Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması Mahalleler ve İlk Muhtarlar

ANKARAD / AJARS ANKARA ANADOLU VE RUMELİ ARAŞTIRMALARI DERGİSİ ANKARA’S JOURNAL OF ANATOLIA AND RUMELIA STUDIES ANKARAD, 2024; 5(9): 65-97 e-ISSN: 2717-9052 ankarader2 isi0 6 @gmail.com DOI: 10.53838/ankarad.1427608 A r a ş tır m a M a k a le s i / R e se a rc h A r tic le SELANİK’TE MUHTARLIK KURUMUNUN OLUŞTURULMASI: MAHALLELER VE İLK MUHTARLAR Tahsin HAZIRBULAN* Öz: II. Mahmud’un saltanat zamanı Osmanlı Devleti’nin ayanlar karşısında merkezileşme, birçok alanda modernleşmenin devam ettiği yeni bir dönemdir. İdarî anlamda ayanların taşradaki hâkimiyetleri kontrol altına alınmaya çalışılırken, Yeniçeri Ocağı’nın merkezdeki hâkimiyeti ise bu dönemde sonlandırılmıştır. Daha önce Yeniçeri Ocağı’na bağlı subay ve askerlerin kontrolünde yapılan genel güvenlik ve beledi hizmetler ise ocağın kapatılması sonrasında yeni idari yapıların teşekkülünü zorunlu kılmıştır. Bu nedenle bu türden hizmetlerin sorunsuz ve kesintisiz bir şekilde devam ettirilmesi isteği, 1829’da Galata, Eyüp ve Üsküdar’da ilk muhtarlık teşkilatının oluşturulmasına neden olmuştur. İstanbul’da sağlanan başarı, muhtarlık kurumunun taşra içerisinde de uygulanmasına imkân sağlamıştır. Selanik’e ait 19 Şubat 1835 tarihli bir deftere göre, muhtarlık teşkilatının Selanik’te kurulduğu ve merkezde bulunan Müslüman, Rum ve Yahudi mahallelere muhtar ve kâhya atamaları yapıldığı görülmektedir. Çalışmada merkezî bir teşkilatın taşradaki ilk örneklerinden birisi ortaya koymaya çalışılacaktır. Anahtar Kelimeler: Selanik, Mahalle, İmam, Muhtar, Kâhya. ESTABLISHMENT OF THE MUKHTAR INSTITUTION IN SALONİCA: NEIGHBORHOODS AND THEIR FIRST HEADMEN Abstract: II. Mahmud's reign was a new period in which the centralization of the Ottoman Empire against the notables and modernization continued in many areas. While the administrative dominance of the notables in the provinces was tried to be taken * Dr. Öğretim Üyesi, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, email: [email protected], ORCID ID 0000-0001-9779­ 6022. Başvuru/Submitted: 29.01.2024 Kabul/Accepted: 16.04.2024 65 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. under control, the dominance of the Janissary Corps in the center was ended in this period. General security and municipal services, which were previously carried out under the control of officers and soldiers affiliated with the Janissary Corps, necessitated the establishment of new administrative structures after the closure of the corps. For this reason, the institution of headman was established. According to a book dated 19 February 1835 belonging to Salonica, it is seen that the organization was established in Salonica and headmen and stewards were appointed to the Muslim, Greek and Jewish neighborhoods in the center. In the study, we will try to reveal one of the first examples of a central organization in the provinces. Key W ords: Salonica, Neighborhood, Imam, Mukhtar, Kahya. Extended Abstract: As a result of the administrative and military innovations that took place during the reign of Sultan Mahmud II, the dominance of the notables in the economy and administration and the dominance of the Janissary Corps in the military and public order were eliminated. A new institution, the "Mukhtar Organization", was established in order to make the corrupted central authority felt in every area of the empire. The organization was first established in İstanbul in 1829, and then in Anatolia and Rumelia in a short time. The society was pleased with the muhtar ship, a new administrative structure, and this satisfaction caused the central authority to extend its implementation to the provinces. Thus, both in the capital and in the provinces; Central authority was tried to be re-established at every point from the city to the hamlet. Just as in the distinction between kethüda and kocabaş in the classical period, in the new administrative system, the titles of mukhtar were used for Muslims and butler for non-Muslims. In the classical period, imams and priests, who had representative status in the Ottoman Neighborhood/village system, transferred their duties to headmen and stewards. Neighborhood headmen and stewards are elected for one year and consist of well-known and respected people of the residential area. The names of the elected or appointed headmen were recorded in the books by the kadi, sent to the notebook minister, and then delivered to the Ceride Ministry. People elected as headmen could begin their duties after the sultan's approval. The issuance of official seals prepared in their names at the Mint was also considered as the initiation of these people into office. There are different practices regarding the term of office of muhtars. The general opinion is that if the elected mukhtar continues his duty successfully, he continues his duty. Among the muhtars, those who committed crimes such as corruption, bribery, favoritism and those who did not fulfill their duties, complaints of the neighborhood people, etc. As a result, they were Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. dismissed from duty and other people were appointed in their place. Some headmen also serve as headmen of other neighborhoods due to the low population and number of households. Based on this notebook, which shows the establishment of the muhtar organization in Salonica, the identity information of the neighborhoods, imams, muhtars and stewards in the city has been transferred to the present day. The records, in which the names of local officials are listed one by one, indicating their physical characteristics, are very important as they are the first records containing information in this field in Salonica (for now). Local representatives approved by the central authority have been appointed to a total of 78 neighborhoods in the center of Salonica, 50 of which are Muslim, 16 Jewish and 12 Christian. Thus, the new administrative reform began to be implemented in Salonica, an important port city in the Balkans. The appointments made in 1835 were approximately two years after the establishment of the institution (1833). One of the features that make the study important is the religious and cultural richness of Salonica. Salonica, one of the exemplary cities where Muslims, Christians and Jews live together, differs from many Anatolian and Rumelian settlements with this feature. When we look at the Salonica example of the administrative reform implemented throughout the empire, the fact that representation was given not only to Muslims but also to other faiths shows that the Ottomans accepted all faiths living in their country as citizens without discrimination. It can be understood from the number of neighborhoods that in 1835, Muslims dominated a dominant area compared to non-Muslim elements. Some of these neighborhoods have continued their existence since the classical period. It is seen that imams and headmen are appointed in all Muslim neighborhoods, and the headmen appointed are between the ages of 19-70 and practice various professions. It is understood that the imams represented the neighborhood residents in this period, as in the classical period. This situation is related to the fact that the social response of mosques and their officials is more effective than civilian people and institutions, apart from the state's tendency to sharia law. The fact that some of the imams working in the neighborhoods are young people is a reflection of the decline that the imam institution experienced in this period. An exception is that the muezzin, another religious official, also serves as the second mukhtar. After the records of Muslim villages, the title "Derun-i Selanik Jew, Nefs­ i Selanik" was given and 16 neighborhoods of Jews in the center of Salonica were recorded at this date. The average age of stewards selected from Jews varies between 23 and 70 years old. According to the notebook, Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. it is noteworthy that among the Jewish Neighborhoods and administrators in the center of Salonica, there are no tradesmen or clergy, unlike Muslims. According to the notebook, there are 12 neighborhoods belonging to Greeks in the center of Salonica. The age range of the assigned stewards varies between 27-64, and