Belarus
| Belarus | |
| |
| kian | |
.svg)
| |
| sintuqi squ kian | 53°55′N 27°33′E |
| kinbhci | 207,595 km2 |
| qalang | Minsk |
| ke | |
| Belarusian, Russian | |
| Linpgan squliq | |
| 9,349,645 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 3 na tay mpitu’ byacing na qutux kawas | |
| sinnhen | |
| Cyorokay | 55.4% |
| ungat sinnhen | 41.1% |
| binah | 3.5% |
| ryax nqu kian | |
| UTC+3 | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .by
.бел | |
Belarus (白俄羅斯) hya’ ga cyux maki’ tay 53 00 N, 28 00 E na Oco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 207,600 sq km (maki’ tay 86ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 202,900 sq km , kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 4,700 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 9,570,376.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 43.70% , lhlahuy hya’ ga 42.70%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 13.60%.
'Ros na mplquy,mplquy 'Ros qutux sinhloyan na koka.si na ha slluy mah: gluw na mplquy 'Ros、uni slluy.
'Ros na plquy,binah na Kwan wan koka ga sllwa mplquy 'Ros,koka nha ga nyux maki sa zik na rhyal bbih na Tung o sotu nha ga Minsk(明斯克).mplquy 'Ros Suweay sinpngan qutux sinhloyan na koka,1991 kawas 8 byacing 25 ryax,aring sa Sulin mtbuci nanak la.qutux kawas qasa mqeru byacing mopuw qeru ryax,mzyu mha:『mplquy 'Ros qutux sinhloyan.mplquy 'Ros htgan wagi ru byaqan wagi na bih mplquy 'Ros,maki te mkilux sulax sa Uklang(烏克蘭),maki te ghzyq sulax sa Polang(波蘭)，Litawwan(立陶宛) ru Latoweya(拉脫維亞).rhyal kinlabang ga 207,600km kinhmay squliq nha ga 950 mang squliq(2018kawas).kwara squliq ga nyux maki sa Minsk ru binah na hopa na maci(日文).
sobih 80% yasa qu kiholan squliq 'Ros na mplquy(俄羅斯人),pyang mki qani ga squliq na cipoq na minsyu te sazing lga squliq na 'Ros(俄羅斯) ru Polang (波蘭)、Ukolang(烏克蘭).
kawas babaw na 1995,ke na mplquy 'Ros ru ke 'Ros ga galun nha sa ke na Mrhuw la.'Ros na mplquy ungat qu sinpngan maha snhi sa kyokay na koka Tung cen kyq(東正教),kya ru ma ga snhi Roms(羅馬) na Ten syu kya(天主教),ana ga cingay sqasan na sinnhen cyorokay (基督教) ga mutu mhngaw qu koka uzi.
spzyang qalang na Kokka’ (首都)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Minsk.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 3 na tay mpitu’ byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Alexander Lukashenko, aring ryax tay 20 squ byacing tay 7 sa kawas 1994 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.
cinringan na ke(詞源)
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]'Ros na mplquy ,imi na son maha ke na 'Ros mplquy hya ga 「bbiru na 'Ros mplquy」,「'Ros」te kahul squ ke na {kunuosiy},imi nya ga matas qba pposa qasu,balay nya ga squliq na skura ghyaq Walingk(瓦良格人),lhga ga squliq na wecin(維京人).ryax na mpitu ru mspat kbhul kawas hazi ga，squliq na Tungslafu（東斯夫） mciriq ru slaqux na Walingk（ryax soni na squliq 'Ros mplquy 、squliq Ukolang、squliq 'Ros sin kwara son nha,tmsuqan lga kbalay sa koka Lulike rhyal na squliq Tungslafu ，sllwa nha mha 「Rous」, hmswa Sotu nha ga maki Ukolang na Cifu，sraral ga「Cirofus」son nha.qani hya ga maki sa rhyal Tungslafu sinringan nha sqtuxun nha qu koka nha，mpitu kbhul(700) kawas qu kinnahang nha,nanu yasa squliq na Tungslafu
mnngyut sllwan nha nanak maha sami ga 「squliq na Ros」la.
te ska na qutux seng sazing kbhul kawas lga,kahul sa htgan wagi qu squliq Mungku(蒙古人) pqhun nha squliq Tungslafu,nanak kian na 'Ros na mplquy tgtu lokah qmhut hetay na squliq Mungku, nanu yasa 「'Ros na mplquy」ini thwazi lmaqux na Mungku i「Ror」ru 「 'Ros」.
