Jiruft

Behshahr
Behshahr; forscha: جیرفت
	Shahar
	28°40′47″N 57°44′41″E / 28.67972°N 57.74472°E
Mamlakat	Eron
uston	Kirmon
shahriston	Jiruft
baxsh	Markaziy tuman
Hukumat
• Hokim	Hadi Rabboniy
Rasmiy til(lar)i	fors tili
Aholisi (2016)	130 429
Vaqt mintaqasi	UTC+3:30
	Behshahr

Jiruft (forscha: جیرفت, dʒiːˈɾoft)^{[lower-alpha 1]} Eronning Kirmon ustoni Jiruft shahristoni Markaziy tumandagi shahar. Ham shahriston, ham tuman markazi vazifasini bajaradi^[3]. Kirmon shahridan 230 kilometr (140 mi) janubda va 91-yoʻl orqali Tehrondan 1,375 kilometr (854 mi) janubda joylashgan.

Oʻtmishda Sabzavoron deb ham atalgan va juda unumdor yer boʻlgani uchun Hindi kuchak (Kichik Hindiston) nomi bilan tanilgan. Jiruftda topilgan tamaddun eng qadimgi insoniyat tamaddunlardan biri (baʼzilarning fikriga koʻra, eng qadimgisi) va bu tamaddundan olingan qoʻlyozmalar Mesopotamiyada topilgan mixxat yozuvidan oldin boʻlgan^{[manba kerak]}.

Aholisi

2006-yilgi aholini milliy roʻyxatga olish vaqtida shahar aholisi 19 926 xonadonda yashovchi 95 031 kishini tashkil qilgan^[4]. 2011-yilgi aholini roʻyxatga olishda 25 589 ta xonadondan iborat 111 034 kishi bor edi^[5]. 2016-yilgi aholini roʻyxatga olish vaqtida 39 855 ta xonadonga boʻlingan 130 429 kishi istiqomat qilgan^[1].

Geografiyasi

Jiruft keng tekislikda, Halil daryosida, Jabal-Barez togʻ tizmasining janubiy chekkasida, ikki daryo bilan oʻralgan. Shaharning oʻrtacha balandligi dengiz sathidan taxminan 650 metr (2,130 ft) balandlikda. Shaharning ob-havosi yozda juda issiq – bu Eronning eng issiq joylaridan biri, ammo qishda harorat moʻtadil.

Shaharning yuqori oqimida (Jiruftdan 40 km shimoli-sharqda) Halil daryosida (Halilrud) katta toʻgʻon (Jiroft toʻgʻoni) mavjud. 1992-yildan buyon faoliyat yuritmoqda. 410 million kub metrdan ortiq suv omboriga ega boʻlib, quyi oqimdagi 14200 gektar maydonni sugʻoradi va elektr energiyasi ishlab chiqaradi^[6].

Arxeologiyasi

Jiruft madaniyati

Jiroft madaniyati hozirgi Eronning Seyiston va Kirmon ustonlari hududida joylashgan erta bronza davri (miloddan avvalgi III ming yillik) arxeologik madaniyati deb taxmin qilinadi. Gipoteza Eronda konfiskatsiya qilingan va koʻpchilik tomonidan Eron janubidagi Jiruft hududidan olingan deb qabul qilingan artefaktlar toʻplamiga asoslanadi, deb xabar beradi 2001-yilda Eron onlayn axborot xizmatlari.

Jiruft manzilgohining taxminiy oʻrni zamonaviy Jiruft yaqinidagi, Halilrud boʻyidagi Kunar Sandal hududi hisoblanadi. Shahri Suxta (Yongan shahar), Tepe Bampur, Espiedej, Shahdod, Tali Iblis va Tepe Yahya ham ushbu madaniyatga aloqador manzilgohlar hisoblanadi.

Jiruftning mahalliy tili jiruftiy boʻlib, garmsiriy deb ham ataladi. Garmsiriy shimoldagi Halilrud daryosi vodiysidan janubdagi Hurmuz boʻgʻozigacha choʻzilgan bir-biriga yaqin dialektlarning davomidir^[7].

Soʻnggi topilmalar

Erondan olingan xabarda aytilishicha, „Jiruft yaqinidagi Halilrud hududi 2002/2003-yillar orasida [xabarda] minglab musodara qilingan dafn buyumlari, ayniqsa, Halilrud nekropollaridan ishlangan xlorit oʻyib ishlangan idishlar“ ommaga eʼlon qilingan^[8].

2003-yil fevral oyidan beri arxeologlar Mahtoutobod deb nomlagan nekropoldan koʻplab artefaktlarni topdilar. Masalan, bitta qabrda „hayvon suyaklari va oziq-ovqat nazrlari, kulolchilik buyumlari, tosh va mis buyumlar … [borligini koʻrsatuvchi] izchil madaniy va xronologik asos, miloddan avvalgi 2400—2200-yillarga“ borib taqaladi^[9].

Yaqin atrofdagi ikkita tepalik ham qazilgan, ular Kunar Sandal janubiy va shimoliy deb nomlangan. Janubiy tepalik haqidagi 2013-yilgi tadqiqot maqolasida aytilishicha, 2006—2009-yillar davomida olib borilgan ishlar „eramizdan avvalgi IV ming yillikka oid uchta ketma-ket turar-joy qoldiqlarini ochib bergan“^[10].