there are various professions and craftsmen among them. Finally, when the characteristics of being competent and trustworthy are taken into consideration in the people elected as Muhtars, it shows that the headmen appointed in Salonica are prominent names in their neighborhoods with these characteristics. It is also noteworthy that some headmen are quite young in age. In this case, it can be said that a minimum requirement such as being middle age or elderly to become a mukhtar is not applied, at least in Salonica. The fact that there are names of professionals and tradesmen among the people who serve as headmen shows that being a tradesman is not an obstacle in performing this duty. This is a common feature among representatives of all religious groups. It is seen that some neighborhoods were administratively unified and administered by a mukhtar and imam. It can be argued that this situation is due to the small number of households and population in the neighborhoods. As a matter of fact, in district centers, neighborhoods and villages, the mukhtarship is elected from places with a population of 20-50 households. Finally, in the said book, headmen and stewards were appointed not only to the neighborhoods, but also to the townships and villages that were subject to Salonica. This situation is an indication that centralization is wanted to be activated to its most remote point. Giriş Klasik idari yapılanma içerisinde şehir her ne kadar beylerbeyi veya sancakbeyinin idaresi altında olsa da “Kadı” şehrin asıl yöneticisidir. Kadı; beledi, adlî, nikâh, noter gibi birçok alanda birinci dereceden sorumludur.1 Kadı’nın sorumluluğu altında bulunan imamlar ise mahalle, köy, mezra gibi yerlerde devletin muhatap aldığı idarî görevlidir. Tanzimat ve sonrasına kadar imam, mahallelinin devlet karşısındaki sorumlusudur. İmam, görev yaptığı mahallenin, köyün veya mezranın düzeni, asayiş ve inzibatı, içki içilen yerlerin tespiti, nikâh akitleri, avarızın ve diğer vergilerin toplanması, mahallelerde bulunan fırın vb. gibi dükkânlarda kontrol yapılması gibi birçok görevi yerine getirmektedir.2 1 İlber Ortaylı, H ukuk ve İdare Adam ı Olarak Osmanlı D evleti’nde Kadı, Kronik Yayınları, İstanbul, 2017, s. 40-43. 2 Kemal Beydilli, “İmam”, Türkiye D iyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, 2000, ss. 181-16, s. 181-183. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. İnanç, ibadet, ticaret alanlarında serbest olan gayr-ı müslimlerin temsilciliğini ise papaz, haham gibi dini görevi olan kişiler yapmıştır. Dini temsilcilerin haricinde gayr-ı müslim mahalleler veya diğer yerleşim yerleri içerisinde önde gelen, sayılan ve sözüne itibar edilen kişilerde “Kocabaş” adıyla temsil görevini yerine getirmekteydi.3 Kocabaş, âyan (ileri gelen) kelimesi ile aynı anlamı taşımaktadır. Osmanlı ülkesinin değişik yerlerinde bu görevi yapan kişilere, çorbacı, kocabaşı ve arhont denilmektedir.4 İmam ve kocabaşlara ait bu görev sahaları ve uygulamaları muhtarlıkların oluşturulmasına kadar devam etmiştir. Ancak Müslüman yerleşimlerin tamamında varsa imamlar da mahalleyi temsilen kaydedilen görevliler arasında yer almaya devam etmiştir. Osmanlı şehrinin fiziki yapısında mahalle faktörü çok önemlidir. Sözlükte “bir yere konmak, yerleşmek” anlamına gelen hall (halel/hulûl) kökünden türetilen mahalle, devamlı veya geçici olarak ikamet edilen mekâna verilen isimdir. 5 Osmanlı şehir merkezi mahallelerden oluşmaktadır. Osmanlı Devleti’nde mahalle farklı yönleri bünyesinde barındıran bir kimliğe sahiptir. Mahalle, Osmanlı kentinde belirli bir düzeni olan ortak yaşam alanıdır. Aynı zamanda mekân üzerinde bireylerin bir arada yaşadığı ve bireylerin ortak özellikleri olan ve devlet açısından vergi yükümlüsü reayanın bir vergi toplama alanıdır.6 Mahalleler, Osmanlı millet sistemine uygun olarak kurulmuştur. Mahalle sakinleri ise birbirlerine müteselsil olarak kefil olan merkezi idarenin en önemli parçasıdır.7 Mahalleler içerisinde, aynı yerden göç etmiş olanların, belirli bir meslek grubu veya belirli bir dini zümrenin yoğun olarak yaşadığı yerler vardır. Bu türden özel durumlar mahallelerin isimlerine ilham kaynağı olmuştur.8 3 DİA Komisyon, “Kocabaş”, Türkiye D iyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, İstanbul, 2002, ss. 140-141, s. 140. 4 Özcan Mert, “Tanzimat Döneminde Çeşme Kocabaşları (1839-1876)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 22, S. 35, Mayıs 2004, ss. 139-154, s. 139,140. 5 Ali Murat Yel ve Mustafa Sabri Küçükaşçı, “Mahalle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C. 7, İstanbul, 2003, ss. 323-326, s. 323. 6 Özer Ergenç, “Osmanlı Düzeni İçinde Mahalle Hayatı”, Osmanlı Coğrafyasında M ahalle Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Bursa BŞB Kitaplığı, Bursa, 2002, ss. 11-17, s. 13-14. 7 Mehmet Karagöz, “Osmanlıda Şehir ve Şehirli Mekân-İnsan-Beşen Münasebetler, (XV-XVIII Yüzyıl)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara, 1999, ss. 103-110, s. 105-107. 8 Ömer Düzbakar, “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, U. Ü. F.E.F. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 4, S. 5, Aralık 2003, ss. 97-108, s. 99. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Köy ve mahalle isimlerinin tarihsel olarak bilinmesine rağmen, sokak isimleri hakkındaki bilgiler ise son derece kısıtlıdır.9 Bu çalışmada muhtarlık kurumunun oluşturulması, görev sorumlulukları hakkında temel bilgileri verdikten sonra, teşkilatın Selanik’te kurulduğuna dair hazırlanan 1835 tarihli bir defterden hareketle Müslüman, Rumiyan ve Yahudiyan mahallelerine atanan muhtar ve kâhyalar hakkında bilgi verilecektir. 1. Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Muhtarlıklar ilk olarak 1829 yılında İstanbul’da Bilâd-ı Selâse olarak bilinen Galata, Üsküdar ve Eyüp’te kurulmuştur. Muhtarlıkların kurulmasının asıl amacı İstanbul ve taşrada halkın devletle/yöneticiyle olan ilişkilerinin geliştirilmesi ve kolaylaştırılmasını sağlamaktır. 10 Muhtarlığın ilk olarak İstanbul’da kurulmaya başlanmasının temel nedeni; Yeniçeri Ocağı’nın lağvedilmesi sonrası kargaşa ortamının bitirilerek şehrin güvenliğinin biran önce yeniden sağlanmak istenmesidir.11 Muhtarlık teşkilatının kurulmasında II. Mahmud’un izlemiş olduğu ayanlar karşısında merkezi otoriteyi güçlendirme çabalarının da etkisi vardır.12 Toplum, yeni bir idari yapı olan muhtarlıktan memnuniyet duymuş, bu memnuniyet merkezi otorite tarafından uygulamanın taşraya uzanmasına neden olmuştur. Arşiv belgelerine dayanarak yapılan çalışmalar muhtarlık kurumunun 1833 yılından önce Anadolu’da ihdas 9 Sokağın herhangi bir ismi yoksa sokağa girince sağ taraftaki ilk evin sahibinin ismi sokağa verilmekteydi. Osman Çetin, “Mahalle Hayatından Kadı Sicillerine Yansıyanlar (Bursa Örneği)”, Osmanlı Coğrafyasında M ahalle Kültürü Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Bursa BŞB Kitaplığı, Bursa 2002, ss. 17-30, s. 19. 10 Ali Akyıldız, “Muhtar”, Türkiye D iyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul, 2006, ss. 51-53, s. 52. 11 Daha önce beledî hizmetlerin ve genel güvenliğin sağlanmasında Yeniçeri Ocağına bağlı subay ve askerlerden istifade edilmekteydi. Ocağın kapatılmasıyla birlikte İstanbul genelinde, akabinde ise taşrada mülkî ve malî görevlerin yerine getirilmesini kolaylaştırmak ve devamlılığı sağlamak amacıyla muhtarlık kurumu oluşturulmuştur. Bkz. İlber Ortaylı, Tanzimat Devrinde Osmanlı M ahalli İdareleri, TTK. Yayınları, Ankara 2000, s. 108. 12 Kastamonu Sancağı’na bağlı Taşköprü Kazası’nda ayanın halktan fazla vergi toplaması ve kötü davranması neticesinde mütesellim Mustafa Ağa yeni bir ayan seçtirmeyerek İstanbul’da ihdas edilen muhtarlık teşkilatının taşradaki ilk örneğini Taşköprü’de oluşturmuştur. 1833 yılında burada reayanın önde gelen ve sözü dinlenenlerinden iki kişiyi Muhtar-ı Evvel ve Muhtar-ı Sânî adıyla halkı temsilen tayin etmiştir. Klasik dönemde mahallerde uygulanan müteselsil kefillik de muhtarlık için uyarlanmış böylelikle teşkilatın reaya nazarında itibarı sağlamlaştırılmıştır. Bkz. Akyıldız, “Muhtar”, s. 52. 