İçeriğe atla

Nijerya

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Nijer ile karıştırılmamalıdır.
Nijerya
Federal Republic of Nigeria (İngilizce)
Jamhuriyar Taraiyar Nijeriya (Hausaca)
Nijerya Federal Cumhuriyeti
Slogan
"Birlik ve İnanç, Barış ve İlerleme"
Nijerya haritadaki konumu
Nijerya konumu
BaşkentAbuja
9°10′K 7°10′D / 9.167°K 7.167°D / 9.167; 7.167
Resmî dil(ler)İngilizce
DemonimNijeryalı
HükûmetFederal başkanlık cumhuriyeti
• Başkan
Bola Tinubu
• Başkan Yardımcısı
Kashim Shettima
Tarihçe 
• İlan Edildi ve tanındı
1 Ekim 1960
• Cumhuriyet olarak ilan edildi
1 Ekim 1963
Yüzölçümü
• Toplam
923.768 km2 (32.)
• Su (%)
1,4
Nüfus
• 2023 tahminî
230.842.743[1] (6.)
• Yoğunluk
218/km2 (42.)
GSYİH (SAGP)2020 tahminî
• Toplam
1,275 trilyon $[2] (23.)
• Kişi başına
5.066 $[2] (129.)
GSYİH (nominal)2020 tahminî
• Toplam
443 milyar $[2] (27.)
• Kişi başına
2.149 $[2] (137.)
Gini (2020)▼ 35.1[3]
orta
İGE (2019)artış 0.539[4]
düşük · 161.
Para birimiNaira (₦, NGN)
Zaman dilimiUTC+1 (WAT)
Trafik akışısağ
Telefon kodu+234
İnternet alan adı.ng

Nijerya ya da resmî adı ile Nijerya Federal Cumhuriyeti, Afrika kıtasının batısında yer alan ülkedir. Ülkenin sınır komşularını (kuzeyden saat yönünde ilerlendiğinde) Nijer, Çad, Kamerun ve Benin oluştururken, ülkenin güneyinde Gine Körfezi içerisinde yer alan Benin Körfezi yer almaktadır. Ülkenin başkenti Abuja'dır.

Ülke ismi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ülkenin ismi Nijer Nehri'nden gelmektedir. Nijer Nehri ifadesinin Tuareg dilinde karşılığı olan ghir n-igheren kelimesi nehirlerin nehri anlamına gelmekte olup, bu kelime Arapçada Nahr al-anhur olarak Latincede ise Niger (Türkçe: siyah olan) olarak kullanılmıştır.

Tarihçe

[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarih Öncesi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kainji barajının kazıları MÖ 2. yüzyılda demir işçiliğinin yapıldığını gösterdi. Neolitik zamanlardan Demir Çağı'na geçiş, ara bronz üretimi olmadan gerçekleşti. Bazıları teknolojinin Nil Vadisi'nden batıya doğru taşındığını öne sürdü. Ancak Nijer Nehri vadisindeki ve orman bölgesindeki Demir Çağı, metalurjinin üst savanada ortaya çıkmasından 800 yıldan daha öncesine ve Nil Vadisi'nden de daha öncesine dayanır gibi görünmektedir. Yakın tarihli araştırmalar, demir metalurjisinin Sahra Altı Afrika'da bağımsız olarak geliştiğini öne sürmektedir.[5][6][7][8]

Nok heykeli, pişmiş toprak

Nok uygarlığı MÖ 1.500 ile MS 200 yılları arasında gelişti. Sahra altı Afrika'daki bilinen en eski heykellerden bazıları olan gerçek boyutlu pişmiş toprak figürler üretildi.[9][10][11][12][13]

Nijerya topraklarında bilinen ilk gelişmiş kültür, MÖ 1500'lü yıllarda gelişmeye başlayan Nok uygarlığıyla birlikte oluşmuştur. Nok uygarlığı, bu dönemde kaynağı cenaze ritüellerine dayanan toprak heykeller üretmiştir. Bu heykeller, Sahra Altı Afrika'da bilinen en eski figürler[14] arasında yer almaktadır.

Modern arkeolojik kazılarda bulunan eritme düzenekleri, tarım aletleri ve silahlardan yola çıkılarak, Nok uygarlığının demir metalurjisiyle yakından ilgilendiği[15] düşünülmektedir. MÖ 550 civarında ve muhtemelen birkaç yüzyıl önce demir eritilmişti.[5][6][7] Güneydoğu Nijerya'daki Nsukka bölgesindeki MÖ 2000'e tarihlenen Lejja'ya[16] ve MÖ 750'ye Opi'ye tarihlenen yerlerde de demir eritildiğinin kanıtları bulunmuştur.

Nijer ve Kongo'daki diğer toplulukların Nok uygarlığıyla aralarındaki iletişim, günümüzde de araştırılan konular arasındadır. İgbolar'ın yerleşimleri üzerine yapılan arkeolojik kazılarla başka kültürlerden de etkilendiği anlaşılan bölgeye, 50 yılından başlayarak Roma İmparatorluğu tarafından keşifler gerçekleştirilmiştir. Flaccus Seferi, Matiernus Seferi ve Festus Seferi adı altında düzenlenen üç keşifte, Nijerya topraklarında bulunan altın rezervlerinden yararlanmak amaçlanmıştır.

Erken tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya'nın en tanınmış eserlerinden biri olan Kraliyet Benin fildişi maskesi. Benin İmparatorluğu, 16. yüzyıl.

Kano Günlüğü, Hausa Sahel şehir devleti Kano'nun MS 999'a dayanan eski tarihini vurgularken, Daura, Hadeija, Kano, Katsina, Zazzau, Rano ve Gobir gibi diğer büyük Hausa şehirlerinin (veya Hausa Bakwai'lerinin) hepsinin 10. yüzyıla kadar uzanan kayıtlı tarihleri vardır.

MS 7. yüzyıldan itibaren İslam'ın yayılmasıyla birlikte bölge Sudan veya Bilad Al Sudan (Türkçe: Siyahların Ülkesi, Arapça: بلاد السودان) ol olarak anılmaya başlanmıştır. Nüfuslar kısmen Kuzey Afrika'nın Arap Müslüman kültürüne bağlı olduğundan, Sahra ötesi ticarete başladılar ve Arapça konuşanlar tarafından Müslüman dünyasının genişletilmiş parçası kabul edildikleri için Al-Sudan (anlamı "Siyahlar") olarak adlandırıldılar. Müslümanlar'ın bölgeyle kurduğu ilk etkileşimler, ticaret amacıyla Sahra Çölü'nün geçilmesine dayanmıştır.

Nijerya topraklarında İslam'ın hızla yayılmasına neden olan faktörler arasında, ticaretin sürekliliği için verilen krediler, iletişimin sağlanabilmesi için kurulan bilgi ağları ve sözleşme hukuku konusunda getirilen yenilikler[17] vardır. Ayrıca alfabe ve ondalık sistemin benimsenmesi konusunda da Müslümanlar'dan yararlanılmıştır.

Orta Çağ Arap ve Müslüman tarihçileri ve coğrafyacıları tarafından bölgenin İslam medeniyetinin başlıca merkezi olarak Kanem-Bornu İmparatorluğu'ndan bahseden erken tarihsel referanslar vardır.

