrike sienings van die hiernamaals kom voor in godsdiens, esoterie en metafisika.

Volgens sommige geloofstelsels, soos die Abrahamitiese tradisie, gaan afgestorwenes na ’n spesifieke bestaansvlak ná die dood soos deur God of ’n ander Goddelike oordeel bepaal, gebaseer op hul dade en geloofsooruigings terwyl hulle gelewe het. In teenstelling daarmee word die aard van die voortgesette bestaan in stelsels van reïnkarnasie, soos in die Indiese gelowe, regstreeks bepaal deur die dade van die individu in die vorige lewe eerder as deur die besluit van ’n ander wese.

Verskillende metafisiese modelle

Teïste glo gewoonlik die een of ander lewe wag op mense ná hul dood. Lede van sommige algemene nieteïstiese gelowe glo ook in ’n hiernamaals, maar sonder verwysings na ’n godheid. Die Sadduseërs was ’n antieke Joodse sekte wat weer geglo het daar is ’n God, maar nie ’n hiernamaals nie.

Baie godsdienste, of hulle in die siel se voortbestaan in ’n ander lewe glo (soos die Christendom, Islam en baie heidende geloofstelsels) of in reïnkarnasie (soos baie vorme van Hindoeïsme en Boeddhisme), glo ’n mens se status in die hiernamaals is ’n beloning of straf vir hul optrede gedurende hul lewe.

Reïnkarnasie

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Reïnkarnasie.

Reïnkarnasie is die filosofiese of godsdienste begrip dat ’n individu ’n nuwe lewe in ’n ander fisieke liggaam of vorm begin ná elke biologiese dood. Dit word ook hergeboorte genoem en is deel van die samsara-leerstelling van ’n sikliese bestaan. Dit is ’n sentrale leerstelling in alle groot Indiese gelowe, soos Boeddhisme, Hindoeïsme, Djainisme en Sikhisme. Die idee van reïnkarnasie kom voor in baie antieke kulture, en Griekse historiese figure soos Pythagoras, Sokrates en Plato het in hergeboorte/metapsigose geglo. Dit is ook ’n algemene geloofsoortuiging in verskeie antieke en moderne godsdienste, soos spiritisme en teosofie, en word aangetref in baie stamgemeenskappe in wêrelddele soos Australië, Oos-Asië, Siberië en Suid-Amerika.

Hoewel die meeste denominasies in die Abrahamitiese godsdienste (Judaïsme, die Christendom en Islam) nie in reïnkarnasie glo nie, verwys spesifieke groepe in dié godsdienste wel na reïnkarnasie; dit sluit in die hoofstroom- historiese en kontemporêre kabbala-aanhangers, Kathare, Alawiete, Droese en Orde van die Rosekruis. Die historiese verhoudings tussen hierdie sektes en die geloofsoortuigings oor reïnkarnasie wat tipies was van neoplatonisme, orphisme, hermetisme en gnostisisme van die Romeinse tydperk, sowel as die Indiese gelowe, is die onderwerp van onlangse navorsing deur geleerdes. Unity Church en sy stigter, Charles Fillmore, leer ook van reïnkarnasie. Die Kerk van Sciëntologie beklemtoon die verskil tussen reïnkarnasie en vorige lewens. Terwyl die eersgenoemde verwerp word, erken die Kerk die konsep van vorige lewens, al maak dit nie amptelik deel uit van sy dogma nie. Die Aetherius-geselskap se leerstellings verwys eksplisiet na vorige lewens.

Die Britse kernfisikus en molekulêre bioloog Jeremy Hayward, wat aan die Universiteit van Cambridge verbonde is, verwys na hoofstroom-wetenskaplikes wat die hipotese steun dat die bewussyn naas ruimte, tyd, materie en energie moontlik een van die grondliggende elemente van ons wêreld kan wees.

Hemel en hel

’n Ikoon van die engel Gabriël, Bisantynse Ryk, omstreeks 1387–1395 (Tretjakof-galery, Moskou).

Die hemel, Tian, Jannah, Valhalla of die Somerland is algemene plekke waar wesens soos gode, engele, djins, heiliges of eerbiedwaardige voorouers glo ontstaan, gekroon word of lewe. Volgens die geloofsoortuigings van sommige godsdienste kan hemelse wesens op die aarde neerdaal of reïnkarneer, en aardse wesens kan in die hiernamaals hemel toe gaan of, in sommige uitsonderlike gevalle, lewend opvaar na die hemel.

Die hemel word dikwels beskryf as ’n "hoër plek", die heiligste plek en ’n paradys (in teenstelling met die hel, die onderwêreld of die "lae plek") en is vir aardse wesens toeganklik volgens uiteenlopende standaarde van goddelikheid, goedheid, vroomheid of ’n ander deugsaamheid, of eenvoudig deur die wil van God. Sommige glo in die moontlikheid van ’n hemel op aarde in ’n volgende wêreld.

In Indiese gelowe word die hemel beskou as Svarga loka, ’n oorgangsplek vir regverdige mense. Daar is sewe positiewe streke waarheen die siel ná die dood kan gaan, en sewe negatiewe streke. Nadat die siel in ’n spesifieke streek gebly het, word dit in verskillende lewensvorme herbore na gelang van sy karma. Dié siklus kan verbreek word nadat ’n siel sy moksja of nirwana bereik het.

Die hel is in baie godsdienste en volkstradisies ’n plek van foltering en straf in die hiernamaals. Sommige godsdienste beeld die hel uit as ’n ewige plek, en ander as ’n tussentydse tydperk tussen reïnkarnasies. Dié tradisies beskou die hel gewoonlik as ’n ander dimensie of as iewers onder die aardoppervlak. Ander bestemmings ná die dood sluit in die vaevuur en limbo.

Tradisies wat nie die hiernamaals as ’n plek van beloning of straf beskou nie, beskryf die hel bloot as die blyplek van die afgestorwenes, die graf, sjeool of doderyk, wat onder die aardoppervlak geleë is.

Antieke godsdienste

Antieke Egiptiese godsdiens

Anoebis, wat die dooies se siele geweeg het.

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Egiptiese mitologie.

Die hiernamaals het ’n belangrike rol gespeel in die antieke Egiptiese godsdiens. Dié geloofstelsel is een van die vroegstes in die opgetekende geskiedenis. Wanneer die liggaam gesterf het, het dele van die siel bekend as die ka (’n weergawe van die liggaam) en die ba (persoonlikheid) na die Koninkryk van die Dooies gegaan. Terwyl die siel in die paradys was, het Osiris geëis dat werk gedoen word as vergoeding vir die beskerming wat hy verskaf het. Standbeelde is dus in die graftombes geplaas om as plaasvervangers vir die afgestorwenes op te tree.