70 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. edildiğini ortaya çıkarmaktadır.13 Ahmed Lütfi Efendi ilk muhtarların “D er-sa'âdet ve B ilâd-ı Selâse İslâm mahallâtmdan evvel ve sânî olarak mu'teberân-ı ahâlîden iki muhtar ve reâyâ mahallelerinden kâhya ve muhtar nâmıyla kezâlik ikişer kimse intihâb olunup” diyerek İstanbul’daki muhtarların seçim yerine doğrudan atama ile olduğunu yazmaktadır.14 Teşkilatın taşrada yaygınlaşmasıyla birlikte klasik dönem kent ve kırsal yerlerin yönetiminde etkin görev yapan imamlar, mahalle ve köylerde yapmış oldukları temsiliyetlerini yeni ihdas edilen muhtarlıklara bırakmak zorunda kalmışlardır. Ancak Selanik örneğinde olduğu gibi muhtar ve kahyaların künye bilgilerine dair hazırlanan defterlerde imamların mahalle ve köy temsiliyetlerini devam ettirdikleri anlaşılmaktadır. Bu temsiliyetin imamların dini kimlikleri nedeniyle toplumsal anlamda karşılıklarının muhtarlara nazaran daha baskın olması nedeniyle olduğu, bu nedenle müteselsil kefillik uygulamasında imamların muhtarlara kefil olarak onlarım toplumsal kabulüne katkı sağladığı bilinmektedir.15 Yerel unsurlarca seçilen muhtarların isimleri Kadı tarafından defterlere kaydedilip, defter nazırına gönderilir, sonrasında Cerîde Nezâreti’ne 16 ulaştırılırdı. Muhtar olarak seçilen kimseler padişahın onayından sonra görevlerine başlayabilirdi. Darphanede kendi adlarına hazırlanan resmî mühürlerinin verilmesi de bu kişilerin göreve başlaması olarak kabul edilmekteydi.17 Gayr-i müslimler içinde muhtarlık kurumu farklı bir isimle yürütülmüştür. Klasik dönemde din adamları veya kocabaşı, çorbacı vb. gibi isimlerle temsil edilen bu gruplardan bulundukları yerlerde sözüne itibar edilen ve önde gelen kişilerden Kâhya-i Evvel, Kâhya-i Sânî adıyla 13 Örneğin Aksaray’ın dokuz mahallesi ve 31 adet köyünde muhtarlığın 1830 yılında kurulduğu bazı çalışmalarda ortaya konmuştur. 1834 yılında da aynı yerde İhtiyar Heyetlerinin kurulduğu ifade edilmektedir. Bu durum muhtarlık kurumunun Kastamonu’dan önce farklı yerlerde kurulduğu gerçeğini ortaya çıkarmaktadır. Nevzat Topal, “Aksaray Sancağı Mahalle ve Köy İdarelerinde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması (1835)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S.2, ss. 524-535, s. 525. 14 Ahmed Lütfi Efendi, Vak'anüvîs A hm ed L û tf Efendi Tarihi C. 5, Çev. Yücel Demirel, YKY. Yayınları, İstanbul, 1999, s. 872. 15 Beydilli, “İmam”, s. 182. 16 1826 yılında Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılması sonrasında yeni ordu kurulma çalışmaları nüfus ve vergi potansiyelinin tespitini zorunlu kılmıştır. Nüfus ve emlâk sayımları sonrasında taşradan gelen defterlerin korunması ve çalışılması nedeniyle Cerîde Muhasabesi yerine Cerîde Nezâreti kurulmuş ve nüfus işleri buradan yürütülmeye başlanmıştır. Cevdet Küçük, “Cerîde Nezâreti”, Türkiye D iyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1993, ss. 409-410, s. 409. 17 Akyıldız, “Muhtar”, s. 52. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. yeni temsiliyetler oluşturulmuştur. Muhtarlarda bulunan yetki ve sorumluluklar kâhyalarda da bulunmaktadır.18 Muhtarların görev süresiyle ilgili farklı uygulamalar bulunmaktadır. Genel kanaat seçilen muhtar eğer görevini başarıyla sürdürüyorsa görevine devam ettiği yönündedir. Muhtarlar arasında yolsuzluk, rüşvet, iltimas gibi suç işleyenler ve görevini yapmayanlar, mahalle halkının şikâyetleri vb. neticesinde görevden azlediliyor, yerlerine başka kişiler tayin ediliyordu. Bazı muhtarlar, nüfus ve hane sayısının azlığı nedeniyle başka mahallelerin muhtarlık görevlerini de yapmaktadır.19 Muhtarların mahallelerde asayişi sağlamak, vergilerin toplanmasında yardımcı olmak, mürûr tezkerelerini20 vermek, mahalleye yeni taşınan, ayrılan kişilerin kayıtlarıyla, doğum ölüm vb. gibi nüfus değişimlerini deftere kaydetmek ve defter nazırına bildirmek gibi görevleri bulunmaktadır. Muhtarlar gerektiğinde Meclis-i Şer’e katılarak mahallesinin problemlerinin çözümü için çalışır, mahalleye ait gelir ve giderlerin kaydını tutmak gibi bürokratik işleri de yürütürlerdi.21 Gayr-ı müslimlerden alınan vergilerin toplanmasında da kâhyalar yardım etmektedir.22 1864 yılında hazırlanan Vilayet Nizamnamelerinde köy ve mahallelerde görev yapan muhtarlarla oluşturulan ihtiyar heyetleri hakkında yeni tanımlar ve görev alanları oluşturulmuştur. Bu nizamnameye göre muhtarlar bulundukları yerlerde vergi tahsili ve beledi hizmetlerden sorumlu tutulmuş, bekçi ve korucuların idarî amiri yapılmıştır. Nizamnamede ayrıca muhtarların bir yıllığına seçileceği ve bir daha seçime girme haklarının olacağı, azledilmelerinde ihtiyar meclislerinin de 18 Mehmet Güneş, Osmanlı D evleti’nde M uhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi (1829-1864), (Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2009), s. 28-29. 19 Galip Eken, “Sivas Eyaletinde Muhtarlığın Tesisi ve Muhtarların Kimliğine Dair”, Türk Yurdu (Aralık 1999-Ocak 2000), ss. 518-525, s. 520-521. 20 Asayiş ve emniyet açısından mahallî idarecilere kolaylık ve ek gelir sağlayan bu uygulama ile iç göç önlenmek istenmiş ayrıca yeniçeri kaçaklarının takibi ve yakalanmasına kolaylık sağlamıştır. Mübahat Kütükoğlu, “Mürur Tezkiresi,” Türkiye D iyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul, 2006, s. 60-61. Mürûr teriminin tarihi seyri için bknz: Nalan Turna, 19. Y Y ’den 20. Y Y ’y e Osmanlı Topraklarında Seyahat, Göç ve A sayiş Belgeleri M ürûr Tezkereleri, Kaknüs Yayınları, İstanbul, 2013. 21 Musa Çadırcı, “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten, C. 34, 1970, ss. 409-420, s. 413-415. 22 Güneş, Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu, s. 57-58. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. etkili olduğu ifade edilmiştir. 23 1880 tarihli Tahsîl-i Emvâl Nizamnamesi’ne göre seçilecek olan muhtarların okuma yazma bilmesinin dışında hesap işlerinden anlaması gerektiği de belirtilmiştir.24 Tuna Vilâyet Nizamnamesi’nde muhtarların seçimine dair yeni kararlar alındığı görülür. Buna göre eyâlet merkezlerinde vali başta olmak üzere, hâkim, müftü, metropolit ve ileri gelenler bir araya gelerek her iki yüz hane için bir muhtar seçilmesi kararlaştırılmıştır. Muhtar seçilecek kişinin “ömründe hiçbir cinayet işlememiş, halk nezdinden iyi ahlaklı ve dürüst olarak bilinen” birisi olması istenmiştir. Sancakta ise, muhtarlıklar için her yüz haneye bir muhtar, kaza merkezi ve köylerde yirmi haneden elli haneye kadar bir muhtarın seçilmesi kararlaştırılmıştır.25 2. Selanik’in Osmanlı Hâkimiyetindeki Konumu Selanik, Balkan yarımadasının güneyinde yer alan önemli bir Balkan yerleşimidir. 26 I. Murad döneminde şehir uzun bir kuşatmadan sonra Osmanlı Devleti’nin eline geçmiştir. Şehirde tam anlamıyla idari hâkimiyet kurulamamış ve fetret devrinde Bizans’ın desteğini sağlamayı amaç edinen Süleyman Çelebi tarafından şehir Bizans’a terkedilmiştir.27 Fetret devri sonrasında şehri koruyamayan Bizans bu bölgeyi Venedik’e satmıştır. Bu satışı kabullenmeyen Osmanlı Devleti, Venedik ile hâkimiyet mücadelesine girişmiş, II. Murad döneminde abluka ve savaş neticesinde şehir 29 Mart 1430 tarihinde yeniden ele geçirilmiştir.28 Klasik dönemde Paşa livasına bağlı bir sancak olan Selanik, madenleri, limanları, ticaret yolları üzerinde bulunması nedeniyle zengin bir gelire sahiptir. Selanik Sancağı, Karaferye, Tikveş, Doryan, Usturumca, Köprülü, Avrethisarı, 23 Mehmet Güneş, Osmanlı Döneminde M uhtarlık ve İhtiyar M eclisi (1829-1871), Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2014, s.125-128. 24 Tülay Ercoşkun, “Muhtarlık Kurumuna İlişkin İki Belge”, TTK Belgeler, C. 31, S. 35, 2010, ss. 49-62, s. 49. 25 Tülay Ercoşkun, “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler”, A hm et Yesevi Üniversitesi BİLİG: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 60, 2012, ss. 131-154, s.136. Aynı makalenin devamında muhtarlıkların meşrutiyet sürecine ve sonrasına kadar geçirdikleri değişikliklerden bahsedilmektedir. 26 Orhan Türker, Selanik’ten Thessalanoki’y e, Sel Yayınları, İstanbul, 2012, s. 15. 27 Ayhan Pala, XV-XVI. Yüzyıllarda Selanik Şehri, (Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1991), 16. 28 Machiel Kiel, “Selanik”, Türkiye D iyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi , C. 36, İstanbul, 2009, ss. 352-357, s. 352-353. