Safahatta Nesil pdf

İSLAM ŞAİRİ Mehmed Akif Ersoy Editörler Dr. Öğr. Üyesi Arif Edip AKSOY Doç. Dr. Abdullah ALPEREN Paradigma Akademi İSLAM ŞAİRİ Mehmed Akif Ersoy Editörler Dr. Öğr. Üyesi Arif Edip AKSOY Doç. Dr. Abdullah ALPEREN ISBN: 978-625-8118-84-1 Sertifika No: 32427 Çanakkale Kitaplığı Araştırma İnceleme Bilişim Yayın Matbaa Tic. Ltd. Şti. Paradigma Akademi Basın Yayın Dağıtım Fetvane Sokak No: 29/A ÇANAKKALE e-mail: [email protected] Dizgi & Kapak Himmet AKSOY Matbaa Vadi Grafik Tasarım ve Reklam Ltd. Şti. Sertifika No: 47479 Kitaptaki bilgilerin her türlü sorumluluğu yazarlarına aittir. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığından alınan bandrol ve ISBN ile satılmaktadır. Bandrolsüz kitap almayınız. Eylül 2022 Paradigma Akademi SAFAHAT’TA ÜÇ DÖNEM, ÜÇ NESİL, ÜÇ BAKIŞ Doç. Dr. İsmail Alper KUMSAR* ÖZET Mehmed Âkif Ersoy’un Safahat’ı birçok bakımdan ideal ve reel olanın çatışması üzerine kurulmuş şiirlerden oluşur. Safahat anlatıcısına göre ideali temsil edenler, Türk’ün uzak mazisini şekillendiren geçmişteki “Nesl-i Necip” ve ondan ilham ile istikbali kuracak olan “Asım’ın Nesli”dir. Reel olanı temsil edenler ise satvet dolu mazinin mirasını bitiren halihazırdaki “nesl-i sefih”tir. Safahat’ın birçok şiirinde bu üç neslin çeşitli bakımlardan mukayese edildikleri görülür. Bu çalışmada bahsi geçen üç neslin Safahat’ta hangi isimlerle/sıfatlarla anıldığı ve hangi değerler manzumesi etrafında birleştikleri tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Safahat, Mehmed Âkif, Nesil, Geçmiş, Gelecek. Giriş Mehmed Âkif Ersoy’un Safahat isimli eseri, birçok bakımdan ideal ve reel olanın çatışması üzerine kurulmuş şiirlerden oluşur. Bu kitapta, gelecekten ümidini kesmiş; bağlı bulunduğu değerler manzumesine yabancılaşmış bir yığın ile onları yönlendirmeye, onlara umut aşılamaya çalışan bir anlatıcı görülür. Anlatıcı, her fırsatta mevcut durumun çirkinliğini gözler önüne sererek muhataplarını sarsmaya gayret eder. Çalışmak atalet, ilim cehalet, Düzce Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü[email protected] * 201 İslam Şairi Mehmed Akif Ersoy ümit ümitsizlik gibi kavramların karşı karşıya geldiği Safahat’ta; anlatıcının “hakikat” olarak gördüğü değerlerden yana açık bir tavrı vardır. Bu sırada şunu belirtmek gerekir ki edebi esere yaklaşırken anlatıcı ile yazar arasında genel itibariyle belli bir mesafe gözetilir. Ancak söz konusu eser Safahat olunca “anlatıcı”yla yazar arasındaki mesafe kapanır. Bu nedenle zaman zaman “anlatıcı” tabirini kullansak da bundan kasıt Mehmed Âkif’tir. Safahat şairi reel durumdan şikâyet ederek inandığı, doğru bulduğu “ideal”i somutlaştırmak istediğinde çoğu zaman ya geçmişteki bir olaya / tarihi şahsiyete ya da gelecekteki muhayyel / ideal bir kahramana gönderme yapar. Bu anlamda Safahat’ta