Igbo halkının Nri Krallığı 10. yüzyılda güçlendi ve 1911'de egemenliğini İngilizlere kaybedene kadar varlığını sürdürdü.[18][19] Nri, Eze Nri tarafından yönetiliyordu ve Nri şehri Igbo kültürünün temeli olarak kabul edilir. Igbo yaratılış mitinin ortaya çıktığı Nri ve Aguleri, Umeuri klanının topraklarındadır. Klanın üyeleri soylarını ataerkil kral figürü Eri'ye kadar götürür.[20] Batı Afrika'da, kayıp balmumu işlemi kullanılarak yapılan en eski bronzlar, Nri etkisindeki bir şehir olan Igbo-Ukwu'dandı.[18]

Güneybatı Nijerya'daki Yoruba krallıkları Ife ve Oyo sırasıyla 12.[21][22] ve 14.[23] yüzyıllarda öne çıktı. Ife'nin şu anki yerindeki insan yerleşiminin en eski belirtileri 9. yüzyıla kadar uzanır[21] ve maddi kültürü pişmiş toprak ve bronz figürleri içerir.

1350'li yıllarda, Kuzey Nijerya'da Hausa şehir devletlerinin etkisini sürdürdüğü bir siyasi yapı oluşmuştur. Bu şehir devletleri arasında, birbirleriyle olan rekabetleri nedeniyle sıklıkla savaşlar çıkmıştır. Çad Gölü'nün çevresindeki Kanem İmparatorluğu, bölgede güçlü bir hakimiyet[24] sağlamıştır. İslam'ın hızla yayılmasına ve yöneticilerin neredeyse tamamının kısa bir süre içerisinde Müslüman olmasına rağmen, halkın geleneksel dinlerini değiştirmesi 1700'lü yıllara kadar sürmüştür.

İgbolar, merkezi Anambra'da olmak üzere milli unsurları ve dini inançlarını yansıtan Nri Krallığı altında birleşmişlerdir. Yorubalar ise, Ife'de şehir yerleşmeleri oluşturmuş ve Oyo Krallığı'nı[25] kurmuşlardır. Kanem İmparatorluğu girdiği savaşların etkisiyle küçülürken, bu krallıklar çevrelerindeki şehir devletlerini işgal etmeye başlamışlardır.

Sömürge öncesi dönem

[değiştir | kaynağı değiştir]
1668 yılında Hollandalı bir illüstratör tarafından çizilen Benin Şehri tasviri. Ortadaki duvar benzeri yapı muhtemelen Benin'in bronz süslemeli tarihi Benin Şehir Sarayı'nı barındıran Benin duvarlarını temsil eder.

16. yüzyılda Portekizli kaşifler, Lagos (eski adıyla Eko) adını verdikleri limanda ve Köle Sahili bölgesi boyunca Calabar'da güney Nijerya halklarıyla önemli, doğrudan ticarete başlayan ilk Avrupalılardı. Avrupalılar kıyıdaki halklarla mal ticareti yaptılar; Avrupalılarla kıyı ticareti aynı zamanda Atlantik köle ticaretinin başlangıcını da işaret etti.[26] Tarihi Biafra Körfezi'ndeki (şimdi yaygın olarak Bonny Körfezi olarak anılır) Calabar limanı, bu dönemde Batı Afrika'nın en büyük köle ticaret merkezlerinden biri haline geldi. Diğer büyük köle limanları Badagry, Benin Körfezi'ndeki Lagos ve Biafra Körfezi'ndeki Bonny Adası'nda bulunuyordu.[26][27] Bu limanlara götürülenlerin büyük çoğunluğu baskınlarda ve savaşlarda esir alınmıştı.[28] Genellikle esirler, zorunlu işçi olarak sömürgecilerin topraklarına geri götürülürdü; bazen yavaş yavaş kültürlenir ve fatihlerin toplumuna dahil edilirlerdi. Köle yolları, iç bölgeleri büyük kıyı limanlarıyla birbirine bağlayan Nijerya boyunca kuruldu. Atlantik köle ticaretine katılan daha üretken köle ticareti krallıklarından bazıları, güneyde Edo'nun Benin İmparatorluğu, güneybatıda Oyo İmparatorluğu ve güneydoğuda Aro Konfederasyonuyla bağlantılıydı.[26][27] Benin'in gücü 15. ve 19. yüzyıllar arasında sürdü.[29] Oyo, 17. yüzyılın sonu ile 18. yüzyılın başında topraklarının zirvesine ulaşmış ve etkisini Batı Nijerya'dan günümüz Togo'ya kadar genişletmiştir.

Portekiz ve İngiltere'den denizcilerin, Avrupa sömürgeciliğini Nijerya'da yaymaya başlamasıyla birlikte, 20 milyona yakın Nijeryalı'nın esir olarak satıldığı tahmin edilen bir süreç başlamıştır. Nijerya büyük bir köle ticaret merkezi olarak kullanılmıştır.

Kuzeyde, Hausa şehir devletleri arasındaki aralıksız çatışmalar ve Bornu İmparatorluğu'nun çöküşü, Fulani halkının bölgede ilerlemesine olanak sağladı. Bu noktaya kadar, göçebe bir etnik grup olan Fulani, öncelikle Sudan'ın kuzeyindeki yarı çöl Sahel bölgesini sığırlarla geçti ve Sudan halklarıyla ticaret yapmaktan ve karışmaktan kaçındı.

İngiltere Kolonisi dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Nijerya Kolonisi ve Protektorası
Üzerinde Kraliçe II. Elizabeth'in resmi bulunan sömürge dönemine ait bir pul

1800'den itibaren İngiltere, Nijerya'nın içişlerine giderek daha çok karışmaya başlamıştır. Lagos 1681'de koloni haline getirilmiştir.

19. yüzyılın başlarında, Usman dan Fodio, Hausa krallıklarına karşı başarılı cihat etti ve merkezi Sokoto Halifeliği'ni kurdu. Resmi dili Arapça olan bu imparatorluk, onun ve her yöne istilacı ordular gönderen torunlarının yönetimi altında hızla büyüdü. Geniş karayla çevrili imparatorluk, doğuyu batı Sudan bölgesiyle bağladı ve güneyde Oyo İmparatorluğu'nun (günümüzde Kwara) bazı kısımlarını fethederek ve Atlantik Okyanusu'na ulaşmak için Yoruba'nın merkezi İbadan'a doğru ilerledi. İmparatorluğun hakimiyetindeki topraklar, günümüzün kuzey ve orta Nijerya'sının çoğunu içeriyordu. Sultan, fethedilen topraklar üzerinde egemenlik kurmak ve İslam medeniyetini desteklemek için emirler gönderdi. Emirler de ticaret ve kölelik yoluyla giderek daha zengin ve güçlü hale geldiler.

Gine Körfezi'nin kıyısındaki Lagos bölgesi Lagos Kolonisi adıyla 1885'te İngiltere'nin kontrolü altına girmiştir. Nijerya 1885'ten tarihten itibaren Kuzey Nijerya Protektorası ve Güney Nijerya Protektorası adıyla iki himaye bölgesine ayrılmış ve tek valinin yönetimine bırakılmıştır.

1890'lara gelindiğinde, dünyadaki en büyük köle nüfusu, yaklaşık iki milyon, Sokoto Halifeliği topraklarında yoğunlaşmıştı. Köle emeğinin kullanımı, özellikle tarımda yaygındı.[30]

1903'te Sokoto Halifeliği'nin bölünmesiyle Nijerya'nın tamamı, İngiltere'nin kolonisi haline gelmiştir.

1903'te çeşitli Avrupa kolonilerine bölündüğünde Sokoto Halifeliği, sömürge öncesi en büyük Afrika devletlerinden biriydi.[31]

Değişen yasal zorunluluk (1807'de Atlantik köle ticaretinin yasaklanması) ve ekonomik zorunluluk (siyasi ve sosyal istikrar arzusu), çoğu Avrupa gücünü, Avrupa endüstrisinde kullanılmak üzere palmiye gibi tarımsal ürünlerin yaygın olarak yetiştirilmesini desteklemeye yöneltti. Köle ticareti, yasadışı kaçakçıların kıyı boyunca yerli köle tüccarlarından köle satın almasıyla yasaktan sonra da devam etti. Britanya'nın Batı Afrika filosu kaçakçıları denizde durdurmaya çalıştı. Kurtarılan köleler, Amerikan Bağımsızlık Savaşı'ndan sonra Britanya tarafından Kuzey Amerika'ya serbest bırakılan kölelerin yeniden yerleştirilmesi için Teğmen John Clarkson tarafından Batı Afrika'da kurulan Freetown kolonosine götürüldü.