mtnaq kkyalang ga ini ptnaq hngyangan, 'Ros」qani ga byaqan kinbalay ke na squliq Mungku,mhtuw sa ziray nqu yun.kya qu kinnta nha maha,baha hmswa squliq Mungku qsun nha maqux ku Syung ru Ki,wayal nha rima lmaqux ku Cifuros hya la.hngyaan nha ga ungat qu luhay na krkul hmaliq maki sa gleng na kkyalang,ana ga「'Ros」 maki sa pyang kkyalang ke na Slafu ga「krkul hmaliq 」R syun nha gleng,syun nha sa gleng na yaya hngyang,「Ros」nanu yasa miyu「'Ros」,nanu yasa aring sa ziray na Iyun lga maki qu「'Ros,「'Ros」ru 「wurs」qu ginbang nha.
taring ziray na MIN tehuk sa ziray(日文) na Zin,cingay ginnbang nha 「Rosa」,ryax na Min《;Kung yu wan ko patas biru》ginnbang maha「Lusiya」tehuk ziray na Sinlung ryax nasa kblazyu nha 《payat khu biru kkwara》,sa biru《citiniyusyuciye》pinginbang mha 「'Ros」,aring kya lga yasa qu kkyalang la.
ginnbang nha ke na Cyukok 'Ros na mplquy,sraral ga kya qu 「pelolusiya(別洛露西亞) misu qani ginnbang nha lga sinha say mha「'Ros na mplqy ,aw ru ke na Slafu mha plqyu hngyang ga,hngyangan na plquy ga sisulu mtnaq sa ke na Thelu,nanu yasa ginnbang ke na Thelu，'Ros na mplquy ga hngyang mtnaq sa ginnbang.ryax na mtbuci qu「'Ros na mplqy 」,lalu na Ego ga Byelorussia (Белору́ссия),Ros na mplqy 」mtbuci lga lalu na Ego ga ginnbang maha「'Ros na mplquy 」Belarus(白俄羅斯).
「'Ros na mplquy 」pinslalu na mplquy ga cingay kkyalang：
- ryax na qutux seng kawas tehuh qutux seng payat kawas ga,squliq na SIo sllwa nha misu na「'Ros na mplquy 」sinnhen nha kwara ga cyorokay na Srafu squliq na 'Ros na mplquy.Maki sa byaqan wagi ga squliq na Polo iniptnaq na sinnhen ga 'Ros na mqalux .soni na squliq Ukolang maki sa htgan wagi ga 'Ros na mtalax.
- 'Ros na mtalax（當地的斯拉夫人）squliq na Slafu smoya mlukus mplqy,nanu yasa Sinllwa .
- ungat sinblaq squliq na Tatan ki 'Ros n mha Ros na mplquy
- maki sa kawas na 1267 ungat qu wayal slaqux na koka Mungku ku squliq na Ros mha Ros na mplquy
minpbiru mrhuw pinnwah na Cyuko maku sa Ros na mplquy
,lalu na Ros na mplquy qani hya ga mtbuci la,Ini qhti na Tatang Mungku qu kblaq nha mqyanux ru zizyu nha inlungan nya.
2018 kawas 3 byacing 16 ryax,minpbiru mrhuw pinnwah na Ros na mplquy maku sa Cyuko kyalun nya kwara koka.
：「skahul sa ke ru ken a inlungan mita ga,lalu na koka taga ginnbang ken a Cyuko ga,siku kahul sa ke na『Ros na mplquy,nanu yasa laxan ta qu『 '』(俄)qani.Yang qani lga iyat ta pmgun kmal qu koka ta ru Ros」.Ginnbang ke na Cyuko lalu na koka nha ga 『Ros na mplquy』.Ana ga koka Cyuko ka smsum zywaw gluw(外交部) ru CunHaMinKo ka smsum zywaw gluw ginnbang lalu『Ros na mplquy』ini zyugi na.
zyaw kinbkesan（歷史）
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]kawas 1943,qinbuyang ru sqhut nha qu Tko sa pgleng na『'Ros na mplquy』.mqeru kbhul kawas tehuk mopuw qutux kbhul kawas,misu qani ga squliq na 'Ros na mplquy. cingay rhyal nha ga ara ni squliq Weci(維京).kawas 862 kblayu nha Cifuros(基輔羅斯),Weci kawas 862 kblayu nha Cifuros te kahul squ koka Luylik,ryax na Cifuros thoki Yalosfu te qutux kawas 1054 babaw hinqelan nya,Cifuros m'gzyut tbuci kbayay tqutux koka la.
