Osmanlı Arabistanı
Osmanlı Arabistanı, Arap Yarımadası'nın 1517-1918 yılları arasında Osmanlılar tarafından yönetildiği dönemdir. Osmanlı'nın bu bölgedeki kontrol gücü, 4 asır boyunca devlet otoritesinin gücüyle orantılı olarak değişmiştir.[1][2]
Tarih
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk dönem
[değiştir | kaynağı değiştir]16. yy'de Osmanlı, Arap Yarımadası'nın kıyılarını (Kızıldeniz ve Basra Körfezi) doğrudan kontrolü altına aldı. İç kısımlarıysa, içişlerinde özerk olarak bıraktı. Bunun nedeniyse; Portekizlilerin Kızıl Deniz'e saldırmasını engellemek ve Hint Seferleri'ni gerçekleştirebilmekti.[3] 1578'den itibaren Mekke Şerifliği, iç kısımlara seferler düzenleyerek yerel kabileleri kontrol altında tutmaya başladı.[4]
Suudi Hanedanlığı'nın ortaya çıkışı, 1744'te hanedanın kurucusu olan Muhammed ibn Suud'un Necid'de kendi güçleriyle Muhammed bin Abdülvahhab'ın güçlerini birleştirmesiyle olmuştur.[5][6] Bu ittifak, şu anki Suudi Arabistan'ı yöneten hanedanın temeli olmuştur.[7]
Suudi Devleti'nin ortaya çıkışı
[değiştir | kaynağı değiştir]İlk Suudi Devleti, 1744'te Riyad'da kurulduktan sonra hızla genişledi ve günümüz Suudi Devleti'nin çoğunu kontrol eder hale geldi.[8] Muhammed bin Abdülvahhab 1773'te imamlık görevinden çekilince, Suudilerin güney ve merkezi Necid'e yayılması tamamlanmış oldu.[9] 1780'lerde, kuzey kısımlar da Suudilere geçti.[9] 1792'de Lahsa, 1802'de Taif, 1804'te de Medine Suudilerin eline geçti.[9]
Bu devlet, 1818'de Kavalalı Mehmet Ali Paşa tarafından yıkıldı. 1824'te Necid'de, daha küçük olan, ikinci Suudi Devleti kuruldu.[10] 18. yy boyunca Arap Yarımadası'nın iç kısımları, Suudilerle Raşit Hanedanı arasındaki çekişmelere sahne oldu. 1891'de, Raşit Hanedanı galip geldi ve Suudiler Kuveyt'e sürgüne gönderildi.[11]
Osmanlı'nın dağılışı
[değiştir | kaynağı değiştir]
20. yy'nin başında Osmanlı, göstermelik de olsa yarımadanın çoğunu kontrol etmeye devam ediyordu. Mekke Şerifliği Hicaz'da,[12] kabilerlerse iç kısımlarda egemendi.[13][14]
1902'de, Suudiler Riyad'da geri döndü ve Necid'i tekrar ele geçirdi.[11] İhvan'ın desteğini alan Suudiler, 1912'de örgütün kurulmasından sonra hızlı bir şekilde yayıldı.[15] 1913'te Lahsa tekrar Suudilerin eline geçti.
1916'da Hüseyin bin Ali, birleşik bir Arap devleti kurmak amacıyla Britanyalıların desteğiyle Arap İsyanı'nı başlattı.[16] Her ne kadar 1918'e kadar isyan istenilen sonuca ulaşamasa da, Osmanlı'nın 1. Dünya Savaşı'ndan mağlup ayrılması nedeniyle Arap Yarımadası, İtilaf Devletleri kontrolüne girdi.[17]
İdari bölümleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Osmanlı toprakları
[değiştir | kaynağı değiştir]- Mekke Şerifliği (1517–1803; 1841–1919)
- Mısır Eyaleti (1517–1701; 1813–40)
- Habeş Eyaleti (1701–1813; 1840–1872)
- Hicaz Vilayeti (1872–1918)
- Lahsa Eyaleti (1560–1630)
- Necid Sancağı (1871–1918)
- Yemen Eyaleti (1517–1636; 1849–1872)
- Yemen Vilayeti (1872–1918)
Suudi devletleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- İlk Suudi Devleti (1744–1818)
- İkinci Suudi Devleti (1818–1891)
- Necid ve Hasa Emirliği (1902–1921; Suudi Arabistan'a dönüştü)
Diğer devletler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Cebel Şammar Emirliği (1836–1921)
- Asir Emirliği (1906–1934)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Wayne H. Bowen (2008). The History of Saudi Arabia. Greenwood Publishing Group. s. 68. ISBN 978-0-313-34012-3. 28 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.
- ^ Chatterji, Nikshoy C. (1973). Muddle of the Middle East, Volume 2. s. 168. ISBN 0-391-00304-6.
- ^ William J. Bernstein (2008). A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World. Grove Press. s. 191. ISBN 978-0-8021-4416-4. 9 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.
- ^ James Wynbrandt (2010). A Brief History of Saudi Arabia. Infobase Publishing. s. 101. ISBN 978-0-8160-7876-9. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.
- ^ Bowen, Wayne H. (2007). The history of Saudi Arabia. ss. 69-70. ISBN 978-0-313-34012-3.
- ^ Harris, Ian; Mews,Stuart; Morris, Paul; Shepherd, John (1992). Contemporary religions: a world guide. s. 369. ISBN 978-0-582-08695-1.
- ^ Faksh, Mahmud A. (1997). The future of Islam in the Middle East. ss. 89-90. ISBN 978-0-275-95128-3.
- ^ "Reining in Riyadh" 10 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by D. Gold, 6 April 2003, NYpost (JCPA)
- ^ a b c Tim Niblock (11 Ocak 2013). Saudi Arabia: Power, Legitimacy and Survival. Routledge. s. 12. ISBN 978-1-134-41303-4. 3 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.
- ^ "The Saud Family and Wahhabi Islam 16 Mart 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.". Library of Congress Country Studies.
- ^ a b "History of Arabia". Encyclopaedia Britannica Online. 3 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2011.
- ^ Anderson, Ewan W.; Fisher, William Bayne (2000). The Middle East: geography and geopolitics. s. 106. ISBN 978-0-415-07667-8.
- ^ Murphy, David (2008). The Arab Revolt 1916–18: Lawrence Sets Arabia Ablaze. ss. 5-8. ISBN 978-1-84603-339-1.
- ^ Al Rasheed, Madawi (1997). Politics in an Arabian oasis: the Rashidis of Saudi Arabia. s. 81. ISBN 1-86064-193-8.
- ^ Dekmejian, R. Hrair (1994). Islam in revolution: fundamentalism in the Arab world. s. 131. ISBN 978-0-8156-2635-0.
- ^ Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary (205). The Encyclopedia of World War I. s. 565. ISBN 978-1-85109-420-2.
- ^ Hourani, Albert (2005). A History of the Arab Peoples. ss. 315-319. ISBN 978-0-571-22664-1.
