Sur
Sur, bir yerleşim yerini savunma amacıyla inşa edilen bir tür tahkimattır. Antik dönemlerden beri yerleşim yerleri ya da kalelerin etrafına inşa edilen surlar, Berlin Duvarı örneğindeki gibi modern dönemlerde de kullanılır. Tarihî surlar üzerinde, savunmayı ve gözetleme kabiliyetini artırmak amacıyla yuvarlak ya da köşeli surdan daha yüksek şekilde yapılan kulelere 'burç' adı verilir. Modern sur amacını taşıyan duvarlarda ise bu yapılara sadece gözetleme kulesi denir. Kimi surlarda, etkinliği artırmak için surun dış cephesine hendek kazılır.
Surlar nelerden inşa edilir?
[değiştir | kaynağı değiştir]Surların günümüze değin ulaşabilmesinin sebeplerinden birisi, varoluşları itibarı ile dayanıklı materyallerden inşa edilmiş olmalarıdır. Surlar dayanıklı taşlardan yapılırken, örneğin antik çağa ait sivil mimari günümüze nispeten daha az ulaşabilmiştir. Surların inşasında çoğu zaman devşirme adı verilen, daha önce kullanımda olan malzemelerin yeniden kullanılması da önemli bir rol oynamıştır. Bunun dışında sur inşası için çok sayıda işçinin seferber edilmesi gerekirdi.
Surlar nelerin göstergesidir?
[değiştir | kaynağı değiştir]Surların varlıkları, genelde savaşçı bir döneme ve içeride korunmak istenen yapı, zenginlik ve insanların varlığına kanıt niteliğinde görülebilir. Her ne kadar savunma amacı ile inşa edilmiş olsalar bile surlar, dekorasyon ya da sivil mimariden ekler de barındırabilirler. Bir surun inşası, çevresindeki bazı binaları tahrip ederek, diğerlerinin mimari parçalarını bünyesine katarak veya mevcut iletişim yollarını değiştirerek, çevrelediği yerleşimin önceden var olan kentsel donanımını etkiler. Bir surun belirlediği sınırlar, yerleşimin gelecekteki gelişimini de belirler. Dolayısıyla surlar zaman zaman savunma fonksiyonunun dışında, o şehrin prestij ve şanını ifade etmeye yarayan araçlar olarak da görülmüştür. Örneğin Aydın'daki Afrodisias kenti surları için bu söylenebilir.[1]
Surların tarihi nasıl belirlenir?
[değiştir | kaynağı değiştir]Yazıt gibi yazılı kaynaklarla belirli bir tarih verilmiyorsa, surların tarihleri belirlenirken en güvenilir yöntem stratigrafik arkeolojidir. Bu yöntem uygulanırken de, kesmelerden tarihlendirmeye yarayacak malzeme çıkması beklenir. Başka bir tarihlendirme yöntemi ise inşa stilidir. Helenistik dönemde inşa edilen bir sur, kullandığı taş ve inşa teknikleri açısından, daha sonra inşa edilmiş surlardan ayrılacaktır. Örneğin helenistik dönemde kesme taş kullanımı görülmemektedir.
Antik dönem surlarına örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Hadrian duvarının 34. Bölümü. -
Almanya'da eskiden Limes'in geçtiği yerde rekonstre edilmiş Kastell Saalburg. -
Babil antik kentinden kalan surlar.
Ayakta kalan Orta Çağ surlarına örnekler
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Rothenburg ob der Tauber'in Orta Çağ surları ve burçları, Almanya -
Tangermünde surları, Almanya -
Dinkelsbühl surları, Almanya -
Conwy Kalesi, Birleşik Krallık -
York Surları, Bootham Kapısı ve arka planda York Katedrali, Birleşik Krallık -
Rabat surları, Fas -
Kasbah Taourirt, Varzazat, Fas -
Carcassonne, Fransa. -
Château de Fougères surları, Fransa -
Aigues-Mortes'i dikdörtgen şeklinde çevreleyen sur, Fransa -
Dubrovnik şehir surları, Hırvatistan -
Ston'daki kilise ve dağlara uzanan surları, Hırvatistan -
Alanya Surları -
Trabzon surları -
Rodos Surları, d'Amboise adlı şehir kapısı, Yunanistan -
Korfu surları, Yunanistan -
Naarden'in yıldız şeklindeki savunma duvar ve burçları, Hollanda -
Segovia surlarına ve katedraline bakış, İspanya -
Alhambra'nın surları, Granada, İspanya -
Tossa de Mar'ın surları, İspanya -
Xi'an surları, Çin -
Hive surları şehir girişi, Özbekistan -
Sana'a şehir merkezindeki „Yemen Kapısı“ (bab al-Yaman), Yemen -
Osaka kalesi surları ve şehir silueti, Japonya -
Galle'nin surlarına bakış, Sri Lanka
İtalya 
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Cittadella şehir surları -
Palmanova surlarına kuşbakışı -
Montagnana'nın şehir duvarı
Macaristan 
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Veszprém şatosu ve surları -
Sopron surlarından bir parça
Polonya 
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Varşova'da 1350'den kalma sur kalıntıları -
Marlbork Kalesi surları -
Vistül nehrinden Kraków'daki Wawel'e bakış
Portekiz 
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Monsaraz'a bakış -
Almeida şehir kapısı -
Lagos şehir kapısı
Romanya 
[değiştir | kaynağı değiştir]-
Brașov'da Tâmpa-Dağın eteklerindeki şehir surları -
Alba Iulia surları
Modern dönem surları
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Ankara surları
- Alanya Surları
- Bursa Kalesi
- Diyarbakır Surları
- Konstantinopolis Surları
- Sinop surları
- Sığacık surları
- Trabzon surları
- Belgrad Kalesi surları (Sırbistan)
- Lefkoşa surları (Kıbrıs)
Tahkimat (İlk olarak ortaya çıktıkları tarihsel döneme göre) | ||
|---|---|---|
| İlk Çağ |  | |
| Orta Çağ | ||
| Yeni Çağ | ||
| Yakın Çağ | ||
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ C. Ratté, New research on the urban development of Aphrodisias in Late Antiquity, içinde: D. Parrish (editör Urbanism in Western Asia Minor. New Studies on Aphrodisias, Ephesos, Hierapolis, Pergamon, Perge and Xanthos (Portsmouth 2001), 116-147.