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Kesendire ve Kavala kazalarından oluşmaktadır.29 Şehir 1864’ten sonra yeni idari yapılanmada vilayet olmuştur. XX. yüzyılın başlarında Selanik Vilayeti, Selanik, Siroz, Drama ve Taşöz sancaklarından oluşmaktadır. Merkez Selanik Sancağı bu dönemde 12 kaza, 22 nahiye ve 980 köye sahiptir.30 3. Selanik Muhtarları Defterinin Özellikleri Muhtarlık teşkilatının Selanik’te tam olarak ne zaman kurulduğunu belirlemek zor olsa da kurumla ilgili Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivinde bulunan (şimdilik) tek defterin tarihi (20 Şevval 1250-19 Şubat 1835) burada muhtarlığın 1835 yılında oluşturulduğunu gösterir. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Bâb-ı Âsafî Ruûs Kalemi Defterleri (BOA. A. RSK.d.) fonunda bulunan 1681 numaralı deftere, Selanik kazası mahalleleriyle nahiyelerine tayin edilen imam, muhtar ve kâhyaların isimleri ve fiziksel özellikleri yazılmıştır. 35 sayfadan oluşan defterde, öncelikle Selanik merkezde bulunan Müslüman mahalleleri, akabinde Selanik’e bağlı nahiyeler ve buraya tabi olan Müslüman köylerin imam ve muhtar isimleri kaydedilmiştir. 31 Müslüman yerleşimlerinden sonra “Derun-i Selanik Yahudiyanı” başlığıyla nefs-i Selanik’te bulunan Yahudilere ait mahalleler bulunmaktadır.32 Rumlara ait Selanik’te bulunan mahalleler “Derun-i Selanik R um iyanı”33 başlığıyla, köylerde bulunanlar ise “S elânikK azası R um iyanı” başlığı altında kayıtlıdır.34 Defterin hangi amaç doğrultusunda hazırlandığı ilk varakta açık bir şekilde şöyle ifade edilmiştir: “Asitâne-i A liyye ’de karargîr olan nizâm-ı âlîye tatbiken âsâyişi ahâli hakkında sâir mahallerde dahi sırasıyla icrâsı muktezâ-i irâde-i seniyyeden olduğu vecihle Selanik Sancağında v a k î‘ şehir ve kazâlar mahâllatının beherine ehl-i ırz ve m ücerrebü’l-etvâr kimesnelerden evvel ve sanî itibariyle ikişer muhtar nasb ve tayiniyle yekdiğere kefil olarak gerek muhtarlara ve gerek m ahallât imamlarına 29 M. Tayyip Gökbilgin, “Selanik”, M EB İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul, 1996, ss. 337-349, s.333. 30 M. Nureddin, M. Rüşdü, M. Eşref, Osmanlı Atlası, Hazırlayanlar, Rahmi Tekin, Yaşar Baş, OSAV Yayınları, İstanbul, 2003, s. 23, 24. 31A. RSK. d. 1681, s. 2-19. Kayıtların ve hükümlerin transkripsiyonu yapılırken Osmanlı Türkçesi’nin okunuşu ve yazılışına sadık kalınmıştır. Okunamayan yerler (...), okunup da tereddüt edilen kelimeler (?), ayınlar (‘), defterde silik olan yerler ( ) işaretleri ile gösterilmiştir. 32A. RSK. d. 1681, s. 19-20. 33A. RSK. d. 1681, s. 20. 34A. RSK. d. 1681, s. 21-33. 74 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. icâb eden mühürler irsal buyrulmak üzere esâmisini mübeyyin bazı defterinin takdimi emr-i ferm ân buyrulmuş olmakdan başka nefs-i Selanik ’te ve kazası nevâhisinde ehl-i İslâm m ahallât ve kurâsının imamı nasb ve tağyin kılınmış olan muhtarlarıyla Rum ve Yahudi taifelerinin nasb olunan kâhyalarının esamilerini mübeyyin tanzim ve takdim kılınan defteridir ki ”. Kayıttan merkezde daha önce bahse konu olan muhtarlık teşkilatının kurulmasından sonra diğer yerlerde de sırasıyla oluşturulmak istenmesi nedeniyle Selanik Sancağı’nın merkez dışında kaza ve nahiyelere bağlı mahalle ve köylerinde de bu teşkilatın kurulduğu bildirilmiştir. Muhtar olarak görevlendirilecek kişilerin “ehl-i ır z ” ve “m ücerrebü’l-etv â r” olarak yani tecrübeli ve göreve lâyık kişilerden seçileceği ve bunlardan evvel ve sâni olarak iki muhtar tayin edileceği, bu kişiler birbirine kefil yapılacağı da belirtilmiştir. Bununla birlikte “gerek muhtarlara ve gerek m ahallat imamlarına icab eden mühürler irsal buyrulmak ü zere” kaydıyla muhtarlar dışında mahalle imamlarına da resmî mühürlerin yapılacağı ifade edilmiştir. Rum ve Yahudi taifelerinin temsilcileri de kâhya adıyla temsil edilecektir.35 İmam, muhtar ve kâhyalar deftere kaydedilirken nüfus defterlerinde izlenen yöntemin takip edildiği anlaşılmaktadır. Ek’te verilen transkript metine bakıldığında kayıtlarda öncelikle mahallenin adı yazılmıştır. Müslüman mahallelerinde önce mahalle imamının isim, künye, yaş ve fiziki özellikleriyle görev yaptığı caminin ismi/mahallesi belirtilmiştir. Sonrasında mahallenin muhtarları, Muhtar-ı Evvel ve Muhtar-ı Sânî olarak, isim, künye, yaş ve fizikî özelliklerine göre kaydedilmiştir. Gayr-ı müslim mahallelerde ise bu görevi yapan kimseler için Kâhya-i Evvel ve Kâhya-i Sânî unvanı kullanılmış, şahısların isim, künye, yaş ve fiziki özellikleri yazılmıştır. Müslim ve gayr-ı müslimlerin mukim oldukları mahalleler ortak ise Müslüman reayayı temsilen bir muhtar dışında Gayr-ı müslim reayayı temsilen kâhya unvanıyla bir şahıs görevlendirildiği kayıtlardan görülmektedir. Defterde Selanik şehri dışında “Selanik Nevahisinde vaki ‘hane-i keşfe ehl­ i İslam kurrasının imam ve muhtarlarının esam ilerdir ki zikr olunur” başlığı ve yine Nevahi-i M ezkurede Vaki ’ Ehl-i İslam Evlad-ı Fatihanı K urra ve M ahallesinin İmam ve M uhtarları Esam ileridir başlıkları verilerek Kelemeriye, Langaza, Boğdan, Bazargah, Vardareyn’de bulunan Müslüman köy, mahalle ve çiftliklerin imam ve muhtarlarının künye bilgileri verilmiştir. Yine Selanik Kazası Rumiyanı kaydından sonrada 35A. RSK. d. 1681, s. 2. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Kelemeriye, Langaza, Boğdan, Bazargah, Vardareyn’de bulunan köy, mahalle ve çiftliklerde görevli kâhyaların künye bilgileri bulunmaktadır36. Farklı din ve kültürlere ev sahipliği yapan Selanik’te bu durum açıkça görülmektedir. Vardar Caddesi’nin güneyinde yer alan mahallelerin ticari mekânları olan çarşı ve pazarlarıyla haneleri birbirine geçmiş haldedir. Bu nedenle hangi mahallenin kime ait olduğunu tam anlamıyla tespit etmek hayli güçtür. 37 Bu nedenle farklı inançların bir arada oturdukları mahallelerin muhtar ve kâhyaları ayrı ayrı yazılmıştır. Aşağıda verilen görsele bakıldığında bazı mahallelerin diğer inanç grupları arasında kaldığı görülmektedir. Örneğin Sinan Sulu Paşa, Timurtaş, Debbağ Hayreddin ve Akçe Mescid Mahalleleri Rum ve Yahudi Mahalleleri arasındadır. Rumların meskûn oldukları Yanık Manastır, Kızlar Manastırı, Çavuş Manastırı, Tavşan Manastırı ve Metropolid Mahalleleri ise Müslüman ve Yahudi mahalleleri arasında kalmıştır. Yine Ayasofya Mahallesi bir Yahudi Mahallesi olarak görünüyor olsa da burada yaşayan Müslüman nüfus nedeniyle aynı zamanda Müslüman Mahallesi olarak da kaydedilmiştir. Bu mahallelerin temsilcileri ise aynı inanç grubundan olan kişiler arasından seçilmiştir. Bu durum klasik dönemde dini grupların temsiliyetlerinin gerçekleşen idari reform nedeniyle devam ettiğini göstermektedir. 76 36 Defterin tamamının transkripsiyonun 45 sayfa olması ve bu sayının eklerde verilmesinin uygun olmadığını düşünerek çalışmayı şehir merkezinde bulunan mahalleler ile sınırlandırmak zorunda kaldık. Eldeki verilerin bir sonraki çalışmada kırsal yerleşimlere dair değerlendirmeleri içeren bir yayına dönüşmesi daha uygun görünmektedir. 37 Diren Çakılcı, Selânik Şehri 1800-1860, TTK Yayınları, Ankara 2023, s. 112. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Görsel 1: Selanik Mahallelerinin Cemaatlere Göre Dağılımı38 38 Çakılcı, Selânik Şehri 1800-1860, s. 115. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. 4. Müslüman Mahalleleri ve Yöneticileri Makalemize konu olan defterin ilk kısmında “An Defter-i K aza-i Selanik” 39 başlığından sonra Selanik’te bulunan 50 Müslüman mahallenin isimleri ve mahallelerde, görev yapan imam ve muhtarların künye vb. bilgileri kaydedilmiştir. Bazı muhtarlar birden fazla mahallede görevlendirilmiştir. Müslümanlar oturmuş oldukları 50 mahalle ile Selanik merkezinde en fazla mahalleye sahiptir. Bu mahallelerin bir kısmı klasik dönemden itibaren varlığını devam ettirmektedir.40 Mahalle isimlerinden sonra idareciler künye bilgileri ve öne çıkan özellikleriyle kaydedilmiştir. Kayıtlarda bazı isimlerin ve mahallelerin öne çıkan özellikleri dikkat çekmektedir. Bunlardan bir kısmı şöyledir: Müslüman mahallelerin hepsinde imam-hatip olarak görevlendirilen kişiler bulunmaktadır. Bu görevi yapan bazılarının seyyid41, müderris42, şeyh43, molla vb. gibi farklı unvana sahip olanları belirtilmiştir. Mahalle imamlarından bir kısmının mukim oldukları mahallede görev yapmadıkları görülmektedir. Örneğin Şahabeddin Mahallesi’nde imam olarak yazılan İsmail Efendi’nin görev yaptığı cami Yahya Balî Mahallesi’nde bulunmaktadır. Mahallede mukim olan imam varsa görev yaptığı yere bakılmaksızın mahalle idarecileri arasına yazılmıştır. Müteselsil kefillik uygulaması da böyle bir farklılığa neden olmuştur denilebilir. Bazı mahallelerde birden fazla cami olduğu ve bazı camilerin diğerlerine nazaran daha büyük ve görevli kadrosunun “birinci imam” kelimesinden hareketle geniş olduğu anlaşılmaktadır44. Bu minvalde Yakub Paşa, Mecid Fakı, Yahya Bali, Saray-ı Atik Camilerinde birden fazla imam-hatip olduğu kaydedilmiştir. Görevli kadrosu geniş olan camilerde görev yapan imamlardan sadece “Birinci İmam” olanlar mahalle idarecisi olarak 39A. RSK. d. 1681, s. 2. 