geçmiş, şimdi ve geleceği temsil eden üç nesil vardır ve eser; geçmiş, şimdi, gelecek arasında gidip gelen bir anlatı düzlemi benimser. Bu çalışmada Âkif’in geçmiş, şimdi ve gelecek nesil hakkındaki tasavvuru Safahat’tan hareketle belirlenmeye çalışılacaktır. Safahat’taki birçok şiirde karşılaşabileceğimiz bu tasavvuru, tekrara düşmemek ve tabii bir sınırlandırma yapmak için Safahat şairinin “nesil” kelimesini kullanarak açıkça belirginleştirdiği mısralar üzerinden okuyacağız. I. Bölüm: “Nesl-i Mücahit” ve “Nesl-i Müzmahil” Üzerine Notlar Safahat’ta geçmiş zamanın temsilcisi olan eski nesil, “cedd”, “ecdad”; “selef” ve “eslaf” kelimeleri ile ifade edilerek üç sıfatla anılır: “nesl-i necip (soylu, asil nesil), nesl-i kerim (ulu, büyük, aziz, cömert nesil), nesl-i mücahid (gayretli, ceht ve cihat eden nesil)”. Şimdiki zamanın temsilcisi ve korkunç durumun müsebbibi olan “halef / ahlaf” ise “nesl-i cebîn (korkak, yüreksiz nesil), nesl-i sefil (alçak, âdi, bayağı nesil), nesl-i muzmahil (çökmüş, perişan nesil), nesl-i sefih, nesl-i me’yus (ümitsiz, karamsar, üzgün nesil)”tur. Safahat’ta eski nesil ile mevcut neslin karşılaştırıldığı ilk mısralar “Mahalle Kahvesi”nde karşımıza çıkar. Şarkın “harim-i katili” olan kahvehanelerde vakit geçiren nesl-i hâzır, “Damarlarında 202 İsmail Alper Kumsar kan yerine şehâmet [kahramanlık] yüzen “nesli necip”in hastane, imaret, kanal ve köprülerini yıkıp kahvehane yapmıştır. Kahraman babaların evlatları olan korkak nesil Safahat anlatıcısının her fırsatta öne çıkardığı “çalışma” kavramına karşı son derece yabancıdır. Daha doğru bir ifadeyle “çalışma”yı rüyasında görmek bile nesl-i hâzıra azap vermektedir: Neden mefâhir-i eslâfa kahr edip, yalnız, Mülevvesâtına mâzîmizin sarılmadayız? Kış uykusunda mı geçmişti ömrü ecdâdın? Hayır, o nesl-i necîbin, o şanlı evlâdın, Damarlarında şehâmet yüzerdi kan yerine; Yüreklerinde ölüm şevki vardı can yerine. Fakat biz onlara âid ne varsa elde, yazık, Birer birer yıkarak kahvehâneler yaptık! Bütün heyâkil-i san’at yetiştiren Şark’ın, Zemîn-i feyzi nasıl şûre-zâra döndü bakın! Ne hastahânesi kalmış zavallı eslâfın, Ne bir imâreti, bitmiş elinde ahlâfın. Kanalların izi yok, köprüler harâb olmuş; Sebillerin başı boş, çeşmeler serâb olmuş! O kahraman babalardan doğan bu nesl-i cebîn Ne gîrûdâr-ı maîşet bilir, ne kedd-i yemîn. Azâb içinde kalır sa’yi görse rü’yâda! Niçin yorulmalı zâten “ölümlü dünyâ”da? Vücud emânet-i Hak, doğru, hem de cennetlik. Bu kahveler gibi Cennet de müslimîne gedik!1 (s. 102) Âkif’in kahvehanelerle problemi “Fatih Kürsüsünde” isimli şiirde de devam eder. Fatih Camii’ne kadar yürüyen iki arkadaş, çevrelerinde gördükleri binalar üzerine konuşurlar. Köprüleri, kemerleri, sebilleri büyük bir hayranlık ile seyreden anlatıcıya göre o 1 Mehmed Âkif Ersoy, Safahat, (haz. Ertuğrul Düzdağ), Türkiye Diyanet Vakfi Yay., Ankara, 2008, s. 102. Safahat’tan yapılan tüm alıntılarda bu baskı kullanılmıştır. Bundan sonraki alıntılarda sadece sayfa numarası verilecektir. 