Dönemlendirme

Evren ve dünyaya ait kronoloji (andizin) çalışmasıdır, çağlara ait tablolar için Çağ sayfasına bakılması gerekmektedir.

Kozmolojik dönemler

13,5 milyar yıl önce Büyük patlama ile maddenin evriminin başlaması : Big Bang:^[1]^[2]:Büyük patlamadan 10^-35 saniye sonra atom altı parçacıkları ; Kuarkların oluşması

Büyük patlamadan 1 saniye sonra Gama ışınları

Büyük patlamadan 3 dakika sonra genişleyen evrenin yarıçapı 40 ışık yılı noktaya ulaşması

Büyük patlamadan 100 bin yıl sonra maddenin görünmesi

Büyük patlamadan 3 milyon yıl sonra ilk elementler Helyum ve Hidrojen’in ortaya çıkması:^[3] 5 milyar yıl önce, Güneş’in oluşması

Kambriyen öncesi devir (4.570 myö – 542 myö)

Hadean (4.570 myö – 4.000 myö)

4,5 milyar, Dünya’nın oluşması

Arkeyan (4000 myö – 2500 myö)

4 milyar, Ay’ın oluşması

3,5 milyar Canlılığa geçiş ve tek hücreliler

3,465 milyar, Cyanobacteria benzeri canlılar

3 milyar, prokaryotlar (çekirdeksiz tek hücreliler)

Proterozoik (2500 – 542 myö)

2 milyar, ökaryotlar (çekirdekli tek hücreliler)

1,5 milyar, 600 milyon, bakteriler – deniz yosunları – mantarlar – ilkel canlılar

1,2 milyar, eşeyli üreme

700 milyon hayvanlar ve bitkiler farklılaşıyor

Fanerozoik Devir (542 myö – günümüz)

Paleozoik devir (542 – 251 myö)

Kambriyen (542 – 488.3 myö)

600-530 milyon, omurgasız deniz canlıları

530 milyon, omurgalı deniz canlıları, yaşamın karalara geçmeye başlaması

500-400 milyon, kabuklular, midyegiller, deniz yosunları, su otları

400 milyon, ilk dört üyeli benzeri et yüzgeçliler (tetrapodomorflar)

360 milyon, ilk dört üyeliler, ilk böcekler

Karbonifer (359.2 – 299 myö)

359-323 milyon, Missisippiyen dönemi, karaların genişlemesi, ilkel kafadan bacaklılar, kanatlı böcekler, sürüngenler, memeli benzeri sürüngenler

323-299 milyon, Pennysylvanian dönemi, sıcak iklim, bataklıklar, iri sürüngenler, Böcekler

Permiyen (299 – 251 myö)

299 milyon, Pelikozorlar

275 milyon, ilk terapsidler

260 milyon, ilk sinodontlar

Mezozoik devir (251 – 65.5 myö) (orta evrim düzeyinde canlılık)

Trias (251 – 199.6 myö)

240 milyon, ilk dinozorlar

Triyas dönemi, volkan etkinlikleri, deniz sürüngenleri (ihtiyozorlar, plesiyozorlar), teruzorlar

225 milyon, eski (arkaik) (yumurtlayan) memeliler (mammaliamorpha)

200 milyon, Triyas-Jura yok oluşu

Jura (199.6 – 145.5 myö)

Dinozorların çeşitlenmesi

160 milyon, ilk doğuran memeliler

150 milyon, ilk kuşlar

145 milyon, Jura-Kretase yok oluşu

Kretase (145.5 – 65.5 myö)

Çiçekli bitkiler, günümüz böcekleri

66 milyon, Kretase-Tersiyer yok oluşu (kuş olmayan dinozorların, teruzorların, plesiyozorların ve bazı ilkel memeli gruplarının soyunun tükenmesi), plasentalı ve keseli memeliler

Cenozozik devir (65.5 – 0 myö) (son jeolojik dönem)

Paleojen (65,5 – 23,03 myö)

66-55 milyon, Paleosen dönemi, günümüz memeli takımlarının en eski üyeleri, ilk primatlar, mesonychianlar, condylarthlar

