Satın alma gücü paritesi
_per_capita_in_2024.svg)
| >$60,000 $50,000 – $60,000 $40,000 – $50,000 $30,000 – $40,000 | $20,000 – $30,000 $10,000 – $20,000 $5,000 – $10,000 $2,500 – $5,000 | $1,000 – $2,500 <$1,000 No data |
Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP)[1], farklı ülkelerdeki belirli ürünlerin fiyatlarını ölçmek ve ülkelerin para birimlerinin satın alma gücünü karşılaştırmak için kullanılan bir ölçüttür. SAGP, bir yerdeki belirli bir ürün sepetinin fiyatının, başka bir yerdeki aynı sepetin fiyatına oranını ifade eder. SAGP'ye göre hesaplanan enflasyon ve döviz kuru, gümrük vergileri ve diğer işlem maliyetleri gibi sebeplerle piyasa döviz kurundan farklılık gösterebilir.
Satın Alma Gücü Paritesi göstergesi, ekonomileri gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH), iş gücü verimliliği ve bireysel tüketim açısından karşılaştırmak, bazı durumlarda ise fiyatların yakınsamasını analiz etmek ve yaşam maliyetlerini kıyaslamak için kullanılabilir. OECD'ye göre, SAGP hesaplaması, yaklaşık 3.000 tüketim malı ve hizmeti, 30 kamu sektörü mesleği, 200 çeşit ekipman ve yaklaşık 15 inşaat projesini içeren bir ürün sepetine dayanılarak yapılır.
Konsept
[değiştir | kaynağı değiştir]
Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP), farklı yerlerdeki fiyatları ölçmek için kullanılan ekonomik bir terimdir. Bu kavram, tek fiyat kanuna dayanır. Bu yasa, bir mal için işlem maliyetleri veya ticaret engelleri yoksa, o malın fiyatının her yerde aynı olması gerektiğini söyler.[1] Örneğin, bir bilgisayar New York'ta ve Hong Kong'da aynı fiyata sahip olmalıdır. Eğer New York'ta bir bilgisayar 1000 Amerikan doları ve Hong Kong'da aynı bilgisayar 2.000 Hong Kong doları ise, SAGP teorisine göre döviz kuru 1 Amerikan doları = 2 Hong Kong doları olmalıdır.
Fakirlik, gümrük vergileri, taşıma maliyetleri ve diğer engeller nedeniyle bazı malların ticareti ve satın alınması zorlaşır. Bu da tek bir malın fiyatına dayalı ölçümlerin büyük hatalara yol açmasına neden olur. Bu sorunu çözmek için SAGP, bir ürün sepeti (farklı miktarlarda birçok mal) kullanır. SAGP, bir yerdeki ürün sepetinin fiyatını başka bir yerdeki fiyatına bölerek enflasyonu ve döviz kurunu hesaplar. Örneğin, bir bilgisayar, bir ton pirinç ve yarım ton çelikten oluşan bir sepetin New York'ta 1.000 Amerikan doları ve Hong Kong'da 6.000 Hong Kong doları olduğunu varsayarsak, SAGP'ye göre döviz kuru 1 Amerikan doları = 6 Hong Kong dolarıdır.
Satın Alma Gücü Paritesi adı, doğru döviz kuru ile her yerdeki tüketicilerin aynı satın alma gücüne sahip olacağı fikrinden gelir.
SAGP'ye dayalı döviz kuru, seçilen ürün sepetine çok bağlıdır. Genel olarak, tek fiyat kanununa daha uygun olan ve her iki yerde de kolayca ticareti yapılabilen mallar seçilir. SAGP döviz kurunu hesaplayan kurumlar, farklı ürün sepetleri kullanır ve bu da farklı sonuçlar ortaya çıkarabilir.
SAGP döviz kuru, piyasa döviz kuru ile eşleşmeyebilir. Piyasa kuru daha dalgalıdır çünkü her yerdeki talep değişikliklerine tepki verir. Ayrıca, gümrük vergileri ve iş gücü maliyetlerindeki farklar (Bkz: Balassa–Samuelson teoremi), iki kur arasındaki uzun vadeli farklılıklara katkıda bulunabilir. SAGP, özellikle uzun vadeli döviz kurlarını tahmin etmek için kullanılır.[2]
SAGP döviz kurları daha istikrarlıdır ve gümrük vergilerinden daha az etkilenir, bu yüzden ülkelerin GSYİH'sini veya diğer ulusal gelir istatistiklerini karşılaştırmak gibi birçok uluslararası karşılaştırmada kullanılır.