ryax na mqeru kbhul kawas tehuk mopuw kbhul kawas,misu na 'Ros na mplquy kbalay koka Posik 、koka Tolofu-Ponsk sinqunan,koka Posik、koka Tolofu-Ponsk sinqunan kawas mopuw cyugal kbhul tehuk mopuw payat kbhul kawas ga mcqun ki koka Litawwan.
sngusan nha psrux koka Litawwan qani ga psinpila,te sazing ga zyawaw na sefu ru mqyanux sa rhyal ka kinbahan na 'Ros na mplquy ktay msqutux qu gaga nha.ryax ka kawas mopuw cyugal kbhul slaqux Mukong qu 'Ros,'Ros na mplquy ga pira kawas minkhngan ni squliq Mukong na koka Cincanhan,aring kya lga mosa mciriq sa Sio ru Polng la.Sio ru Polng tehuk sa koka Litawwan Skura sa byaqan wagi mosa qmol Cifu ru slaqux nha hetay na Mongku,rhyal qani ga ini nha wahi tmtaq.
1386 kawas 2 byacin 2 ryax sinhlayan koka Litawwan ru koka Polang babaw na mblaq ta mpkal mha son maha qutux tnuxan qani ga sqtuhaw ta Kung cu linpang(共主聯邦).mtnaq inlungan ta lga thwazyaw ta sazing koka sa ryax 1596 kawas te kahul ta sasinhloyal Lupulin(盧布林聯合) psruxaw ta Polang Litawwan,psruxaw ta Polang Litawwan sa kawas1696. ke na Polang lga alang nha ken a sefu la laxan nha qu ke na 'Ros na mplquy.ryax nasa lga ke na 'Ros na mplquy ini anay spkal na squliq gi phogun na sefu.kawas 1486 squliq MoskIbante cyugal aki nya spngu sa mpciriq ru sqtuhung nya koka Los,kawas 1486 squliq MoskIbante cyugal aki nya spngu sa mpciriq ru sqtuhung nya koka Los spyang inlungang nya ga rhyal na 'Ros na mplquy 、Ukelangru 'Ros te byaqan wagi.kawas1795,koka na 'Ros、Pulus ru Awtili akin ha qsugun qu Polang,Polang ru Litawwanaki tmasoq qu sinqunan nha la.trang qasa ga rhyal na 'Ros na mplquy ga bung na koka na'Ros,ryax qasa ga khangan na Sa'nikula(沙俄尼古拉一世),te qutux ru Yalisata te cyugal Sa'nikula te qutux ru Yalisata te cyugal sinulax nha mha laxay ta qu gaga qinnxan na Polang ru 'Ros,mopuw qeru kbhul kawas kinnita nha 'Ros na mplqy qani ga:baq inlungan ru blaq qu sintuqi son mha qinnxan ru pgleng psgsu gaga sa kinbahan.
kawas1918 byacing 3 ryax 25 obih tmasoq qu te qutux pinciriqan,mpkal ru mssi keyak(日文) ki Puliys ru Litawfusk(布列斯特-立陶夫斯克) ,mpkal 基 mssi keyak(日文) ki Puliys ru Litawfusk nga.mlusa pincyawan na boqsin olang nha ku koka na 'Ros na mplqy 、Ukelang、Poltihay,pincyawan na boqsin lgambuci qu 'Ros na mplquy,kragan na Tko psrux koka sinhloyal na 'Ros na mplquy.ana ga mtuliq mciriq ku Posu,Nanu yasa ini kbsyaq lga mrraw na sinhloyan qani ga olang na 'Ros Suweaylinpang-syakay sinhloyan ru koka Polang te sazing sinhloyan （俄羅斯蘇維埃聯邦社會主義共和國和波蘭第二共和國） mqqasu sa htgan wagi ru byaqan wagi rhyal nha la. 'Ros Suweaylinpang-syakay sinhloyan ru koka Polang te sazing sinhloyan.cingay balay squliq nha ga kawas1917tehuk kawas1920 tska hya ga .maki balay qeru pgan mang tehuk sazing kbhul mang.kawas1919 byacing1ryax1,koka Suweay olang nha ku rhyal na 'Ros na mplquy kmal mha psrhx 'Ros Suweaylinpang-syakay sinhloyan 1919 kawas 2 byacing 17 ryax,mcqun ki Litawwan 'Ros Suweaylinpang-syakay sinhloyan(立陶宛蘇維埃社會主義共和國) . Litawwan 'Ros na mplqy Suweaylinpang-syakay sinhloyan。