40 Melek Delilbaşı, “ 16. Yüzyılda Via Egnatia ve Selanik”, Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), (Ed. Elizabeth A. Zachariadou), Çev. Özden Arıkan, Ela Güntekin, Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, s. 75-76. 41 Sarı Hatib Mahallesinde, “Şeyh Osman Efendi bin B ekir”, A. RSK. d. 1681, s. 2. 42 Haraccı Kemal Mahallesi’nde, “M üderrisM ahm udEfendi bin Osman ”, A. RSK. d. 1681, s. 2. 43 Sarıkçı Mahallesi’nde, “Şeyh A bdülm elikE fendi”, A. RSK. d. 1681, s. 2. 44 Şehirdeki camiler için ayrıca bknz: Turan Akıncı, Osmanlı’da Selanik (1869­ 1924), Belge Yayınları, 2017, s. 151-163. Ayrıca bkz. Meropi Anastassiadou, Selanik 1830-1912, Çev. Işık Ergüden, Tarih Vakıf Yurt Yayınları, İstanbul, 2001, s. 47-51. 78 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. yazılmıştır. Bununla birlikte Cami-i Âtik Mahallesi’nin müezzin-i sânîsi olan Molla Murad ise görev yaptığı ve oturduğu mahallenin muhtar-ı sânîsi olarak seçilmiştir45. İmam olarak görev yapanlar arasında “şâb” olarak yazılan ve yaşı küçük olanlarda bulunmaktadır. Buna göre Yakub Paşa Mahallesi imamı Mustafa (15), Camii Atik Mahallesi İmamı Hüseyin (13), Akça Mescid Mahallesi İmamı Hüseyin (15), Kasım Paşa Mahallesi İmamı Hasan ise (14) yaşında mahalle imamı olarak görev yapmıştır.46 Şahısların bu yaşlarda imamlık görevini icra ediyor olmaları aslında imamlık kurumunun bu yüzyılda yaşadığı gerilemenin bir yansıması olarak değerlendirilebilir.47 Muhtarlık vazifesini yapacak olanların bulundukları yerde önde gelen, sayılan, sözüne itibar edilen kişiler olduğu defterin mukaddimesinde geçmekteydi. Deftere kaydedilen muhtarlar arasında bazılarının yaş olarak diğerlerine nazaran daha küçük olması bir tezatlık olarak dikkat çeker. Defterdeki bilgilere göre görev yapan muhtarların ortalama yaş aralığı 19­ 70 arasında değişmektedir. Buna göre muhtar-ı evveller içerisinde en genç olan Muid Alaaddin Mahallesi’nden 19 yaşındaki Ali bin Halil48; en yaşlı muhtar-ı evvel ise Ali Paşa Mahallesi’nden 70 yaşındaki Mustafa bin Hasan’dır 49. En genç muhtar-ı sânî Gülmezoğlu Mahallesi’nden 26 yaşındaki Mehmed bin Hüseyin50; en yaşlı muhtar-ı sânî ise Akça Mescid Mahallesi’nden 70 yaşındaki İbrahim Ağa bin Memiş’tir .51 Bu bilgilerden hareketle muhtarlık seçiminde yaşça büyük olmanın atanmada büyük bir etkisinin olmadığı anlaşılır. Mahallelerde diğerlerine göre daha genç olan isimlere görev verilmiş olmasında ise mezkûr isimlerin ayırt edici özelliklere sahip olmalarının (okur-yazar, öğretmen, tüccar vb.) etkin olduğu ileri sürülebilir. Ancak bu konuda mevcut defter bu iddiayı destekleyecek ek bilgilerden yoksundur. Muhtarlar içerisinde görev yapan isimlerin çeşitli meslek kollarına mensup isimlerden oluştuğu dikkat çeker. Bu minvalde muhtarlar içerisinde 45 Müezzini sânî Molla Murad bin Süleyman, Kırca Sakallı, Sin 46. A. RSK. d. 1681, s. 3. 46A. RSK. d. 1681, s. 2- 3. 47 Teşkilatın 18. Yüzyılda yaşadığı gerileme ile ilgili bakınız: Kemal Beydilli, O sm anlı’da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü , Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2013, s. 31-37. 48A. RSK. d. 1681, s. 6. 49A. RSK. d. 1681, s. 3. 50A. RSK. d. 1681, s. 5. 51 A. RSK. d. 1681, s. 4. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. saraç, 52 peştemalci, 53 müezzin, boyacı, 54 nalband, 55 fenerci, 56 olduğu belirtilen iş ve meslek sahipleri bulunmaktadır. Bununla birlikte bazı muhtarların, derviş57, hafız ,58 yekçeşm ,59 uzun 60 vb. gibi farklı kişisel ve fiziksel özellikleri belirtilerek kaydedildiği de görülmektedir. Ayasofya, İshakiye, Sinan Paşa, Sulu Paşa, Timurtaş mahallelerinin idarî olarak birleştirildiği görülmektedir. Bu durumun temel nedeni nüfusun az olmasından dolayıdır. Bu türden örneklere özellikle defterin kırsal yerleşimlerinde karşılaşılmaktadır61. Bu mahallelerin tamamına İshakiye Mahallesi’nden Şerif Ahmed bin Ali muhtar-ı evvel, Timurtaş Mahallesi’nden Mustafa Ağa ibn-i Abdullah muhtar-ı sânî olarak atanmıştır.62 Aynı şekilde Kala-i Bala’da63 bulunan Divan, Orta Mescid, Cami-i Atik, Bubara Mahalleleri de idarî olarak birleştirilmiş 64 Bubara Mahallesi’nden Ahmed Efendi muhtar-ı evvel, Cami-i Atik Mahallesi’nden İbrahim bin Mustafa muhtar-ı sânî olarak seçilmiştir.65 5. Yahudi Mahalleleri ve Yöneticileri Osmanlı toprakları içerisinde farklı etnik gruplardan oluşan Müslümanlar olduğu gibi Müslüman olmayan farklı din ve inanışlara sahip topluluklarda bulunmaktaydı. Bu gruplar İslam hukukunun kendilerine verdiği haklar çerçevesinde “zimmî” olarak kabul ediliyordu. Bu grupların hepsi gayr-ı ----------------------------------------52 “Saraç Osman bin M ehm ed”, A. RSK. d. 1681, s. 2. 53 “Peştamalcı Numan bin H asan”, A. RSK. d. 1681, s. 3 54 “Boyacı M ustafa bin M ehm ed”, A. RSK. d. 1681, s. 3 55 “Nalband A li bin S a lih ”, A. RSK. d. 1681, s. 3 56 “Fenerci İsm ail bin M ehm ed”, A. RSK. d. 1681, s. 6. 57 “D erviş Salih bin M ehm ed E fendi”, “Derviş A li Bin İbrahim ”, A. RSK. d. 1681, s. 4-5. 58 A. RSK. d. 1681, s. 3, 4, 5. 59 “Yekçeşm Abdurrahm an”, A. RSK. d. 1681, s. 2. 60 “Uzun A li bin İsm a il”, A. RSK. d. 1681, s. 4. 61A. RSK. d. 1681, s. 10, 13, 14. 62 “İşbu beş adet mahallenin imamları hariç olmak hasebiyle iki nefer muhtarlar ile idare olunacağı şerh verildi.” A. RSK. d. 1681, s. 3b. 63 Kala-i Bâlâ/Yukarı Kale olarak adlandırılan bu yer Selanik’in semtleri arasında yer almakta ve ilgili mahalleleri kapsamaktadır. Çakılcı, Selânik Şehri 1800-1860, s. 113. 64 “İşbu dört adet mahallenin imamları hariç olduğundan iki nefer muhtar ile idare olunacağı şerh verildi .” A. RSK. d. 1681, s. 7. 65A. RSK. d. 1681, s. 7b. 80 ---- Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. müslim olarak adlandırılmıştır. Bu guruplar şer’î ve örfî hukukun kendilerine verdiği haklar içerisinde siyaset, ticaret, inanış, kültür vb. gibi her alanda kendi inanışları doğrultusunda serbestçe yaşıyorlardı.66 Osmanlı Devleti içerisinde yaşayan milletler, etnik ve lisan aidiyetine göre değil, din ve mezheplere göre kategorize edilmekteydi. Osmanlı millet sistemini oluşturan gruplar, her yönüyle devlete bağlıdırlar. Osmanlı Devleti, tebaası olan gayri müslimleri cizye vergisi dışında bireysel olarak değil cemaat-millet olarak muhatap almıştır.67 Osmanlı mahalle yapısında ise müslim ve gayr-ı müslimler genellikle ayrı mahallelerde yaşamaktadır. Bu ayrımın olmasında dini ve sosyal sebepler etkilidir. Bununla birlikte her iki grubun birlikte oturduğu mahallelerde bulunmaktadır. 68 Bu tür mahallelerin çoğunluğu yeni fethedilen bölgelerde bulunmaktadır. Mahalleler arasındaki bu ayrımın Tanzimat süreci sonrasında değişikliğe uğradığı söylenebilir. Makaleye konu olan Selanik, bu duruma örnek teşkil etmektedir. Aynı bölge içerisinde Müslüman, Hristiyan ve Yahudiler bir arada yaşamaktadır. Osmanlının Selanik’i hâkimiyeti altına almasıyla birlikte şehre Avrupa’dan çok sayıda Yahudi gelmiştir. Aynı zamanda Selanik, Yahudilerin Anadolu’ya gidişinde de bir durak/menzil statüsündeydi. İlk olarak kente Yahudi göçü 1470’te Bavyera ve Macaristan’dan olmuştur. Batı ve Orta Avrupa’daki Katolik kilisesinin baskısından kaçan diğer Yahudi göçmenlerinin büyük akımları ise, 15. yüzyılın sonlarına doğru gerçekleşmiştir.69 Müslüman köylere ait kayıtlardan sonra “Derun-i Selanik Yahudiyanı, Nefs-i Selanik” başlığı verilmiş ve Yahudilerin bu tarihte Selanik merkezdeki 16 mahallesi kaydedilmiştir. Bu mahaller şunlardır: Rogos, Fındık, Kadı, Tophane, Yeni Havlu, Külhan, Salhane, Etz Haim, Bederon, Baru, Kaldır Göç, Leviye, Ayasofya, Pulya, Ağuda, Malta (Cedid). Defterde bu mahalleleri temsil edecek kâhya-i evvel ve kâhya-i sânîler künye bilgileriyle kaydedilmiştir. Selanik Yahudileri, kendi 66 Bilal Eryılmaz, Osmanlı Devletinde Gayrı Müslim Teb ’anın Yönetimi, Risâle Yayınları, İstanbul, 1990, s. 38-44. Ayrıca bkz. Cevdet Küçük, “Osmanlı Devletinde Millet Sistemi”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara, 1999, ss. 208­ 217, s. 208-222. 67 Uğur Kurtaran, “Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 1, S. 8, Aralık 2011, ss. 57-71, s. 62. 