1950'de idare gücü, merkezi otoriteyle üç ayrı bölgenin meclisleri arasında paylaştırılmıştır.

Bağımsızlık dönemi

[değiştir | kaynağı değiştir]

1954'te ilan edilen anayasa, ülkeyi güçlü bir merkezi hükûmete bağlayarak, halka kanuni haklarını vermiştir.

Ülkede yapılması planlanan seçimlerde İngiltere, bölge üzerindeki etkisini kaybetmemek amacıyla yönetime kendi çıkarlarını koruyacak bir hükûmet getirmeyi amaçlamıştır. 1959'da NPC (İngilizce: Northern People's Congress, Türkçe: Kuzey Halk Kongresi) iktidara gelmiş, Ebubekir Tafawa Balewa başbakan olmuştur. Müslümanlar'ın çoğunlukta olduğu bir yönetimin kurulmasıyla Nijerya, 1960 yılında bağımsızlığını elde etmiştir. 1963'te cumhuriyet ilan edilmiş ve 1965'te yeniden seçimler yapılmıştır.

1967'de ülkenin güneydoğusunda Biafra'nın bağımsızlığını ilan etmesi, Nijerya İç Savaşı'nın başlamasıyla sonuçlanmıştır. Çok geçmeden saldırıya geçen Nijerya, Mısır'ın da sağladığı hava desteğiyle Biafra'nın kuzeyindeki birçok kasabayı kontrolü altına almıştır. Biafra ise Nijer Nehri üzerinden kendi saldırısını başlatarak Ore'ye kadar ilerlemiştir. Ancak kuzeyde durumun giderek kötüleşmesi sonucunda birlikler geri çağırılmış ve direnişe dahil edilmiştir.

Enugu'yu ele geçirmelerinin savaşı kısa sürede bitireceğini planlayan Nijerya, bir ay süren bir çatışma sonucunda Enugu'yu işgal etmiştir. Ancak Biafra, başkentini Umuahia'ya taşıyarak savaşa devam etmiştir. Bu tarihten itibaren stratejisini Nijer Nehri'ni geçerek batıdan bir saldırı başlatma üzerine yoğunlaştıran Nijerya, Biafra'nın güçlü bir direniş göstermesi nedeniyle birkaç kez yenilgiye uğramıştır. Uçaklarla bölgenin günlerce bombalanması sonucunda Biafra'nın gösterdiği direniş kırılmıştır. Nijerya'nın Calabar ve Port Harcourt'u da işgal etmesiyle Biafra'nın yenilme ihtimali büyük ölçüde artmıştır. ABD, Birleşik Krallık ve Sovyetler Birliği'nin Nijerya'ya verdiği destek de Biafra açısından durumu iyice içerisinden çıkılmaz bir hale getirmiştir.

Bunun sonucunda rakiplerini suçlama yoluna giden Biafra başkanı Odumegwu Ojukwu, ordu içerisindeki birçok subayı öldürmüş ve daha otoriter bir yönetim kurmuştur. Ancak bu çabalar art arda alınan başarısızlıkları telafi edememiştir. 1969'dan itibaren Biafra'nın direnişi iyice güçsüzleşmiş, 1970'te Nijerya'nın zafer elde etmesiyle savaş sona ermiştir.

1975'te Murtala Muhammed yaptığı bir darbeyle yönetimi ele geçirmiştir. 1976'da başarısızlıkla sonuçlanan bir darbe girişimi gerçekleşmiş, ancak Murtala Muhammed öldürülmüş ve yardımcısı Olusegun Obasanjo iktidara gelmiştir. 1985'te yeni bir darbe daha olmuş, İbrahim Babangida ülkenin başına geçmiştir. Bu tarihten itibaren petrol gelirlerinin getirdiği refah sayesinde iç olayları önlemeye başlayan Nijerya, Afrika'nın en gelişmiş ülkelerinden biri haline gelmiştir. 1993'te ülke tekrar demokratik yönetime geçmiştir.

2021'de başlayan Orlu Krizi sırasında Biafra'nın yeniden bağımsızlığını ilan etme çabaları Nijerya tarafından engellenmiş, bölge üzerinde kontrol sağlanmıştır.

Coğrafya

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya’nın topoğrafyası

Nijerya 923.768 km²'lik bir yüz ölçümüne sahip olup, kuzey-güney yönündeki genişliği 1.100 km, batı-doğu yönündeki genişliği ise 1.200 km'dir. Ülkenin toplamda sahip olduğu 4.477 km'lik kara sınırından 809 km'si Benin, 1.975 km'si Kamerun, 1.608 km'si Nijer ve 85 km'si Çad ile oluşurken, ülkenin ayrıca Benin Körfezi'ne 853 km'lik sahil şeridi bulunmaktadır. Ülkenin en yüksek noktasını Chappal Waddi oluşturmakta olup, dağın zirvesi 2.419 m yüksekliktedir. Ülkenin deniz seviyesinden yüksekliği ortalama 380 m düzeyindedir.

Nijerya, esas olarak dört coğrafi bölgeye ayrılır: Kıyıdaki mangrovlı (Afrika'da bataklıklarda yetişen bir cins ağaç) bataklık bölgesi, tropikal ormanlık bölge, Savana bölgesi ve kuzeydeki yarı çöl bölge

Yaklaşık 100 km kadar iç bölgeye giren kıyı bölgesi, hemen hemen 36.000 km² lik geniş bir deltaya ve mangrov ağaçlarıyla dolu bataklıklara sahiptir. Bölgede yüzlerce nehir ve kolları mevcuttur. Nijerya toprakları, kıyılardan itibaren tedricen kesilmiş ve dağlık arazilerle kırılmış, hafif ondüleli bir yayla görünümündedir. Lagos'tan Kamerun sınırına kadar olan şerit, ekvatoral ormanlık araziyle örtülüdür.

Nijerya'nın ikinci ormanlık bölgesi, Savana bölgesidir. Ülkeyi baştan başa (yaklaşık 320 kilometreyi aşkın bir mesafede) kateden Nijer Nehri'nin batı bölgesi, dağlık bir arazidir. Bu yüksek dağlar arasında Adamawa Dağları yaklaşık 80 km uzunluğundadır. Ülkenin güneydoğusunu ise Kamerun Dağları'nın batı yamaçları örter ve bütün güneydoğu sınırı boyunca uzanırlar. Bu dağlar, ortalama 1500 m yüksekliğinde olup, bazı yerleri 2000 metreye ulaşır. Kuzey Nijerya ise nispeten yarı çöl olup Büyük Sahra Çölü'nün güneye doğru bir devamı şeklindedir.

İklim

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya’nın iklim haritası

Nijerya, tropikal iklimin tesirinde, yüksek sıcaklıkların olduğu bir ülkedir. Yıllık ortalama yağış miktarı, bölgeden bölgeye farklılıklar gösterir. Kıyıdan itibaren iç bölgelere doğru uzanan yeşillik ve ormanlık bölgeler, yılda ortalama olarak 1000 ila 1500 mm civarında yağış alır. Lagos civarında birkaç kilometre genişliğinde olan ekvatoral ormanlık arazi, doğu sınırına doğru 160 kilometreye kadar genişler. Bu bölge ve Nijer Nehri deltası, en güneyi yüzlerce tatlı ve tuzlu sularla beslenmiş, sert ve yumuşak tahtalı, kıymetli ağaç ceşitleriyle doludur. Kıyı bölgesinin nem miktarı yaklaşık % 75 civarında olup, en fazla yağışı mayıs ve haziran aylarında alır. Ortalama sıcaklık ise 29-30 °C civarındadır.

