Marmara Adaları

Marmara Adaları
Coğrafya
Marmara Adaları
Bölge	Marmara Bölgesi
Takımadası	Marmara Adaları
Denizi	Marmara Denizi
Ada sayısı	21
Siyasi
Adadaki ülke(ler)	Türkiye
Şehir	Balıkesir
Belediye Başkanı : Aydın Dinçer	Kaymakamı : Elif Çelik
Yerleşim yerleri	Marmara Adası Paşalimanı Adası Avşa (Türkeli) Adası Ekinlik Adası

Marmara Adaları veya Güney Marmara Adaları Marmara Denizi'nde, Balıkesir iline bağlı takımada. Kapıdağ Yarımadasının kuzeyinde yer alır. İrili ufaklı pek çok adanın bulunduğu bu bölgede, Marmara adası, Avşa, Paşalimanı, Ekinlik adalarında yerleşim bulunmaktadır. Marmara Takımadaları 4'ü yerleşime açık 14 adadan oluşmaktadır.

Marmara Adası

Eski adı Prokonnesos olan Marmara Adası, Avşa Adası'na göre daha büyük, kumsalı daha az, yeşili ise daha boldur. Marmara Adası daha sakindir. Erdek'ten 22, İstanbul'dan 93 mil uzaklıktaki adaya İstanbul'dan gemi ve deniz otobüsü, Erdek'ten motorla ulaşım sağlanıyor. Motel, pansiyon ve ihtiyaca cevap verebilecek lokantalar bulunuyor. Yakın zamana kadar Rumların oturduğu adada 36 kilise ve manastır var. Bunlardan bazıları iyice harap durumdadır ve sadece kalıntıları görülebilmektedir. Adanın beş köyü daha bulunmaktadır. Batı yönündeki tek köy olan Çınarlı (Galimi) asırlık çınarları, Saraylar köyü ise mermeri ile ünlüdür. Saray köyü çok eski tarihlerden beri mermer ocakları ve heykel yapımı ile biliniyor. Burada tamamlanamayan ya da yapım sırasında hasar gören çok sayıda heykel Mermer İşçiliği Müzesi'nde (Açık Hava Müzesi) toplanmıştır. İlçe Merkezi ile Saraylar arasındaki eski Nato Yolu adanın 709 metre yüksekliğindeki Radar Tepesi'ni aşan iyi bir trekking parkurudur. Adanın batısında, merkezden 10 dakika uzaklıktaki Çınarlı köyü, turistik açıdan en gelişmiş köydür.

Kültür ve turizm

Güneybatıdaki Marmara Adası, bu denizdeki adaların en büyüğüdür. Sahilleri ve tarihi kalıntıları bulunmaktadır. Konumu itibarıyla balıkçılığa uygundur.

Marmara Adası, içinde bulunduğu denizle aynı olan adını, antik çağlardan beri adada işletilen zengin mermer yataklarından almıştır. Altı bin yıllık bir geçmişe sahip olduğu düşünülen ada, Roma döneminde ilk Hristiyanların sürgün yeri, Bizans döneminde keşişlerin ikametgâhı idi. 15. yüzyılda Osmanlıların eline geçmiştir.

Coğrafya

Kapıdağ Yarımadası çevresinde bulunan irili ufaklı kara parçalarının en önemlisi yarımadanın 6 mil Kuzey-Batısında bulunan Marmara Adasıdır. Marmara Adası denizden 709,65 m yüksekliği ve 117 km²'lik yüzölçümü ile Adalar Topluluğunun en büyük ve en stratejik olanıdır. Çünkü İstanbul ve Çanakkale Boğazları arasında denizyolu ulaşımının ana üssü olacak noktada bulunmaktadır. Çanakkale Boğazına 40, İstanbul Boğazına 60 ve Trakya Hasköy Burnuna 11 deniz mili uzaklıkta bulunmaktadır. Diğer Adalar Avşa Adası 20,62 km², Ekinlik Adası 2,47 km² dir. İlçede belli başlı akarsu yoktur. Yağışa bağlı düzensiz debilerle akan dereler yaz aylarında etkisini yitirir.