Om ’n mens se beloning in die hiernamaal te kry was ’n veeleisende beproewing – dit het ’n sondelose hart vereis, asook die vermoë om towerspreuke, wagwoorde en formules uit die Dodeboek te ken. In die Doeat (doderyk) het Anoebis die oorledene se hart geweeg teen die veer van waarheid en geregtigheid uit die hooftooisel van die godin Maät. As die hart ligter as die veer was, kon die oorledene voortgaan na die paradys, maar as dit swaarder was, sou die god Ammit die liggaam eet.

Daar is ook geglo die enigste manier om ’n lewe ná die dood te hê was dat ’n persoon gemummifiseer en in ’n sarkofaag begrawe word. Net as die liggaam reg gebalsem en begrawe is, kon al die elemente van die oorledene soos die ka, ba en ach (intellek) weer bymekaar uitkom. Dan kon die dooies weer lewend word in die paradys en die son vergesel op sy daaglikse reis. Vanweë die gevare wat in die hiernamaals gewag het, is die Dodeboek by die liggaam in die graftombe geplaas saam met juwele en kos. Hulle het ook die Mondopeningseremonie gebruik om die mond van die oorledene se standbeeld of mummie ritueel oop te maak sodat die persoon in die hiernamaals sou kon asemhaal, eet en praat.

Op 30 Maart 2010 het ’n woordvoerder van die Egiptiese departement van kultuur beweer ’n groot rooi granietdeur is in Luxor ontdek met inskripsies deur Oeser, ’n magtige raadgewer van die 18de Dinastie se koningin Hatsjepsoet, wat van 1479 v.C. tot 1458 v.C. regeer het. Daar word geglo die vals deur is ’n "deur na die hiernamaals". Volgens die argeoloë is dit in Romeinse Egipte in ’n struktuur herbruik.

Antieke Griekse en Romeinse godsdiens

Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Griekse mitologie.

Die god Hades was in die Griekse mitologie bekend as die koning van die onderwêreld, ’n plek waarheen siele ná die dood gegaan het. Hermes, die boodskapper van die gode, sou ’n afgestorwene se siel neem na die onderwêreld, wat ook Hades genoem is. Hy sou die siel op die oewer van die Styx, die rivier tussen die lewendes en die dooies, los.

Die Griekse regters van die dooies: Minos, Aiakos en Rhadamanthys (Ludwig Mack, omstreeks 1826).

Charon, die bootsman, sou dan die siel oor die rivier na Hades neem as die afgestorwene geld by hom gehad het; dié is op die begrafnis onder die oorledene se tong geplaas. In die onderwêreld is die siel deur Aiakos, Rhadamanthys en koning Minos geoordeel. Die siel sou dan na Elysion, Tartaros, die Affodilveld of die Veld van Straf gestuur word.

Die Elysion was die plek waarheen siele gegaan het as die afgestorwene ’n rein lewe gelei het. Daar was groen velde, valleie en berge; almal was rustig en tevrede; en die son het altyd geskyn. Tartaros was vir die mense wat die gode belaster het of bloot opstandig en bewustelik boos was. Die Affodilveld was vir ’n verskeidenheid siele: dié wat net soveel goeie dade gedoen as sondes gepleeg het, dié wat besluiteloos was of nie geoordeel is nie. Die Veld van Straf was vir mense wat dikwels sonde gepleeg het, maar nie so erg dat hul siele Tartaros verdien het nie. In Tartaros is die siel gestraf deur dit met lawa te brand of op ’n folterbank uitmekaar te trek.

Die Romeine het ’n soortgelyke geloofstelsel gehad, met Hades wat as Pluto bekend was.

Sommige Griekse legendes is toegelaat om die onderwêreld te besoek. In die mite oor die 12 take van Herakles word die held Herakles (of Hercules) byvoorbeeld na die onderwêreld gestuur om die driekoppige waghond, Kerberos, te vang as een van sy take. In Die Droom van Scipio beskryf Cicero iets wat na ’n buiteliggaamlike ervaring klink: van die siel wat hoog bo die aarde reis en van ver af op die klein planeet neerkyk. In Boek VI van Vergilius se Aeneis reis die held Aeneas na die onderwêreld om sy pa te sien. Daar aanskou hy die onderskeie dele van die onderwêreld. Sy pa wys hom ook al die toekomstige helde van Rome wat sal lewe as Aeneas sy roeping vervul en die stad bou.

Ou Noorse godsdiens

Volgens die antieke Noorse godsdiens het die siel uit verskeie dele bestaan:

• Die hamr (voorkoms, met ’n spirituele element wat magies gemanipuleer kon word).
• Die hugr (gedagtes, emosies, wil).
• Die fylgja (begeleidende gees).
• Die hamingja (potensialiteit of lot).

Die hugr is beskou as die deel wat ’n liggaam ná die dood verlaat, moontlik nadat die liggaam heeltemal ontbind het.

Die graf is dikwels beskryf as die plek waar die dooies woon. Kos en bier is vir hulle uitgesit. Dit bots met ’n ander geloof, en dit is dat afgestorwenes op ’n reis gegaan het na die doderyk, wat in ’n berg, aan die ander kant van die see, in die hemele of in die onderwêreld kon wees. Geen logiese verband is al tussen dié twee uiteenlopende idees gevind nie.

Volgens antieke letterkunde, die oudste bronne met inligting oor die Noorse idee van die hiernamaals, word verskillende ryke vir afgestorwenes beskryf. Van die bekendstes is:

• Helgafjell, die "heilige berg", was een van die plekke in Wes-Noorse bronne waarheen afgestorwenes gegaan het. Dit kon ’n nabygeleë berg wees en is as so heilig beskou dat niemand daarna kon kyk sonder om eers sy gesig te was nie. In die heilige berg kon die afgestorwenes dieselfde soort lewe lei as toe hulle nog geleef het. Sommige sieners kon na die berg kyk en ’n plek van warmte, drinkgoed en ’n geselsery sien.

"Valhalla" (1896), deur Max Brückner.

• In sterk kontras hiermee was die Hel, of Hel se ryk, die ondergrondse ryk wat regeer is deur die gelyknamige blou-en-swart vroulike reus. Naby Hel se ryk was Náströnd, wat beskryf is as ’n plek van donkerte en afgryse. Dit was van die wêreld van die lewendes geskei deur ’n vinnig vloeiende rivier wat die dooies moes oorsteek. In sagas word vertel vegters was so bang vir dié plek dat hulle hulself soms met hul spiese gesteek het voor hulle doodgegaan het om Hel te laat dink hulle het ’n heldhaftige dood op die slagveld gesterf.

