The New-England Courant
Amerikanın ilk gazetelerinden biri olan New-England Courant (New England Courant olarak da bilinir), 1721'de James Franklin tarafından Boston'da kuruldu. Haftalık ve Boston'ın üçüncü gazetesiydi. Diğer ikisinin aksine, İngiliz sömürge hükûmeti ve diğer otorite figürleri hakkında daha eleştirel duruşa sahipti. Boston'daki 1721 çiçek hastalığı salgını sırasında, çiçek aşısına dair tartışmayı körükleyen çiçek aşısı hakkında eleştirel yorumlar yayınladı. Sonunda, 1726'da İngiliz sömürge makamları tarafından kışkırtıcı olarak gördükleri makaleleri yayınlamalarından dolayı kapatıldılar. Franklin, kardeşi Benjamin Franklin'i çırak olarak aldı ve bir noktada daha fazla kovuşturmayı önlemek için Courant'ın baskıları Benjamin Franklin imzasıyla yayınlanmak zorunda kaldı. Benjamin, Courant'a isimsiz başyazılar yazdı, bu da yayınlamaya başlamasıyla James'in hapse atılmasıyla sonuçlandı. Erken sömürge dönemi gazetelere yapılan bu Hükûmet sansürü, basında Amerikan İfade Özgürlüğü idealini büyük ölçüde besleymiştir. New England Courant, tarihçiler tarafından Benjamin'in yazılarını yayınlayan ilk gazete olarak çokça belirtilmektedir.
Tarihçesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
New-England Courant'ın, ilk baskısı 17 Ağustos 1721 Pazartesi günü James Franklin tarafından yayınlandı ve Boston'da yayın yapan üçüncü gazete oldu.[2][3][4] James, ünlü Benjamin Franklin'in ağabeyiydi ve matbaacılık kariyerine Mart 1716'da yirmi beş yaşında Boston'da başladı. Çırak olarak hizmet verdiği Londra'dan getirdiği kendi baskı makinesine ve tipine sahipti. Çeşitli kitapçılar için broşürler bastı ve The Boston Gazette'nin ilk matbaası oldu. Samuel Kneeland ve ortağı, Gazette'in yayınını devraldığında, maatba olarak James'ten vazgeçti. Bu pozisyonu kaybetmekten rahatsız olan James, diğer gazetelerden daha eleştirel ve samimi bir bakış sunacak bir gazeteyi görmek isteyen birkaç saygın arkadaşının cesaretlendirmesiyle The New-England Courant'ı kurdu ve resmi bir onay aramaksızın The New-England Courant'ı basmaya başladı.[3][4]
Eyalet hükûmetinden baskı lisansı olmadan faaliyet gösteren [a] The New-England Courant, edebi içeriği, eleştirel ve genellikle mizahi denemeleri kullanan ilk gerçek bağımsız Amerikan gazetesi oldu.[6] [b] Boston'daki yoksulluğun nedeni hakkında çok fazla siyasi ve sosyal tartışmanın olduğu, çiçek hastalığı salgınının daha da arttığı, önerilen aşılama konusundaki tartışmalarının çıktığı ve eyalet hükûmeti ve din adamları tarafından bireysel görüş ve davranışlara yönelik şiddetli sansür ile birleştiği dönemde yayınlanmaya başladı.[3]
James, aşılamanın büyük bir destekçisi olan Cotton Mather'a[8] sert bir saldırıyla Courant'ın doğuşunu duyurdu ve gazetesi açık sözlü ve samimi kapasitesiyle bu tür yerleşik otoriteye karşı isyan sinyali verdi. Sadece basit bir protesto göstermekle kalmayıp en onurlu isimlere, en derinden değer verilen görüşlere çekinmeden saldırdı.[9][10] Bir halka açık konuşmasında James, The Boston News-Letter'ı aşırı mütevazı ve hükûmet otoritesine uymakla eleştirdi ve onu "sıkıcı bir istihbarat aracı" olarak nitelendirdi.[11]