Savana bölgesiyse yılda ortalama olarak, en fazla ağustos ayında olmak üzere, 1000 mm yağış alır. Jos Yaylası'nda bu rakam, 1500 milimetreyi geçmektedir. Sıcaklık ise 28-33 °C arasında olup, mart-nisan aylarında 37 °C'ye kadar yükselebilmektedir. Kuzey bölgelerde çöl iklimi mevcuttur. Kış aylarında Büyük Sahra Çölü'nden güneye doğru şiddetli esen rüzgarlar, beraberlerinde toz ve kum getirirler.

Demografi

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya'da nüfus yoğunluğu (kilometrekare başına kişi)

Birleşmiş Milletler, Nijerya nüfusunun 2021 yılında 213.401.323 olduğunu,[32][33] %51,7 kırsal ve %48,3 kentsel olarak dağıldığını ve nüfus yoğunluğunun kilometre kare başına 167,5 kişi olduğunu tahmin etmektedir. Nüfusun yaklaşık %42,5'i 14 yaş ve altında, %19,6'sı 15-24 yaş arasında, %30,7'si 25-54 yaş arasında, %4,0'ı 55-64 yaş arasında ve %3,1'i 65 yaş ve üzerindedir. Ortanca yaş 2017 yılında 18,4 idi.[34] Nijerya dünyanın en kalabalık altıncı ülkesidir. Doğum oranı 2017 itibarıyla 35,2 doğum/1.000 nüfus ve ölüm oranı 9,6 ölüm/1.000 nüfus iken, toplam doğurganlık oranı 5,07 doğan çocuk/kadındır.[34] Nijerya'nın nüfusu 1990'dan 2008'e kadar 57 milyon artarak yirmi yıldan kısa bir sürede %60'lık bir büyüme oranına ulaşmıştır.[35] Nijerya Afrika'nın en kalabalık ülkesidir[36] ve 2017 itibarıyla kıtanın toplam nüfusunun yaklaşık %17'sini oluşturmaktadır; ancak tam olarak ne kadar kalabalık olduğu bir spekülasyon konusudur.[37]

Milyonlarca Nijeryalı ekonomik zorluk dönemlerinde başta Avrupa, Kuzey Amerika ve Avustralya olmak üzere göç etmiştir. Bir milyondan fazla Nijeryalının Amerika Birleşik Devletleri'ne göç ettiği ve Nijeryalı Amerikan nüfusunu oluşturduğu tahmin edilmektedir. Bu tür diasporik toplulukların birçoğundaki bireyler, Kuzey Amerika'daki Yoruba soyundan gelenlerin ulusal bir birliği olan "Egbe Omo Yoruba" topluluğuna katılmıştır.[38][39] Nijerya'nın en büyük şehri Lagos'tur. Lagos nüfusu 1950 yılında yaklaşık 300.000[40] iken 2017 yılında tahmini 13,4 milyona ulaşmıştır.[41]

Nijerya'da farklı dil ve geleneklere sahip 250'den fazla etnik grup bulunmakta ve bu da zengin etnik çeşitliliğe sahip bir ülke yaratmaktadır. En büyük üç etnik grup olan Hausa, Yoruba ve İgbo birlikte nüfusun %60'ından fazlasını oluştururken Edo, Ijaw, Fulɓe, Kanuri, Urhobo-Isoko, Ibibio, Ebira, Nupe, Gbagyi, Jukun, Igala, Idoma, Ogoni ve Tiv %35 ila 40'ını; diğer azınlıklar ise kalan %5'i oluşturmaktadır.[42] Nijerya'nın Orta Kuşağı, Atyap, Berom, Goemai, Igala, Kofyar, Pyem ve Tiv gibi etnik grupların çeşitliliğiyle bilinmektedir.[43][44][45] İngiliz, Amerikalı, Hint, Çinli (tahmini 50.000),[46] beyaz Zimbabveli,[47] Japon, Yunan, Suriyeli ve Lübnanlı göçmenlerden oluşan küçük azınlıklar vardır. Göçmenler arasında diğer Batı Afrika ve Doğu Afrika ülkelerinden gelenler de bulunmaktadır.

Doğal Kaynakları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nijerya toprakları, kıyıdan itibaren kuzey sınırı Nijer'e kadar, ormanlarla kaplıdır. Kıyı bölgesindeki ekvator ormanları, kuzeydeki ormanlara nazaran daha sık ve geniştir. Kamerun sınırına doğru bu genişlik, 160 kilometreyi bulabilmektedir. Uzun otların ve karışık cins ağaçların bulunduğu savana bölgesindeki ormanlar ise 550 km genişliğine ulaşır. Bu ormanlarda genellikle sert ve yumuşak tahtalı ağaç türleri vardır. Doğu Nijerya'da ise, daha çok palmiye ağaçları yer alır. Dünyanın en uzun nehirlerinden biri olan Nijer Nehri boyları ve en güney uçta yer alan delta bölgesindeki ormanlar daha çok boz renkli palmiyeler, baobob, akasya ve salkım ağaçları ile doludur.

Nijer'den doğan Nijer Nehri, 4180 km uzunluğunda olup, ülkenin hayat kaynağıdır. Lakoja bölgesindeki ikinci büyük nehir olan Benue ile birleşir ve güneyde delta bölgesine kadar 280 km yol kateder. Delta bölgesinde ise yüzlerce irili ufaklı nehir mevcuttur. Nijer Nehri üzerinde kurulu Kainiji Barajı ile elektrik elde edilmektedir.

Nijerya topraklarının büyük bir kısmı yüksek demir ve alüminyum konsantrasyonu ihtiva eder. Yağmurlar sebebiyle de toprak kızıl renk almıştır. Dolayısıyla, sert örtü halindeki bu kızıl killi topraklar verimsizdir. Çad Gölü çevresinde ise toprak siyah renkli olup, ekime müsait değildir. Güney ormanları bölgesindeki topraklar kireç bakımından kifayetsizdir. Buna rağmen güneydeki bitki çeşidi ve yoğunluğu kuzeyden daha fazladır.

Nijerya ormanlarında çok çeşitli yırtıcı hayvan yetişir. Aslan, leopar bol bulunur. Bundan başka maymun, suaygırı, antilop, kuzeye doğru fil, zürafa ve gergedan da sık rastlanan hayvanlardandır.

Nüfus ve Sosyal Hayat

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya nüfus piramidi
Yoruba halkı geleneksel kıyafetleriyle

Dünyanın nüfus bakımından yedinci ülkesi olan Nijerya, yaklaşık 206 000.000 nüfusuyla Afrika'nın en kalabalık ülkesidir. Nüfus artışının en yüksek olduğu ülkelerden biridir.

Halkın büyük bir bölümünü yerli kabileler teşkil eder. Ayrıca Avrupalı beyazlar da mevcuttur. Nüfus, birbirinden birçok bakımlardan farklı, yüzlerce çeşit gruplardan teşekkül eder. Bunların en güçlü ve geniş olanı Housa-Fulani kabileleridir. On dördüncü yüzyılda Müslüman olan bu insanlar idaresini ellerinde tutmaktadırlar. Ayrıca güneybatıda Yoruba, güneydoğuda İbo kabileleri de güçlüdür. Bundan başka Tıv, Iraw, İbibio, Efik veIfe kabileleri, sayıca kalabalık diğer kabilelerden birkaçıdır.