2014-yilda yana qazish ishlari boshlandi va „murakkab va goʻzal“ sanʼat asarlari va jamiyatda bir nechta yozuv tizimi mavjudligini isbotlovchi artefaktlar topildi. National Geographic maʼlumotlariga koʻra, tepaliklarning mazmuni muhim:

Ularda ikkita yirik meʼmoriy majmua qoldiqlari borligi maʼlum boʻldi. Shimoliy tepalikda diniy bino, janubda esa mustahkam qal’a qoldiqlari mavjud edi. Koʻp oyoqli choʻkindi ostida koʻmilgan tepaliklar etagida kichikroq binolarning qoldiqlari bor edi. Taxminlarga koʻra, bu ikki tepalik bir vaqtlar plato boʻylab koʻp chaqirimlarga choʻzilgan birlashgan shahar manzilgohining bir qismini tashkil etgan … [artefaktlar] "miloddan avvalgi 2500 va 2200 yillarga toʻgʻri keladi. Ular „mukammal tamaddun rivojlanishining dalilidir“.

Transporti

Jiruftga bir necha kilometr shimoli-gʻarbda joylashgan Jiruft aeroporti xizmat koʻrsatadi^{[manba kerak]}.

Galereya

Jiruft shahristonidagi xarobalar.
Jiruft xaritasi
Xloritdan yasalgan hayvon ustasi, Jiruft, Kirmon, tax. mil. avv. 2500-yil, I bronza davri, Eron milliy muzeyi

Vikiomborda Jiroft mavzusiga oid fayllar bor

Eron portal

Eslatmalar

↑ Jīroft shaklida ham romanizatsiya qilinadi; ilgari Sabzāwārān, Sabzevārān, Sabzevārān-e Jiroft va Sabzvārān shaklida ham tanilgan^[2]

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2019-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
↑ Jiruft can be found at GEOnet Nom Serveri, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3068011" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".
↑ Habibi, Hassan „Approval of the organization and chain of citizenship of the elements and units of the national divisions of Kerman province, centered in the city of Kerman“ (fa). Lamtakam. Ministry of Interior, Defense Political Commission of the Government Council (1369-yil 21-iyun). 2024-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 30-yanvar.
↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.
↑ „Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)“ (fa) (Excel). Syracuse University. The Statistical Center of Iran. 2023-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.
↑ Abdolreza Bahremand, 1997, MSc thesis, Flood routing through the Jiroft Dam reservoir, Tehran University, Iran.
↑ Habib Borjian, “KERMAN xvi. LANGUAGES,” Encyclopædia Iranica, XVI/3, pp. 301-315, available online at https://www.iranicaonline.org/articles/kerman-16-languages
↑ „Jiroft Civilization: Based on the Cuneiform Texts and Archaeological Evidences from Varamin and Konar Sandal“. Alzahra (2020-yil 22-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 26-fevral.
↑ „A GRAVE OF THE HALIL RUD VALLEY (JIROFT, IRAN, CA. 2400-2200 BC): STRATIGRAPHY, TAPHONOMY, FUNERARY PRACTICES“. Research Gate (2017-yil 1-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 26-fevral.
↑ „Mahtoutabad I (Konar Sandal south, Jiroft) : preliminary evidence of occupation of a Halil Rud site in the early fourth millennium BC“. Research Gate (2013-yil 2-avgust). Qaraldi: 2021-yil 26-fevral.

Havolalar

jiroft city website اطلاعات در مورد جیرفت
مستند تمدنی گم شده lost civilization documentary with Roger Matthews (archaeologist) on YouTube
Konar Sandal archaeological site 3000 BC

[3] Jīroft shaklida ham romanizatsiya qilinadi; ilgari Sabzāwārān, Sabzevārān, Sabzevārān-e Jiroft va Sabzvārān shaklida ham tanilgan^[2]

[2016_census-1] 1,0 ^1,1 „Census of the Islamic Republic of Iran, 1395 (2016)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2019-yil 22-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.

[2] Jiruft can be found at GEOnet Nom Serveri, at this link, by opening the Advanced Search box, entering "-3068011" in the "Unique Feature Id" form, and clicking on "Search Database".

[Kerman_Structure-4] Habibi, Hassan „Approval of the organization and chain of citizenship of the elements and units of the national divisions of Kerman province, centered in the city of Kerman“ (fa). Lamtakam. Ministry of Interior, Defense Political Commission of the Government Council (1369-yil 21-iyun). 2024-yil 30-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 30-yanvar.

[2006_census-5] „Census of the Islamic Republic of Iran, 1385 (2006)“ (fa) (Excel). AMAR. The Statistical Center of Iran. 2011-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 25-sentyabr.

[2011_census-6] „Census of the Islamic Republic of Iran, 1390 (2011)“ (fa) (Excel). Syracuse University. The Statistical Center of Iran. 2023-yil 15-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-dekabr.

[7] Abdolreza Bahremand, 1997, MSc thesis, Flood routing through the Jiroft Dam reservoir, Tehran University, Iran.

[8] Habib Borjian, “KERMAN xvi. LANGUAGES,” Encyclopædia Iranica, XVI/3, pp. 301-315, available online at https://www.iranicaonline.org/articles/kerman-16-languages

[9] „Jiroft Civilization: Based on the Cuneiform Texts and Archaeological Evidences from Varamin and Konar Sandal“. Alzahra (2020-yil 22-oktyabr). Qaraldi: 2021-yil 26-fevral.

[10] „A GRAVE OF THE HALIL RUD VALLEY (JIROFT, IRAN, CA. 2400-2200 BC): STRATIGRAPHY, TAPHONOMY, FUNERARY PRACTICES“. Research Gate (2017-yil 1-yanvar). Qaraldi: 2021-yil 26-fevral.

[11] „Mahtoutabad I (Konar Sandal south, Jiroft) : preliminary evidence of occupation of a Halil Rud site in the early fourth millennium BC“. Research Gate (2013-yil 2-avgust). Qaraldi: 2021-yil 26-fevral.

[1]

[lower-alpha 1]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[2]