New-England Courant, 4 penilik fiyatıyla zamanının en pahalı gazetesiydi. Çoğunlukla sevkiyat raporlarına, komşu şehirlerden bilgi kırıntılarına ve Avrupa'dan gelen mektuplara odaklanan, çift tarafına basılmış tek bir sayfadan oluşuyordu. Franklin'in New England Courant'ı en başından beri, Boston'ın kamu meselelerini ele alışında mevcut gazetelerden daha hevesli ve açık sözlüydü. Gerçek içeriği, İngiliz hükûmetini, yani Massachusetts eyaletini, sıkı eleştiren Bostonlu entelektüellerin editöre yazdığı mektuplardaydı. Bu nedenle, kendisini genellikle siyasi veya sosyal tartışmaların ortasında buldu. Ancak New England Courant başarılı olduğunu kanıtladı ve James'in zor durumdaki basımevini kurtardı.[12][13]
Çiçek hastalığı tartışması
[değiştir | kaynağı değiştir]
1721'de, The New-England Courant ortaya çıkmadan hemen önce , HMS Seahorse, çiçek hastalığına yakalanmış birçok yolcuyla Batı Hint Adaları'ndan Boston limanına geldi. Son derece bulaşıcı hastalık hızla yayıldı ve aylar içinde Boston'un on bin sakininden yaklaşık dokuz yüzü öldü.[14][15] Çiçek hastalığı salgını doğal olarak büyük bir alarma neden olurken, şehrin yayıncılık ve diğer entelektüel uğraşıları önemli ölçüde azaldı. Son derece şüpheli bir aşılama yöntemi önerildi, ancak daha büyük Boston nüfusu bunun yalnızca hastalığı hızlandırmaya hizmet edeceğinden korkuyordu.[16][17] Aşılama etiği konusundaki güçlü görüş ayrılıkları, 7 Ağustos'taki ilk sayısından başlayarak , Courant'ın [18] içinde yer aldığı gazete ve broşür savaşını areşledi.
Vaiz olmadan önce doktorluk eğitimi almış, önde gelen ve saygın bir Puritan olan Rahip Cotton Mather, Boston'daki çeşitli doktorlara aşı için desteklerini isteyen mektuplar gönderdi, ancak neredeyse hepsi uygulamaya oldukça şüpheci yaklaştı.[14] Franklin, bu ihtimale şiddetle karşı çıktı ve New-England Courant aracılığıyla aşı karşıtı taraftaki mücadeleye koştu. Courant'ta Mather'ı çiçek aşısına verdiği destekle dini ilkelerini terk eden "New-İngiltere'nin baş ikiyüzlü"sü olarak nitelendirdi. O sıralarda The Boston News-Letter ve Boston Gazette editörleri aşıya karşı çıkan herhangi bir haberi basmayı reddetmişlerdi. James Franklin'in Courant'ı başlatmasının bir nedeni, Doktor William Douglass'a ve aşıya karşı çıkan diğerlerine muhalefetlerini halka duyurmak için bir ses vermekti.[19] Gerçek isimler kullanılmamasına rağmen, Courant'ın vaazlarıyla alay ederek ve taklit ederek Rahip Mather'a saldırdığı çok açıktı.[20]
14 Ocak'ta Temsilciler Meclisi'nin bir komitesi James Franklin'e New-England Courant'ın dinle alay etmek için kullanıldığını hissttikleri ve "İncil'in sadık Bakanları" infaz edilirken kutsal yazıları hor gördüklerini düşündüklerinden dolayı daha fazla yayınlanmamasını emretti.[21][22] Franklin'in aşağılayıcı ifadelerine yanıt olarak Mather, The New-England Courant'ın "başlarında non-juror, bir Cehennem Ateşi Kulübü [c] tarafından yürütüldüğünü" açıkladı [26] Mather, Boston Gazetesi'nin 29 Ocak 1721 tarihli sayısında yayınlanan halka hitaben yaptığı konuşmada, kendisine karşı yapılan "kötü İftira" ve "Kötü Yorumlar" nedeniyle "aşağılık Courant "ı açıkça kınadı. O andan itibaren Franklin ve gazetesi, aşılama ve din adamları hakkındaki eleştirileri için bu şekilde sürekli olarak sorgulandı.[4][8][27]
Yasal sorun