Kuzeyde bulunan ve ülke yönetiminde başrolü oynayan Hausa-Fulani kabileleri genellikle ticaret ve çiftçilikle uğraşırlar. Ülke idaresinde ve hayat tarzlarında, İslam kaidelerine bağlı kalırlar. Nijerya nüfusunun yarıdan çoğu Müslümandır. Ülkede, genellikle Avrupalı olan bir miktar Hristiyan vardır. Bazı kabileler ise hala putperesttir. Ülke genelinde okuma-yazma oranı % 66.6'dır. Nijerya'da toplam 116 üniversite mevcuttur. Nijerya'da, yüzlerce çeşit kabile gruplarının, yine yüzlerce çeşit dili vardır. Bugün için Afro-Asyatik ve Nijer-Kongo ailelerinden gelme 300'den fazla yerli dil tespit edilmiştir. Ülke, uzun yıllar İngiltere sömürgesi altında kaldığı için, resmi daireler ve okullarda İngilizce kullanılmış ve ülkenin resmi dili haline gelmiştir. Bundan başka Arapça da konuşulmaktadır. Yerli dillerinin en yaygın ve sosyal hayatta tesirli olanları Hausa, Yoruba ve İbo dilleridir.

Kabileler arasında adet, örf, dil, din ve yaşantı bakımından birçok farklılık varsa da, ekonomik hayatta nüfusun çoğunluğu tarım ve ticarette birleşir. Birçok köy ve klanların yönetim unsurunun temelini, büyük ölçüde genişlemiş ve poligami türde aileler meydana getirir. Bu aileler politik, sosyal ve ekonomik sistemler itibarıyla, aileye has bir organize ile, gıda üretiminde en güçlü olma amacındadır. Fakat bu aileler hiçbir zaman Avrupa'daki ayrıcalıklı zümreler halinde değildir ve aile reisleri veya klan başkanları bir Avrupa diktatörü şeklinde hareket etmezler. Bugün için Nijerya, Afrika ülkelerine nazaran refah seviyesi yüksek olan bir ülkedir. Mevcut petrol yataklarından elde edilen gelirler, ülkedeki iç karışıklıkları önlediği gibi ülke insanlarına geniş iş imkanları sağlamıştır. Nijerya'nın başkenti Abuja'dır. Önemli bir ticari limanı Lagos'tur. Oldukça modern binalarla doludur. Milletlerarası bir havaalanına sahiptir. Ülkenin en büyük ve gelişmiş şehri İbadan'dır. Önemli bir endüstri merkezi olup, Afrika'nın açık pazar bölgesidir. Diğer önemli şehirleri ise Sokoto Nehri'nin doğusundaki Sokoto şehri, Kaduna Nehri üzerinde Kaduna şehri, Kano, Zaria, Port Harcourt, Jos Benin Nsukka, Oyo Yolo ve Mubi'dir.

Siyasi hayat

[değiştir | kaynağı değiştir]
Sağda Nijerya Ulusal Meclis binası solda meclisin üst kanadı Nijerya Senatosu binası

Nijerya federal bağımsız bir cumhuriyettir. Bir başkent yönetimi, federe devlet statüsündeki 36 eyalet ve bu eyaletlere bağlı 774 yerel birimden meydana gelir. Devlet başkanı seçimle başa gelir. Parlamento iki meclisten meydana gelir. Ayrıca her eyaletin bir hükûmeti ve eyalet başkanı olur. Eyalet başkanlarının ülke idaresindeki önemi çok büyüktür. Anayasaya göre devlet başkanı, eyaletlerin üçte ikisinin desteğini almak zorundadır. Millet Meclisi 360 sandalyeden meydana gelir. Senato 108 üyeden oluşur.

Nijerya, bağımsızlığından bu yana askerî darbelerin en çok yapıldığı ülkelerden olup günümüzde askeri rejim tarafından idare edilmektedir. 1992'de seçimler yapıldı. Sivil hükûmete geçiş olarak 27 Ağustos 1993 tarihi tespit edildi.

2015 yılında gerçekleştirilen devlet başkanlığı seçimlerinde Muhammadu Buhari, görevdeki başkan Goodluck Jonathan'ı mağlup ederek ülkenin yeni devlet başkanı olmuştur.[48] 16 Şubat 2019 yılında yapılması planlanan devlet başkanı ve parlamento üyelerinin belirleneceği seçim bir hafta ertelenerek 23 Şubat tarihine alındı.[49]

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Nijerya ekonomisi, Afrika'nın en büyüğü, Dünyanın nominal GSYİH'ye göre 31. büyüğü ve SAGP'ye göre en büyük 30. ekonomidir. GSYİH (SAGP) kişi başına 9.148 ABD dolarıdır[50] (2022 itibarıyla), bu Güney Afrika, Mısır veya Fas'tan az, ancak Gana veya Fildişi Sahili'nden biraz fazladır.

Nijerya, enerji, finans piyasası, ilaç ve eğlence sektöründe Afrika'da liderdir. Petrolün ardından Nijerya'nın en büyük döviz geliri kaynağı, yurtdışında yaşayan Nijeryalılar tarafından gönderilen para transferleridir.[51]

Nijerya'nın yerel ve uluslararası bankalar, varlık yönetim şirketleri, aracı kurumlar, sigorta şirketleri ve aracılar, özel sermaye fonları ve yatırım bankalarının bir karışımından oluşan oldukça gelişmiş bir finansal hizmet sektörü vardır.[52]

Nijerya'nın, bol miktarda doğal kaynak arzına sahip düşük-orta gelirli bir ekonomisi vardır.[53] Az kullanılan mineral kaynaklarının geniş yelpazesi arasında kömür, boksit, tantalit, altın, kalay, demir cevheri, kireç taşı, niyobyum, kurşun ve çinko bulunur.[54] Bu muazzam doğal kaynak yataklarına rağmen, Nijerya'daki madencilik endüstrisi hala emekleme aşamasındadır.

1999'dan önce, ekonomik kalkınma yıllarca süren askeri yönetim, yolsuzluk ve kötü yönetim tarafından engellendi. Demokrasinin yeniden tesisi ve ardından gelen ekonomik reformlar ekonomik potansiyeli destekledi.

2015'ten sonra, Nijerya ekonomisi bir nebze çeşitlenebildi. Nijerya, petrol ve gazın yanı sıra gübre ve çimento/çimento levha, kalıplanmış polipropilen(plastik) ürünler, kişisel bakım ürünleri, boya, malt içecekleri ve zırhlı araçlar ihraç etmektedir.

Tarım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya'daki kurutulmaya bırakılan palmiye fındıkları

2021 yılında Nijerya'nın GSYİH'sinin yaklaşık %23,4'ü tarım, ormancılık ve balıkçılıktan oluşuyor.[55] Nijerya, dünyanın en büyük manyok üreticisidir.[56] Diğer önemli ürünler arasında mısır, pirinç, darı, yam fasulyesi ve gine mısırı (sorgum) vardır.[57] Kakao ülkenin başlıca tarımsal ihracat ürünü olup, aynı zamanda en önemli petrol dışı ürünlerinden biridir.[58][59] Nijerya ayrıca dünyanın en büyük yirmi doğal kauçuk ihracatçısından biridir ve 20,9 milyon dolar gelir elde etmektedir.[60]

Ekonomi daha çok tarıma dayanır. Yer fıstığı, pamuk, palmiye ağaçları, sebze ve meyve türleri, kakao, kauçuk, tahıl ürünleri, hurma ve yer fıstığı yağı, kereste ve kolacevizi bol miktarda üretilir. Kakao ve kauçuk üretiminde dünyanın altıncı ülkesidir. Ülke topraklarının % 25'i ekime müsaittir.

