Balyk

Symphysodon aequifasciatus ( Diskus ) akwarium balygy

Balyk (Latynça: pisces) diňe suwda ýaşaýan we žabralary bilen dem alýan, sowuk ganly, ýüregi iki kameraly, ýumurta bilen köpelýän oňurgaly haýwanlardyr. Käbir görnüşler janly dogurmak arkaly köpelýär (guppy, gylyç, mole we ş.m.).Mysal üçin, süýji suwly balyk Guppy ( Poecilia reticulata ) ýumurtgasy enäniň göwresinde çykýar we diri dogulýar. Çiklidlerde inkubasiýa döwri aýalyň agzynda bolup geçýär. Ýumurtgalary agzynda öwürýän we kömelekleşme bolmagynyň öňüni alýan aýal, ýumurtga çykýança we hatda çagalar erkin ýüzüp başlaýança agzynda goraýar. Balyk suw durmuşynda iň möhüm jandarlaryň biridir. Derýalarda, köllerde, akymlarda, ummanlarda we deňizlerde duş gelýär.

Şu wagta çenli tapylan iň gadymy balyk galyndylary 500 million ýyllykdyr. Häzirki döwürdäki balyklar kekirdöwükli balyklara (Çondrihthyes) we süňkli balyklaryna (Osteichthyes) bölünýär. Şuňa meňzeş başga iki topary emele getiren plakodermi ( trombosit balygy ) we akantodi (pyrryldakly akula) 300-400 million ýyl ozal ýok bolupdy.

Balyk anatomiýasynyň dürli görnüşleri bar. Bir gulakjyk we garynjykdan ybarat ýüreklerde elmydama hapa gan bar. Ýürekden çykýan hapa gan žabralarda arassalanýandygy sebäpli, bedende arassa gan aýlanýar. Agyzdan alnan suw žabralarda çykarylýarka, suwda erän kislorod gana osmoz arkaly berilýär. Bu aralykda, suwdaky ýokumly maddalar ýuwudylýar. Akulalarda suw agyzdan we ilkinji gil böleklerinden alynýar. Duzly suw balyklary suw içýän bolsa, süýji suwly balyklar içmeýär. Suw zerurlyklaryny gill membranalaryndan osmoz arkaly alýarlar. Deňiz balyklary duzy böwrekleri däl-de, žabralary bilen içýän suwundan aýyrýar. Pektoral we ventral ganatlar iki esse, deri, kaudal we anal ganatlar birdir. Feke gabyklar simmetrik jübütleri emele getirmeýär, ýöne seýrek birden köp bolýar.

Uçýan balyklar ýokary ösen pektoral ganatlaryny açyp, suwuň üstünde bir-iki minutlap uçup bilýärler. Ýaşaýan ýerinde suw gurasa palçyga gömülüp öýkenlerden dem alyp, kölden köle aýlanyp, gysga wagtyň içinde howada uçup, elektrik we ýagtylyk öndürip bilýän dürli balyk görnüşleri bar. Balyklaryň pullary, plitkalar ýaly biri-biriniň üstünde ýerleşdirilen süňkli, süýümli we antiseptikdir . Antiseptik mukus sekresiýasy bakteriýalary we oňa ýapyşýan sporlary ýok edýär.

Balyklaryň hereketde möhüm rol oýnaýan dürli guýruk görnüşleri bar. Çeňňek guýruk görnüşine “difiserc”, çeňňek we deň böleklere “gomoserc”, akulalarda bolşy ýaly deň bolmadyk çeňňek guýruk görnüşine “heteroserc” diýilýär.

Oňurgaly haýwanlaryň arasynda balyk iň köpdür. Gözleglerde 40,000 töweregi balyk görnüşiniň bardygy aýdylýar.

Häzirki wagtda balyklaryň sport we akwarium bahasyndan başga-da, ajaýyp belok çeşmesi bolmagy söwda ähmiýetini ýokarlandyrýar. Balyklaryň ýer ýüzünde paýlanyşy şeýle bir giňdir welin, Antarktidanyň suwlarynda, gyzgyn tropiki suwlarda, ajaýyp suwlarda, süýji suwlarda, ýagtylygyň ýetýän dag akymlarynda ýa-da adamlar entek ýetmedik gaty çuň we garaňky suwlarda ýaşap bilerler. Diýetleriň üç görnüşi bar: otly, ýyrtyjy we hemme zat . Diňe eňeklerinde däl, eýsem ähli agyz boşluklarynda we garyn boşlugynda hem tertibi we görnüşi boýunça biri-birinden tapawutlanýan köp diş bar. Bu, köplenç olaryň iýmitine esaslanýar. Käbirleri faring dişlerini ösdürdiler. Diňe bekre balygynyň we köp sanly dermanlaryň dişleri ýok.