[değiştir | kaynağı değiştir]New-England Courant James Franklin'in matbaacısı ve yayıncısı olarak altı yıllık görev süresi boyunca çeşitli zamanlarda, Massachusetts eyalet hükümeti ve Ruhban Sınıfı ile anlaşmazlıkların ve tartışmaların ortasında bulundu. 11 Haziran 1722'de, Massachusetts hükümetinin özel meseleleri hakkında yeterince masum görünen bir hesap yayınladı:
Boston'dan Massachusetts hükümetinin korsanların peşinden gitmesi için Kaptan Peter Papillon tarafından komuta edilmesi için bir gemi [the Flying Horse] hazırladığını ve bu ay rüzgar ve hava izin verdiği sürece bir süre yelken açacağını düşündüğünü bildiriyoruz
Yargıçlar Konseyi kendi sebeplerinden dolayı bunu bir hakaret, (ve belki de) bir güvenlik ihlali olarak algıladı ve bu James'in birkaç hafta hapsedilmesiyle sonuçlandı. Bu arada Benjamin, Courant'ın operasyonlarını devraldı. Ancak, Ocak 1723 sayısında, Benjamin'in daha sonra "Münafıklara Karşı Deneme" olarak adlandıracağı bir haber yayınlayınca James'in başı ciddi bir belaya girdi.[21] Franklin, babasının ve çeşitli arkadaşlarının tavsiyelerine rağmen, gazetenin ilk sayısını yayınladı.[28]
1718'de Franklin'in küçük kardeşi Benjamin Franklin , Franklin Courant'ı kurmadan üç yıl önce , The Boston Gazette için matbaacılık yaparken on iki yaşında çırağı olarak hizmete girdi. Çıraklık, dizgi kalıpları dizimi, çarşaflar ve ipekler de dahil olmak üzere çeşitli tuhaf işleri içeriyordu. Onaltı başlayarak, Benjamin farklı mahlaslı tartışmalı başyazılar yazardı ve Silence DoGood adı altında basımevinin kapısının altından Courant'a iletti. Ağabeyinin bunları kimin yazdığı hakkında hiçbir bilgisi yoktu. Yazıdan etkilenen James, Dogood mektuplarını, onları aynı derecede onaylayan gazetedeki meslektaşlarıyla paylaştı.[1][29] [d] Başyazıları Courant'ta görünmeye başladıktan sonra Benjamin, yazılarının halkın okuması için yayınlanmasından heyecan duydu. Sonunda kardeşine kendisinin yazar olduğunu söylediğinde James sinirlendi.[1][10][31] Mektuplardan biri konuşma özgürlüğünün erdemleri hakkındaydı ve şu pasajı içeriyordu: "Düşünce Özgürlüğü OLMADAN, Bilgelik diye bir şey olamaz ve İfade Özgürlüğü olmadan kamusal Özgürlük diye bir şey olamaz; her insanın hakkı, onun hakkı olduğu sürece, bir başkasının Hakkını incitmez veya kontrol etmez." [32] Böyle bir makale, James Franklin'in yazarının kimliğini açıklamayı reddetmesinin ardından 12 Haziran'dan, 7 Temmuz 1722'ye kadar hapis cezasına çarptırılmasına yol açtı. Benjamin Franklin, James hapisteki cezasını çekerken Courant'ı yayınlamaya devam etti.[33][34] Serbest bırakıldıktan sonra, Massachusetts eyalet hükûmeti Franklin'e The New-England Courant'ı içeriğini önce Massachusetts eyaleti sekreterinin incelemesine sunmadan yayınlamayı durdurması emretti.[35] [e] Bununla birlikte, Franklin, ne olursa olsun, cezasız kalan ve hükûmet tarafından kısıtlayıcı sansürün sonunun başlangıcını belirleyen Courant'ı yayınlamaya devam etti. [37]
Sonrası
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kardeşinin hapsedilmesi nedeniyle derin bir şekilde cesaretlendirilen Benjamin, James'in hapisten çıkmasından sonra sömürge makamlarına "delici bir saldırı başlattı", 16-23 Temmuz 1722 tarihli "Courant" sayısının taşıdığı başka bir Sessizlik Dogood editör yazısı (deneme 9) aracılığıyla "tüm kariyerinin en acı eleştirisi" olarak kabul edildi. Editörün açılış pasajında şu soru öne sürüldü:[39]