Ekonomi

Marmara Adalarında halkın başlıca geçim kaynağı turizm, balıkçılık, zeytincilik, bağcılık, mermer ve taş ocağı işletmeciliğine dayanır. Marmara Adasının Türkiye'deki ekonomik yeri en başta mermer sanayisindeki üretimi ile göze çarpmaktadır. Marmara mermeri dünyaca ünlüdür. Zeytin üretimi adada köklü bir tarihi geçmişe dayanır.

Marmara Denizi, Karadeniz ve Ege Denizi iklim özelliklerinin karmasını içerdiğinden, mevsimlere göre Karadeniz ve Ege denizinden göç eden balıkların barınağı olmaktadır. Belli başlı göçmen balık türleri, palamut, lüfer, kolyoz, uskumru, torik, mezgit, hamsi, sardalya, vs. mevsimlere göre yer değiştirmeyen önemli balık türleri ise, gümüş, tekir, dil, pisi, kefal, lapin, kupez, karagöz, mercan, barbunya, iskorpit, alyanak, kalkan balıklarıdır.

Tarihçe

Ada üzerindeki az da olsa tarihsel kalıntılar ve çeşitli arşiv belgeleri bu adanın geçen yüzyıllar boyunca çeşitli ulus ve kültürleri bağrında barındırdığını ortaya koymaktadır. Sadece adanın ismi üzerinde yapılan çok küçük bir araştırma ada üzerinden gelmiş geçmiş ulus ve kültürler hakkında geniş bilgiler vermektedir. Erdek ilçesi eski Kaymakamı Reşit Mazhar Ertüzün'ün “Kapıdağ Yarımadası ve çevresindeki adalar” adlı yöre hakkındaki tarihi ve arkeolojik araştırmaları içeren kitabına bir göz gezdirdiğimizde şunlar dikkatimizi çeker:

“Adanın ilk adı Yunanca 'Geyik Adası' demek olan Elafonesos'tur. MÖ 6. yüzyıl sonuna doğru ada “Prokonnesos” adını alır. Bizanslılar daha sonra buraya Proikos/Deyiz kökünden türeyen Proikonnisos adını vereceklerdir.

13. yüzyıl başlarında ada Marmara olarak anılmaya başlanmıştır. 15. yüzyıl içinde Ada yönetimini ellerine geçiren Türkler dile kolay geldiği için Marmara adını kullanmışlar ve bu isim zamanımıza dek süregelmiştir. Marmara Adasında Türklük ve İslamlığın eski dönemlere kadar uzandığını belgeleyen mezar taşlarına rastlanmaktadır.

Osmanlı yönetimi esnasında Marmara Adası uzun süre çevrenin en önemli ilçesi durumundaydı. 1843 senesinin ilk yarısında yapılan idari bir değişiklikle Kapıdağ, Erdek ve Bandırma Marmara'ya bağlanmışken, aynı seneni sonlarında idare merkezi (kaymakamlık) Erdek’e taşınmış ve Marmara'da bir bucak olarak buraya bağlanmıştır. Marmara Adasını ilk ve son ziyaret eden son Osmanlı Sultanı Aziz’dir."

R. Mazhar Ertüzün'ün bahsi geçen araştırma kitabında bahsedilen 1889 tarihli “Salname”sinde Marmara’nın nüfus ve sosyo-ekonomik yapısı üzerinde Marmara Bucağının 5 köyüyle toplam nüfusunun 8555 olduğu ve bu nüfusun 340'nın Müslüman, geri kalanın Rum olduğu bucakta; 1693 ev, 2 cami, 14 kilise, 1 havra, 1 hamam, 6 su değirmeni, 2 yel değirmeninin bulunduğu; 515’i erkek ve 183’ü kız olmak üzere 698 öğrencisi bulunan 9 okulunun olduğunu içeren bilgilere rastlıyoruz.