68 Özer Ergenç, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, C. 4, S. 4, Aralık 1984, ss. 70-78, s. 70,71. 69 Georgious I. Mintsis, “Selanik’in İspanya Yahudileri”, Çev. Esin Ozansoy, Litera, C. 27, S.2, Aralık 2017, ss. 113-123, s. 114. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. mahallelerinde oturmaktaydı. Bu mahalleler genellikle Vardar Caddesi’nin güneyinde bulunmaktaydı. Burası doğuda Ayasofya Cami’nden batıda Tophane’ye kadar uzanan bir bölgeydi. Bu bölge içerisinde iki Müslüman (Burmalı Cami, Timurtaş) iki de Rum (Kızlar Manastırı, Metropolid) mahallesi bulunmaktaydı. Yahudi cemaatinde din adamlarının rolü oldukça güçlüydü.70 Yahudilerden seçilen kâhyaların yaş ortalaması 23-70 arasında değişmektedir.71 6. Selanik’te Rum Mahalleleri ve Yöneticileri Selanik merkezinde bulunan Hristiyaniar, Yahudilerden daha az sayıda olmalarına rağmen çok etkin ve güçlü bir cemaati oluşturmaktaydılar. Cemaat içerisinde en yoğun olanı Ortodoks olanlardır. Aynı zamanda 20 kadar Katolik aile de bulunmaktaydı. Hristiyaniar, Kelemeriye Kapısı tarafında daha yoğun durumdaydılar. Aya Pat, Tuzlu Çeşme, Aya Konstantin, Kebir Manastır, Panağuda, Aya Tanaş ve Aya Nikola mahallelerinin büyük çoğunluğu Ortodoks hristiyanlardan oluşmaktaydı. Bununla birlikte Müslüman ve Yahudi yerleşimlerinin yakınında/içinde olan Çavuş Manastır, Yanık Manastır, Metrepolid, Kızlar Manastırı ve Tavşan Manastırı mahallelerinde Rumlar oturmaktaydılar.72 Deftere göre Selanik merkezde Rumlara ait 12 mahalle bulunmaktadır. Bu mahalleler şunlardır: Metropolid, Manastırı Kebîr, Aya Konstantin, Aya Pat, Panağuda, Tuzlu Çeşme, Kızlar Manastırı, Aya Nikola, Aya Atanas, Yanık Manastırı nâm-ı diğer Aya Mina, Tavşan Manastırı, Çavuş Manastırı73. “Derun-i Selanik Rumiyanı, Nefs-i Selanik” başlığından hemen sonra Rumlara ait mahallelerin kâhyası olarak görevlendirilenler künye bilgileriyle kaydedilmiştir. Görev verilenler arasında din adamı olan kişiler dışında, kürkçü,74 eskici,75 basmacı,76 semerci77 gibi meslek sahiplerinin çocukları vardır. Görev verilen kâhyaların yaş aralığı 27-64 arasında değişmektedir. 70 Anastassiadou, a.g.e., s. 55-56. 71 A. RSK. d. 1681, s. 19-21. 72 Anastassiadou, a.g.e., s. 60-61. 73A. RSK. d. 1681, s. 20. 74 “Kürkçü Gorge veledi H risto ”, “Kürkçü Yani veledi M a ndel”A. RSK. d. 1681, s. 20. 75 “Eskici Dimitri veled iM itra ”, A. RSK. d. 1681, s. 20. 76 “Basmacı Stefan veledi Tem ir”, A. RSK. d. 1681, s. 20. 77 “Semerci veledi G orge”, A. RSK. d. 1681, s. 20. 82 — Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Sonuç II. Mahmut saltanatı döneminde merkezi otoriteyi imparatorluğun her alanında hissettirmek amacıyla yeni bir kurum olan “Muhtarlık Teşkilatı” oluşturulmuştur. Bu anlamda kurum 1829 yılında önce İstanbul’da akabinde ise Anadolu ve Rumeli’de oluşturulmuştur. Yeni idari sistemde Müslümanlar için muhtar, gayr-ı müslimler için kâhya veya muhbir unvanları kullanılmıştır. Klasik dönemde Osmanlı mahalle/köy sisteminde temsilci statüsü olan imam ve papazlar görevlerini muhtar ve kâhyalara devretmişse de kefalet uygulaması ve imamların temsiliyetlerin dinle ilgili olması nedeniyle Müslüman yerleşimlerinde imamlar yine ilgili defterlere kaydedilmiştir. Mahalle muhtarları ve kâhyaları bir yıllığına seçilen, meskûn mahallin, tanınan, sözüne itibar edilen kimselerinden oluşmuştur. Muhtar olarak seçilen kimseler padişahın onayından sonra görevlerine başlayabilirdi. Darphanede kendi adlarına hazırlanan resmî mühürlerinin verilmesi de bu kişilerin göreve başlaması olarak kabul edilmekteydi. Muhtarların görev süresiyle ilgili farklı uygulamalar bulunmaktadır. Genel kanaat seçilen muhtar eğer görevini başarıyla sürdürüyorsa görevine devam ettiği yönündedir. Muhtarlar arasında yolsuzluk, rüşvet, iltimas gibi suç işleyenler ve görevini yapmayanlar, mahalle halkının şikâyetleri vb. neticesinde görevden azlediliyor, yerlerine başka kişiler tayin ediliyordu. Bazı muhtarlar, nüfus ve hane sayısının azlığı nedeniyle başka mahallelerin muhtarlık görevlerini de yapmaktadır Selanik’te muhtarlık teşkilatının kuruluşunu gösteren defterden hareketle şehirde bulunan mahalleler, imamlar, muhtarlar ve kâhyaların künye bilgileri günümüze aktarılmıştır. Böylelikle muhtarlık teşkilatının Selanik’te hangi tarihte kurulduğu ve görev yapan muhtar ve kahyaların kim oldukları ortaya konulmuş oldu. Mahalli görevlilere dair isimlerin fizikî özellikleri belirtilerek tek tek yer verildiği kayıtlar Selanik’te bu alanda bilgi içeren (şimdilik) ilk kayıtlara sahip olması adına oldukça önemlidir. Selanik’in merkezinde bulunan 50’si Müslüman, 16’sı Yahudi, 12’si Rumiyan olmak üzere toplam 78 mahallesinde merkezi otoritenin onayladığı yerel temsilciler görevlendirilmiştir. Böylelikle yeni idari reform, Balkanların önemli bir liman şehri olan Selanik’te uygulanmaya başlanmıştır. 1835 yılında yapılan görevlendirmeler, kurumun oluşturulmaya başlandığı tarihten (1833) yaklaşık iki yıl sonradır. Çalışmayı önemli kılan özelliklerden biriside Selanik’in sahip dinî ve kültürel zenginliğidir. Müslüman, Rum ve Yahudilerin bir arada yaşadığı örnek şehirlerden birisi olan Selanik bu özelliğiyle birçok Anadolu ve Rumeli yerleşiminden ayrılır. İmparatorluğun genelinde uygulanan idari reformun Selanik Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. örneğine bakıldığında sadece Müslümanlara değil diğer inançlara da temsil hakkı vermesi, Osmanlı ülkesinde yaşayan bütün inançları ayrım gözetmeksizin vatandaşı olarak kabul ettiğini göstermektedir. 1835’te Müslümanların mahalle sayılarının gayr-ı müslim mahallerinden fazla olmasına rağmen demografik anlamda Yahudi nüfusu Müslümanlara ve Rumlara oranla daha fazladır. Bu mahallelerin bir kısmı klasik dönemden itibaren varlığını devam ettirmektedir. Müslüman mahallelerin tamamında imam ve muhtar atamalarının yapıldığı, görev verilen muhtarların 19-70 yaşları arasında olduğu ve çeşitli meslekleri icra ettiği görülür. İmamların klasik dönemde olduğu gibi bu dönemde de mahalleliyi temsil ettiği anlaşılır. Bu durum devletin şer’i hukuka olan yatkınlığı dışında cami ve görevlilerinin toplumsal karşılığının sivil insanlardan ve kurumlardan daha etkili olması ve talep edilen kefillik uygulamasıyla ilgilidir. Mahallelerde görev yapan imamların bir kısmının yaşça küçük olanlar tarafından yapılıyor olması imamlık kurumunun bu dönemde yaşadığı gerilemenin bir yansımasıdır. Bir diğer dini görevli olan müezzinin ise aynı zamanda ikinci muhtar olarak görev yapıyor olmaları istisna bir durum olarak karşımıza çıkar. Müslüman köylere ait kayıtlardan sonra “Derun-i Selanik Yahudiyanı, Nefs-i Selanik” başlığı verilmiş ve Yahudilerin bu tarihte Selanik merkezdeki 16 mahallesi kaydedilmiştir. Yahudilerden seçilen kâhyaların yaş ortalaması 23-70 yaş arasında değişmektedir. Deftere göre Selanik merkezde bulunan Yahudi Mahalleleri ve idarecileri içerisinde Müslümanlarda olduğu gibi esnaf ve din adamı zümresinden birisinin olmaması dikkat çekmektedir. Deftere göre Selanik merkezde Rumlara ait 12 mahalle bulunmaktadır. Görev verilen kâhyaların yaş aralığı 27-64 arasında değişmekte olup aralarında çeşitli meslek ve zanaatkârlarda bulunmaktadır. Son olarak, muhtar olarak seçilen kişilerde aranan ehl-i arz ve itimat sahibi olma özellikleri dikkate alındığında ise Selanik’te görev verilen muhtarların mahallelerinde bu özelliklere sahip olarak öne çıkan isimler olduğunu gösterir. Bazı muhtarların yaş olarak oldukça genç olduğu da dikkat çekmektedir. Bu durumda muhtar olmak için orta yaş veya yaşlı olmak gibi asgarî bir şartın en azından Selanik’te uygulanmadığı söylenebilir. Muhtar olarak görev yapan kişiler arasında meslek sahibi ve esnaf zümresinden isimlerin olması ise bu görevi icra etmede esnaf olmanın bir engel teşkil etmediğini ortaya koyar. Bu durum bütün dini grupların temsilcilerinde ortak olarak görülen bir özelliktir. Bazı mahallerin idarî olarak birleştirilerek bir muhtar ve imam tarafından idare edildiği görülmektedir. Bu durumun mahallelerin hane ve nüfus azlığından kaynaklandığı defterin ilgili sayfalarından anlaşılmaktadır. Nitekim kaza Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. merkezlerinde, mahalle ve köylerde muhtarlık 20-50 hane aralığında olan yerlerden seçilmektedir. Son olarak söz konusu defterde, sadece mahalleler değil, Selanik’e tâbî olan nahiye ve köylerine