203 İslam Şairi Mehmed Akif Ersoy eserlerin “Damarlarında yüzen kan da, can da Osmanlı”dır. Safahat şairine göre “selef” mazurdur. Çünkü onlar kendi üzerine düşeni yapmış ve su kemerleri, hastaneler, tıbbiyeler inşa etmiştir. “Nâhalef” olan ise nesl-i hâzırdır. Çünkü kemerleri “sıçan gibi oyarak” dört adımda bir kahvehaneler açmışlardır. Safahat şairinin zihnindeki “nesl-i mücahid”, Türk’ün uzak mazisini yapan insanlardan oluşur. Onlar satvet devirlerinin insanlarıdır. Onlar; kendi devirlerinde şen, şatır ocaklar kurmuşlardır. Onların gömgök derelerine, zümrüt dağlarına, çıldırmış ekinlerine, coşkun bağlarına, gökyüzünü deşen orman gibi mızraklarına, sahrayı deşen kısraklarına mukabil bugünkülerin baştan başa viraneye dönmüş yurtları vardır. Safahat’ta numune-i imtisal olarak gösterilen “nesl-i mücahid”in bazıları şunlardır: Ertuğrul Gazi, Osman Gazi, Orhan Gazi, Yavuz Selim, Yıldırım Beyazıt, Selahattin Eyyubi, Kılıçarslan… Nerde Ertuğrul’u koynunda büyütmüş obalar? Hani Osman gibi, Orhan gibi gürbüz babalar? Hani bir şanlı Süleyman Paşa? Bir kanlı Selîm? Âh, bir Yıldırım olsun göremezsin, ne elîm! Hani cündîleri, şâhin gibi, ceylân kovalar, Köpürür, dalgalanır, yemyeşil engin ovalar? (s. 335) Safahat şairinin zihninde “nesl-i hâzır” üç zümre hâlindedir: dini yanlış anlayan geniş halk kitleleri, küskünler ve aydınlar. Âkif’e göre bu üç zümrenin düşünceleri, hayata bakışları birbirinden farklı olsa da bozukluk ve çürümüşlük bakımından üçü de birbirinin aynıdır. Bu üç zümreden birincisini teşkil eden “zavallı avam” Safahat’ta şöyle anlatılır: Birinci zümreyi teşkîl eden zavallı avam, Bıraksalar edecek tatlı uykusunda devam. Bugün nasîbini yerleştirince kursağına; “Yarın” nedir? Onu bilmez, yatar dönüp sağına. Yıkılsa arş-ı Hilâfet, tıkılsa kabre vatan, 204 İsmail Alper Kumsar Vazîfesinde değil: Çünkü “hepsi Allah’tan!” Ne hükmü var ki esasen yalancı dünyânın? Ölürse, yan gelecek Cennet’inde Mevlâ’nın. Fena kuruntu değil! Ben derim, sorulsa bana: “Kabûl ederse Cehennem ne mutlu, amca, sana!” (s. 249) İkinci zümre, bir dönem İslam âleminin içinde bulunduğu hâlin düzelmesi için mücadele ettiği hâlde sonradan ümitsizliğe kapılıp hayata küserek inzivaya çekilen insanlardan oluşur: “İkinci zümreyi teşkîl eden cemâ’at ise / Hayâta küskün olandır ki: saplanıp ye’se / “Selâmetin yolu yoktur... Ne yapsalar boşuna!” / Demiş de hırkayı çekmiş bütün bütün başına.” (s. 250) Âkif’in en sert yorumları üçüncü zümre hakkındadır. Üçüncü zümre “münevver” gençlerden oluşmaktadır. Tanzimat romanlarındaki züppe tiplemesini hatırlatan bu grubun en belirgin özelliği “utanmaz” ve “duygusuz” oluşudur: Üçüncü zümreyi kimlerdir eyleyen teşkîl? Evet, şebâb-ı münevver denen şu nesl-i sefîh. -Fakat nezîhini borcumdur eylemek tenzîh Bu zübbeler acaba hangi cinsin efrâdı? Kadın desen, geliyor arkasından erkek adı; Hayır, kadın değil, erkek desen, nedir o kılık? Demet demetken o saçlar, ne muhtasar o bıyık? Sadâsı baykuşa benzer, hırâmı saksağana; Hülâsa, zübbe demiştim ya, artık anlasana! Fakat bu kukla herif bir büyük seciyye taşır, Ki, haddim olmayarak, “âferin!” desem yaraşır. Nedir mi? Anlatayım: Öyle bir metâneti var, Ki en savulmayacak ye’si tek birayla savar. Sinirlerinde te’essür denen fenâlık yok, Tabîatında utanmakla âşinâlık yok. Bilirsiniz, hani, insanda bir damar varmış, Ki yüzsüz olmak için mutlaka o çatlarmış; (s. 250) 205 İslam Şairi Mehmed Akif Ersoy Meşrutiyet’in ilanını müteakip ortaya çıkan toplumsal kaosun ayrıntılı biçimde ele alındığı “Süleymaniye Kürsüsü”nde isimli eserde bu züppe sınıfın vicdan hürriyeti adı altında dine saldırması eleştirilir. “nesl-i hâzır”ın “münevver”leri için Âkif şunları söyler: İt yetiştirmek için toprağı gâyet münbit Bularak, fuhş ekiyor salma gezen bir sürü it! Yürüyor dîne beş on maskara, alkışlanıyor, Nesl-i hâzır bunu hürriyyet-i vicdan sanıyor! Kadın, erkek koşuyor borç ederek Avrupa’ya... Sapa düşmekte sizin şıklara, zannım, Asya! (s. 160-161) Safahat’ta, Batılılaşmaya çalışan yarı münevver zümreler bu örnekteki gibi sert biçimde eleştirilip zaman zaman karikatürize edilse de mesele çoğu zaman alaturka alafranga çatışması temelinde ele alınmaz. Çünkü yeni durumu temsil eden “hoppa” münevverler; Âkif’in zihin ve düşünce dünyası ile uyuşmadığı gibi “gelenek” adına bidat ve hurafeleri kutsayan, dini işine geldiği gibi algılayan geniş halk kitleleri de Âkif’in değerler manzumesiyle derin ayrılıklar taşımaktadır. Bu anlamda Âkif, ahlakî zaafa uğramış “demet demet saçlı”, “baykuş sesli”, “saksağan yürüyüşlü”; haya, edep, vatan, aile, oruç, namaz, mukaddesat gibi kavramlara yabancı genç aydın tipiyle sorunlar yaşadığı kadar yanlış kader ve tevekkül anlayışına bağlanmış geniş halk kitleleriyle de problem yaşamaktadır. Üstelik Âkif’in bu geniş kitlelerin hatalarıyla daha fazla uğraştığını söylemek yanlış olmayacaktır. Âkif’in geniş halk kitlelerinin yanlış inançlarına eleştiriler yönelttiği meşhur mısralarını şu şekilde hatırlayabiliriz: “Kadermiş!” Öyle mi? Hâşâ, bu söz değil doğru: Belânı istedin, Allah da verdi... Doğrusu bu. (s. 229) “Çalış!” dedikçe Şerîat, çalışmadın, durdun, Onun hesâbına birçok hurâfe uydurdun! Sonunda bir de “tevekkül” sokuşturup araya, Zavallı dîni çevirdin onunla maskaraya! (s. 229) 206 İsmail Alper Kumsar Hudâ’yı kendine kul yaptı, kendi oldu Hudâ; Utanmadan da tevekkül diyor bu cür’ete… Ha? (s. 230) Demek: Tevekküle pek sığmıyormuş, anladın a. Sinek düşer gibi