I. Dünya Savaşı'ndan önceki yıllarda “Marmara, Prastos ve Asmalı Limanları” çeşitli ulusların bayraklarını taşıyan daimi uğrak yeriydi.

Marmara Adasında ilk kez telgraf 25 Ekim 1911'de, telefon ise 1914'te girmiştir. İlk buharlı motor ise 1912'de Mermercik'teki (Panormi) mermer fabrikasının kurulmasıyla gelmiştir. Ada nüfusunun çoğunluğunu Rum kökenli yurttaşlar oluştururdu. Ancak zamanın devletleri arasındaki siyasi gelişmelerden dolayı gerek adadan dışarıya gerekse dışarıdan adaya göçler dolayısıyla nüfus sürekli olarak değişiklik göstermiştir. Zamanın resmî istatistiklerine göre 15.400'e ulaşan ada nüfusunun gayrimüslim halkı 1915 senesinde Osmanlı Hükûmetince Anadolu'ya yani Bandırma, Kırmasti (Mustafa Kemal Paşa), Mihaliç (Karacabey)'e ve bu çevredeki diğer köylere yerleştirilmiştir. Bu göçmenlerin bir kısmı 1919'da adaya geri dönmüşlerdir.

Başta Marmara Adası'nda olmak üzere adalardaki Rumlardan kalan evlere ve diğer mülklere Girit göçmenleri ve Karadeniz Bölgesinden gelen aileler yerleştirilmiştir. Marmara Adası'nın doğusunda yer alan Topağaç Ovası o tarihlerde bir sıtma yuvası olduğundan, buradan arazi alanlar geçici bir süre daha kuzeyde bulunan Asmalı Köyüne yerleştirilmiştir. Topağaç köyüne devamlı yerleşme 1928 yılında Yunanistan’dan gelen göçmenlerle başlamış, ayrıca 1930'da Karabiga'dan gelen işçi ailelerine de bu köyde yer verilmiştir. Rize ve Çayeli'nden gelen aileler 1927 yılında adanın batısındaki Çınarlı Köyü'ne (şu anki Çınarlı mahallesi) yerleştirilmiştir. Bunları daha sonraki yıllarda Ordu- Trabzon ve Giresun'dan gelenler izlemişlerdir. Aynı şekilde Sürmene'den gelen bir grup Asmalı Köyü'ne yerleşmiş, bunları da Bulgaristan'dan gelen göçmenler takip etmiştir. Avşa Adası'ında Yiğitler Köyü eski durumunu korurken Avşa'ya (Türkeli) Girit ve Bulgaristan'dan gelen göçmenler, Ekinlik Adası'ndaki tek köye de İnebolu/Abana'dan gelenler yerleştirilmiştir.

Marmara Adası'nın kuzeyinde Saraylar beldesi çevresinde bulunan antik mermer ocakları ile ünlü bu şehirde antik çağdan günümüze kadar mermerin hammadde olarak çıkarıldığı görülür. MÖ 844 yıllarında Prokennesos Miletos'un bir kolonisi olarak kurulmuş yüzyıllar boyunca mermeri ile ün kazanmıştır.

Prokonnesos mermeri MÖ 4. yüzyılda Ephesos'un ünlü Artemis Tapınağı'nın sütunlarında ve Hlikarnessosos Satrapı Mausolos'un sarayında kullanılmıştır. Ayrıca Roma İmparatorunun mermer ihtiyacını karşılamada Prokonnesos önemli bir rol oynamıştır.

Köy ve mahalleler

Marmara Adası'nda merkeze bağlı 4 köy ve 1 belde bulunuyor.

