پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_ موج سوم فعالیت‌های تبشیری، از فعالیت گسترده کشیش ویلیام کلئر تيزديــل (١٨٥٩ – ۱۹۲۸) در اصفهان و در نخستین سال‌های قرن بیستم شروع شد. آقای کلئر تیزدیل زبان‌شناس، مورخ و نماینده ۴ انجمن کلیسای انگلستان در هند و سپس در ایران بود. وی در مدت اقامتش در هند و ایران به زبان‌های شرقی (هندی، گجراتی، پنجابی، عربی و فارسی) کاملاً تسلط داشت و به این زبان‌ها می‌نوشت. فعالیت‌های این کشیش را به سه بخش می‌توان تقسیم نمود:

الف) تأليف كتب متعدد در نقد اسلام
 تیزدیل، یکی از پرکارترین مبشران مسیحی در دوره اخیر است که تألیفات متعددی از جمله ينابيع الاسلام، مراسلات دینی، مهمان و مهماندار و برهان بطلان فخرالاسلام در نقد اسلام و عالمان مسلمان نگاشته است. مهم‌ترین اثر وى كتاب ينابيع الاسلام است که بیشتر نیز با آن شناخته می‌شود. وی ابتدا این کتاب را به زبان انگلیسی نوشت و سپس به فارسی برگرداند و در سال ۱۸۹۹م در لاهور هند منتشر نمود. کتاب ینابیع الاسلام به زبان‌های متعددی ترجمه و تا امروز روز پی در پی تجدید چاپ می‌شود. کتاب مذکور جنجالی‌ترین کتابی است که در این دوره منتشر شد.

ب) چاپ و نشرکتاب‌های مسیحی
تیزدیل پس از ورود به جلفا، با خرید یک دستگاه تایپ و یک دستگاه چاپ، چاپ و نشر کتب مختلف را آغاز کرد. وی نسخه اصلاح شده‌ای از یک کتاب دعا را به زبان فارسی چاپ نمود. پس از این تاریخ، هیئت انجمن تبلیغی کلیسا با همکاری هیئت تبلیغی مبلغان آمریکایی، کار ترجمه کتب سرود مذهبی را در سطح وسیع‌تری آغاز کرد که نتیجه آن چاپ سه دوره از سه کتاب سرودهای مذهبی با عنوان سرودهای روحانی مسیحی بود.

ج) مشارکت در گفتگوهای انجمن صفاخانه اصفهان
 بر اساس اطلاعاتی که در شماره نخست از سال چهارم ماهنامه الاسلام درج شده ایشان شخصاً در گفتگوهای صفاخانه اصفهان(توضیح داده خواهد شد) حضور داشته است و نیز طبق اطلاعات این شماره می‌دانیم که طرف مسیحی در گفتگوی ششم که در شماره سال اول شماره هشتم این نشریه درج شده، همین کشیش بوده که داعی الاسلام، با وی در مورد اختلاف اناجیل در مورد نسب نامه عیسی مسیح مناظره نموده است.

واکنش‌ها به کتاب ينابيع الاسلام
انتشار ينابيع الاسلام واکنش‌های جدی از سوی حوزه‌های علمیه از نجف تا هند را در پی داشت و ده‌ها رساله و کتاب در پاسخ به کشیش تیزدیل نوشته شد. در این رابطه می‌توان به کتب ذیل اشاره کرد:

1. لسان الحق، تألیف مهدى بن صالح الموسوى القزويني الكاظمی نزيل البصره. .
2. ازالة الاوهام في جواب ينابيع الاسلام، احمد بن محمدعلی بن محمدکاظم الشاهرودى الخراسانی (١٢٤٤ - ١٣١٠ ق.) .
3. لسان الحق، تألیف شیخ میرزا یوسف بن زين العابدين بن محمد علی قره داغی تبریزی
4. ازاحة الاباطيل، عباس‌قلی بـن قنبر علـى شریف رازی (۱۲۹۱- ١٣٧٤ق).
5. رسالة في الرد ينابيع الاسلام، محمدجواد بلاغی (۱۲۸۲- ١٣٥٢ق.)
6. قوام الامة هداية الامة فی رد شياطين الكفره، محمدتقى بن محمد باقر نجفی اصفهانی مشهور به آقا نجفی (١٢٦٢ - ١٣٣٢ق).

 مرحوم آقا بزرگ در الذریعه و فرزند ایشان احمد منزوی در فهرستواره، نمونه های دیگری از ردیه‌های این کتاب را احصا و فهرست کرده‌اند. علاوه بر تألیف کتب متعدد در پاسخ به ينابيع الاسلام، تأسيس انجمن صفاخانه اصفهان از سوی حوزه علمیه اصفهان مدرسه (صدر) نقطه عطفی در تاریخ گفتگوی اسلام و مسیحیت محسوب می‌شود. این انجمن که به درخواست مرحوم رکن الملک حاکم اصفهان و حمایت فقیه عالی مقام حاج آقا نورالله اصفهانی رئیس وقت حوزه علمیه اصفهان راه اندازی شده بود، در محله مسیحی نشین جلفا قرار داشت.

پی نوشت:
[1]. در تهیه این نوشتار از کتاب صفاخانه اصفهان در گفتگوی اسلام و مسیحیت، تالیف محمد علی حسینی(داعی الاسلام) و کوشش حیدر عیوضی بهره گیری شده است.