düşmek şunun bunun kabına. Bakın ne hâle getirmiş ki cehlimiz dîni: Hurâfeler bürümüş en temiz menâbi’ini. (s. 236) -Allâh’a değil, taptığın evhâma dayandın; Yandınsa eğer, hakk-ı sarîhindi ki yandın. (s. 424) “Allâh’a dayandım!” diye sen çıkma yataktan... Ma’nâ-yı tevekkül bu mudur? Hey gidi nâdan! (s. 424) “Süleymaniye Kürsüsü”nün bir başka yerinde Safahat şairi vatanla eski nesil arasında bir ayniyet kurar. Vatan toprağının derununda “enbiya” ve “şüheda” sıfatlarıyla maruf “nesl-i kerim” bulunmaktadır. Buradaki “kerim” sıfatı, eski neslin vatan uğruna yaptığı fedakârlığı ifade etmek için özellikle seçilmiştir. “Nesl-i kerim” vatan toprağı ile öyle yoğrulmuştur ki Âkif onları, İstiklal Marşını müjdeleyen şu mısralarla anmıştır: “Öyle meşbû’-i şehâdet ki bu öksüz toprak: / Oh, bir sıksa adam otları, kan fışkıracak!” Toprağın altında şehadet neşvesi ile yatan toprağın üstünde bıraktığı yapılarla her an kendini hatırlatan “Nesl-i kerim” karşısında “nesl-i hâzır”ın durumu nedir? Âkif’in deyişiyle onlar, yerin altında da üstünde de muhakkar olacak “nesl-i sefil”dir. Çünkü toprağı vatan yapan şühedanın hatırasına sahip çıkamamışlardır: Enbiyâ yurdu bu toprak; şühedâ burcu bu yer; Bir yıkık türbesinin üstüne Mevlâ titrer! Dışı baştan başa bir nesl-i kerîmin yâdı; İçi boydan boya milyonla şehîd ecsâdı. Öyle meşbû’-i şehâdet ki bu öksüz toprak: Oh, bir sıksa adam otları, kan fışkıracak! Böyle bir yurdu elinden çıkaran nesl-i sefil, Yerin üstünde muhakkar, yerin altında rezil! (s. 163) 207 İslam Şairi Mehmed Akif Ersoy II. Bölüm: Çıkış Yolu: Yarının Nesli (Asım) Safahat’ta yıkılıp giden “mazi” ve içler acısı “hâl”in yanında bir de “istikbal” vardır ki şairin asıl ümit bağladığı nokta burasıdır. “İstikbal”in temsilcisi olan nesil, Safahat şairinin birçok bakımdan idealize ettiği Asım’ın neslidir. Bu neslin temsilcisi olan “Asım” isimli şahsiyet, Safahat’ta “Asım” adında bir bölümün kahramanıdır. Manzum hikâye formunda kurgulanan “Asım”da kahraman vardır: 1. Hocazâde 2. Köse İmam 3. Asım 4. Emin dört Kitaba ismini veren “Asım” dışında bütün kahramanlar reel hayattan seçilmiştir. Hocazade (hocanın oğlu), babası Tahir Hoca’dan dolayı Âkif’in kendisini; Köse İmam, Âkif’in babasının talebesi Ali Şevki Hocayı; Emin, Âkif’in oğlunu temsil etmektedir. Ali Şevki Hoca, hiç evlenmemiş ve dolayısıyla da çocuksuz olmasına rağmen hikâyede “Asım” Köse İmam’ın oğlu olarak tanıtılır. Âkif’in hayatında Asım isimli iki şahsiyet vardır: Köse Asım Efendi, Hafız Asım [Şakir] (ö. 1990). Köse Asım Efendi Âkif’in babası Tahir Efendi’nin müderris arkadaşlarındandır. Mehmed Âkif’in Köse Asım Efendi’yle münasebetini Eşref Edip şöyle anlatıyor: “Babası Hoca Tahir Efendi, icazet verirken Mehmed Âkif, camide babasının yanına oturmuş. Babası: “Oğlum, demiş; başka bir yerde otur, hoca