55-33 milyon, Eosen dönemi, ilk atgiller, devegiller, gergedanlar, prosimiyenler, arkaik balinalar, ilk maymunlar (antropoidler), entelodontlar

33-23, Oligosen dönemi, ilk kedigiller, ilk insansılar, Yeni Dünya maymunları, modern balinalar, boynuzlugiller, geyikgiller,

Neojen (23.03 – 2,588 myö)

23-5.3 milyon, Miyosen çağı, su aygırları, Zürafagiller, hominidler

13 milyon, Pongineler (Orangutan soy ağacının ayrılması)

7-10 milyon, hominineler (Goril, Şempanze ve insan soy ağacının ayrılması)

5.3-2.5 milyon, Pliyosen çağı, dağların yükselmesi, iklimin soğuması, kılıç dişli kaplanlar, mamutlar,

5 milyon, insansıların dikilmesi (homininanlar) (ayağa kalkması):^[4]^[5]^[6] 4-3 milyon, Australopithecus

3 milyon, insan cinsi (homo) ve onun ilk türü (homo habilis)

Kültürel evrimin organik evrim önüne geçmesi

Kuvaterner (2,588 – 0 myö) - Paleolitik Kültür Evresi başlangıcı (Eski Taş Çağı)

2,5 milyon, kültürel evrimin organik evrim önüne geçmesi,

2,5 – 2 milyon, yetenekli insan (homo habilis), taş aletler

2 milyon, Kuaterner dönemi, Pleyistozen çağı (10 bin yıl öncesine kadar) dik insan (homo erectus), buzulların yayılması

500 bin, Ateş kullanımı

200 bin, Çağdaş tipte düşünen insan (modern homo sapiens) (bugün var olan ırklar), din:^[7] 31-13 bin, Sanat:^[8] 14 bin, Hayvanların evcilleştirilmesi^[9]

Mezolitik Kültür Evresi başlangıcı (Orta Taş Çağı)

Avrupa'da Mezolitik, Ön Asya'da Protoneolitik
Holosene jeolojik çağının başlangıcı (11,4 bin yıl önce - günümüz)

MÖ 10 bin – Holocene çağı, Asalaklıktan üreticiliğe geçiş

Neolitik Kültür Evresi başlangıcı (Cilalı Taş Çağı) (Yeni Taş Çağı)

MÖ 9000

MÖ 8000 – Tarım, yerleşik hayat

MÖ 7000 – Çömlekçilik

MÖ 6000 – Dokumacılık, keten, sal, orak, Öküzün evcilleştirilmesi

MÖ 5000 – Sulama, terazi

MÖ 4000 – Bakır, güneş saati, Pakistan'da İndus Uygarlığı

İlk Çağ

Tunç Çağı (MÖ 3300–1200)

MÖ 3600 – Bronz kullanımı

MÖ 3500 – Sümerlerde Tekerlekli arabalar-yazı-saban, Mısır’da Nehir kayıkları

MÖ 3000 – Eşitlikçi ilkel topluluktan katmanlı uygar topluma geçiş (Uluslar), Mum kullanımı

MÖ 2800 – Takvim

MÖ 2650 – Taş anıtlar

MÖ 2500 – Edebiyat (Homeros’un İlyada ve Odysseia), Cam

MÖ 2340 – İmparatorluklar

MÖ 20. yüzyıl – At’ın evcilleşmesi, Fenike şehir devletleri

MÖ 19. yüzyıl

MÖ 18. yüzyıl – Matematik ve Gökbilim ,Fermantasyon

MÖ 17. yüzyıl – Hammurabi Kanunları

MÖ 16. yüzyıl

MÖ 15. yüzyıl – Tıp, Ebers Papirüsü, Alfabe

MÖ 14. yüzyıl

MÖ 13. yüzyıl – Tektanrıcılık

MÖ 12. yüzyıl – Boyalar

Demir Çağı (MÖ 1190 - MÖ 330)