• Valhalla was die god Odin se saal waar die helfte van die soldate wat op die slagveld dood is, versamel het as die einherjar (elitemag), wat moes fiks bly vir die finale slag tussen goed en kwaad. Dit lyk of Valhalla iewers in die hemele geleë was. Dit was hoofsaaklik ’n plek vir mans. Die vroue wat daar gewoon het, was die Walkure, wat die gesneuwelde soldate op die slagveld bymekaargemaak en na Valhalla gebring het, waar hulle vir die soldate heuningbier geskink het.

• Fólkvang was ’n veld waar die godin Frøya gewoon het saam met die ander helfte van soldate wat op die slagveld dood is.

Daar is min inligting oor waarheen vroue gegaan het, maar beide Helgafjell en Hel se ryk moes oop gewees het vir hulle. As gekyk word na die groot geskenke wat ná hul dood by vroue gelos is, is dit duidelik hulle moes ook volgens die antieke Nore ’n lewe ná die dood gehad het.

Abrahamitiese gelowe

Judaïsme

Sjeool is in die Hebreeuse Bybel ’n plek van donkerte waarheen alle afgestorwenes gaan, beide die regverdiges en goddeloses. Dit is ’n plek van stilte en donkerte wat van die lewe en van God afgesny is. Dit word in die Afrikaanse Bybel as "doderyk" vertaal.

Die inwoners van Sjeool is geeste sonder persoonlikheid of krag. Daar word geglo hulle kan in sekere omstandighede deur die lewendes gekontak word, soos die Heks van Endor wat die gees van Samuel kontak vir Saul, maar sulke praktyke is verbode (Deuteronomium 18:10-11).

Terwyl dit voorkom of die Hebreeuse Bybel Sjeool beskryf as die permanente tuiste van die dooies, het in die tydperk van die Tweede Tempel (rofweg 500 v.C. tot 70 n.C.) ’n uiteenlopende stel idees ontwikkel. In sommige tekste word Sjeool beskou as die tuiste van beide die vromes en die boses en word dit in aparte afdelings verdeel; in ander word dit beskou as ’n plek van straf net vir die boses. Toe die Hebreeuse Bybel omstreeks 200 v.C. in antieke Aleksandrië in Grieks vertaal is, is die woord "Hades" (die Griekse onderwêreld) gebruik vir die vertaling van Sjeool.

Die Talmoed bied ’n paar idees oor die hiernamaals. Ná ’n persoon se dood word sy siel geoordeel. Dié wat vroom lewens gelei het, gaan dadelik die Olam Haba (wêreld wat kom) binne. Die meeste mense doen dit egter nie dadelik nie, maar gaan deur ’n tydperk van retrospeksie van hul aardse dade en word bewus gemaak van wat hulle verkeerd gedoen het. Sommige beskou dit as ’n tydperk van "heropleiding", omdat die siel wys word wanneer iemand se foute hersien word. Ander beskou dit as ’n tydperk van onder meer spirituele ongemak oor verkeerde dade van die verlede. Aan die einde van dié tydperk, nie langer as ’n jaar nie, kan die siel sy plek inneem in die wêreld wat kom.

Hoewel ongemak deel is van sekere Joodse idees van die hiernamaals, is die begip "ewige verdoemenis", wat so algemeen in ander godsdienste is, nie ’n leerstelling van die Joodse lewe ná die dood nie. Volgens die Talmoed wag die uitdelging van die siel op net ’n baie kleiner groep kwaadwillige en bose leiers – óf dié wie se bose dade ver buite die norm is óf dié wat groot groepe mense na uiterse boosheid lei.

Die Joodse filosoof Maimonides beskryf die Olam Haba in spirituele terme en vervang die voorspelde fisieke opstanding met ’n toekomstige wonderwerk wat nie met die hiernamaals verband hou nie. Volgens Maimonides is daar ’n lewe ná die dood vir die siel van elke mens – ’n siel wat geskei word van die liggaam waarin dit gedurende die mense se aardse lewe "gehuisves" was.

Die klassieke werk van Joodse mistisisme, die Zohar, beskryf "Gehenna" (hel) nie as ’n plek van straf vir die boses nie, maar ’n plek vir die spirituele reiniging van siele.

Christendom

Die hemel

In die Christendom word die hemel tradisioneel beskou as die koninkryk van God en die blyplek van engele. In die tradisionele Christendom word dit as ’n fisieke plek in die hiernamaals beskou. Die meeste denominasies beskou ook die hemel as die plek vir die regverdiges ná die dood, gewoonlik ’n tydelike plek tot met die "opstanding van die dooies".

Die laaste oordeel (omstreeks 1605/1610, Hieronymus Francken II).

Volgens Christene het Jesus ná sy kruisiging en opstanding na die hemel opgevaar en sit hy aan die regterhand van God, en Hy sal met heerlikheid terugkeer met die tweede wederkoms. Volgens hulle het verskeie mense lewend opgevaar na die hemel, soos Henog, oupagrootjie van Noag; Elia; en Jesus self. Die Rooms-Katolieke en Oosters-Ortodokse Kerk glo Maria, Jesus se moeder, het ook lewend opgevaar.

Hoofstroom-Christene glo in die geloofsbelydenis van Nicea, en die Afrikaanse weergawe sluit die volgende sin in: "Ons verwag die opstanding van die dooies en die lewe van die toekomstige bedeling." In die Bybel kom die toekomstige "koninkryk van die hemel" verskeie kere ter sprake in voorspellings van die nuwe aarde wat sal volg op die opstanding van die dooies – veral in Jesaja en Openbaring.

Daar word dus in taamlik verskillende betekenisse van die hemel gepraat: as ’n ander dimensie, die fisieke lug bo ons, die koninkryk van goddelike volmaaktheid wat reeds bestaan en "die toekomstige bedeling" wanneer ’n ewige lewe op die gelowiges wag.

Jesus het gesê: "Daar kom ’n tyd wanneer almal wat in die grafte is, [die stem van die Seun van God] sal hoor en sal uitgaan. Dié wat goed gedoen het, sal opstaan en lewe, en dié wat verkeerd gedoen het, sal opstaan en veroordeel word.” Die Rooms-Katolieke Kerk beskou die hemel as ’n staat, ’n toestand van bestaan, eerder as ’n spesifieke plek in die kosmos. Pous Johannes Paulus II het verklaar: "Die 'hemel' of 'geluk' waarin ons ons sal bevind, is nóg ’n abstrakte begrip nóg ’n fisieke plek in die wolke, maar ’n lewende, persoonlike verhouding met die Heilige Drie-eenheid. Dit is ons ontmoeting met die Vader wat plaasvind in die opgestane Christus deur die kommunie van die Heilige Gees." Dié Christene wat nog nie heeltemal gereinig is nie, moet deur ’n toestand van reiniging, bekend as die vaevuur, gaan voordat hulle in die hemel kan kom.