efendilerin yanında oturulur mu?” Ders vekili Köse Âsım Efendi: “Bırak Tâhir Efendi, demiş; çocuk uslu uslu oturuyor. Bu gibi ihtifaller ömründe bir defa olur.” Mehmed Âkif, bu olayı çevresindekilere anlattıktan sonra şu sözleri söylermiş: “Köse gibi camid (donuk, soğuk) bir adamın böyle söylemesi tuhaf değil mi?” 2 Hafız Asım Şakir ise Âkif’in talebesidir. Mektepte Âkif’in şiirlerini okuyup gıyabi olarak Safahat şairine hürmet ve muhabbet beslemeye başlayan Asım, İstiklal Harbi’nden sonra bir gün Üsküdar’da üstadın elini öpmek Eşref Edip, Mehmed Âkif -Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları- (Haz. Fahri Gün), Beyan Yay., İstanbul, 2010, s. 318. 2 208 İsmail Alper Kumsar şerefine nail olup o günden sonra Âkif’in en sadık öğrencisi hâline gelmiştir. Âkif, Mısır’da bulunduğu yıllarda Hafız Asım’a birçok mektup yazmıştır. Âkif’in hastalanıp yurda dönmesinden sonra Asım ona gönüllü bakıcılık yapmış bir an yanından ayrılmamış, hem son anlarında hem de vefatının ardından yapılan ihtifallerde Kuran okumuştur.3 Kimi kaynaklarda Safahat’taki Asım’ın Hafız Asım olduğunu iddia edilse de Âkif’in Hafız Asım’la tanışıklığı şiirin yazılmasından sonraya denk düşmektedir. “Asım” şiirine ilham kaynağı olması muhtemel şahıslardan biri cesur ve fedakâr şahsiyeti nedeniyle sahabeden Asım Bin Sabit’tir. Medineli ilk Müslümanlardan olan Asım Bin Sabit, Uhud Savaşı’nda Müsafi bin Talha ile kardeşi Haris bin Talha’yı öldürür. İki kardeşin anneleri Sülâfe, Asım’ın başını getirene yüz deve vereceğini vaad etmiştir. Adal ve Kare kabilelerine İslam’ı anlatmak üzere giderken yolda pusuya düşürülen Asım, çetin bir mücadele sonunda, “Allahım! Ben ilk günler senin dinini korudum, sen de bugün benim cesedimi koru!” diyerek şehit olur. Âsım’ın başını Sülâfe’ye götürüp ödülü almayı uman Lihyânlılar, aniden üzerlerine saldıran arılar nedeniyle onun naaşına yaklaşamazlar. Arıların dağılması için geceyi beklemeye karar verirler. Ancak birdenbire yağmaya başlayan yağmurun meydana getirdiği sellerin Âsım’ın naaşını sürüklemesiyle emellerine kavuşamazlar. Âsım’ın cesedi daha sonra da bulunamaz. Bu hadiseden dolayı Âsım “Hamiyyü’ddebr” (arıların koruduğu kişi) lakabıyla meşhur olur.4 Asım’ın reel hayatta bir karşılığı varsa onu bulmak bir noktaya kadar önem taşısa da asıl mühim olan Âkif’in bu kahramana biçmiş olduğu rolü kavramaktır. Asım’la şiirde ilk karşılaşma Köse İmam’ın Hocazade’ye (Âkif’e) sorduğu şu soru ile olur: Şimdi oğlum, kızacaksın ya, fakat, boş ne desen; Bu rezâlet beni me’yûs ediyor âtîden. 3 4 Eşref Edip, age., s. 262; 349-351; 645. Mücteba Uğur, “Âsım Bin Sâbit”, TDVİA, İstanbul, 1991, C. 3, s. 479-480. 