| “ | "Bir topluluğun dine karşı ikiyüzlü taklitçilerden mi yoksa açıkça saygısız olanlardan mı daha fazla acı çekip çekmediği. Ancak bu nitelikteki bazı geç düşünceler, ikiyüzlünün ikisinin en tehlikeli insanı olduğunu düşünmeye meyilliydi, özellikle de hükümette bir görevi sürdürüyorsa."[39] | ” |
Hapisten çıktıktan kısa bir süre sonra, Ocak 1723'te James, şimdi on yedi yaşında olan erkek kardeşiyle dükkânında gizli bir toplantı yaptı. Orada, hükûmetin yasaklayıcı emrini aşmanın en iyi yolunun, resmi yayıncı olarak James olmadan Courant'ı yayınlamak olduğuna karar verdiler. 11 Şubat 1723 Pazartesi gününden itibaren, Courant'ın başlığında "Benjamin Franklin tarafından basıldı ve satıldı" yazısı çıktı. Benjamin yayınını kardeşinden daha dikkatli yürüttü. İlk sayısında "nefret dolu" ve "kötü niyetli" her şeyi yayınlamayı kınayan bir başyazı vardı. O andan itibaren Courant'ın "tamamen okuyucunun eğlencesi, sadece eğlencesi " ve aynı zamanda "kasabayı insan hayatının en komik ve saptırıcı olaylarıyla eğlendirmek" için tasarlanacağını ilan etti. Başyazı ayrıca The New-England Courant'ın ustasının aynı anda zıt yönlere bakabilen Roma tanrısı Janus olacağını da belirtti.[40][41]
Ancak müteakip sayılar, Benjamin'in başyazısında öne sürülen deklarasyona uymadı. Yazıların çoğu, yabancı haberleri ve eski konuşmaları tekrar eden göndemelerden oluşuyordu. Bu denemelerden sadece biri açıkça Benjamin tarafından yazılmıştı; bu, soyluluk unvanlarının aptallığı hakkında bir denemeydi ve bu, onun yaşamı boyunca kalıtım ve aristokrasiye dayalı unvanlara karşı duyduğu hoşnutsuzlukla tutarlıydı. Birkaç hafta geçti ve kıskanç, zalim bir adam olarak kabul edilen James, Courant'a geri döndü ve Benjamin'e bir çırak olarak davranmaya devam etti ve genç erkek kardeşini bir yazar ve erkek kardeş olarak değil, dövdü. Sonunda James ve Benjamin Franklin arasındaki ilişki, New-England Courant ününün zirvesine ulaştığında zarar gördü. Benjamin daha sonra bunun "benden çok şey talep ettiğini" hatırlayacaktı ve şimdi kendi başına kalmak konusunda endişeliydi ve 1723'te Philadelphia'ya gitti.[40][42] Benjamin, doğru bir şekilde, erkek kardeşinin James'le [f] çıraklığını bozmak için yasal başvuruda bulunmayacağını varsaymıştı çünkü bu, James'in New-England Courant'ı kendi adına imzaladığını ve James'in Benjamin ile olan anlaşmasını baltaladığını ortaya çıkaracaktı. [g] New-England Courant, 25 Haziran 1726 tarihli 255. sayısının son sürümüne kadar Benjamin'in adıyla yayınlanmaya devam etti. Courant daha sonra Mathers ve Puritanical Boston ile sürekli çatışmalar karşısında yavaş yavaş başarısız oldu ve James'i yıprattı ve sonunda 1735'te öldüğü Rhode Island'a gitti.[1][45][46][47]
Miras
[değiştir | kaynağı değiştir]Benjamin Franklin biyografisini yazan Walter Isaacson, New-England Courant'ın tarihte esas olarak Benjamin'in baskı kariyerini başlatan, halk için yayınlanacak ilk sözlerini içerdiği için hatırlandığını iddia ediyor. James Franklin, Benjamin'in ünlü otobiyografisinde tanımladığı katı ve kıskanç usta olarak bilinmeye başladı. Isaacson ayrıca The New-Emgland Courant'ın Amerika'nın cesur ve düzen karşıtı dergi olduğunu kanıtlayan ilk bağımsız gazetesi, "norma meydan okuyan ilk açık çaba" ve ideal Konuşma Özgürlüğünü destekleyen ilk gazete olduğunu belirtiyor.[48][49]