1960'lı yıllarda bulunan petrol, Nijerya ekonomisini geniş ölçüde ferahlattı. Afrika'da hemen hemen en istikrarlı ekonomiye sahip ülkelerden biri haline geldi. Güneyde delta bölgesi, petrol yatakları bakımından oldukça zengindir. Dünyanın yedinci büyük petrol üreticisi durumunda olan Nijerya'nın ihracatının büyük bir bölümünü, petrol ve yan ürünleri teşkil etmektedir. Ayrıca doğal gaz bakımından da oldukça zengindir. 1980 yılında petrokimya ve doğal gaz tesisleri tamamlanmış ve rafineri sayısı arttırılmıştır. Nijerya ham petrolden başka ayrıca kömür, kalay, kireçtaşı, kolimbit ve demir madenleri de üretmektedir.

Mevcut nehir sularından, hidroelektrik santralleri kurmak suretiyle, elektrik enerjisi üretilmektedir. Bunlardan en büyüğü Kainiji Barajı'dır.

İhracatının % 95'ini ham petrol teşkil eder. Çeşitli gıda maddeleri ve otomobil parça takımları, diğer önemli ihraç ürünleridir. Gıda maddeleri ihracatının büyük bir bölümünü kakao meydana getirir. Ayrıca tütün, palmiye ürünleri, yer fıstığı, pamuk ve soya diğer ihraç ürünlerini teşkil eder.

Nijerya, kereste, kauçuk ve hayvan derilerinden de büyük gelirler elde etmektedir. İhracatını daha çok İngiltere, Almanya ve Japonya'ya yapar. ABD, Almanya ve Hollanda'dan ise çeşitli makine, ilaç ve elektronik malzemeler ithal etmektedir.

Kişi başına düşen millî aylık gelir 370 dolardır. İş gücünün% 60'ı tarım,% 20'si ticaretle ilgilidir. Doğal gaz ve petrokimya endüstrisi yanında ormancılık, balıkçılık, tekstil, çimento ve sigara endüstrileri de önemlidir. OPEC üyesi olan Nijerya, büyük bir demir-çelik endüstrisine ve geniş bir inşaat sektörüne sahiptir.

Nijerya Merkez Bankası (CBN), 25 Ekim 2021 tarihinde hem ülke ekonomisi, hem de küresel ekonomi anlamında büyük bir adım atarak merkez bankası dijital parası olan "e-Naira"yı vatandaşlarının kullanımına sunmuştur.[61]

Ulaşım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Ulaşımın geliştiği ülkede yollar genelde kuzey-güney istikametini takip eder. Uzunluğu yaklaşık 124.000 kilometreyi bulan karayolunun % 50'si asfalt kaplıdır. Demiryolu ulaşımı gelişmiş olup toplam uzunluğu 3805 kilometredir. Lagos ve Kano havaalanları en işlek uluslararası havalimanlarıdır.

Nijerya'nın Batı Afrika'nın merkezindeki konumu nedeniyle, ulaşım ulusal hizmet sektöründe önemli rolünü oynamaktadır. Hükûmet yatırımları, özellikle eyaletler artan hükûmet tahsisatlarından paylarını harcadıkça kapsamlı yol onarımları arttı ve kademeli olarak yeni inşaatlar yapıldı. Bu iyileştirmelerin temsilcisi, büyük ölçüde 2022'de tamamlanan Onitsha yakınlarındaki İkinci Nijer Köprüsü'dür.[62] Afrika'daki lojistik merkezleriyle ilgili 2017 Dünya Bankası raporu, ülkeyi Fildişi Sahili, Senegal ve Sao Tome'nin ardından dördüncü sıraya koydu,[63] ancak 2021'de Nijerya, küresel ticaretin verimliliğini artırmaya çalışan özel sektör grubu Dünya Lojistik Pasaportu'na katıldı.[64]

Yollar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Trans-Afrika otoyolları haritası
Lagos lagünü üzerindeki üçüncü anakara köprüsü

Nijerya'dan dört trans-Afrika otomobil rotası geçmektedir:

  • Lagos-Mombasa Otoyolu
  • Algiers-Lagos Otoyolu
  • Dakar-Lagos Otoyolu
  • Dakar-Ndjamena Otoyolu

Nijerya, Batı Afrika'nın en büyük yol ağına sahiptir. Yaklaşık 200.000 km uzunluğundadır ve bunun 60.000 km'si asfaltlanmıştır. Nijerya'nın yolları ve otoyolları tüm yolcu ve yük trafiğinin %90'ını karşılar. 2020'de GSYİH'ye 2,4 trilyon N (6,4 milyar $) katkıda bulunmuştur. Federal hükûmet, yol ağının 35.000 km'sinden sorumludur. Lagos-İbadan, Lagos-Badagri ve Enugu-Onitşa gibi önemli ekonomik merkezlerin otoyol bağlantıları yenilenmiştir.[65]

Yol ağının geri kalanı eyalete göre değişir. Lagos, Anambra ve Rivers gibi ekonomik olarak güçlü eyaletler özellikle kötü değerlendirmeler alır.[66] Çoğu yol 1980'lerde ve 1990'ların başında inşa edilmiştir. Kötü bakım ve kalitesiz malzemeler yolların durumunu kötüleştirmiştir. Seyahat etmek çok zordur. Özellikle yağmurlu mevsimde, çukurlar nedeniyle tali yolların kullanımı bazen neredeyse imkansızdır.[67] Yol haydutları genellikle bu durumdan suç işlemek için yararlanırlar.[68][69]

Demiryolu taşımacılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]

Demiryolları, Lagos-Kano Standart Ölçülü Demiryolu gibi projelerin tamamlanmasıyla büyük bir yenilemeden geçti ve Kano, Kaduna, Abuja, İbadan ve Lagos'un kuzey şehirlerini birbirine bağladı.

Idu İstasyonunda Abuja Hafif Raylı Sistemi

Hava taşımacılığı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Arik Air'in A340-500'ü

Nijerya havacılık sektörü 2019 yılında 198,62 milyar naira (400 milyon avro) üretti ve GSYİH'ye %0,14'lük bir katkı sağladı. 2019'da Nijerya ekonomisinin en hızlı büyüyen sektörüydü. Yolcu trafiği 2020'de %69'un üzerinde önemli bir artışla 9.358.166'dan 2021'de 15.886.955'e yükseldi. Uçak hareketleri 2020'den 2021'e %46'dan fazla arttı. Toplam yük hacmi 2020'de 191 ton iken 2021'de 391 tona çıktı.[70]

Aralık 2021'de Anambra Uluslararası Kargo Havalimanı faaliyete geçti.[71]

Nisan 2022'de Murtala Muhammed Uluslararası Havalimanı'nın ikinci terminali açıldı. Havaalanının kapasitesini yılda 14 milyon yolcuya çıkaracaktır.[72]

Air Peace'in B737-300'ü

Nijerya'da 54 havaalanı vardır. Başlıca havaalanları şunlardır:

Nijerya geçmişte, 2003 yılında aşırı borçlanan ve British Virgin Group tarafından satın alınan devlet havayolu Nigeria Airways'i işletmişti. 28 Haziran 2005'ten beri Virgin Nigeria Airways adı altında uçmaktadır. 2008'in sonunda, Virgin Group havayolundan çekildiğini duyurdu. Havayolu Eylül 2009'dan beri Nigerian Eagle Airlines olarak faaliyettedir. Nijerya'daki en büyük havayolu, 2012'de kurulan özel Air Peace'dir.

Yönetim

[değiştir | kaynağı değiştir]

İdari bölümler

[değiştir | kaynağı değiştir]
Nijerya'nın idari bölümleri

Nijerya'nın üst düzey idari yapılanması 36 eyalet ve 1 federal başkent bölgesi (Abuja) şeklindedir.