de muhtar ve kâhya ataması yapıldığı görülmektedir. Bu durum merkezileşmenin en ücra noktasına kadar etkinleştirilmek istendiğinin bir göstergesidir. Kaynakça Arşiv Eserleri Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âsafi Ruûs Kalemi Defterleri A. RSK. d. 1681. Araştırma Eserleri Ahmed Lütfî Efendi, Vak'anüvîs Ahmed Lûtfi Efendi Tarihi 5, Çev. Yücel Demirel, YKY. Yayınları, İstanbul, 1999. AKINCI, Turan, Osmanlı ’da Selanik (1869-1924), Belge Yayınları, İstanbul, 2017. AKYILDIZ, Ali, “Muhtar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 31, İstanbul, 2006, ss. 51-53. ANASTASSİADOU, Meropi, Selanik 1830-1912, Çev. Işık Ergüden, TVY. Yayınları, İstanbul, 2001. BEYDİLLİ, Kemal, “İmam”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 22, İstanbul, 2000, ss. 181-186. BEYDİLLİ, Kemal, Osmanlı ’da İmamlar ve Bir İmamın Günlüğü, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2013. ÇADIRCI, Musa, “Türkiye’de Muhtarlık Teşkilatının Kurulması Üzerine Bir İnceleme”, Belleten, C. 34, S. 9, 1970, ss. 409-420. ÇAKILCI, Diren, SelânikŞehri 1800-1860, TTK Yayınları, Ankara, 2023. ÇETİN, Osman, “Mahalle Hayatından Kadı Sicillerine Yansıyanlar (Bursa Örneği)”, Osmanlı Coğrafyasında Mahalle Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Bursa BŞB Kitaplığı, Bursa 2002, ss. 17-30 DELİLBAŞI, Melek, “16. Yüzyılda Via Egnatia ve Selanik”, Sol Kol Osmanlı Egemenliğinde Via Egnatia (1380-1699), (Ed. Elizabeth A. Zachariadou), Çev. Özden Arıkan, Ela Güntekin, Tülin Altınova, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1999, ss. 73-91. DİA Komisyon, “Kocabaş”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 26, İstanbul, 2002, ss. 140-141. DÜZBAKAR, Ömer, “Osmanlı Döneminde Mahalle ve İşlevleri”, U.Ü. F.E.F. Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl 4, Sayı 5, 2003, ss. 97-108. EKEN, Galip, “Sivas Eyaletinde Muhtarlığın Tesisi ve Muhtarların Kimliğine Dair”, Türk Yurdu (Aralık 1999-Ocak 2000), ss. 518-525. ERCOŞKUN, Tülay, “Muhtarlık Kurumuna İlişkin İki Belge”, TTK Belgeler, C. 31, S. 35, (2010), ss. 49-62. ERCOŞKUN, Tülay, “Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Kurumunun İşleyişine İlişkin Düzenlemeler ve Gözlemler”, Ahmet Yesevi Üniversitesi, BİLİG: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 60, ss. 131-154. 85 ---- Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Şehrindeki Mahallenin İşlev ve Nitelikleri Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları, C. 4, S.4, Aralık 1984, ss. 69-78. ERGENÇ, Özer, “Osmanlı Düzeni İçinde Mahalle Hayatı”, Osmanlı Coğrafyasında Mahalle Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Bursa BŞB Kitaplığı, Bursa 2002, ss. 11-17. ERYILMAZ, Bilal, Osmanlı Devletinde Gayrı Müslim Teb ’anın Yönetimi, Risâle Yayınları, İstanbul 1990. GÖKBİLGİN, M. Tayyip, “Selanik”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 10, İstanbul, 1996, ss.337-349. GÜNEŞ, Mehmet, Osmanlı Devleti’nde Muhtarlık Teşkilatının Kuruluşu ve Gelişimi (1829-1864), Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2009. GÜNEŞ, Mehmet, Osmanlı Döneminde Muhtarlık ve İhtiyar Meclisi (1829-1871), Kitabevi Yayınları, İstanbul 2014. KARAGÖZ, Mehmet, “Osmanlıda Şehir ve Şehirli Mekân-İnsan-Beşerî Münasebetler (XV-XVin Yüzyıl)”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara, 1999, ss. 103-110. KİEL, Machiel, “Selanik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 36, İstanbul, 2009, ss. 352-357. KURTARAN, Uğur, “Osmanlı İmparatorluğunda Millet Sistemi”, Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 8, (2011): ss. 57-71. KÜÇÜK, Cevdet, “Osmanlı Devletinde Millet Sistemi”, Osmanlı Ansiklopedisi, C. 4, Ankara, 1999, ss. 208-217. KÜÇÜK, Cevdet, “Cer’ide Nezâreti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 7, İstanbul, 1993, ss. 409-410. KÜTÜKOĞLU, Mübahat, “Mürur Tezkiresi”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul, 2006, ss. 60-61. M. Nureddin, M. Rüşdü, M. Eşref, Osmanlı Atlası, Hazır. Rahmi Tekin, Yaşar Baş, OSAV Yayınları, İstanbul, 2003. MERT, Özcan, “Tanzimat Döneminde Çeşme Kocabaşları (1839-1876)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 22, S.35, Mayıs 2004, ss. 139-154. MİNTSİS, Georgious I., “Selanik’in İspanya Yahudileri”, Çev. Esin Ozansoy, Litera, C. 27, S. 2, Aralık 2017, ss. 113-123. ORTAYLI, İlber, Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı, Kronik Yayınları, İstanbul, 2017. ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri, TTK. Yayınları, Ankara 2000. PALA, Ayhan, XV-XVI. Yüzyıllarda Selanik Şehri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1991. TOPAL, Nevzat, “Aksaray Sancağı Mahalle ve Köy İdarelerinde Muhtarlık Teşkilatının Kurulması (1835)”, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 16, S. 2, ss.542-535. TÜRKER, Orhan, Selanik’ten Thessalanoki’y e, Sel Yayınları, İstanbul, 2012. YEL, Ali Murat ve KÜÇÜKAŞÇI, Mustafa Sabri, “Mahalle”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.7, Ankara, 2003, ss. 323-326. 86 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. EKLER A. RSK. d. 1681 Numaralı Defterin Transkripsiyonu ‘ An Defteri Kazâ-i Selanik Âsitâne-i Âliyye’de karargîr olan nizâm-ı âlîye tatbiken âsâyişi ahâli hakkında sâir mahallerde dahi sırasıyla icrâsı muktezâ-i irâde-i seniyyeden olduğu vechile Selanik Sancağında vakî‘ şehir ve kazâlar mahâllatının beherine ehl-i ırz ve mücerrebü’l-etvâr kimesnelerden evvel ve sanî itibariyle ikişer muhtar nasb ve tayiniyle yekdiğere kefil olarak gerek muhtarlara ve gerek mahallât imamlarına icâb eden mühürler irsal buyrulmak üzere esâmisini mübeyyin bazı defterinin takdimi emr-i fermân buyrulmuş olmakdan başka nefs-i Selanik’te ve kazası nevâhisinde ehl-i İslâm mahallât ve kurâsının imamı nasb ve tağyin kılınmış olan muhtarlarıyla Rum ve Yahudi taifelerinin nasb olunan kâhyalarının esamilerini mübeyyin tanzim ve takdim kılınan defteridir ki bervechi âtî zikr ve beyân der fi’l-yevmi’l-hadis ve’l ışrin min şevvâlü’l-mükerrem sene hamsin ve mieteyn ve elf. Sayfa Mahalle Ahmed Subaşı İmam Muhtar-ı Evvel Ahmed Efendi bin Mehmed Hasan bin Mustafa Kumral Sakallı Kır Sakallı Sin 55 Sin 25 Muhtar-ı Sani Diğer Hasan Hoca bin Hüseyin Siyah Sakallı Sin 48 Kazzaz Hacı Mustafa Hacı Mustafa Efendi bin Mehmed Seydi Mahmud bin Abdurrahim İsmail bin ( ) Siyah Sakallı Kır Sakallı Sin 65 Kumral Sakallı Sin 40 Sin ( ) Hacı İsmail Efendi bin Hasan Saraç Osman bin Mehmed Hasan bin Mehmed Kırca Sakallı Sin 48 Kır Sakallı Sin 55 Hüseyin Efendi bin Osman İsmail Ağa bin Seydi Ali İN Astarcı Kır sakallı Sin 55 Yakub Paşa Camisinde birinci imam. Sarı Hatib Şeyh Osman Efendi bin Bekir 87 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Kır Sakallı Kır Sakallı Sin 49 Sin 55 Müderris Mahmud Efendi bin Osman Mehmed Ağa bin Abdürrahim Musluhiddin bin Osman Sarı Sakallı sin 35 Köse Sakallı Sin 39 Kır Sakallı Sin 64 Mecid Fakı? Camisinde birinci İmam Haraccı Kemal Sarı Sakallı Sin 28 Yahya Bali Mahallesinde... İmam Tarakçı Şeyh Abdülmelik Efendi İskender Ağa bin Süleyman Salih Ağa bin Osman Kır Sakallı Kırca Sakallı Kumral Sakallı Sin 50? Sin 50 Mustafa Efendi bin Mehmed. Ömer Ağa bin Abdullah Mehmed Ağa bin Ahmed Şâb. Sin 15 Kırca sakallı Sin 55 Kır Sakallı Sin 55 Mehmed Sadık Efendi bin Sofi Efendi Mehmed bin Abdullah Yekçeşm Abdurrahman Kumral Bıyıklı Kır Sakallı Sin 44 Sin 30 Yakup Paşa Hayreddincik Kır sakallı Sin 39 Kasımiye Mehmed Naim Efendi bin Hafız Efendi. Şâb Sin 19 m Hoca Burhan Seydi Molla Durmuş bin İbrahim Kır Sakallı Sin 55 Sin 34 Mustafa Ağa bin Hacı Halil Siyah Sakallı Sin 50 Mahmud Ağa bin Abdüsselam Kır Sakallı Sin 55 Seydi Mustafa bin Hasan Peştamalcı Numan bin Hasan Kara Sakallı Sin 50 Kara Bıyıklı Sin 52 88 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Saray-ı Atik Camisinde İshak Paşa Hüseyin Efendi bin ( ) Kır Sakallı Hacı Mehmed Ali bin Hasan Hasan Efendi bin Süleyman Kara Sakallı Sin 41 Sarı Sakallı Sin 45 Abdullatif bin Zeynel Abidin Hüseyin bin Ahmed Şâb Kır Sakallı Sin 13 Sin 54 Müezzini Sânî Molla Murad bin Süleyman Sin 52 ( Cami-i Atik ) Camisinde Kırca Sakallı Sin 46 Pinti Hasan Ahmed Efendi bin Sofi Hacı Mustafa bin Mahmud Kara Sakallı Sin 30 Sarı Sakallı Sin 45 Hoca Burhan Camisinde Ali Paşa Boyacı Mustafa bin Mehmed Kır Sakallı Sin 65 Mustafa bin Hasan Nalband Ali bin Salih Kır Sakallı Sin 70 Kırca Sakallı Sin 50 Hoca Kasım Paşa Mahallesinde Şerif