The New-England Courant'ın bilinen tek nüshası Massachusetts Tarih Kurumunun kütüphanesinde yer alır. Hepsi bir ciltte birbirine bağlı ve mükemmel durumda olmaktan çok uzaklar. 2 Nisan 1722 sayısı (aşağıdaki resimde), Benjamin Franklin'in bilinen en eski yazısını yayınlayan The New-England Courant'ın günümüze ulaşan tek sayısıdır. [50]
Seçili sayılar
[değiştir | kaynağı değiştir] |
 |
 |
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Amerikan Devrimi'nden önce matbaaların ve gazete yayıncılarının resmi bir lisans almaları gerekiyordu, böylece yayınları incelenmeye ve olası sansüre tabi tutulurdu.[5]
- ^ B. Franklin edebi üslubunu şöyle hatırlıyor: " 'New England Courant'ın daha önceki sayıları, esas olarak, önemli yetenek ve zekayla yazılmış ve zamanın ahlaksızlıklarına ve aptallıklarına büyük bir özgürlükle dokunan denemeler, mektuplar ve kısa paragraflar şeklinde orijinal makalelerle doluydu. Hiciv silahı acımasız bir el ile kullanıldı."[7]
- ^ HellFire Kulübü, saygın on beş bayan da dahil olmak üzere yaklaşık kırk kişiden oluşuyordu. Tanrı'nın, azizlerin ve diğer incil figürlerinin muazzam isimlerini "küfürle kendilerine yakıştırdılar" ve dini doktrinle alay ettikleri biliniyordu.[23][24][25]
- ^ "Otobiyografisinde" Benjamin Franklin, Franklin'in meslektaşlarının yazıları hakkındaki onaylarını paylaştığı sırada orada bulunduğu için bu olayı ayrıntılı olarak hatırlar.[30]
- ^ Asıl emir şu şekildedir: "James Franklin, "The New England Courant" adlı gazeteyi ya da benzer Nitelikteki herhangi bir Broşürü ya da kağıdı, bu Eyaletin Sekreteri tarafından Denetlenmesi dışında artık basmamalı ya da yayınlamamalıdır"[36][37][38]
- ^ Çıraklar yasal olarak çıraklıklarının sonuna kadar hizmet etmek zorundaydılar: Benjamin'in görev süresi dokuz yıldı.[43]
- ^ Mahkemenin James'in çırağı olarak Ben'e karşı hareket etmesini önlemek için James, Benjamin'in çıraklık süresinden vazgeçti ve kardeşini tüm yasal yükümlülüklerden muaf tutan orijinal anlaşmanın arkasını imzaladı.[44]
Alıntılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c d Winsor, 1881, s. 275
- ^ Thomas, 1874, Vol. II, s. 31
- ^ a b c Winsor, 1881, s. 394
- ^ a b c Drake, 1856. s. 564
- ^ Wroth, 1938, p. 19
- ^ Isaacson, 2003, s. 22
- ^ Franklin Autobiography, 1895 [1757], s. 49
- ^ a b c Brands, 2000, s. 25
- ^ Winsor, 1881, s. 396
- ^ a b Fireoved, 1985, s. 214
- ^ Thomas, 1874, Vol. II, s. 19
- ^ Thomas, 1874, ss. 16, 111
- ^ Duniway, 1906, s. 97
- ^ a b Isaacson, 2003, s. 23
- ^ Blake, 1952, s. 491
- ^ Miller, 1956, s. 5
- ^ Lee, 1923, s. 29
- ^ Blake, 1952, s. 494
- ^ Lemay, 2006, p. 455
- ^ Fireoved, 1985, ss. 214, 221
- ^ a b Miller, 1956, s. 7
- ^ Lee, 1923, ss. 29-30
- ^ Buckingham, 1850, s. 59
- ^ Ashe, 2000, ss. 48, 111
- ^ Blake, 1952, s. 502
- ^ Buckingham, 1850, s. 57
- ^ Buckingham, 1850, s. 53
- ^ Winsor, 1881, s. 394
- ^ Brands, 2000, ss. 26-27
- ^ Franklin Autobiography, 1895 [1757], p. 46
- ^ Isaacson, 2003, ss. 21-22
- ^ Silence Dogood essay 8
- ^ Buckingham, 1850, ss. 62-64
- ^ Thomas, 1874, Vol. I, ss. 16, 111
- ^ Thomas, 1874, Vol. I, s. 16
- ^ Thomas, 1874, Vol. I, s. 111
- ^ a b Duniway, 1906, s. 101
- ^ Franklin Otobiyografisi, 1895 [1757], s. 48
- ^ a b Isaacson, 2003, s. 32
- ^ a b Isaacson, 2003, s. 33
- ^ Winsor, 1881, s. 276
- ^ American Media History, İkinci baskı