Eyaletler:

  1. Abuja
  2. Anambra
  3. Enugu
  4. Akwa Ibom
  5. Adamawa
  6. Abia
  7. Bauchi
  8. Bayelsa
  9. Benue
  10. Borno
  11. Cross River
  12. Delta
  13. Ebonyi
  1. Edo
  2. Ekiti
  3. Gombe
  4. Imo
  5. Jigawa
  6. Kaduna
  7. Kano
  8. Katsina
  9. Kebbi
  10. Kogi
  11. Kwara
  12. Lagos
  13. Nasarawa
  1. Niger
  2. Ogun
  3. Ondo
  4. Osun
  5. Oyo
  6. Plateau
  7. Rivers
  8. Sokoto
  9. Taraba
  10. Yobe
  11. Zamfara

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "The World Factbook". The World Factbook (2024 bas.). CIA. Erişim tarihi: 4 Mart 2023.  (Archived 2022 edition)
  2. ^ a b c d "Nigeria". Dünya Ekonomik Görünüm Veri Tabanı 2015 Nisan. Uluslararası Para Fonu. 26 Nisan 2015. 8 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2016. 
  3. ^ "Gini Index". Dünya Bankası. 2 Ocak 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Mart 2011. 
  4. ^ "2015 İnsani Gelişme Raporu İstatistiksel Ek" (PDF). Birleşmiş Milletler Geliştirme Programı. 2015. s. 18. 18 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Aralık 2015. 
  5. ^ a b Tylecote 1975 (see below)
  6. ^ a b Eggert, Manfred (2014). "Early iron in West and Central Africa". Breunig, P (Ed.). Nok: African Sculpture in Archaeological Context. Frankfurt, Germany: Africa Magna Verlag Press. ss. 51-59. 
  7. ^ a b Eggert, Manfred (2014). "Early iron in West and Central Africa". Breunig, P (Ed.). Nok: African Sculpture in Archaeological Context. Frankfurt, Germany: Africa Magna Verlag Press. ss. 53-54. ISBN 9783937248462. 
  8. ^ Holl, Augustin F. C. (Haziran 2020). "The Origins of African Metallurgies". Oxford Research Encyclopedias. 22 (4). ss. 12-13. doi:10.1093/acrefore/9780190854584.013.63. ISBN 9780190854584. OCLC 7869925414. 
  9. ^ Breunig, Peter. 2014. Nok: African Sculpture in Archaeological Context: p. 21.
  10. ^ Nicole Rupp, Peter Breunig & Stefanie Kahlheber, "Exploring the Nok Enigma 4 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Antiquity 82.316, June 2008.
  11. ^ B.E.B. Fagg, "The Nok Culture in Prehistory", Journal of the Historical Society of Nigeria 1.4, Aralık 1959.
  12. ^ Kleiner, Fred S.; Mamiya, Christin J. (2009). Gardner's Art Through the Ages: Non-Western Perspectives (13, gözden geçirilmiş bas.). Cengage Learning. s. 194. ISBN 978-0-495-57367-8. 
  13. ^ "Nok Terracottas (500 B.C.–200 A.D.) | Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art". Metmuseum.org. 2 Haziran 2014. 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2014. 
  14. ^ Frederick John Lamp. "Kuzey Nijerya'nın Eski Pişmiş Toprak Figürleri". Ancient Terracotta Figures from Northern Nigeria. Yale University Art Gallery Bulletin. s. 48-57. 
  15. ^ "Nok Kültürü". The Nok Culture. National Geographic. 9 Şubat 2024. 24 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Haziran 2024.
    • Another important characteristic of the Nok culture is their use of iron technology. There is evidence of iron working in the region dating back to at least the fourth century B.C.E., and possibly even earlier. In the village of Taruga, Nigeria, archaeologists have found no fewer than 13 iron-smelting furnaces. Archaeologists have also discovered other iron artifacts from the Nok, like farming tools and weapons. However, while the Nok certainly had iron-smelting technology, they also used stone tools as well as metal, which suggests that metal materials were scarce and not widespread. The Nok are significant for being one of very few civilizations in the world that transitioned from stone tools straight to iron tools without first learning how to make copper or bronze tools.
     
  16. ^ Eze–Uzomaka, Pamela. "Iron and its influence on the prehistoric site of Lejja". Academia.edu. University of Nigeria, Nsukka, Nigeria. 6 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2014. 
  17. ^ Margari Hill. "İslam'ın Batı Afrika'da Yayılışı". The Spread of Islam in West Africa: Containment, Mixing, and Reform from the Eighth to the Twentieth Century. Stanford Program on International and Cross-Cultural Education. 2 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Haziran 2024.
    • The early presence of Islam was limited to segregated Muslim communities linked to the trans-Saharan trade. In the 11th century Andalusian geographer, Al-Bakri, reported accounts of Arab and North African Berber settlements in the region. Several factors led to the growth of the Muslim merchant-scholar class in non-Muslim kingdoms. Islam facilitated long distance trade by offering useful sets of tools for merchants including contract law, credit, and information networks. Muslim merchant-scholars also played an important role in non-Muslim kingdoms as advisors and scribes in Ghana. They had the crucial skill of written script, which helped in the administration of kingdoms.
    • Over the next few decades, African rulers began to adopt Islam while ruling over populations with diverse faiths and cultures. Many of these rulers blended Islam with traditional and local practices in what experts call the mixing phase.
     
  18. ^ a b Juang, Richard M. (2008). Africa and the Americas: culture, politics, and history: a multidisciplinary encyclopedia, Volume 2. ABC-CLIO. s. 597. ISBN 978-1-85109-441-7. 
  19. ^ Hrbek, Ivan (1992). Africa from the seventh to the eleventh Century. James Currey Publishers. s. 254. ISBN 978-0-85255-093-9. 
  20. ^ Uzukwu, E. Elochukwu (1997). Worship as Body Language. Liturgical Press. s. 93. ISBN 978-0-8146-6151-2. 27 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Haziran 2024. 
  21. ^ a b Falola, Toyin; Heaton, Matthew M. (2008). A History of Nigeria. Cambridge University Press. s. 23. ISBN 978-0-521-68157-5. 
  22. ^ Şablon:Kitap kynağı
  23. ^ MacDonald, Fiona; Paren, Elizabeth; Shillington, Kevin; Stacey, Gillian; Steele, Philip (2000). Peoples of Africa, Volume 1. Marshall Cavendish. s. 385. ISBN 978-0-7614-7158-5. 
  24. ^ "Kanem Krallığı". Kingdom of Kanem. World History Encyclopedia. 23 Nisan 2019. 8 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2024.
    • The Kingdom of Kanem (aka Kanim) was an ancient African state located in modern-day Chad, which flourished from the 9th to 14th century CE. With its heartland in the centre of the African continent on the eastern shores of Lake Chad, the kingdom was formed by a confederation of nomadic peoples and then ruled by the Saifawa dynasty.
    • By the end of the 13th century CE, the kingdom was at its height and even controlled the vital Saharan oases of the Fezzan region, although it could not hold on to such a hot property for more than half a century.
     
  25. ^ "Oyo İmparatorluğu". Oyo Empire. Encyclopaedia Britannica. 30 Mayıs 2023. 8 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2024.
    • Oyo empire, Yoruba state north of Lagos, in present-day southwestern Nigeria, that dominated, during its apogee (1650–1750), most of the states between the Volta River in the west and the Niger River in the east. It was the most important and authoritative of all the early Yoruba principalities.
    • According to traditions, Oyo derived from a great Yoruba ancestor and hero, Oduduwa, who likely migrated to Ile-Ife and whose son became the first alaafin (alafin), or ruler, of Oyo.
     
