İçeriğe atla

90377 Sedna

Vikipedi, özgür ansiklopedi
90377 Sedna
Sedna seen through Hubble
Sedna, Hubble Uzay Teleskobu'ndan alınan bu görüntüde yalnızca tek bir pikseli kapsıyor.[1]
Keşif[2]
KeşfedenMichael Brown
Chad Trujillo
David Rabinowitz
Keşif tarihi14 Kasım 2003
Adlandırmalar
MPC belirtmesi(90377) Sedna
Adın kaynağı
Sedna (İnuit deniz ve deniz hayvanları tanrıçası)
Alternatif adlandırma
2003 VB12
TNO[3] · ayrık
sednoid[4] cüce gezegen
SıfatlarSednian[5]
Sembol⯲ (çoğunlukla astrolojik)
Yörünge özellikleri[3]
Dönem 31 Mayıs 2020 (JD 2458900.5)
Belirsizlik parametresi 2
Gözlem yayı30 yıl
İlk önkeşif tarihi25 Eylül 1990
Günöte937 AU (140 milyar km)[6]
Günberi76,19 AU (11,4 milyar km)[6][7][8]
506 AU (76 milyar km)[6] veya 0,007 ly
Dış merkezlik0,8496[6]
11.390 y (barisentrik)
11.408 Miladi yıl
1,04 km/s
358,117°
0° 0d 0.289s / gün
Eğiklik11,9307°
144,248°
≈ 18 Temmuz 2076[7][8]
311,352°
Fiziksel özellikler
(kırmızı) B−V=1,24; V−R=0,78[9]
20,8 (karşı konum)[10]
20,5 (perihelik)[11]
1,83±0,05[12]
1,3[3]
Boyutlar995±80 km
(termofiziksel model)
1060 ± 100 km
(std. ısıl model)[12]
1025 ± 135 km
(örtülme çizgisi)[13]
10,273±0,002 sa
(~18 saat daha az olasılıkla)[14]
0,32±0,06[12]
Sıcaklık≈ 12 K (notlara bakınız)
  Wikimedia Commons'ta ilgili ortam

Sedna (küçük gezegen tanımı 90377 Sedna) Güneş Sistemi'nin en dışında yer alan ve 2003 yılında keşfedilen bir cüce gezegendir. Spektroskopisi, Sedna'nın yüzey bileşiminin diğer bazı Neptün ötesi cisimlere benzer şekilde büyük ölçüde su, metan ve azot buzları ile tholinlerin bir karışımı olduğunu ortaya koymuştur. Yüzeyi Güneş Sistemi nesneleri arasında en kırmızı olanlardan biridir. Sedna, tahmini belirsizlikler dahilinde bir uyduya sahip olduğu bilinmeyen en büyük gezegenimsi olarak Ceres ile eşdeğerdir. Yaklaşık 1.000 km'lik bir çapa sahiptir (büyük olasılıkla cüce gezegen Ceres ile Satürn'ün uydusu Tethys'in boyutları arasındadır) ve kütlesi bilinmemektedir.

Sedna, Güneş Sistemi'ndeki en büyük yörüngelerden birine sahiptir ve günötesi (Güneş'ten en uzak mesafe) yaklaşık 937 astronomik birimdir (AU).[6] Bu, Neptün'ün Güneş'e olan uzaklığının 31 katıdır ve gezegenler arası uzayın dış sınırını tanımlayan helyopozun en yakın bölgesinin çok ötesindedir. 2023 itibarıyla Sedna, Neptün'den neredeyse üç kat daha uzakta 84 AU (13 milyar km) mesafede Güneş'e en yakın yaklaşımı olan günberi yakınındadır. Cüce gezegenler Eris ve Gonggong şu anda Güneş'e Sedna'dan daha uzaktadır. Günberi sırasında Sedna'ya yönelik bir keşif uçuşu Jüpiter'in kütleçekimsel yardımı kullanılarak 24,5 yıl içinde tamamlanabilir.[15]