SAGP'ye dayalı gelirler ile piyasa döviz kurlarıyla dönüştürülen gelirler arasında belirgin farklılıklar olabilir. Örneğin, Geary–Khamis doları (GK doları veya uluslararası dolar) olarak bilinen bir satın alma gücü ayarı vardır. Dünya Bankası'nın 2005 Dünya Kalkınma Göstergeleri'ne göre, 2003 yılında bir Geary–Khamis doları, satın alma gücü paritesine göre yaklaşık 1.8 Çin yuanına eşitti—bu, nominal döviz kurundan oldukça farklıdır. Bu tür farkların büyük etkileri vardır. Örneğin, nominal döviz kuru ile hesaplandığında Hindistan'ın kişi başına GSYİH'si yaklaşık 2,484 Amerikan dolarıdır, ancak SAGP'ye göre bu rakam yaklaşık 9170 uluslararası dolardır. Diğer yandan, Danimarka'nın nominal kişi başına GSYİH'si yaklaşık 68000 Amerikan dolarıdır, ancak SAGP'ye göre bu rakam 72000 uluslararası dolardır ve diğer gelişmiş ülkelerle uyumludur.
Varyasyonlar
[değiştir | kaynağı değiştir]SAGP'yi (Satın Alma Gücü Paritesi) hesaplamak için kullanılan yöntemlerde farklılıklar vardır. EKS yöntemi (EKS Index) (Ö. Éltető, P. Köves ve B. Szulc tarafından geliştirilen), bireysel mallar için hesaplanan döviz kurlarının geometrik ortalamasını kullanır. EKS-S yöntemi (Éltető, Köves, Szulc ve Sergeev tarafından geliştirilen) ise her ülke için iki farklı ürün sepeti kullanır ve sonuçları ortalamaya alır.
Bu yöntemler iki ülke için etkili bir şekilde çalışsa da, üç ülkeye uygulandığında döviz kurları arasında tutarsızlıklar oluşabilir. Örneğin, para birimi A'dan B'ye, ardından B'den C'ye olan kurun çarpımı, doğrudan A'dan C'ye olan kura eşit olmayabilir. Bu durumda, oranların tutarlı hale gelmesi için ek ayarlamalar gerekebilir.
Göreli Satın Alma Gücü Paritesi
[değiştir | kaynağı değiştir]Göreli SAGP, tek fiyat yasasına dayalı daha zayıf bir ifadeye dayanır ve döviz kuru ile enflasyon oranlarındaki değişiklikleri kapsar. Göreli SAGP, döviz kurundaki değişiklikleri SAGP’ye kıyasla daha yakından yansıtıyor gibi görünür.[3]
Kullanım Alanları
[değiştir | kaynağı değiştir]Satın Alma Gücü Paritesinin Uygulamaları ve Etkileri
[değiştir | kaynağı değiştir]Satın alma gücü paritesi (SAGP) döviz kuru, ulusal üretim ve tüketim gibi konuların yanı sıra ticareti yapılmayan malların fiyatlarının önemli olduğu diğer durumlarda kullanılır. (Bireysel ticareti yapılan mallar için piyasa döviz kurları kullanılır.) SAGP kurları, zaman içinde daha istikrarlıdır ve bu özelliğin önemli olduğu durumlarda tercih edilir.
SAGP döviz kurları maliyetlerin hesaplanmasına yardımcı olur ancak kârı dışlar ve en önemlisi ülkeler arasındaki mal kalitesi farklarını dikkate almaz. Aynı ürün, farklı ülkelerde farklı seviyelerde kaliteye ve hatta güvenliğe sahip olabilir, ayrıca farklı vergilere ve taşıma maliyetlerine tabi olabilir. Piyasa döviz kurları önemli ölçüde dalgalandığından, bir ülkenin kendi para biriminde ölçülen GSYİH'si, piyasa döviz kurları kullanılarak başka bir ülkenin para birimine dönüştürüldüğünde, bir yıl daha yüksek, diğer yıl daha düşük gerçek GSYİH'ye sahip olduğu gibi yanlış bir çıkarım yapılabilir. Bu tür çıkarımlar, ülkelerin üretim seviyelerinin gerçekte ne olduğunu yansıtmaz.
Bir ülkenin GSYİH'si, piyasa döviz kurları yerine SAGP döviz kurları kullanılarak dönüştürüldüğünde, bu tür yanlış çıkarımlar ortaya çıkmaz. SAGP ile ölçülen GSYİH, farklı yaşam maliyetleri ve fiyat seviyelerini kontrol eder ve genellikle Amerikan doları ile karşılaştırmalı bir şekilde bir ülkenin üretim seviyesini daha doğru bir şekilde tahmin eder.
Döviz kuru, ülkeler arasındaki ticareti yapılan malların işlem değerlerini yansıtır, ticareti yapılmayan malları değil. Ticaret dışı mallar genellikle yerel kullanım için üretilir. Ayrıca, para birimleri yalnızca mal ve hizmet ticareti için değil, örneğin sermaye varlıkları satın almak gibi başka amaçlarla da alınıp satılabilir. Sermaye varlıklarının fiyatları, fiziksel malların fiyatlarından daha fazla dalgalanır. Farklı faiz oranları, spekülasyon, korunma amaçlı işlemler veya merkez bankalarının müdahaleleri de bir ülkenin uluslararası piyasalardaki satın alma gücü paritesini etkileyebilir.