Sommige protestantse denominasies glo ’n mens gaan hemel toe sodra jy sterf, terwyl ander leer dit gebeur eers in ’n latere stadium (die laaste oordeel). Twee begrippe wat verband hou met mekaar en dikwels verwar word, is die "opstanding van die liggaam" en die "onsterflikheid van die siel". In die eerste begrip gaan die siel nie hemel toe nie tot met die laaste oordeel of die einde van tyd wanneer dit (saam met die liggaam) opstaan en geoordeel word. In die tweede begrip gaan die siel onmiddellik ná die dood na ’n hemel op ’n ander vlak. Hierdie begrippe word gewoonlik gekombineer in die leerstelling van die dubbele oordeel waar die siel een keer net ná die dood geoordeel word en na ’n tydelike hemel gaan terwyl dit wag op die tweede en finale oordeel aan die einde van tyd.

Mense wat in die onsterflikheid van die siel glo, neem gewoonlik aan die term "hemel" verwys na die koninkryk waarin God tans woon. Die ewige lewe, daarenteen, vind plaas in ’n hernude, ongerepte en perfekte skepping, wat ook "hemel" genoem kan word omdat God permanent daar sal woon saam met "sy volke". Daar sal nie meer ’n skeiding tussen God en die mens wees nie, asook geen siektes, dood en trane nie.

’n Oosters-Ortodokse ikoon beeld Christus op ’n troon uit, omring deur engele en heiliges. Onder is die paradys met die ereplek langs Abraham (links) en die goeie dief (regs).

Die Oosters-Ortodokse Kerk glo die hemel is deel van vergoddeliking of teose, waar elke mens deur sy lewe nader aan God probeer kom deur ’n vroom lewe te lei en eindelik eienskappe met God deel. Dié Kerk en die Oriëntaal-Ortodokse Kerk glo egter God is eindelik die enigste een wat ’n finale sê het oor wie hemel toe kan gaan.

Volgens die Oosters-Ortodokse Kerk het verskeie heiliges al ’n visioen van die hemel gehad. Die Ortodokse begrip van die lewe in die hemel word beskryf in een van die gebede vir die dooies: … ’n plek van lig, ’n plek van groen weivelde, ’n plek van kalmte, waar geen siektes, hartseer of gesug is nie.

Jehovah se Getuies glo die hemel is die blyplek van Jehovah (God). In plaas van die gewone siening dat alle Christene hemel toe gaan, glo hulle net 144 000 uitverkore volgelinge sal opstaan en na die hemel gaan om saam met Christus te regeer oor die meerderheid mense, wat op die aarde sal woon.

Volgens die Kerk van Jesus Christus van die Heiliges van die Laaste Dae is die hiernamaals eers in twee dele verdeel tot met die laaste oordeel; daarna is dit in vier dele verdeel. Die boonste drie, waarna verwys word as "grade van glorie", word vergelyk met die helderheid van hemelliggame: die son, maan en sterre.

Voor die laaste oordeel sal siele wat met die dood van hul liggaam geskei is, óf na die paradys gaan óf na ’n geestestronk, na gelang van of hulle gedoop en aangeneem is. In eersgenoemde hou die inwoners aan met leer ter voorbereiding vir die laaste oordeel. Die geestestronk is vir die boses, onboetvaardiges en dié wat nie gedoop is nie; hulle kan egter boete doen en die evangelie aanvaar, en gedoop word deur die praktyk doop vir die dooies.

Ná die opstanding en laaste oordeel word mense na een van vier vlakke gestuur: die hemelse koninkryk, waarvan die glorie met die son vergelyk kan word; die aardse koninkryk, wat met die maan vergelyk kan word; die "telestiale" koninkryk, wat met die sterre vergelyk kan word; en die verdoemenis, die blyplek van Satan, gevalle engele en mense wat onvergeeflike sondes gepleeg het.

Die hel

Hoewel straf deel uitmaak van sekere Christelike sienings van die hiernamaals, is die begrip "ewige verdoemenis" ’n algemene leerstelling. Die hel is in die Christendom die plek of toestand waarheen onboetvaardige sondaars gaan – óf met hul dood óf met die laaste oordeel. Die aard daarvan kan uit verskillende hoofstukke van die Bybel afgelei word.

Domenico Beccafumi se Inferno: ’n Christelike siening van die hel.

Teoloë beskou die hel oor die algemeen as die logiese gevolg van die gebruik van die vrye wil om eenheid met Christus te verwerp. Verskillende Hebreeuse en Griekse woorde word in die Afrikaanse Bybel as "doderyk" of "hel" vertaal, onder meer:

• "Sjeool" in die Ou Testament en "Hades" in die Nuwe Testament. Daar word oor die algemeen saamgestem nie een van die woorde verwys spesifiek na ’n plek van ewige verdoemenis nie, maar na die graf, die tydelike blyplek van afgestorwenes, die onderwêreld.
• "Gehenna" in die Nuwe Testament. Dit word as "hel" vertaal en beskryf as ’n plek waar beide die siel en die liggaam vernietig kan word in ’n "onblusbare vuur".
• Die Griekse werkwoord ταρταρῶ (tartarō)", wat een keer in die Nuwe Testament voorkom, word vertaal as "in die hel gestort".

In die Ou Testament word die doderyk beskou as ’n plek onder die grond en die "land van die donker nag met sy diep duisternis". Teen die 3de tot 2de eeu v.C. het die idee begin posvat dat daar verskillende afdelings van Sjeool is vir die regverdiges en die boses. Volgens die Boek van Henog was Sjeool in vier dele verdeel vir vier soorte afgestorwenes: die gelowige heiliges wat in die paradys op opstanding wag, die gewone vromes wat op hul beloning wag, die boses wat op hul straf wag en die boses wat reeds gestraf is en nie op die oordeelsdag sal opstaan nie. Die Boek van Henog word deur die meeste Christelike denominasies en al die Joodse denominasies as een van die Apokriewe boeke beskou.

Teen die tyd van Jesus het sommige Jode geglo die mense in Sjeool wag op die opstanding van die dooies – óf in gerief (in die "ereplek langs Abraham") of in foltering.