Sedna olağanüstü derecede uzun (basık) bir yörüngeye sahiptir ve Güneş'e en yakın olduğu 76 AU mesafeye ulaşması yaklaşık 11.400 yıl sürer. IAU (Uluslararası Astronomi Birliği) başlangıçta Sedna'yı Neptün'ün kütleçekimsel etkisiyle oldukça uzamış yörüngelere gönderilen cisimlerin oluşturduğu bir grup olan dağınık diskin bir üyesi olarak kabul etti. Bununla birlikte bazı gök bilimciler bu sınıflandırmaya itiraz etmiştir çünkü günberisi, bilinen gezegenlerden herhangi biri tarafından saçılmış olamayacak kadar büyüktür. Bu durum bazı gök bilimcilerin gayri resmi olarak onu iç Oort bulutunun bilinen ilk üyesi olarak belirtmesine yol açmıştır. Bu cisim, 2012 VP113 ve Leleākūhonua'yı da içeren yeni bir yörünge sınıfı olan sednoidlerin prototipidir.

Sedna'nın kaşiflerinden gök bilimci Michael E. Brown, Sedna'nın alışılmadık yörüngesini anlamanın Güneş Sistemi'nin kökeni ve erken evrimi hakkında bilgi sağlayabileceğine inanmaktadır.[16][17] Güneş'in doğduğu kümedeki bir ya da daha fazla yıldız tarafından etkilenmiş ya da başka bir yıldızın gezegen sisteminden yakalanmış olabilir. Sedna ve benzeri cisimlerin yörüngelerinin kümelendiği bu durum, Neptün yörüngesinin ötesinde bir gezegenin varlığına dair bir kanıt olarak düşünülmektedir.[18][19][20]

Yörünge ve dönme

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sedna Güneş sisteminde bilinen kendi büyüklüğüne yakın ya da üstün olan objeler arasında en uzun ikinci yörünge periyoduna sahiptir ve bu periyot yaklaşık 11.400 yıl civarı olarak hesaplanmıştır.[21] Sedna'nın yörüngesinin dış merkezliği aşırı yüksektir, günötesi 937 AU[21] ve günberisi 76 AU civarındadır. Sedna Güneş Sisteminin en soğuk bölgesinde yer alır ve bu bölgede sıcaklık asla -240 °C'yi (-400 °F) aşmaz.[22] Sedna 2012 VP113 bulunana kadar Güneş Sistemindeki en büyük günberi değerine sahipti.[23][24] Günötesinde, Sedna Güneşin etrafında Dünyanın sadece %1,3 hızınde döner.

Sedna keşfedildiği zaman Güneş'den 89,6 AU[25] uzaklığında günberiye yaklaşıyordu ve Güneş Sisteminde görüntülenmiş en uzak obje idi. Sedna daha sonra bulunan ve 97 AU ile günöteye yakın olan Eris tarafından geçildi. Sedna 2022 yılı itibarıyla günberiye yakın olduğu için hem Eris hem de Gonggong sırasıyla 95,8 AU ve 88,9 AU ile Güneşe Sedna'dan (83,9 AU) daha uzaktır.[26][27][28] Bazı kuyruklu yıldızların yörüngesi Sedna'nınkinden daha da uzağa açılır ancak günberide iç Güneş Sistemine girmedikleri sürece bulunamayacak kadar karanlıklardır. Sedna 2076 ortalarında günberiye girdiği zaman, Güneş Sedna'nın uzaklığından dolayı bir disk gibi değil, aşırı parlak bir nokta gibi görünecekdir.