- ^ Brands, 2000, ss.20-21, 31
- ^ Brands, 2000, s. 31
- ^ Isaacson, 2003, ss. 33-34
- ^ Drake, 1856, s. 565
- ^ Independence Hall Association, Makale
- ^ Isaacon, 2003, s. 22
- ^ Drake, 1856, s. 564
- ^ Buckingham, 1850, p. 49
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ashe, Geoffrey (2000). The hell-fire clubs : a history of anti-morality (İngilizce). Stroud : Sutton. ISBN 978-0-7509-24023.
- Blake, John B. (Aralık 1952). "The Inoculation Controversy in Boston: 1721-1722". The New England Quarterly (İngilizce). The New England Quarterly, Inc. 25 (4): 489-506.
- Brands, H. W. (2000). The first American : the life and times of Benjamin Franklin (İngilizce). New York : Doubleday. ISBN 978-0-3077-54943. Google link 21 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Buckingham, Joseph Tinker (1850). Specimens of newspaper literature : with personal memoirs, anecdotes, and reminiscences (İngilizce). I. Boston : Charles C. Little and James Brown.
- Drake, Samuel Gardner (1856). The history & antiquities of Boston : from its settlement in 1630, to the year 1770 (İngilizce). Boston : Luther Stevens.
- Duniway, Clyde Augustus (1906). The development of freedom of the press in Massachusetts (İngilizce). XII. New York, Longmans.
- Fireoved, Joseph (Kış 1985). "Nathaniel Gardner and the "New-England Courant"". Early American Literature. University of North Carolina Press. 20 (3): 214-235. JSTOR 25055558.
- Franklin, Benjamin (1895) [1757]. The autobiography of Benjamin Franklin. Philadelphia : Henry Altemus.
Not:Bu otobiyografi yıllarca ve farklı yayınevleri tarafından basıldığından sayfa numaraları farklılık gösterecektir.
- "The New-England Courant". Independence Hall Association. 13 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2021.
- Isaacson, Walter (2003). Benjamin Franklin: An American Life. New York: Simon & Schuster. 9 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2021.
- Lee, James Melvin (1923). History of American journalism. Boston, New York, Houghton Mifflin Company.
- Lemay, J. A. Leo (2006). The life of Benjamin Franklin. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-38556.
- Miller, Perry (1956). The New-England courant; a selection of certain issues containing writings of Benjamin Franklyn or published by him during his brother's imprisonment. Boston American Academy of Arts and Sciences.
- Thomas, Isaiah (1874). The history of printing in America, with a biography of printers. I. New York, B. Franklin.
- Thomas, Isaiah (1874). The history of printing in America, with a biography of printers. II. New York, B. Franklin.
- Winsor, Justin (ed) (1881). The memorial history of Boston : including Suffolk County, Massachusetts. 1630-1880. II. Boston: James R. Osgood.
- Franklin, Benjamin (1722). "Silence Dogood essay 8". Massachusetts Historical Society. 19 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Aralık 2021.
Dış bağlantılar
[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikikaynak'ta The New-England Courant ile ilgili metin bulabilirsiniz.- Kısa tarihçe ve taranmış sayılar 17 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., the Electric Ben Franklin.
- Amerikanın ilk gazeteleri 26 Aralık 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.