Türkiye'deki vergi mükellefiyeti

Türkiye'deki vergi mükellefiyeti, Türk vergi sisteminde yer alan vergi mükellefiyeti kavramını inceler.

Vergi mükellefiyeti, vergi mükellefi olma durumunu ifade eder. 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu'nda, vergi mükellefi, vergi kanunlarına göre kendisine vergi borcu düşen gerçek veya tüzel kişi, olarak tanımlanmıştır. Kişinin, vergi mükellefi olabilmesi için; iki şartın varlığından söz edilmesi gereklidir. Bunlardan ilki; vergiyi doğuran olayın, ilgilinin kendi kişiliğinde gerçekleşmesi, diğeri ise kişinin vergiyi kendi mal varlığından ödemek zorunda olmasıdır.^[1] Mükellefiyet, kişilerin başvurusu üzerine açılabileceği gibi, idarenin tespitiyle de tesis edilebilir. Türkiye'de, mükelleflere vergisel konularda hizmet sunan kamu kurumu, Hazine ve Maliye Bakanlığı'na bağlı Gelir İdaresi Başkanlığı'dır. Gelir İdaresi Başkanlığınca her mükellefe, vergi kimlik numarası verilir ve bağlı bulundukları vergi dairelerinde vergi kimlik numaraları itibarıyla dosya oluşturularak, mükellefiyet kayıtları tutulur. Günümüzde, teknolojinin ilerlemesine paralel olarak, mükellefler, pek çok işlemini İnternet Vergi Dairesi üzerinden de yapabilmektedir.

Vergi Türlerine Göre Mükellefler

Gelir Vergisi Mükellefi

Türkiye'de yerleşmiş olanlar
Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları

Kurumlar Vergisi Mükellefi

Sermaye şirketleri
Kooperatifler
İktisadî kamu kuruluşları
Dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler
İş ortaklıkları

Katma Değer Vergisi Mükellefi

Mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanlar
İthalatta mal ve hizmet ithal edenler
Transit taşımalarda gümrük veya geçiş işlemine muhatap olanlar
PTT İşletme Genel Müdürlüğü ve radyo ve televizyon kurumları
Her türlü şans ve talih oyunlarını tertip edenler
Profesyonel sanatçıların yer aldığı gösteriler ve konserler ile profesyonel sporcuların katıldığı sportif faaliyetler, maçlar, yarışlar ve yarışmalar tertipleyenler veya gösterenler
Gelir Vergisi Kanununun 70 inci maddesinde belirtilen mal ve hakları kiraya verenler
İsteğe bağlı mükellefiyette talepte bulunanlar

Özel Tüketim Vergisi Mükellefi

4760 Sayılı Özel Tüketim Vergisi kanununa ekli;

(I), (III) ve (IV) sayılı listelerdeki mallar ile (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olmayanları imal, inşa veya ithal edenler ile bu malların müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler
(II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tâbi olanlar için; motorlu araç ticareti yapanlar, kullanmak üzere ithal edenler veya müzayede yoluyla satışını gerçekleştirenler

Banka ve Sigorta Muameleleri Vergisi Mükellefi

Bankalar
Sigorta şirketleri
Bankerler
İkraz işleriyle uğraşanlar

Diğer Vergilerde

Veraset ve İntikal Vergisi Mükellefi: Veraset tarikiyle veya ivazsız bir tarzda mal iktisabeden şahıs.
Emlak Vergisi Mükellefi: Binanın maliki, varsa intifa hakkı sahibi, her ikisi de yoksa binaya malik gibi tasarruf eden.
Motorlu Taşıtlar Vergisi Mükellefi: Trafik sicili ile Ulaştırma Bakanlığınca tutulan sivil hava vasıtaları sicilinde adlarına motorlu taşıt kayıt ve tescil edilmiş olan gerçek ve tüzel kişi.
Damga Vergisi Mükellefi: Kağıtları imza edenlerdir. Resmi dairelerle kişiler arasındaki işlemlere ait kâğıtların Damga Vergisini kişiler öder.

Mükellefiyet Türleri

Gelir Vergisi Kanunu, gelir vergisi mükelleflerini Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri gelirlerin tamamı üzerinden vergilendirilecek, tam mükellefler, ile; sadece Türkiye'de elde ettikleri kazançlar üzerinden vergilendirilecek, dar mükellefler, olmak üzere ikiye ayırmıştır.^[2]

Tam Mükellefiyet

Gelir Vergisi Kanunu'na göre; Türkiye'de yerleşmiş olanlar, Türkiye'de yerleşmiş sayılanlar ve resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye'de bulunan teşekkül ve teşebbüslere bağlı olup adı geçen daire, müessese, teşekkül ve teşebbüslerin işleri dolayısıyla yabancı memleketlerde oturan Türk vatandaşları elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilirler.

Kurumlar Vergisi Kanunu'na göre; Sermaye şirketleri. kooperatifler, iktisadî kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler, iş ortaklıklarından kanunî veya iş merkezi Türkiye'de bulunanlar, gerek Türkiye içinde gerekse Türkiye dışında elde ettikleri kazançların tamamı üzerinden vergilendirilirler.

Dar Mükellefiyet

Gelir Vergisi Kanunu'na göre; Türkiye'de yerleşmiş olmayan gerçek kişiler sadece Türkiye'de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilirler.

Kurumlar Vergisi Kanunu'na göre; Sermaye şirketleri. kooperatifler, iktisadî kamu kuruluşları, dernek veya vakıflara ait iktisadî işletmeler, iş ortaklıklarından kanunî ve iş merkezlerinin her ikisi de Türkiye'de bulunmayanlar, sadece Türkiye'de elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilirler.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ Selçuk Buyrukoğlu ve İrem Erasa, Vergi Bilincinin Oluşmasında Mükellef Haklarının Yeri ve Önemi, Vergi Dünyası (Kasım 2012, Sayı 375) sf.116-117.
^ Maliye Hesap Uzmanları Derneği, Beyanname Düzenleme Kılavuzu, 2009. sf. 4.

Dış bağlantılar

Gelir İdaresi Başkanlığı 14 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
İnternet Vergi Dairesi 9 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Maliye Bakanlığı 10 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

[1] Selçuk Buyrukoğlu ve İrem Erasa, Vergi Bilincinin Oluşmasında Mükellef Haklarının Yeri ve Önemi, Vergi Dünyası (Kasım 2012, Sayı 375) sf.116-117.

[2] Maliye Hesap Uzmanları Derneği, Beyanname Düzenleme Kılavuzu, 2009. sf. 4.

[1]

[2]