SAGP yöntemi, olası istatistiksel yanlılıkları düzeltmek için bir alternatif olarak kullanılır. Penn Dünya Tablosu (Penn World Table), SAGP ayarlamaları için sıkça başvurulan bir kaynaktır. Bu tabloyla ilişkili Penn etkisi, döviz kurlarını kullanarak ülkeler arasındaki çıktılar karşılaştırıldığında ortaya çıkan sistematik bir yanlılığı yansıtır.
Örneğin, Meksika pesosunun değeri ABD doları karşısında yarıya düşerse, dolar cinsinden ölçülen Meksika'nın gayri safi yurtiçi hasılası (GSYİH) da yarıya düşer. Ancak bu döviz kuru, uluslararası ticaret ve finansal piyasalardan kaynaklanır ve bu durum, Meksikalıların gelir ve fiyatları peso cinsinden aynı kalırsa, bireylerin yaşam kalitesi için ithal mallar gerekli olmadığı sürece, onların yarı yarıya fakirleştiği anlamına gelmez.
Farklı ülkelerdeki gelirleri SAGP döviz kurları kullanarak ölçmek, bu sorundan kaçınmaya yardımcı olur çünkü bu metrikler, yerel piyasalardaki mallar ve hizmetler açısından göreceli zenginlik hakkında bir anlayış sağlar. Öte yandan, uluslararası piyasalar açısından malların ve hizmetlerin nispi maliyetini ölçmekte zayıftır. Bunun nedeni, 1 ABD dolarının bir ülkede ne kadar değerli olduğunu tam olarak yansıtmamasıdır. Yukarıdaki örneğe göre, uluslararası piyasada, pesosunun düşüşünden sonra Meksikalılar Amerikalılardan daha az alım yapabilirken, SAGP ile hesaplanan GSYİH'leri pek değişmemiş olabilir.
Günümüzde yüksek teknoloji ürünlerinin ithalatı gerekli bir durum olduğu için, döviz dalgalanmaları her ne kadar ülke kendi kendine yetse de, yine de bu tür ürünler üzerindeki etkilerini gösterir.
Döviz Kuru Tahmini
[değiştir | kaynağı değiştir]SAGP döviz kurları asla değer biçilemez çünkü piyasa döviz kurları, yıllar içinde genel olarak kendi yönlerine doğru hareket etme eğilimindedir. Uzun vadede döviz kurunun hangi yönde değişmeye daha yatkın olduğunu bilmenin bir değeri vardır.
Neoklasik ekonomi teorisinde, satın alma gücü paritesi (SAGP) teorisi, iki para birimi arasındaki döviz kuru, farklı uluslararası piyasalarda gerçekten gözlemlenen döviz kurudur ve bu kur, satın alma gücü paritesi karşılaştırmalarında kullanılır. Böylece aynı miktarda mal, her iki para biriminde de başlangıçtaki aynı miktarda fonla satın alınabilir. İlgili teoriye bağlı olarak, satın alma gücü paritesinin uzun vadede veya daha güçlü bir şekilde kısa vadede geçerli olduğu varsayılır. Satın alma gücü paritesini öne süren teoriler, bazı durumlarda bir para biriminin satın alma gücündeki düşüşün (fiyat seviyesinin artışı) o para biriminin döviz piyasasındaki değerinin orantılı bir şekilde düşmesine yol açacağını varsayar.
Manipülasyonu Tanımlama
[değiştir | kaynağı değiştir]SAGP döviz kurları, hükümetler tarafından resmi döviz kurlarının yapay bir şekilde manipüle edildiği durumlarda özellikle faydalıdır. Ekonomisi üzerinde güçlü hükümet kontrolüne sahip ülkeler, bazen kendi para birimlerini yapay olarak güçlü kılmak için resmi döviz kurları uygularlar. Buna karşın, para biriminin kara borsa döviz kuru yapay olarak zayıf olabilir. Böyle durumlarda, SAGP döviz kuru, ekonomik karşılaştırmalar için en gerçekçi temel olabilir. Benzer şekilde, döviz kurları, spekülatif saldırılar veya arakazanç gibi nedenlerle uzun vadeli denge seviyelerinden önemli ölçüde saparsa, SAGP döviz kuru karşılaştırma için daha iyi bir alternatif sunar.
2011 yılında, Big Mac Endeksi, Arjantin'in enflasyon verilerini manipüle ettiğini tanımlamak için kullanılmıştır.
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b Cartapanis, André (1 Haziran 2006). "Économie internationale, Gunther Capelle-Blancard et Matthieu Crozet". Économie internationale. n o 106 (2): 139-141. doi:10.3917/ecoi.106.0139. ISSN 1240-8093.
- ^ "Balassa–Samuelson Teoremi" (PDF). Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İletişim ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü Ankara, Kasım 2012. EMRAH USLU. 22 Kasım 2024. 2024 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. 34. harf sırasında bulunan
|çalışma=parametresi line feed character içeriyor (yardım) - ^ "Satın alma Gücü Paritesi ve Uluslararası Karşılaştırmalar". İktisat. TÜİK. Erişim tarihi: 2024. Tarih değerini gözden geçirin:
|erişimtarihi=(yardım)