Tirana

Tirana (albanski: Tirana ili Tiranë, gegijski: Tirona) je glavni i najveći grad Albanije. Po zvaničnim procenama ima 421.286 stanovnika (2011.). Tirana je osnovana 1614, a postala je glavni grad 1920 godine.

Tirana se nalazi na koordinatama 41,33° sever, 19,82° istok, u istoimenoj oblasti i okrugu. Prosečna nadmorska visina iznosi 90 m.

Tirana se nalazi na reci Išm, i glavni je albanski industrijski i kulturni centar. Glavne industrijske grane su poljoprivredna, tekstilna, farmaceutska i metalska. Tirana je doživela veliki rast i uspostavila mnogo novih industrijskih grana od 1920-ih.

Tirana trenutno pokušava da razvije turističku industriju, mada su ovi napori otežani zbog političke nestabilnosti.

Kulturni elementi

Ethembegova džamija (Et'hem Bey Mosque), čiju gradnju je 1789. započeo beg Mola, a završio 1821. godine njegov sin Hadži Ethem beg, parunuk Sulejmana Paše je značajan objekat. Još jedna interesantna građevina u blizini džamije, na Skenderbegovom trgu je kula sa satom (Kulla e Sahatit), izgrađena 1830. 2001. godine je završena izgradnja najveće crkve u Tirani, katoličke crkve svetog Pavla. Svetsko sedište islamskog religioznog reda Bektaši Sufi se nalazi u Tirani.

Grad je takođe sedište Univerziteta u Tirani, osnovanog 1957, i mnogih državnih i društvenih zdanja, kao što je Albanski institut nauka, Akademija umetnosti, Poljoprivredni univerzitet, Vojna akademija, Institut ministarstva spoljnih poslova, Narodna skupština, i Visoki sud.

Istorija

Tiranu je 1614. godine osnovao otomanski general Sulejman Paša, koji je izgradio džamiju, pekaru i tursko kupatilo, i, po popularnom mišlenju, nazvao grad imenom "Tehran", u čast svojoj vojnoj pobedi kod Teherana u Persiji (danas Iran). Međutim, ovo zadnje je kontroverzno, jer postoje raniji pomeni o dvorcu u planini Dajti, po imenu Tirkan, u šestom veku, u spisima jednog vizantijskog istoričara. Kaže se da je Tirkan postojao od prvog veka pne. Još jedan pomen ovog regiona, u venecijanskim spisima, naziva ovaj region njegovim današnjim imenom. Ovi spisi datiraju oko 1412. Mali grad je izabran za privremenu prestonicu Albanije (kao kompromis između Južne i Severne Albanije) od strane privremene vlade, januara 1920. Novembra 1944, komunistička vlada Envera Hodže je uspostavljena u ovom gradu nakon što je 17. novembra 1944. oslobođen od nemačke okupacije.

Gradsko stanovništvo, koje je procenjeno na samo 12.000 1910. godine je poraslo na 30.000 na popisu 1930. i 60.000 1945. uprkos godinama strane okupacije i rata. Tokom 1950-ih, Tirana je doživela period izrazitog industrijskog rasta, uz porast broja stanovnika na 137.000 1960. godine. Kasnih 1990-ih, Tirana je doživela najbrži priliv stanovnika, jer su se Albanci sa severa zemlje u velikom broju selili u prestonicu u nadi za bolji život.

Trenutno, grad pati od problema prenaseljenosti, kao što su problem odlaganja otpada, nedostatak tekuće vode i struje, kao i izrazito visok nivo zagađenja usled 300.000 automobila koji se kreću gradom (Gardijan, 27. mart, 2004.). Probleme samo pogoršava zastarela infrastruktura. Uprkos problemima, u Tirani je prisutna izrazito visoka stopa gradnje novih zgrada, posebno u predgrađima, gde veliki broj ulica još nije dobio ni ime. (BBC) Postoje navodi da su mnoge od ovih zgrada rezultat pranja novca.

Tokom zadnjih godina, zagađenje je postalo jako veliki problem u Tirani, jer se broj automobila povećao nekoliko puta. Ovo su mahom stariji modeli, sa dizel motorima, koji zagađuju mnogo više nego noviji automobili koji su prisutni u drugim delovima Evrope. Štaviše, gorivo koje se koristi u Albaniji sadrži veći procenat sumpora i olova nego što je dozvoljeno u članicama EU.

Treba napomenuti da u predgrađu grada postoji veliki pošumljeni park koji umanjuje efekat zagađenja vazduha.

Sadašnji gradonačelnik Tirane, Edi Rama, pokušava da ulepša grad čišćenjem obala reke Lane, i farbanjem starih zgrada.

Tokom kasnih 1980-ih i 1990-ih, Tirana je bila središte nasilnih demonstracija koje su na kraju dovele do pada komunističke vlade.

Fenomen "vedrih boja"

Po završetku vladavine Envera Hodže, posljednjeg diktatora u ovom dijelu istočne Evrope, počinju bolji dani za Tiranu. Grad, koji je do tada bio zatvoren u sebe, polako počinje da se otvara prema drugim zemljama. Godine `04, Edi Rama, gradonačelnik Tirane, dobija nagradu za najboljeg gradonačelnika svijeta. Mnogi se slažu da je tome doprinijela njegova vizija Tirane kao vedrog grada, i njegov projekat mijenjanja gradskih fasada, za neke možda i drečavim, te neusklađenim bojama, ali očigledno odlično prihvaćenim od strane stranih medija te samih stanovnika glavnog albanskog grada. Uzrok ovako drastičnim promjenama je bilo sivilo koje je vladalo u Tirani do prije Raminog dolaska, jer je grad za vrijeme Envera Hodže bio izuzetno zapušten, te su sve zgrade u gradu ili izgubile fasadu, ili je fasada posivila, a to je uticalo na opšte raspoloženje u gradu. Međutim, problem koji se javlja u zadnje vrijeme je taj da i nove fasade otpadaju sa starih zgrada zbog dotrajanosti. Zato je gradska uprava krenula u generalno renoviranje grada, te izradu novih prostornih i urbanističkih planova, sa namjerom da sve stare zgrade u budućnosti zamijeni novim, ne napuštajući Raminu ideju vedrih boja. Nažalost, samo oni delovi fasade zgrada koji se vide sa ulice su bili obojeni vedrim bojama, dok su delovi fasada koji se ne vide sa ulice ostali nepromenjeni.