其後在戰爭中大片土地被波蘭占領，babaw nya lga trang mciriq lga olang Polang qu rhyal nha la蘇俄為了與波蘭談判，nanu yasa mppkal qu Suoru Polang,ryax na mpitu byacing mopuw pitu ryax psgayu nha ku Litawwan 'Ros na mplquy Suweaylinpang-syakay sinhloyan.babaw na Suweay 'ko kawas1920 byacing pitu qmul Minsk ,maki sa pitu byacing tzyu qutux ryax lga psrhun nha lozi qu 'Ros na mplquy Suweaylinpang-syakay sinhloyan.kawas1921,tmasoq mciriq qu Po Su.sazing ka minciriq qana ga nyux nha si inlungan qu pqasu rhyal na 'Ros na mplquy.misu qani ga rhyal na 'Ros na mplquy maki sa byaqan wagi ga bung na Polang kawa s 1922 byacing12 ryax 30,'Ros na mplquy Suweaylinpang-syakay sinhloyan minniru psrux pinkyalang Sulin,mbalay na psrxan mpayat cintwang na koka te qutux.
ryax na minsazing mciriq.kawas 1941 byacing 6 ryax 22,Nazwe Teko納粹德國 sinkwara nha muwah qmol Su Lian蘇聯,taring mciriq qu Sulen,tska tuqi (中路)hetay na Tko olang nha 'Ros na mplquy na Minsk(明斯克), galung nya ku 'Ros na mplquy rhyal cipoq ru bung nqu Plotihay cyugal cipoq na koka cqunun nya sa Oslangcuntu kkahang nya.kawas 1944 hetay na Sulin Smyuktmucin sa Tko lga taring sbugax nya la.ryax nasa ga 'Ros na mplquy ru kwara sinhloyan na koka gap yang m'yaqih na qutux koka,ryax nasa ga,sazing kbhul ru qeru pgan hop ana qalang ga 'Ros na mplquy sazing kbhul ru qeru wayal nha hriqun 85% kozyo ru hminas kbhul mang ngasal wayal nha tgahul. babaw na tmasoq mciriq lga .hlaw balay mtuliq quinlungan nha,kozyo na 'Ros na mplqy thelaw mrkes nanu yasa Su Lin ka byaqan wagi stman nha kwara son maha pcyagun,cingay balay qu ppcyagun nha,nanu yasa qu cingay balay squliq na 'Ros muwah mtzyawaw kya.maki bih na 'Ros na mplqy koka sinhloyan na Ukolang mpluk kukoyo na reki,baha hmswa rhyal ki sbehuy,Nanu yasa Komlico ru Mociraw fuco te htgan ru byaqan na wagi sragun la.
kawas 1991 byacing 8 ryax 25,srun na 'Ros na mplquy na kyusato(日文).'Ros na mplquy Suweaylinpang-syakay sinhloyan mzyu mha Koka na sinhloyan 'Ros na mplquy.babaw na SuLin mtbuci lga ,kawas1991 byacing 8 ryax 25 hapyo (日文)mha tbuci 'Ros na mplquy.babaw na cyugal kawas tbuci lga kawas 1994 byacing 6 ryax 24 ru byacing 7 ryax 10 min sazang seng kyo na Soto Yalisanta.Lukasink(亞歷山大·盧卡申科) maki sa koka nya ga ini nnha baqi ha mintxal lga blaq ru wagiq balay qu lalu nya.te qutux seng kyo hga hyo nya ga tehuk sa 45%, sazing lga galun nya 80% qu hyo nya ru slaqux nya ku Weyacislafu. 14% fulang say weci kopici magal Soto la.ryax babaw na kawas 2001、2006、ru 2015 si nya gali qu Soto人權觀察[39]、kinnita na ssquliq國際特赦組織[40] kwocites' sinhloyan,kinnita nha sefu ka kihangan Lukasinkmhmut ru lokah inlungan nya.sefu ka kihangan Lukasink lokah ru mhmut uzi. koka qani ga tehuk sa kawas 2020 lga smyuk qu minsyu ru mhtu tanux smayu sa sefu maha mpusal mtzyu kawsa qu kihangan su la.