Saraylar, Marmara Adası'nın önemli bir yerleşim beldesidir ve tarihi boyunca mermer üretimi ile tanınmıştır. Bölge, özellikle Roma ve Bizans dönemlerinde mermer ocaklarıyla ünlüdür ve bu mermerler, Ayasofya ve Sultanahmet Camii gibi önemli yapılar için kullanılmıştır. Saraylar'ın mermer üretimi ve isçiligi hala devam etmekte olup, Marmara Adası'ndaki kaliteli mermerler, bölgenin ekonomik ve kültürel yapısında önemli bir rol oynamıştır. Günümüzde, Saraylar, tarihi ve doğal güzellikleri ile turistlerin ilgisini çeken bir yerleşimdir. Açık hava mermer müzesi ve Abroz'da bulunan mermer plajı, Marmara Adası'nın önemli uğrak noktalarındandır.

Adanın güneydoğu sahilinde yer alan Topağaç'ın bugünkü halkı Bulgaristan, Selanik ve Arnavutluk göçmenleridir. Köy geniş bir ovaya kurulmuş ve verimli topraklara sahip. Topağaç, adanın sebze ambarı olarak anılıyor. Ayrıca, adanın en geniş ve temiz plajlarından birine sahip olması nedeniyle yerli turistlerin uğrak noktasıdır.

Çınarlı, turizm sezonunu en canlı geçiren turistik mahallelerinden biridir. Bir zamanlar pekmezi ve şarabıyla ünlü Çınarlı'da artık bu iki üründen söz edilmiyor. Şimdiki geçim kaynağı balıkçılık. Köyde otel ve motellerin yanı sıra çok sayıda pansiyon bulabilirsiniz. Çınarlı mahallesi meşhur asırlık çınar ağaçlarıyla dikkat çekmektedir. Marmara'nın merkeze 5 km uzaklığında yer alan Çınarlı mahallesinde pansiyonculuk 1985 yılında başlamış.

Geçmişte şaraphaneleri ve zeytinlikleriyle ünlü Gündoğdu'da artık ne şarapçılık kalmış, ne de mahzen, ama yeşil doğa örtüsü diriliğini ve güzelliğini hala koruyor.

Asmalı köyü, Merkeze 15 km uzaklıktadır. Yeşillikler içindeki görkemli evleri ve sakin yaşamıyla dikkat çeken Asmalı'nın sakinleri Sürmeneliler ve Bulgaristan göçmenleridir. Köydeki bazı evler pansiyon olarak kiraya verilmekle birlikte sayıları çok kısıtlıdır.

Turizm

Sportif Faaliyetler

Adamız coğrafyası yürüyüş tutkunları için güzel parkurlar sunmaktadır. Gerek İlyas Dağı ve çevresi, gerekse Viran köy ve Tahtırevana mıntıkaları yürüyüş sporu için idealdir. Adada av yasakları dışındaki dönemlerde tavşan, keklik, kara tavuk ve çulluk avı yapılmaktadır.

Marmara Adası coğrafi yapısı itibarıyla granit ve mermer türevi kayaçlardan oluşmaktadır. Bu coğrafi yapı dağcılık sporunun kaya tırmanışı branşıyla ilgilenen sporcular için iyi sınıfına girebilecek parkurlar sunmaktadır. Adamızın pek çok yerinde bulunan doğal patikalar ve benzeri küçük toprak yollar dağ bisikleti sporu için uygun parkurlar oluşturmaktadır.

Marmara Adası uygun rüzgar koşulları nedeniyle yelken meraklıları için önemli bir uğrak yeridir.

Kültür ve mutfak

Marmara Adası'nda her yıl 1 Temmuz Kabotaj ve Denizcilik Bayramı kapsamında çeşitli şenlikler düzenlenir. Bu şenliklerde şarap ve sardalya ikramları yapılır, bazen sanatçılar davet edilerek konserler verilir ve gençler için geleneksel yarışmalar düzenlenir. Şenliklerde yerel halk ve ziyaretçiler bir araya gelerek, bu özel günü coşku ile kutlarlar.