In die Nuwe Testament word die hel dikwels beskryf as die "onblusbare vuur" of "ewige vuur". Op ander plekke word gepraat van ’n plek waar mense "sal huil en op hulle tande sal kners", van "lyding" en "benoudheid", "ewige verdoemenis", "gloeiende vuur" en "veroordeel en verdelg". Openbaring praat van "die poel van vuur en swael" waar "die duiwel, die dier en die vals profeet dag en nag gepynig [sal] word tot in alle ewigheid".

Vaevuur

Die idee van ’n vaevuur word veral met die Rooms-Katolieke Kerk verbind. Dié Kerk glo dat almal wat in God se grasie en vriendskap sterf, maar nog nie volkome gereinig is nie, inderdaad van hul ewige redding verseker is. Hulle ondergaan egter ná die dood reiniging om die vreugde van die hemel te kan ervaar. Sekere tekste verwys na ’n "reinigende vuur", hoewel dit nie altyd ’n vaevuur genoem word nie.

Lidmate van die Anglo-Katolieke tradisie glo ook oor die algemeen in die vaevuur. Die Metodistekerk glo nie amptelik daarin nie en ontken die moontlikheid dat so iemand deur gebed gehelp kan word.

Limbo

Ondanks die algemene sienswyse is limbo, waaroor teloë vanaf die begin van die Middeleeue geskryf het, nooit binne die Rooms-Katolieke Kerk erken nie. Dit was egter met tye ’n baie gewilde teologiese teorie in die Kerk. Limbo is ’n teorie dat ongedoopte maar onskuldige siele, soos dié van babas en vroom mense wat voor Jesus se geboorte gelewe het, nie in die hemel of hel is nie. Hulle is dus nie skuldig aan enige persoonlike sonde nie, maar omdat hulle nie gedoop is nie word hulle nog deur erfsonde geraak. Hulle bestaan dus in ’n toestand van natuurlike, maar nie bonatuurlike, geluk tot met die einde van tyd.

In ander Christelike denominasies is dit al beskryf as ’n tussentydse plek of toestand van vergetelheid en verwaarlosing.

Islam

Engele wys aan die Islamitiese profeet Iederies die plekke in die hiernamaals.

"Mohammed se Paradys". ’n Persiese miniatuur uit Die Geskiedenis van Mohammed, Bibliothèque nationale de France, Parys.

Die Islamitiese geloof in die hiernamaals soos dit in die Koran gestel word, is beskrywend. Die Arabiese woord vir die Paradys is Djannah en vir die Hel Djahannam. Hul vlak van gerief terwyl hulle in die graf is, hang af van hul vlak van iman, of geloof, in die almagtige Skepper (God of Allah). Om goeie en gesonde iman te bereik moet ’n mens regverdige dade doen, anders kan sy vlak van iman krimp of wegkwyn.

In die Koran waarsku God dat ’n ernstige straf wag op hulle wat nie in die hiernamaals (Aagirat) glo nie, en dat die Hel voorberei is vir hulle wat die ontmoeting met Hom verwerp.

Islam leer die doel van ’n mens se skepping is om God alleen te aanbid, wat insluit om goedhartig te wees teenoor ander mense en dinge. Die lewe op aarde is net ’n toets vir ons en om elke individu se eindelike woonplek te bepaal, of dit nou straf of Djannat in die hiernamaals is, wat vir ewig is.

Beide Djannah en Djahannam het verskillende vlakke. Djannah het agt poorte en sewe vlakke. Hoe hoër die vlak is, hoe beter is dit en hoe gelukkiger is jy. Djahannam het sewe vlakke: hoe laer, hoe erger. Individue sal na albei ewige woonplekke gaan op die Laaste Dag, wat begin nadat die engel Iesrafiel die tweede keer op die trompet geblaas het. Moslems glo in die voortbestaan van die siel en ’n getransformeerde fisieke bestaan ná die dood.

’n Sentrale leerstelling van die Koran is die Laaste Dag, waarop die wêreld vernietig sal word en Allah alle mense en djien uit die dood sal laat opstaan om geoordeel te word. Dit is ook bekend as die Dag van Opstanding, Dag van Oordeel, Dag van Afrekening, alomvattende dag en die Uur.

Tot die Dag van Oordeel bly gestorwenes se siele in hul graf, wagtend op die opstanding. Hulle begin egter dadelik ’n voorsmaak kry van die lot wat op hulle wag. Dié wat vir die Hel bestem is, sal in hul graf ly en dié wat vir die Paradys bestem is, sal vrede hê. Die opstanding op die Laaste Dag is fisiek; daar word verduidelik dat God die ontbinde liggaam sal herskep: "Sien hulle nie dat Allah, wat die hemele en die aarde geskape het, in staat is om hulle ewebeeld te skep nie?"

Op die Laaste Dag sal opgestane mense en djien deur Allah geoordeel word volgens hul dade. Hulle sal daarna óf na die Paradys gaan, waar hulle vir ewig spirituele en fisieke genot sal ervaar, óf na die Hel om vir ewig spirituele en fisieke lyding te ervaar. Die Dag van Oordeel word beskyf as soos om op ’n nou brug (so dun soos ’n menslike haar en skerper as ’n skeermes) oor die Hel te loop om die Paradys binne te gaan. Dié wat val omdat hulle swaar aan hul slegte dade dra, sal vir altyd in die Hel bly.

Baha’i

Volgens die leerstellings van Baha’i is die aard van die hiernamaals buite die begrip van dié wat leef, nes ’n ongebore fetus nie die aard van die wêreld buite die baarmoeder sal kan verstaan nie. Die Baha’i-geskrifte lui die siel is onsterflik en sal ná die dood voortgaan om te vorder totdat dit God se teenwoordigheid bereik. Volgens die Baha’i-geloof sal siele in die hiernamaals hul individualiteit en bewussyn behou en in staat wees om ander siele, met wie hulle diepgaande verhoudings aangeknoop het – soos gades – te herken en met hulle op ’n geestelike vlak te kommunikeer.

Volgens die Baha’i-geskrifte is daar onderskeiding tussen siele in die hiernamaals en sal siele die waarde van hul eie dade kan herken en die gevolge daarvan verstaan. Daar word verduidelik die siele wat aan God toegewyd was, sal blydskap ervaar, terwyl diegene wat verkeerd geleef het, bewus sal word van die geleenthede wat hulle misgeloop het. Daarbenewens sal siele die prestasies van ander siele wat dieselfde vlak bereik het, kan herken, maar nie diegene wat 'n hoër rang bereik het nie.