MÖ 11. yüzyıl – Denizcilik

Orta Çağ

Yakın Çağ

15. yüzyıl

16. yüzyıl

17. yüzyıl

18. yüzyıl - Sanayi Devrimi

19. yüzyıl

20. yüzyıl

21. yüzyıl

Kaynaklar - Notlar

^ Ayrıntılı bilgi : İnsanlık Tarihi, Alaeddin Şener, sayfa 33-38
^ Bilim ve Teknik Dergisi sayı: 377
^ Büyük patlamadan sonraki aşamalar :Yaşamın Kökeni, Osman Gürel, Sayfa 13 ve 48)
^ Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, sayfa 9-12
^ Bilim ve Teknik Dergisi sayı: 373
^ İnsanlık Tarihi, Alaeddin Şener, sayfa 48-64
^ Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, sayfa 17, Cenazede yiyecek ve içecekler sık sık ölüyle gömülüyordu. Eğer ölümden sonra hayat olduğunu hissettilerse bunu din dediğimiz şeyin ilk olarak ortaya olarak düşünebiliriz
^ 31 bin, Güney Afrika’daki Classies Irmağı ağzındaki Cosquer Mağarası en eski resimleri
31 bin, Fransa’daki Chauvet Mağarası resimleri
25 bin, Cosquer Mağarası resimleri
17 bin, Lascaux mağarası resimleri
15 bin, Tuc d’Audoubert Mağarası resimleri
13 bin Niaux Mağarası resimleri
^ 1950’lerde Kuzey Irak’ta insanlarla birlikte köpek fosilide bulunmuştur

Kitaplar

İsmet., Reeves, Hubert. Birkan, (2003). Dünyanın en güzel tarihi. Türkiye İş Bankası. ISBN 975-458-425-7. OCLC 52146599.
Metin., Özbek, (2007). Dünden bugüne insan. İmge Kitabevi. ISBN 978-975-533-302-1. OCLC 223369178.
Nephan., Saran,. Antropoloji. İnkılap. ISBN 975-10-0538-8. OCLC 57337076.
Tyson, Neil deGrasse (2017). Kozmos : kozmik evrimin 14 milyar yılı. 3. baskı. Donald Goldsmith, Hatice Oluk. İstanbul: Geoturka. ISBN 978-605-66489-5-3. OCLC 1056207563.
Dawkins, Richard (2008). Ataların hikayesi : yaşamın kökenine yolculuk = The ancestor's tale : a pilgrimage to the dawn of evolution. Ahmet Fethi. İstanbul: Hil Yayın. ISBN 978-975-7638-34-6. OCLC 263055964.
1903-1972., Leakey, L. S. B. (Louis Seymour Bazett), (1988). İnsanın ataları : yontma - taş devriyle insan'ın köken ve evrimi konusunda bilinenlerin bir özeti. Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0064-2. OCLC 55229727.

Diğer diller

Edwards, Sue Bradford (2019). The evolution of mammals. Minneapolis, Minnesota. ISBN 978-1-5321-5950-3. OCLC 1101136959. <

[1] Ayrıntılı bilgi : İnsanlık Tarihi, Alaeddin Şener, sayfa 33-38

[2] Bilim ve Teknik Dergisi sayı: 377

[3] Büyük patlamadan sonraki aşamalar :Yaşamın Kökeni, Osman Gürel, Sayfa 13 ve 48)

[4] Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, sayfa 9-12

[5] Bilim ve Teknik Dergisi sayı: 373

[6] İnsanlık Tarihi, Alaeddin Şener, sayfa 48-64

[7] Bilim ve Buluşlar Tarihi, Isaac Asimov, sayfa 17, Cenazede yiyecek ve içecekler sık sık ölüyle gömülüyordu. Eğer ölümden sonra hayat olduğunu hissettilerse bunu din dediğimiz şeyin ilk olarak ortaya olarak düşünebiliriz

[8] 31 bin, Güney Afrika’daki Classies Irmağı ağzındaki Cosquer Mağarası en eski resimleri
31 bin, Fransa’daki Chauvet Mağarası resimleri
25 bin, Cosquer Mağarası resimleri
17 bin, Lascaux mağarası resimleri
15 bin, Tuc d’Audoubert Mağarası resimleri
13 bin Niaux Mağarası resimleri

[9] 1950’lerde Kuzey Irak’ta insanlarla birlikte köpek fosilide bulunmuştur

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]