  26. ^ a b c Gordon, April A. (2003). Nigeria's Diverse Peoples: A Reference Sourcebook. ABC-CLIO. ss. 44-54. ISBN 978-1-57607-682-8. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  27. ^ a b Falola, Toyin; Genova, Ann (2009). Historical Dictionary of Nigeria. Scarecrow Press. s. 328. ISBN 978-0-8108-6316-3. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  28. ^ Falola, Toyin; Paddock, Adam (2012). Environment and Economics in Nigeria. Routledge. s. 78. ISBN 978-1-136-66247-8. Erişim tarihi: 29 Mart 2015. 
  29. ^ Metz, Helen Chapin (1991). "Nigeria: A Country Study – The Slave Trade". Library of Congress Country Studies. 23 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mayıs 2011. 
  30. ^ Shillington, Kevin, Encyclopedia of African History. (U of Michigan Press, 2005) p. 1401.
  31. ^ Adam, Abba Idris, "Re-inventing Islamic Civilization in the Sudanic Belt: The Role of Sheikh Usman Dan Fodio." Journal of Modern Education Review 4.6 (2014): 457–465. online 15 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  32. ^ "2019 Birleşmiş Milletler Nüfus Tahmini". population.un.org. Birleşmiş Milletler, Nüfus bölümü. Erişim tarihi: 9 Kasım 2020. 
  33. ^ "Birleşmiş Milletler Nüfus Tahmini – 2021 Güncellemesi" (xslx). population.un.org (Veri tabanı). Birleşmiş Milletler, Nüfus bölümü. Erişim tarihi: 9 Kasım 2021. 
  34. ^ a b "People and Society: Population". The World Fact Book. Central Intelligence Agency. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2018. 
  35. ^ CO2 Emissions from Fuel Combustion 12 Ekim 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Population 1971–2008 IEA pdf 6 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. pp. 83–85
  36. ^ Dunne, Daisy (17 Şubat 2023). "The Carbon Brief Profile: Nigeria". Carbon Brief (İngilizce). 25 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2023. 
  37. ^ "Human Development Data (1990–2017)". United Nations Development Programme. 2 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2018. 
  38. ^ "Egbe Omo Yoruba, National Association of Yoruba descendants in North America". yorubanation.org. 19 Mayıs 2007. 9 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2011. 
  39. ^ Kent, Mary Mederios; Haub, Carl (December 2005). "The Demographic Divide: What It Is and Why It Matters". Population Reference Bureau. 26 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2011. 
  40. ^ McDonald, John F.; McMillen, Daniel P. (2010). Urban Economics and Real Estate: Theory and Policy. Wiley Desktop Editions (2 bas.). John Wiley & Sons. s. 9. ISBN 978-0-470-59148-2. 
  41. ^ "Major Urban Areas: Population". The World Fact Book. Central Intelligence Agency. 9 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2018. 
  42. ^ "Nigeria" in Geographica: The complete Atlas of the world, Random House, 2002, 0-375-72037-5
  43. ^ Onuah, Felix (29 Aralık 2006). "Nigeria gives census result, avoids risky details". Reuters. 26 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2008. 
  44. ^ Lewis, Peter (2007). Growing Apart: Oil, Politics, and Economic Change in Indonesia and Nigeria. University of Michigan Press. s. 132. ISBN 978-0-472-06980-4. 27 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023. 
  45. ^ Suberu, Rotimi T. (2001). Federalism and Ethnic Conflict in Nigeria. US Institute of Peace Press. s. 154. ISBN 978-1-929223-28-2. 27 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Haziran 2023. 
  46. ^ Politzer, Malia (August 2008). "China and Africa: Stronger Economic Ties Mean More Migration". Migration Information Source. 13 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2011. 
  47. ^ Simpson, Sarah (August 2008). "Why white Zimbabwean farmers plan to stay in Nigeria". The Christian Science Monitor. 4 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Haziran 2011. 
  48. ^ "Nijerya'nın yeni devlet başkanı Buhari". 1 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2015. 
  49. ^ "Nigeria election 2019: Vote delayed on polling day". BBC. 16 Şubat 2019. 16 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Şubat 2019. 
  50. ^ "GDP Per Capita | By Country | 2022 | Data". World Economics. 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2022. 
  51. ^ Gbola Subair-Abuja (8 Eylül 2014). "Remittances from diaspora Nigerians as lubricant for the economy". Nigerian Tribune. 17 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Nisan 2015. 
  52. ^ Lewis, Peter (2007). Growing Apart: Oil, Politics, and Economic Change in Indonesia and Nigeria. University of Michigan Press. s. 168. ISBN 978-0-472-06980-4. 27 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2008. 
  53. ^ "World Bank list of economies". http: www.worldbank.org. Ocak 2011. 22 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2011. 
  54. ^ Ekene, Mfon Abel (12 Mart 2020). "Natural resources in Nigeria and their locations". MakeMoney.ng (İngilizce). 10 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2022. 
  55. ^ "Agriculture, forestry, and fishing, value added (% of GDP)". World Bank. 12 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Kasım 2022. 
  56. ^ "Nigeria at a glance|FAO in Nigeria|Food and Agriculture Organization of the United Nations". fao.org. 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2022. 
  57. ^ "Nigeria at a glance". fao.org. 7 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
  58. ^ Cadoni, P. (2013), "Analysis of Incentives and Disincentives for Cocoa in Nigeria" (PDF), Technical notes series, MAFAP, FAO, 30 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 26 Mart 2023 
  59. ^ "Stakeholders' strategies for re-awakening Nigeria's cocoa economy". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (ABD ingilizcesi). 17 Aralık 2018. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. “Among the six major agricultural exports of the pre-petroleum exporting years (cocoa, palm oil, palm kernel, rubber, groundnuts and cotton), cocoa is the one still standing tall in terms of non-oil exports,” [Professor Adegboyega Oguntade] said.  Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  60. ^ "Rubber in Nigeria | OEC". OEC - The Observatory of Economic Complexity. 26 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
  61. ^ "Nijerya, dijital para birimini yarın piyasaya sürecek". EKOTÜRK. 24 Ekim 2021. 24 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ekim 2021. 
  62. ^ "Sustainability In The Nigerian Financial Sector – ESRM Africa" (İngilizce). 25 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2022. 
  63. ^ "Cote d'Ivoire, others ahead of Nigeria on global logistics hub". The Guardian Nigeria News - Nigeria and World News (ABD ingilizcesi). 25 Nisan 2017. 6 Mart 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
  64. ^ Anagor, Amaka (8 Ekim 2021). "Nigeria joins World Logistics Passport as strategic trade hub in West Africa". Businessday NG (ABD ingilizcesi). 15 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2023. 
  65. ^ Shuaibu, Faruk (1 Mayıs 2022). "How FG moves to save 35,000km road networks". Daily Trust. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  66. ^ "7 States With the Worst Road Networks in Nigeria" (ABD ingilizcesi). Mayıs 2024. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. [ölü/kırık bağlantı]
  67. ^ "2.3 Nigeria Road Network - Logistics Capacity Assessment - Digital Logistics Capacity Assessments". dlca.logcluster.org. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  68. ^ "UPDATED: Motorists List Nigeria's Most Dangerous Roads, Say Bandits Built Dens Along Them | Sahara Reporters". saharareporters.com. 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  69. ^ Babangida, Mohammed (18 Mayıs 2022). "Bandits abduct motorists on Abuja - Kaduna highway". Premium Times Nigeria (İngilizce). 14 Eylül 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Eylül 2022. 
  70. ^ "Nigerian airports processed 15.8m passengers in 1 year | Dailytrust". dailytrust.com. 22 Eylül 2022. 20 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2022. 
  71. ^ Report, Agency (9 Ocak 2022). "New Anambra airport records 142 flights, 3,865 passengers in one month — Official". Premium Times. 26 Şubat 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Şubat 2022. 
  72. ^ "Lagos Airport's Terminal 2 opens – the Nigerian president wants concessions 'fast tracked'". CAPA - Centre for Aviation. 30 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Mayıs 2022. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Nijerya&oldid=34199358" sayfasından alınmıştır