Indiese gelowe

Hindoeïsme

Die Oepanisjads (die laaste van die Vediese geskrifte) beskryf reïnkarnasie (poenarjanma; sien ook samsara). In die Bhagavad-Gita, ’n belangrike Hindoe-geskrif, word uitgebreid oor die hiernamaals geskryf. Hier sê die god Krisjna nes ’n man sy ou klere weggooi en nuwes dra, so verwerp die siel die ou liggaam en neem ’n nuwe een aan. Hindoes glo die liggaam is bloot ’n skulp; dit bestaan uit die "vyf elemente" (aarde, water, vuur, lig en lug). Daarenteen is die siel binne-in onveranderlik en onvernietigbaar; nie een van die vyf elemente kan dit beskadig nie. Dit neem verskillende lewens aan in ’n siklus van geboorte en dood. Die einde van die siklus word "vrystelling" of "redding" (moksja) genoem.

Die geskrif Garoeda-poerana handel uitsluitlik oor wat ná ’n mens se dood met hom gebeur. Die god van die dood, Jama, stuur sy verteenwoordigers om die siel van ’n mens se liggaam te kom wegvat wanneer hy bestem is om dood te gaan, en hulle neem die siel na Jama. Dié se assistent hou ’n rekord van elke persoon se dade. Die siel reis deur ’n baie lang, donker tonnel nadat dit die liggaam verlaat het. ’n Olielamp word by die kop van die oorledene gebrand om die tonnel te verlig en die reis te vergemaklik.

Die siel, of atman, reïnkarneer homself volgens die karma van die persoon in sy laaste lewe. Karma is die som van ’n mens se goeie of slegte dade en gedagtes. Satkarma is goeie dade en vikarma slegte dade. Hergeboorte kan plaasvind in die vorm van ’n dier of ander laer wese as jou karma sleg is en in ’n menslike vorm in ’n goeie familie as jou karma goed is. Tussen die twee lewens word ’n mens ook in naraka (die hel) gestraf vir slegte karma of in swarga (die hemel) beloon vir goeie dade. Die eindelike doel is om nirwana (die hoogste vlak) te bereik.

Verskillende tipes narakas word ook in die Garoeda-poerana beskryf.

Boeddhisme

Boeddhiste glo hergeboorte vind plaas sonder ’n onveranderende self of siel wat van een liggaam in ’n ander oorgaan. Die idee van ’n permanente self of ’n ewige siel soos dit in Hindoeïsme en die Christendom voorkom, word verwerp. Hergeboorte tot nuwe lewens kan verstaan word as die voortsetting van ’n dinamiese, altyd veranderende proses van "afhanklike ontstaan", wat bepaal word deur die wette van oorsaak en effek (karma) eerder as dié van een wese wat van een bestaan tot ’n volgende gereïnkarneer word.

Elke hergeboorte vind plaas op een van vyf vlakke volgens Theravada-Boeddhiste, of ses volgens ander skole.

1. Naraka-wesens: dié wat in een van baie narakas (helle) woon;
2. Preta: dié wat soms gedeeltelik mense se ruimte deel, maar vir die meeste mense onsigbaar is; ’n soort "spook";
3. Diere: hulle deel mense se ruimte, maar is ’n ander lewensvorm;
4. Mense: een van die vlakke van hergeboorte waarin nirwana behaal kan word;
5. Asuras: vertaal as demone, titane of antigode; dit word nie deur die Theravada-tradisie as ’n aparte vlak erken nie;
6. Devas, insluitende Brahmas: vertaal as gode, geeste of engele.

Die vyeboom waaronder Gautama Boeddha nirwana behaal het.

Die soort hergeboorte sal bepaal word deur die persoon se karma. As iemand byvoorbeeld skadelike dade gepleeg of slegte dinge gedink het, sal hergeboorte op ’n laer vlak plaasvind; as jou dade en gedagtes egter goed was en gebaseer was op gulhartigheid, minsaamheid, medelye en wysheid, sal geboorte op ’n hoër en gelukkiger vlak plaasvind.

Suiwer Land-Boeddhisme van Mahayana glo in ’n spesiale plek elders as op die verskillende vlakke van die bestaan; dit staan as die "Suiwer Land" bekend. Daar word geglo elke boeddha het sy eie suiwer land, waar voelende wesens hergebore kan word en daar opgelei word om ’n boeddha (’n ten volle verligte wese wat bevry is van begeerte, haat en onkunde) te word.

Volgens Oos-Asiatiese en Tibettaanse Boeddhisme is daar ’n tussenvlak (Tibettaans: bardo) tussen een lewe en die volgende. Die afgestorwene kan die helder lig van wysheid vind wat ’n reguit pad aandui om opwaarts te beweeg en die siklus van reïnkarnasie agter te laat. Daar is verskeie redes hoekom afgestorwenes nie daardie lig volg nie. Sommige is nie in die vorige lewe oor die tussenvlak ingelig nie. Ander het nes diere slegs hul basiese instinkte gevolg. Nog ander word deur vrees gekeer.

Op die tussenvlak is die bewustheid baie buigsaam, en dit is dus belangrik om deugsaam te wees, ’n positiewe houding te hê en negatiewe gedagtes te vermy. Afgestorwenes kry hulp van baie verskillende boeddhas wat vir hulle die pad na die lig aanwys.

Die ortodokse Theravada-tradisie verwerp dit; tog is daar dele in die Samjoetta-nikaja van die Pali-kanon wat blykbaar die idee steun dat die Boeddha vertel het van so ’n tussenvlak.

Djainisme

Aanhangers van Djainisme glo ook in ’n lewe ná die dood. Volgens hulle neem die siel ’n liggaamsvorm aan wat gebaseer is op vorige karmas of dade wat deur die ewigheid deur daardie siel uitgevoer is. Djainas glo die siel is ewigdurend en dat die bevryding van die siklus van reïnkarnasie die middel is om ewige geluksaligheid te bekom.

Ander

Tradisionele Afrika-godsdienste

Sienings in tradisionele Afrika-godsdienste oor die hiernamaals is uiteenlopend. Jagter-versamelaargemeenskappe soos die Hadza het geen spesifieke geloof in die lewe ná die dood nie; die dood van ’n individu is bloot die einde van hul bestaan. Voorouerkultusse word dwarsdeur Afrika suid van die Sahara aangetref, soos in die kultuur van die Yombe, Beng, Yoruba en Ewe. "Die geloof dat die dooies terugkom in die lewe en in hul families herbore word, word weerspieël deur die persoonlike name wat aan kinders gegee word … Wat gereïnkarneer word, is sommige van die oorheersende eienskappe van die voorouer en nie sy siel nie. Elke siel bly afsonderlik en elke geboorte verteenwoordig ’n nuwe siel." Die Yoruba, Dogon en LoDagoa het eskatologiese idees soortgelyk aan dié van die Abrahamitiese gelowe, "maar in die meeste Afrika-gemeenskappe is daar ’n merkbare afwesigheid van sulke duidelik afgebakende begrippe soos die hemel en die hel, hoewel daar ’n idee is dat God die siel ná die dood oordeel." ’n Tema wat oor kulture heen strek, is dat die voorouers deel van die wêreld van die lewendes is en gereeld wisselwerkings daarmee het.