Peynirli Patlıcan

Peynirli patlıcan yemeği Marmara'ya özgü bir yemektir. 250 g kuru Mihaliç peyniri, kuru nane, 2 adet yumurta akı, az miktarda un ve patlıcan ile yapılır.

Patlıcanlar şerit halinde soyulur. Bir parmak kalınlığında yuvarlak dilimler halinde kesilir. Hafif tuzlu suda biraz bekletilir. Diğer taraftan kuru peynir rendelenir ve içine kuru nane serpilir. İki adet yumurta akı da ilave edilir. Çırpılır, çok sulu olursa biraz un ilave edilir. Macun kıvamına geldikten sonra halka patlıcanlar sudan çıkartılarak süzgeçte suları süzülür. Sonra bir kaşığın içine yarısı kadar alınan peynirli malzeme patlıcanların üzerine kümbot şeklinde düzgün sürülür. Üzeri peynirli yuvarlak patlıcanlar tepsiye dizilir. Tavaya sıvı yağ konup ateşte kızdırılır ve peynirli patlıcan tavaya atılır. Pembeleşinceye kadar kızdırılıp, servis yapılır.

Garoz

Mayıs ayından itibaren ağustos sonuna kadar avlanan kolyoz ve uskumru balıklarının karaciğerinden yapılan bir meze türüdür. Balıkların karaciğer ve sarı havyarları çukur bir kaba toplanır. Üzerine tuz atılır. Bu tuzun oranı salamuradan daha az oranda olmalıdır. Bu kap bir kavanoz şeklinde olursa kavanozun camının renkli olması tercih edilir. Kavanozun kapağı açık olarak onu karıştırmak için içine tahtadan ince bir çubuk konur. Mutfakta az güneş alan bir pencere önüne her gün birkaç defa karıştırılmak suretiyle marmelat haline getirilir. Bazı yerlerde garoz otunun ilave edildiği de olur. Garoz birinci ayda yenecek duruma gelir. Rengi sarımtırak, karaciğerin rengiyle de karıştığı için biraz grileşir. İki-üç kişi için bir çorba kaşığı garozu bir çorba kasesinde zeytinyağı ilave edilip bir çatal yardımıyla çırpılır, biraz limon sıkılır bunun koyuluğu içine ekmek batırılacak kıvamda olmalıdır. Ekmek batırılarak yenir. Mutlaka yanında kabuğu soyulmuş domates olur. İmalat sırasında kavanoz güneşte bırakılmamalıdır.

Unez

Unez uskumru ve kolyoz balıklarından yapılan, en güzeli uskumru balığından yapılanıdır. Mayıs ayından ekim ayı sonuna kadar unez yapılabilir. Balıkların bir tahtanın üzerinde gözlerin beyin tarafından kafaları kesilir. İçi hiç temizlenmeden baş tarafından sırtından kafaları kesilir. İçi hiç temizlenmeden baş tarafından sırtından kemiği bir tarafında kalmak şartıyla açılır ve karın tarafı kesilmeden yaprak şeklinde açılır, temizlenir. Balıkların kuyruklarından tutulup çok iyi şekilde yıkanır. Her iki tarafı da tuzlanır. Yine her iki tarafına bol kekik serpilir. Mutlaka temiz ir tahtanın üzerine önce etli tarafı daha sonra derili tarafı güneşe çevrilir. Her iki tarafı da bu şekilde sineklere dikkat edilerek hafi kurutulur. Eğer balıklar bir günde yenmeyecek kadar çoksa biraz daha fazla kurutulup üst üste istif edilir, buzdolabının normal kısmında muhafaza edilir. Kömür ateşinde ya da diğer ızgaralarda pişirilip servis yapılır. Marmara'ya mahsus bir balık hazırlama şeklidir.