İlk bulunduğu zaman, Sedna'nın tuhaf derecede uzun bir dönme süresine sahip olduğu düşünülmüştü (20 ila 50 gün arası). En başta Sedna'nın dönme hızının Plüton'un uydusu Charon gibi başka büyük bir cismin kütle çekimi tarafından yavaşlatıldığı tahmin edilmişti.[29] Ancak böyle bir uydu Hubble Uzay Teleskobu ile 2004'te yapılan bir araştırmada bulunamadı. Daha sonra MTT teleskobu tarafından yapılan ölçümler Sedna'nın aslında büyüklüğü için daha tipik olan 10 saatlik bir dönme süresine sahip olduğunu gösterdi. Bunun yerine 18 saatte de dönüyor olabilir, ancak bunun muhtemel olmadığı düşünülür.[30]

Sınıflandırma

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sedna'nın keşfi hangi astronomik cisimlerin gezegen olup hangilerinin gezegen olmadığı sorusunu tekrar gündeme getirdi. Sedna hakkında 15 Mart 2004'te basın onuncu bir gezegenin bulunduğunu bildiren makaleler çıkardı. Bu sorun birçok gök bilimci için Uluslararası Astronomi Birliği tarafından 24 Ağustos 2006'da kabul edilen yeni gezegen tanımı ile çözülmüştür. Bu tanıma göre bir gegenin yörüngesini temizlemiş olması gerekir. Sedna'nın yörüngesini temizlemiş olmadığı tahmin edilir. Niceliksel olarak, Stern–Levison parametresinin 1'den çok daha düşük olduğu tahmin edilir. IAU aynı zamana gezegen olmayan en büyük cisimler için cüce gezegen terimini kullanmıştır. Bu tür gezegenler hidrostatik dengededir ve bu yüzden gezegen benzeri jeolojik aktivite gösterirler, ancak yörüngelerini temizlememişlerdir.[31] Sedna yeteri kadar parlaktır ve bu da yeteri kadar büyük olduğu anlamına geldiğinden hidrostatik dengede olduğu düşünülür.[32] Bundan dolayı, gök bilimciler genel olarak Sedna'nın bir cüce gezegen olduğunu söyler.[33][34][35][36]

Sedna, 2012 VP113 ve Leleākūhonua'nın yörüngelerinin 100 AU ölçekli ızgara diyagramı.

Fiziksel sınıflandırılmasının dışında, Sedna yörüngesine göre de sınıflandırılır. Güneş Sistemindeki cisimleri resmi bir şekilde katalog eden Küçük Gezegen Merkezi Sedna'yı sadece bir Neptün ötesi cisim olarak adlandırır (yörüngesi Neptünün ötesinde olduğundan).[37] Daha kesin bir yörüngesel sınıflandırma çok tartışılmıştır ve gök bilimciler sednoidlerin, 2000 CR105 gibi benzer cisimler ile beraber yeni bir kategoriye taşınmaları gerektiğini savunmuşlardır. Bu kategoriye uzatılmış dağınık disk objeleri (E-SDO),[38] ayrık cisimler, uzak ayrık cisimler,[39] ya da Derin Ekliptik Araştırmanın kullandığı dağınık-uzak[40] isimleri verilmiştir.