Sjintoïsme

In Sjintoïsme is dit algemeen dat families in heiligdomme deelneem aan seremonies vir kinders, maar ’n Boeddhistiese begrafnis vir oorledenes hou. In ou Japannese legendes word dikwels beweer die dooies gaan na ’n plek met die naam yomi, ’n mistroostige ondergrondse ryk met ’n rivier wat die lewendes en die dooies skei. Hierdie yomi is soortgelyk aan die Griekse Hades. Latere mites sluit egter idees van opstanding en selfs Elysion-agtige beskrywings in.

Die aanhangers van dié geloof neig om negatief oor die dood en lyke te dink: as ’n bron van besoedeling (kegare). Die dood word egter ook beskou as ’n weg na vergoddeliking, soos blyk uit die manier waarop legendariese individue ná hul dood bewaar word. Die bekendste voorbeeld is seker dié van keiser Ojin, wat as die god van oorlog, Hachiman, bewaar is.

Unitariese Universalisme

Sommige Unitariese Universaliste glo in universalisme: dat alle siele eindelik gered word en dat daar geen lyding in ’n hel is nie. Hul teologieë verskil egter en daar is geen vasgestelde geloof oor die saak nie. Hoewel Unitariste histories in ’n letterlike hel geglo het en Universaliste histories geglo het almal gaan hemel toe, kan moderne Unitariese Universaliste ingedeel word in dié wat in ’n hemel, reïnkarnasie en vergetelheid glo. Die meeste van hulle glo die hemel en hel is simboliese plekke van bewustheid, en die geloof fokus grootliks op die wêreldse lewe eerder as enige moontlike hiernamaals.

Spiritualisme

Edgar Cayce.

Die Amerikaanse siener Edgar Cayce het geglo die hiernamaals bestaan uit nege ryke wat ooreenstem met die nege planete van astrologie. Die eerste ryk, wat deur Saturnus gesimboliseer word, is ’n vlak vir die reiniging van siele. Die tweede (Mercurius) gee ons die vermoë om probleme as ’n geheel te ondersoek. Die derde (Aarde) word verbind met aardse genietinge. Die vierde (Venus) is waar ons van liefde uitvind en die vyfde (Mars) waar ons ons beperkings teenkom. Die sesde (Neptunus) is waar ons ons skeppingsvermoëns begin gebruik en ons vrymaak van die materiële wêreld. Die sewende ryk word deur Jupiter gesimboliseer en dit versterk die siel se vermoë om hom situasies voor te stel, en mense, plekke en toestande te analiseer. Die agtste ryk (Uranus) ontwikkel psigiese vermoëns en die negende ryk is dié van Pluto, die astrologiese ryk van die onderbewuste. Dit is ’n verganklike plek waar siele kan kies om na ander ryke of sonnestelsels te reis; dit is waar die siel se bevryding tot in ewigheid plaasvind en die ryk wat die deur open van ons sonnestelsel na die kosmos.

Hoofstroom-spiritualiste stel ’n reeks van sewe ryke voor wat deur planete oorheers word en baie met Cayce se nege ryke ooreenstem. Die siel beweeg al hoe hoër op totdat dit die boonste ryk van spirituele eenheid bereik. Die eerste ryk, wat met die hel vergelyk word, is die plek waar gekwelde siele ’n lang tyd deurbring voordat hulle verplig word om na die volgende vlak te beweeg. Die tweede ryk, waarheen die meeste siele regstreeks beweeg, word beskou as ’n tussentydse vlak tussen die laer vlakke van die lewe (en die hel) en die hoër, perfekte ryke van die heelal. Die derde ryk is vir dié wat met hul karma-erfenis gewerk het. Van die vierde vlak af kom siele wat ander leer en leiding gee aan dié op Aarde. Die vyfde vlak is waar die siel menslike bewustheid agterlaat. Op die sesde vlak word die siel eindelik met die kosmiese bewustheid opgelyn en het dit geen begrip van apartheid of individualiteit nie. Die laaste en sewende vlak, die doel van elke siel, is waar die siel sy eie begrip van "sielvolheid" te bowe kom en verenig word met die Wêreldsiel en die heelal.

Wicca

Die hiernamaals van die Wicca word meestal beskryf as Die Somerland. Hier rus siele, herstel van die lewe en reflekteer oor die ondervindings wat hulle gedurende hul lewe gehad het. Nadat hulle gerus het, word hulle gereïnkarneer en word die herinnering aan hul vorige lewe uitgewis. Baie sien Die Somerland as ’n plek waar hulle oor hul dade gedurende hul lewe kan terugdink. Dit is nie ’n plek van beloning nie, maar eerder die einde van ’n lewensreis.

Zoroastrisme

Volgens Zoroastrisme talm die urvan, die ontliggaamde gees, drie dae lank op Aarde voordat dit afdaal na die koninkryk van die dooies, wat deur Yima regeer word. In dié drie dae sit regverdige siele by die kop van hul liggaam en sing die Ustavaiti Gathas met vreugde, terwyl ’n bose persoon by die voete sit, weeklag en die Yasna opsê. Zoroastriste glo ’n pragtige jong vrou, wat ’n verpersoonliking van die siel se goeie gedagtes, woorde en dade is, verskyn vir die regverdige siele. Vir ’n bose persoon verskyn ’n baie ou, lelike en kaal vrou. Ná drie nagte word die siel van die boses deur die demoon Vizaresa (Vīzarəša) weggeneem en gedwing om die duisternis (hel) binne te gaan.

Daar word geglo Yima was die eerste koning wat op aarde regeer het, sowel as die eerste man wat gesterf het. In Yima se ryk lei die geeste ’n skaduagtige bestaan en is hulle afhanklik van hul eie afstammelinge wat nog op Aarde woon. Die afstammelinge moet deur middel van aardse rituele hul honger stil en hulle aantrek.