Peynir Helvası

İlkbaharda taze koyun ve keçi peynirleri, peynir olarak imal edildiği gün hiç tuzlanmadan hafif ateşteki bir tencereye kuşbaşı ve daha küçük parçalar halinde elle kırılarak atılır. Bir tahta kaşık yardımıyla karıştırılmaya başlandığında bu peynir parçaları yeniden süt haline gelir. Biraz kaynadıktan sonra un ilave edilmeye başlanır. Macun kıvamına geldiğinde şeker ilave edilir. Biraz daha karıştırılıp, ateşten alınır. Ve kaşık kaşık tabağa çıkartılır. Soğuduktan sonra servis yapılır. İyi yapıldığı takdirde tabağın altına sapsarı yağı çıkar bu tarda peynir helvası yalnız Marmara'da yapılır.

Ulaşım

Marmara Adasına İstanbul'dan doğrudan deniz otobüsüyle yaz sezonu içerisinde gidilebiliyor. Özel araçla gidecekler Tekirdağ, Barbaros, Silivri veya Erdek'ten feribotla ulaşabilir.

Avşa

Eski adı Ofiousa olan Avşa, Erdek'ten 18 mil uzaklıktadır ve adaya İstanbul'dan gemi ve deniz otobüsü ile, Erdek'ten motorla ulaşım sağlanmaktadır. Avşa adası çevresi neredeyse hemen tümüyle plajdır. Deniz Marmara'nın genel kirliliğinden etkilenmiştir ama nispeten temizdir. Suyu çok az tuzludur. Çok sayıda otel, motel, pansiyon, lokanta ve bar bulunmaktadır. Lokantalarda balık ve adanın yerli yapım şarapları tadılabilir. Geceleri de oldukça renklidir. Çok sayıda bar, disko ve lokantada canlı müzik eşliğinde eğlence vardır. Dolmuş usulü motorlar Ekinlik, Marmara adası ile Çınarlı gibi ada köylerine turlar düzenlerler.

Paşalimanı

Eski adı Aloni olan Paşalimanı Adası'nda beş köy bulunmaktadır. Bunlardan Harmanlı (Haloni) ve idari merkez olan Paşalimanı batı tarafında, kuzeyinde Poyrazlı (Voria) doğusunda Tuzla (Huhla) ve son olarak güneyinde Balıklı (Scupia) köyleri bulunmaktadır. Toprak ve havasının uygunluğu nedeniyle bağcılığa son derece uygun olan adada özellikle şaraplık olarak "ada karası" üzümü yetiştirilmekte ve Avşa Adası ile birlikte burada yetiştirilen üzümler şarap yapımında kullanılmaktadır. Başta zeytin, üzüm, elma, kara dut, incir, erik yetiştirilir.

Ekinlik

Eski adı Koutali olan Ekinlik Adası, Marmara Denizi'nde Avşa ve Marmara adalarının batısında kalan bir adadır. Yüzölçümü olarak fazla büyük olmasa da yaz aylarında sakin olduğu için kimi turistlerin ilgisini çekmiştir. Ada görünüş itibarı ile kaşık şeklini andırdığından kaşık Adası da denmektedir. Adaya yaz aylarında haftada iki kere, kış aylarında ise haftada bir kere sefer düzenlenmektedir. Ada Balıkesir iline bağlıdır. Adanın yerel halkı balıkçılıkla geçinir. Yerleşim olarak adada 75 hane bulunmaktadır.

Yerleşim olmayan diğer adalar

1. Hayırsızada
2. Koyun Adası
3. Akça Adası-Mamali Adası
4. Eşek adası
5. Zeytinli Ada
6. Tavşan Ada
7. Pale Adası-Paflima Adası
8. Fener Adası
9. Halil Adası
10. Tavşan Adası
11. Paşalimanı Adacıkları (2 adet)

İdari yönetim

Marmara Adaları Balıkesir ili tüzel kişiliğinin bir parçasıdır. İdari olarak Paşalimanı Adası Erdek ilçesine bağlıdır. Diğer adalar Marmara ilçesine bağlıdır.