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Sedna mystery deepens as Hubble offers best look at farthest planetoid". esahubble.org. ESA/Hubble Outreach Team. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2023. 
  2. ^ "Discovery Circumstances: Numbered Minor Planets (90001)–(95000)". IAU: Minor Planet Center. 9 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Temmuz 2008. 
  3. ^ a b c "JPL Small-Body Database Browser: 90377 Sedna (2003 VB12)" (21 Ocak 2020 son gözlem). 27 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Şubat 2020. 
  4. ^ Buie, Marc W. (22 Kasım 2009). "Orbit Fit and Astrometric record for 90377". Deep Ecliptic Survey. 20 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2006. 
  5. ^ Slyuta, E. N.; Kreslavsky, M. A. (1990). Intermediate (20–100 KM ) Sized Volcanic Edifices on Venus (PDF). Lunar and planetary science XXI. Lunar and Planetary Institute. s. 1174. 15 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Şubat 2020(Sedna Planitia için) 
  6. ^ a b c d e JPL Horizons On-Line Ephemeris System output. "Barycentric Osculating Orbital Elements for 90377 Sedna (2003 VB12)". 17 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Eylül 2021. 
  7. ^ a b "Horizons Batch for Sedna in July 2076" (Perihelion occurs when rdot flips from negative to positive). JPL Horizons. 11 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2021.  (JPL#34/Çöz.tarihi: 13 Nisan 2021)
  8. ^ a b "Sedna Ephemerides for July 2076". AstDyS. 3 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2020.  ("R (au) sütunu" Güneş'e olan mesafedir)
  9. ^ Tegler, Stephen C. (26 Ocak 2006). "Kuiper Belt Object Magnitudes and Surface Colors". Northern Arizona University. 1 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2006. 
  10. ^ "AstDys (90377) Sedna Ephemerides". Department of Mathematics, University of Pisa, Italy. 31 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2023. 
  11. ^ JPL Horizons On-Line Ephemeris System (18 Temmuz 2010). "Horizons Output for Sedna 2076/2114". 25 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2010.  Horizons 12 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  12. ^ a b c Pál, A.; Kiss, C.; Müller, T. G.; Santos-Sanz, P.; Vilenius, E.; Szalai, N.; Mommert, M.; Lellouch, E.; Rengel, M.; Hartogh, P.; Protopapa, S.; Stansberry, J.; Ortiz, J.-L.; Duffard, R.; Thirouin, A.; Henry, F.; Delsanti, A. (2012). ""TNOs are Cool": A survey of the trans-Neptunian region. VII. Size and surface characteristics of (90377) Sedna and 2010 EK139". Astronomy & Astrophysics. 541: L6. arXiv:1204.0899 $2. Bibcode:2012A&A...541L...6P. doi:10.1051/0004-6361/201218874. 
  13. ^ Rommel, Flavia L.; Braga-Ribas, Felipe; Desmars, Josselin; Camargo, Julio I. B.; Ortiz, Jose-Luis; Sicardy, Bruno (Aralık 2020). "Stellar occultations enable milliarcsecond astrometry for Trans-Neptunian objects and Centaurs". Astronomy & Astrophysics. 644: 15. arXiv:2010.12708 $2. Bibcode:2020A&A...644A..40R. doi:10.1051/0004-6361/202039054. A40. 
  14. ^ Gaudi, B. Scott; Stanek, Krzysztof Z.; Hartman, Joel D.; Holman, Matthew J.; McLeod, Brian A. (2005). "On the Rotation Period of (90377) Sedna". The Astrophysical Journal. 629 (1): L49-L52. arXiv:astro-ph/0503673 $2. Bibcode:2005ApJ...629L..49G. doi:10.1086/444355. 
  15. ^ McGranaghan, R.; Sagan, B.; Dove, G.; Tullos, A.; Lyne, J. E.; Emery, J. P. (2011). "A Survey of Mission Opportunities to Trans-Neptunian Objects". Journal of the British Interplanetary Society. 64: 296-303. Bibcode:2011JBIS...64..296M. 
  16. ^ Fussman, Cal (2006). "The Man Who Finds Planets". Discover. 16 Haziran 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010. 
  17. ^ Chang, Kenneth (21 Ocak 2016). "Ninth Planet May Exist Beyond Pluto, Scientists Report". The New York Times. s. A1. 9 Ekim 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2017. 
  18. ^ Brown, Mike; Rabinowitz, David; Trujillo, Chad (2004). "Discovery of a Candidate Inner Oort Cloud Planetoid". Astrophysical Journal. 617 (1): 645-649. arXiv:astro-ph/0404456 $2. Bibcode:2004ApJ...617..645B. doi:10.1086/422095. 
  19. ^ Lakdawalla, Emily (26 Mart 2014). "A second Sedna! What does it mean?". Planetary Society. 10 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2023. 