Ahmed bin Ali Mustafa Ağa bin Abdullah Kır Sakallı Kır Sakallı Mustafa bin Mehmed Sin 64 Abdulkadir Efendi bin Mehmed. Az Kır Bıyıklı Sin 34 Ayasofya Seydi Osman Efendi bin Mustafa Az Kara Bıyıklı Sin 29 İshakiye Hasan Efendi Şâb Sin 14 Sinan Paşa Şâb Sin 60 89 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Sin 12 İshak Paşa Mahallesinde Sulu Paşa İshakiye Mahallesinde Timurtaş Mahallesinde Hüseyin bin Hacı İbrahim Şâb Sin 15 Akça Mescid Mahallesinde Timurtaş Molla Yusuf bin Musa Şâb Sin 19 Musa Baba Mahallesinde İş bu beş aded mahallenin imamları hariç olm ak hasebiyle iki nefer muhtarlar ile idare olunacağı şerh verildi. Akçe Mescid Debbağ Hayreddin Hüseyin Efendi bin Mustafa İbroş Ağa bin İsmail İbrahim Ağa bin Memiş Kır Sakallı Kır Sakallı Kır Sakallı Sin 60 Sin 60 Sin70 Hacı Mehmed Efendi bin Abdullah Çil Selami bin Mehmed Murad bin Hüseyin Kır Sakallı Sin 60 Kırca Sakallı Sin 52 Hafız Osman Efendi bin Mustafa Hafız Abdurrahman bin Osman Abdulaziz bin Abdurrahman Kır Sakallı Sin 68 Sarı Sakallı Sin 24 Sin ( ) Mahmud Efendi bin Osman Nureddin bin İsmail Uzun Ali bin İsmail Sarı Sakallı Sin 35 Kır Sakallı Sin 35 Kır Sakallı Sin 45 Köse Sakallı Sin 48 İki Şerefeli Mahallesinde Hacı Hasan El-hac İsmail Sıkça Sakallı 90 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Yahya Bali Mahallesinde Saray-ı Âtik Molla Yusuf bin Hüseyin Derviş Salih bin Mehmed Emin Mehmed Emin bin Hasan Kırca Sakallı Sin 47 Kumral Sakallı Sin 39 Ali Efendi bin Hacı Sofi Az Kara Bıyıklı Mustafa bin Osman Kara Sakallı Osman Ağa bin Abdulkerim Sin 34 Sin 45 Kır Sakallı Kumral Sakallı Sin 35 Balat Sin 50 Ali Paşa Mahallesinde Sinancık Osman Efendi bin Mustafa Mustafa bin Ali Abdurrahman bin İbrahim Kır Sakallı Kara Sakallı Kır Sakallı Sin 68 Sin 35 Sin 45 Hacı Hasan Mahallesinde Abdullah Kadı 91 Mehmed Efendi bin Osman İsmail bin Abdurrahman Mustafa bin Ali Kumral Sakallı Kır Sakallı Kır Sakallı Sin 40 Sin 60 Sin 50 Hüseyin Efendi bin Ahmed Abdurrahman bin Osman Mehmed bin İshak Şab Sarı Sakallı Siyah Sakallı Sin 12 Sin 45 Sin 45 Osman bin Mustafa Mehmed bin Abdurrahman Siyah Sakallı Sin 35 Köse Sakallı Sin 35 Sinancık Mahallesinde Kara Hacı İsmail Paşa Mahallesinde Kâtib Musluhiddin m Ahmed Raşid bin Hafız Osman Şab Sin 16 Kasimiye Mahallesinde Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Cezeri Kasım Paşa Ali Efendi bin Osman Köse Sarı Sakallı Kazzaz Hacı Musa Yahya Bali Mehmed Raşid bin Abdullah Halil bin Süleyman Kır Bıyıklı Kumral Bıyıklı Sin 36 Sin 38 Sin 40 Mehmed Efendi bin Kaya Osman bin Mehmed Abdi bin Hüseyin Sarı Sakallı Sin 35 Kır Sakallı Sin 50 Kara Sakallı Sin 50 Seyyid Mehmed Tahir Efendi bin Seyyid Mehmed Sadık Efendi İbroş Ağa bin Hüseyin Mehmed bin Ahmed Kır Sakallı Sin 55 Kır Bıyıklı Seyyid Hacı Ahmed Efendi bin Mustafa İbrahim bin Mehmed Mehmed bin Hüseyin Kırca Sakallı Kır Sakallı Sin 39 Kumral Bıyıklı Sin 45 Kır Sakallı Sin 65 Saray-ı Atik Mahallesinde Gülmezoğlu Sin 39 Burmalı Seyyid Mehmed bin İbrahim Şab Sin 19 Sin 26 Osman bin Mustafa Kır Sakallı Sin 45 Mehmed Arif bin Abdullah Sarı Bıyıklı Sin 40 Gülmezoğlu Mahallesinde M es’ ud Hasan Derviş Ali bin İbrahim Rüstem bin Mehmed Kumral Sakallı Sin 38 Siyah Sakallı Sin 40 Mehmed Tahir bin Abdurrahman Kumral Sakallı Sin 40 İki Şerefeli Mehmed Ali Efendi bin Abdullah Ahmed bin Feyzullah Mustafa bin Mustafa 92 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Suluca Köse Sakallı Kır Sakallı Siyah Sakallı Sin 48 Sin 55 Sin 40 Abdullah bin İbrahim Ömer bin Hüseyin Sarı Bıyıklı İbrahim bin Ahmed Kırca Sakallı Sin 40 Sin 47 Musa Efendi bin Helvacı Hacı Mehmed Hacı Abdullah bin Salih Feyzullah bin Abdullah Siyah Bıyıklı Şab Sin 10 Köse Sakallı Sin 49 Sin 39 Şeyh Ali Efendi bin Şeyh Ahmed Mehmed Raşid bin Ahmed Osman bin Mehmed Sarı Sakallı Sin 37 Siyah Sakallı Sin 50 Hacı Osman Efendi bin Ali Mustafa bin Yusuf Mehmed bin Ahmed Siyah Sakallı Kır Sakallı Köse Bıyıklı Sin 52 Sin 64 Sin ( ) Abdullah Efendi bin Abdullah Ali bin Halil İbrahim bin Ahmed Şab Sin 12 Porta Kapu K oca Kasım Paşa Musa Baba ıs Muid Alaaddin Kır Sakallı Sin39 Kırca Sakallı Sin 55 Kara Hacıoğlu Kır Sakallı Sin 50 Kara Sakallı Sin 42 Ali Efendi bin İbrahim Mehmed bin Hasan Hasan bin İbrahim Kır Sakallı Sin 50 Sarı Bıyıklı Sin 38 Siyah Sakallı Sin 38 Ahmed Efendi bin Mustafa Abdullah bin İsmail Ali bin Hüseyin Şab Sin 15 Siyah Sakallı Kumral Sakallı Sarayı Atik Mahallesi Yılan Mermeri Sin 37 Sin 34 93 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Hacı Memi Şehabeddin Mehmed Emin Efendi bin Ali Kır Sakallı Sin 39 Hacı Bektaş bin Ali Mehmed Ali bin Ahmed Kara Sakallı Kara Sakallı Sin 36 Sin 40 İsmail Efendi bin Yusuf Mustafa bin Yakub İshak bin Mehmed Köse Sakallı Sin 22 Sarı Sakallı Sin 36 Siyah Sakallı Sin 36 Abdurrahman Efendi bin Ömer Mücellid Mehmed bin Ömer Fenerci İsmail bin Mehmed Kırca Sakallı Sin 60 Sarı Sakallı Sin 39 Sin 40 Yahya Bali Mahallesinde Hamza Beğ Kırca Sakallı Kala-i Balada Divan Yusuf Efendi bin Ali Kumral Sakallı Sin 49 Orta Mescid Mahmud Efendi bin Ahmed Kara Sakallı Sin 29 Cami-i Atik Mehmed Efendi bin Ali Kumral Sakallı 94 Ahmed Efendi bin Mehmed Kumral Sakallı Bubara Mahallesinde İbrahim bin Mustafa Kır Sakallı Sin 60 Cami Atik Mahallesinde Sin 49 Bubara Memiş Efendi bin Yusuf Kır Sakallı Sin 59 Orta Mescid Mahallesinde İşbu dört adet mahallenin imamları hariç olduğundan iki nefer muhtar ile idare olunacağı şerh verildi. Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Derun-î Selanik Yahudiyanı Nefs-i Selanik Mahalle Rogos Fındık Kadı Kâhya-i Evvel Kâhya-i Sâni Mosi veledi Avram İsak veledi Mirkad Kara Sakallı Sin 40 Kara Sakallı Sin 35 Yuhane veledi Avram Haim veledi Sevi Kır Sakallı Sin 40 Siyah Sakallı Sin 30 İsak veledi Liyaçe? Siyah Sakallı Yuhane veledi Liyaçe? Sin 38 Az Sakallı Sin 28 Tophane Kır Sakallı Samuel veledi Samaye? Sin 45 Siyah Sakallı Haim veledi Yontu? Sin 30 Ol Yeni Havlu Külhan Salhane Etz Haim Bedaron İsak veledi Bohor Mosi veledi Bohor Sarı Sakallı Sin 30 Şâb Sin 23 Avram veledi Yunta Oğlu Mayer Siyah Sakallı Sin 40 Az Sakallı Sin 25 Haim veledi Yuha Avram veledi İsak Kır Sakallı Sin 55 Kır Sakallı Sin 60 Yosef veledi Pinhas Mosi veledi Liyaho Sarı Sakallı Köse Sakallı Sin 35 Sin 30 Mirkad veledi Nesim Azrail veledi Yoşda? Ak Sakallı Baru Sin 65 Şâb Sin 20 Mosi veledi Luhana Haim veledi Mosi 95 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Kaldır G öç Leviye Ayasofya Pulya Ağuda Siyah Sakallı Kır Sakallı Sin 40 Sin 45 Bohor veledi Avram İsak veledi Danil Ak Sakallı Sarı Sakallı Sin 65 Sin ( ) Yosef veledi Yako İsak veledi Avram Kır Sakallı Kara Sakallı Sin 60 Sin 45 Mordohay veledi Davud Danil veledi Yoşda? Kır Sakallı Sin 70 Kır Sakallı Sin 50 Avram veledi Sabatay İsak veledi Avram Kır Sakallı Sin 50 Kara Sakallı Sin 30 Haim veledi Moruna Hamrad veledi Simo Kır Sakallı Sin 60 Malta (Cedid) Siyah Sakallı Sin 40 Mirkad veledi İsak Yako veledi Harun Sarı Sakallı Kara Köse Sakallı Sin 45 Sin 30 Derun-î Selanik-i Rumiyanı Nefs-i Selanik Mahalle M etropolid o İN Manastır-ı Kebîr Kâhya-i Evvel Kâhya-i Sâni Kostandi veledi Yaraşlı Musko veledi Tuhar Kara Bıyıklı Kır Bıyıklı Sin 50 Sin 60 Yano veledi Nikola Kır Bıyıklı Gorge veledi Papa Tanaş Kara Bıyıklı Sin 45 Sin 30 Aya Konstantin Kürkçü Gorge veledi Hristo Papa Dimitri veledi Papapolidu Kara Bıyıklı Kara Sakallı 96 Hazırbulan, T. (2024). Selanik’te Muhtarlık Kurumunun Oluşturulması: Mahalleler ve İlk Muhtarlar. ANKARAD, 5(9), 65-97. Aya Pat Panaguda Sin 40 Sin 30 Kürkçü Yani veledi Mandel Vasil semerci veledi Gorge Kara Bıyıklı Kara bıyıklı Sin 30 Sin 30 Dimitri veledi İstavril Kırca Bıyıklı Dimo veledi Angelaki Sin 60 Kır Bıyıklı Sin 35 Tuzlu Çeşme Kızlar Manastırı Aya Nikola Kumral Bıyıklı İstavril veledi Yivan Kır Bıyıklı Sin 37 Sin 35 Papa Togoditos? veledi Tanaş Kumral Sakallı Eskici Dimitri veledi Mitra Kara Bıyıklı Sin 39 Sin 38 Gorge veledi Papa Apostol Gorge veledi Tanaş Kır Bıyıklı Apostol veledi Gorge Kumral Bıyıklı Sin 40 Aya Tanaş Akriyod? veledi Ergir Sin 55 Kara Bıyıklı Basmacı Anastas veledi Temir Sin 45 Kır Bıyıklı Sin 61 Yanık Manastırı nâm-ı diğer Aya Mina Eci Dimitri veledi Niyaki Tavşan Manastırı Kostantin veledi Angelaki Kara Bıyıklı Papa Kiryalus veledi Kiryani Sin 45 Kara Sakallı Kır Bıyıklı Kostantin veledi Dimitri Sin 55 Kara Bıyıklı Sin 28 Sin 40 Çavuş Manastırı Yorgi veledi İstriyo Sarı Bıyıklı Papa Sava Sin 50 Sin 64 Kır Sakallı 97