Rituele wat in die eerste drie dae uitgevoer word, is baie belangrik, want dit beskerm die siel teen bose magte en gee dit krag om die onderwêreld te bereik. Ná drie dae gaan die siel oor die Chinvat-brug, wat die finale oordeel van die siel is. Rashnu en Sraosha is hier teenwoordig. Rashnu hou die skaal van geregtigheid vas. As ’n persoon se goeie dade meer as sy slegte dade is, is die siel die Paradys waardig. As hul slegte dade meer was, vernou die brug tot die breedte van ’n lem en ’n aaklige ou vrou trek die siel saam met haar na die hel.

Misvan Gatu is die plek waarheen siele gaan as die persoon se goeie dade net soveel as sy slegte dade was. Dit is ’n grys bestaan sonder vreugde of hartseer.

Parapsigologie

Ascent of the Blessed, deur Hieronymus Bosch (ná 1490) beeld ’n tonnel met lig en spirituele figure uit soos wat dikwels ná amper-dood-ervarings beskryf word.

Die Britse Vereniging vir Okkultisme is in 1882 gestig met die uitsluitlike doel om verskynsels te ondersoek wat met spiritualisme en die hiernamaals te doen het. Sy lede doen steeds wetenskaplike navorsing oor die bonatuurlike. Hulle het van die vroegste pogings aangewend om wetenskaplike metodes te gebruik vir die bestudering van verskynsels in verband met die hiernamaals. Van sy vroegste lede het bekende wetenskaplikes ingesluit.

Die parapsilogiese ondersoeke oor die hiernamaals sluit in studies oor spoke, bonatuurlike verskynings van afgestorwenes, elektroniese stemverskynsels en mediums, asook die bestudering van amper-dood-ervarings.

’n Studie wat in 1901 deur die geneesheer Duncan MacDougall uitgevoer is, het die gewigsverlies van mense probeer vasstel wanneer die siel die liggaam ná die dood verlaat. MacDougall het sterwende pasiënte geweeg om te bewys die siel is tasbaar en van materie gemaak, en dus meetbaar. Hoewel sy resultate aansienlik gewissel het vanaf "21 gram", het dié syfer sinoniem geword met die meting van ’n siel se massa. Die titel van die 2003-rolprent 21 Grams is ’n verwysings na MacDougall se bevindings. Sy resultate is nooit herskep nie en word oor die algemeen beskou as óf betekenisloos óf van min wetenskaplike waarde.

Ná 25 jaar van parapsigologiese navorsing het Susan Blackmore tot die gevolgtrekking gekom daar is geen proefondervindelike bewyse van ’n hiernamaals nie.

Filosofie

Daar is steeds die posisie van "oop individualisme", gegrond op die filosofiese kwessie van persoonlike identiteit en in sommige opsigte soortgelyk aan die ou geloof van monopsigisme, wat reken ’n individuele bestaan is denkbeeldig en ons bewustheid bly ná die dood voortbestaan in ander bewuste wesens. Posisies oor ’n bestaan ná die dood is gesteun deur sommige bekende fisici soos Erwin Schrödinger en Freeman Dyson.

Sekere probleme ontstaan met die idee van ’n spesifieke mens wat ná sy dood voortbestaan. Peter van Inwagen, in sy argument oor opstanding, sê die materialis moet die een of ander soort fisieke kontinuïteit hê. Die filosoof John Hick stel ook ’n paar vrae oor persoonlike identiteit in sy boek Death and Eternal Life. Hy gebruik as voorbeeld ’n persoon wat op een plek ophou bestaan terwyl ’n presiese replika van hom op ’n ander plek verskyn. As die replika al dieselfde ondervindings, persoonlikheids- en fisieke eienskappe as die eerste persoon het, sal ons almal volgens hom dieselfde identiteit aan die tweede een toeken.

Wetenskap

Wat die gees-liggaam-probleem betref, meen die meeste neurowetenskaplikes bewustheid kom van fisieke verskynsels soos neuronale aktiwiteit wat in die brein plaasvind. Die implikasie van hierdie aanname is dat wanneer die brein ophou werk en iemand breindood is, bewustheid ophou bestaan.

Sielkundige voorstelle vir die oorsprong van die geloof in ’n hiernamaals sluit in kognitiewe ingesteldheid, kulturele leringe en ’n intuïtiewe godsdienstige idee. In een studie kon kinders die einde van fisieke, verstandelike en perseptuele aktiwiteit erken wanneer iemand doodgaan, maar was hulle huiwerig om die einde van die wil, self of emosie te erken.

Verwysings

Ekstra bronne

• Harvey, Peter (1990), An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices, Cambridge University Press, ISBN 0-521-31333-3 
• Buswell, Robert E. (red.) (2004), Encyclopedia of Buddhism, MacMillan Reference Books, ISBN 978-0-02-865718-9 
• Bodhi, Bhikkhu (2000), The Connected Discourses of the Buddha. Vert. van Samyutta Nikaya, Wisdom Publications, ISBN 0-86171-331-1 
• Longenecker, Richard N. (2003). "Cosmology". In Gowan, Donald E. (red.). The Westminster Theological Wordbook of the Bible. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22394-6. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Rainwater, Robert (1990). "Sheol". In Watson E. Mills (red.) (red.). Mercer Dictionary of the Bible. Mercer University Press. ISBN 978-0-86554-373-7. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Knobel, Peter (2011). "Death". In Berlin, Adele; Grossman, Maxine (reds.). The Oxford Dictionary of the Jewish Religion. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-973004-9. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Norman C. McClelland (2010). Encyclopedia of Reincarnation and Karma. McFarland. pp. 16, 34. ISBN 978-0-7864-5675-8.
• Mark Juergensmeyer; Wade Clark Roof (2011). Encyclopedia of Global Religion. SAGE Publications. ISBN 978-1-4522-6656-5. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
• Laumakis, Stephen (2008), An Introduction to Buddhist philosophy, Cambridge; New York: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-85413-9 
• Steinsland, G. & Meulengracht Sørensen, P. (1998): Människor och Makter i Vikingarnas Värld. ISBN 91-7324-591-7

Eksterne skakels

• Islamitiese siening van die lewe ná die dood
• Rooms-Katolieke siening van die hiernamaals
• Katolieke opinie van limbo
• Stewart Salmond, Christelike leerstelling van onsterflikheid
• Dictionary of the History of Ideas: "Death and Immortality"
• The Destiny of the Soul: A Critical History of the Doctrine of a Future Life by Project Gutenberg (Uitgebreide teks uit 1878 deur William Rounseville Alger)
• Soekbare aanlyn uitgawe van Swedenborg se Heaven and Hell (Swedenborg-stigting, 2000)
• 50 Facts about the Afterlife: Exploring Beliefs and Concepts Across Cultures and Religions
• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Hiernamaals.
• Hierdie artikel is vertaal uit Afterlife en ander artikels op die Engelse Wikipedia