209 İslam Şairi Mehmed Akif Ersoy Hâle baktıkça adam kahroluyor elde değil; Bizi kim kurtaracak, var mı ki bir başka nesil? (s. 384) Hocazade’nin bu soruya verdiği cevap gayet nettir: “Âsım’ın nesli, Hocam,” Köse İmam, bu “kehanet”e inanmaz “Güzel amma, ne fazîletleri var evlâdım?” diyerek Asım’ın nesline karşı bir tereddüt ifade eder. Hocazade, bu gençlerin kurtarıcı olacaklarından emindir. Köse İmam’ın göremediği bir gerçek vardır ki o da bu neslin I. Dünya Savaşı’nın zor zamanlarında cepheden cepheye koşmasıdır. Çanakkale cephesinde elde edilen başarı, Hocazade’nin bu nesle güvenini tazelemesini sağlar. “Şu boğaz harbi nedir?” diye başlayan meşhur şiirde geçen dizeler bu güvenin bir yansımasıdır: Âsım’ın nesli... diyordum ya... nesilmiş gerçek: İşte çiğnetmedi nâmûsunu, çiğnetmeyecek. (s. 386) Hocazade, karşısında heyecan duyduğu bu kahraman nesli “Bedrin arslanları” gibi görür, onları gömebilecek genişlikte bir mezarın kazılamayacağına inanır, Kabe’yi bu neslin kabrine mezar taşı yapmayı, gökkubbeyi bir örtü gibi kabirlerinin üzerine örtmeyi hayal etse de bu hayallerin kahramanların hatırası yanında bir şey ifade etmeyeceğini düşünür. Nihayet şiirin sonunda bu kahramanları peygamberin aguşuna emanet eder: Ey şehîd oğlu şehîd, isteme benden makber, Sana âgûşunu açmış duruyor Peygamber. (s. 387) Safahat anlatıcısının bu vurgularından anlaşıldığı kadarıyla Asım’ın neslinin en belirgin vasfı “hamiyet” duygusudur. Hocazade, sırf bu duygusu nedeniyle Asım’ın nesline övgüler düzer. “Hamiyet”, sözlükte “Milletinin, yurdunun, yakınlarının şerefini koruma gayreti, millî şeref ve haysiyet” olarak tanımlanır. Bu duygu; Ramazan günü sigara içip oruçla alay eden dört beş adamı döven, millet karanlıkta otururken haftada bir sandık gaz yakan kumarhaneleri basan Asım’da yoğun biçimde hissedilmektedir. Asım’ın bu hâllerinden bezginlik duyan Köse İmam, Hocazade’ye şikâyette bulunur. Hocazade, Köse İmam’ın Asım’ı yanlış değerlendirdiğini düşünür. Hocazade’ye göre 210 İsmail Alper Kumsar Asım, sadece kaba kuvvetten ibaret bir genç değildir. Asım’da yüksek olan sadece göğüs eb’adı değildir onun yüreği de derindir. İçinde bir iman denizi vardır: — Hocam, evlâdına benzer bulamazsın arasan, Görmedim ben bu kadar dörtbaşı ma’mûr insan. Ne büyük hilkat o Âsım, ne muazzam heykel! Onu, bir şi’r-i hamâset gibi, ilhâm-ı ezel, Sana sunduysa, açıp rûhunu teşrîhe çalış... Gâlibâ oğlanı yanlış görüyorsun, yanlış! Yalınız göğsünün eb’âdı mı sandın yüksek? İn de a’mâkına bir bak, ne derinmiş o yürek! Dalgalandıkça içinden taşan îman denizi, Dökülen hisleri gör: incilerin en temizi. Gövde yalçın kayadan âbide, lâkayd-i ecel; Sanki hiç duygusu yok... Bir de fakat rûhuna gel; O ne ifrât ile rikkat! Hani, etsen ta’mîk, Bir kadın rûhu değildir o kadar belki rakîk. Sonra, irfânı için söyleyecek söz bulamam; Oğlanın bildiği, öğrendiği her şey sağlam. Boynu dehşetli, evet, beyni de lâkin zinde; Kafa enseyle beraber gidiyor seyrinde. Hocazade, Asım