  20. ^ Batygin, Konstantin; Brown, Michael E. (2016). "Evidence for a Distant Giant Planet in the Solar System". The Astronomical Journal. 151 (2): 22. arXiv:1601.05438 $2. Bibcode:2016AJ....151...22B. doi:10.3847/0004-6256/151/2/22. 
  21. ^ a b "Wayback Machine". web.archive.org. 19 Kasım 2012. 19 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  22. ^ https://www.jpl.nasa.gov. "Most Distant Object in Solar System Discovered". NASA Jet Propulsion Laboratory (JPL) (İngilizce). 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  23. ^ Trujillo, Chadwick A.; Sheppard, Scott S. (1 Mart 2014). "A Sedna-like body with a perihelion of 80 astronomical units". Nature. 507: 471-474. doi:10.1038/nature13156. ISSN 0028-0836. 22 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  24. ^ Trujillo, Chadwick A.; Brown, M. E.; Rabinowitz, D. L. (1 Ekim 2007). "The Surface of Sedna in the Near-infrared". 39: 49.06. 3 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  25. ^ "AstDyS". newton.spacedys.com. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  26. ^ "AstDyS". newton.spacedys.com. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  27. ^ "AstDyS". newton.spacedys.com. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  28. ^ "AstDyS". newton.spacedys.com. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  29. ^ "Sedna (2003 VB12)". web.archive.org. 25 Temmuz 2010. 25 Temmuz 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  30. ^ Gaudi, B. Scott; Stanek, Krzysztof Z.; Hartman, Joel D.; Holman, Matthew J.; McLeod, Brian A. (1 Ağustos 2005). "On the Rotation Period of (90377) Sedna". The Astrophysical Journal. 629: L49-L52. doi:10.1086/444355. ISSN 0004-637X. 19 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2023. 
  31. ^ "What Is A Planet?". The Planetary Society (İngilizce). 29 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  32. ^ Rambaux, Nicolas; Baguet, Daniel; Chambat, Frederic; Castillo-Rogez, Julie C. (15 Kasım 2017). "Equilibrium Shapes of Large Trans-Neptunian Objects". The Astrophysical Journal. 850 (1): L9. doi:10.3847/2041-8213/aa95bd. ISSN 2041-8213. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  33. ^ Barucci, M. A.; Morea Dalle Ore, C.; Alvarez-Candal, A.; de Bergh, C.; Merlin, F.; Dumas, C.; Cruikshank, D. (11 Kasım 2010). "(90377) SEDNA: INVESTIGATION OF SURFACE COMPOSITIONAL VARIATION". The Astronomical Journal. 140 (6): 2095-2100. doi:10.1088/0004-6256/140/6/2095. ISSN 0004-6256. 22 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  34. ^ Rabinowitz, David L.; Schaefer, B.; Tourtellotte, S.; Schaefer, M. (1 Mayıs 2011). "SMARTS Studies of the Composition and Structure of Dwarf Planets". 218: 204.01. 20 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  35. ^ Malhotra, Renu (1 Mayıs 2009). "On the Importance of a Few Dwarf Planets". 214: 237.04. 20 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  36. ^ "Astronomer Mike Brown". web.archive.org. 18 Ekim 2011. 18 Ekim 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  37. ^ "List Of Transneptunian Objects". minorplanetcenter.net. 12 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  38. ^ "Evidence for an Extended Scattered Disk?". www-n.oca.eu. 4 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  39. ^ Gomes, Rodney S.; Matese, John J.; Lissauer, Jack J. (1 Ekim 2006). "A distant planetary-mass solar companion may have produced distant detached objects". Icarus. 184: 589-601. doi:10.1016/j.icarus.2006.05.026. ISSN 0019-1035. 8 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 
  40. ^ Elliot, J. L.; Kern, S. D.; Clancy, K. B.; Gulbis, A. A. S.; Millis, R. L.; Buie, M. W.; Wasserman, L. H.; Chiang, E. I.; Jordan, A. B.; Trilling, D. E.; Meech, K. J. (1 Şubat 2005). "The Deep Ecliptic Survey: A Search for Kuiper Belt Objects and Centaurs. II. Dynamical Classification, the Kuiper Belt Plane, and the Core Population". The Astronomical Journal. 129: 1117-1162. doi:10.1086/427395. ISSN 0004-6256. 13 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ekim 2023. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
Wikimedia Commons'ta 90377 Sedna ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=90377_Sedna&oldid=34484543" sayfasından alınmıştır