hakkında bunları düşünmekle birlikte Köse İmam’ın ricasını kırmayarak Asım’a nasihatte bulunur. Hocazade’nin Asım’a nasihatinde dikkat çeken nokta; gıyabında Asım’ın hamiyetine, demevi mizacına övgüler düzerken yüz yüze gelince onu itidale davet etmesidir. Hocazade, Asım’a “nesli tehzîb ve i’lâ” için medreseler açmayı, ilim irfan tahsil etmeyi teklif eder. Ancak bu teklif Asım’ın tez canlı tabiatına uygun düşmez. Sonuç alınması en azından yirmi yıl sürecek bu teklife mukabil Asım, içindeki hamiyet duygusu ve bileğinin gücü ile daha hızlı çözümler üretmek arzusundadır. Hocazade, Asım’a şu sözlerle cevap verir: 211 İslam Şairi Mehmed Akif Ersoy İnkılâb istiyorum ben de, fakat, Abdu gibi... Yoksa, ellerde kör âlet efeler tertîbi, Bâbıâlî’leri basmak, adam asmakla değil. Çek bu işten bütün ihvânını, kendin de çekil. Gezmeyin ortada, oğlum, sokulun bir sapaya, Varsa imkânı yarın avdet edin Avrupa’ya. Hocazade’ye göre bir milletin yaşaması için iki şeye ihtiyaç vardır: Marifet (bilgi, ilim, irfan) ve fazilet (erdem). Biz, fazilet bakımından parlak bir millet olsak da faziletimiz son üç asrın yürüyen ilmiyle birleşmemiştir. Hocazade; hamiyet ve fazilet bakımından yüksek nitelikler taşıyan Asım ve arkadaşlarının bu niteliklerini marifet ile desteklemelerini istemektedir. Bu nedenle onlara yüzlerini Garb’ın ilmine döndürerek gece gündüz didinip, üç yüz sene önce kaybettiğimiz ilmi tez elden getirmelerini tavsiye eder. Hikâyenin sonunda Asım ikna olur ve Berlin’e gitmeye söz verir. Böylece bir milletin yaşaması için gerekli olan marifeti de elde edip dönecektir. Sonuç Mehmed Âkif’in Safahat isimli eserinde geçmişi, şimdiyi ve geleceği temsil eden üç nesil vardır. Geçmişi temsil eden nesil Türk’ün uzak mazisini temsil eden, birçok üstün niteliklerle donanmış tarihimizin seçkin insanlarından oluşur. Bugünü temsil eden nesl-i hâzır; geçmişin mirasını tüketmiş; tembel, umursamaz, bidat ve hurafelere teslim olmuş geniş halk kitleleri, züppeleşmiş yarı aydın tipler ve gelecekten umudunu kesmiş küskünlerden müteşekkildir. Yarını temsil eden Asım’ın nesli ise hamiyet, marifet ve fazilet duyguları ile yoğrulmuş ideal gençliktir. Bu nesil uzak mazideki “şarkın en sevgili sultanı” Salâhaddîn gibi İslâm’ı kuşatan demir çemberi Çanakkale’de parçalayarak eslafın hamiyet ve fazilet duygularına sahip olduğunu ispatlamıştır. Bu nesil, bahsi geçen hamiyet ve fazilet duygularını Garbın ilim ve tekniği ile birleştirdiğinde istikbalimizin kurucusu olacaktır. 212 İsmail Alper Kumsar Kaynakça Eşref Edip, Mehmed Âkif -Hayatı, Eserleri ve Yetmiş Muharririn Yazıları- (Haz. Fahri Gün), Beyan Yay., İstanbul, 2010. Mehmed Âkif Ersoy, Safahat, (haz. Ertuğrul Düzdağ), Türkiye Diyanet Vakfi Yay., Ankara, 2008. Mücteba Uğur, “Âsım Bin Sâbit”, TDVİA, İstanbul, 1991, C. 3, s. 479-480. 213