Građanski rat

Građanski rat je naziv za rat u kome međusobno sukobljene strane okvirno pripadaju jednoj te istoj kulturi, društvu ili političkoj zajednici.

Historičari u posljednjih nekoliko vijekova imaju običaj pojedine građanske ratove nazivati revolucijama, ukoliko oni rezultiraju s dramatičnim promjenama društvenog, ekonomskog i političkog sistema u nekoj državi. Oružana pobuna, odnosno ustanak, se smatra građanskim ratom ukoliko zadovoljava određene kriterije, koji se obično vezuju uz to da su ustanici/pobunjenici čvrsto organizirani u vojne formacije i da koriste konvencionalni način ratovanja; u posljednje vrijeme je ta definicija izgubila na važnosti zbog popularnosti koncepta tzv. asimetričnog ratovanja.

U današnjem svijetu postoje različite definicije građanskog rata, odnosno pokušaji da se oni razdvoje od nekih drugih fenomena kao što su terorizam ili tzv. sukobi niskog intenziteta. One su vrlo često vezane uz određenu ideologiju, kao i političke posljedice koje bi određeni oružani sukob imao ukoliko se karakterizira kao građanski rat. Međunarodno pravo također nastoji precizirati uvjete pod kojima se određeni fenomeni mogu nazvati građanskim ratom, s obzirom da iz toga za njihove sudionike proizlaze određena prava i obaveze po Ženevskim konvencijama.

Uzroci i vrste građanskih ratova

O uzrocima građanskih ratova, kao i uzrocima rata općenito, postoje različite teorije, na koje najveći utjecaj imaju različite ideologije. Od njih je najpoznatiji primjer marksizam i njegova teorija rata koja građanske ratove shvaća kao krajnji izraz klasne borbe, koja predstavlja karakteristiku svakog klasnog društva.

Iako se, općenito govoreći, može reći da građanski ratovi imaju iste uzroke kao ratovi općenito, može se primijetiti kako se oni relativno rijetko imaju eksplicitno ekonomske motive, dok su daleko lakše mogu prepoznati oni politički - borba za vlast - i ideološki, koji su svoj najraniji oblik imali u vjerskim ratovima vođenim unutar jedne te iste države.

Okvirno govoreći, građanski ratovi su historiju najčešće imali sljedeće oblike:

1. dinastijski sukobi, odnosno sukobi između različitih plemićkih porodica ili članova jedne te iste plemićke porodice oko prijestolja u monarhijama; ovo je najstariji i najčešći oblik građanskog rata, koji je s postupnim nestankom monarhija gotovo u potpunosti iščezao iz današnjeg svijeta;
2. vjerski ratovi, koji su posljedica nastojanja da se stanovništvu neke države nametne ili zabrani neka vjeroispovjest; klasičan primjer su hugenotski ratovi u Francuskoj 16. vijeka;
3. ideološki ratovi, uzrokovani nepomirljivim ideološkim suprotnostima između raznih društvenih grupa unutar jedne države ili društva; najčešće nastaju kao posljedica uspješne revolucije ili neuspjelog državnog udara; karakteristični su za 19. i 20. vijek, a najpoznatiji primjer je ruski građanski rat;
4. secesionistički, odnosno separatistički ratovi, koji nastaju kao posljedica nastojanja da se pojedini dio države nacilno otcijepi od matične države; poticaj im je dala ideologija nacionalizma i iredentizma u 19. vijeku, odnosno postojanje više-etničkih država u suvremenom svijetu; klasični primjer je rat u Biafri 1967-1970.

Valja uzeti u obzir da postoje građanski ratovi koje je teško klasificirati u odnosu na gore navedene oblike, kao i da pojedini građanski ratovi imaju osobine svih gore navedenih ratovi. Tako su karlistički ratovi u Španiji bili i dinastijski i ideološki sukob, mađarska revolucija 1848-49. je bila i secesionistički i ideološki rat, a švicarski građanski rat 1847. je bio i vjerski i ideološki i secesionistički rat.

Također treba uzeti u obzir da građanski ratovi često u većoj ili manjoj mjeri postaju dio šireg, međudržavnog sukoba, odnosno njime znaju biti potaknuti. Klasični primjer je drugi svjetski rat na prostorima bivše Jugoslavije 1941-45.

O tome koliko je teško odrediti jasnu granicu između građanskog i "običnog" rata svjedoče i ratovi u bivšoj Jugoslaviji. Dok u Srbiji i Republici Srpskoj vlada mišljenje kako su oni u većoj mjeri bili građanski rat, u Sloveniji, Hrvatskoj i BiH ga smatraju međudržavnim sukobom odnosno agresijom Srbije na druge bivše republike SFRJ.

Povezano

• Sukob niskog intenziteta
• Nacionalno pomirenje

Literatura

• Ali, Taisier Mohamed Ahmed and Robert O. Matthews, eds. Civil Wars in Africa: roots and resolution (1999), 322 pages
• Mats Berdal and David M. Malone, Greed and Grievance: Economic Agendas in Civil Wars (Lynne Rienner, 2000).
• Paul Collier, Breaking the Conflict Trap: civil war and development policy World Bank (2003) - 320 pages
• Stathis Kalyvas, "'New' and 'Old' Civil Wars: A Valid Distinction?" World Politics 54, no. 1 (2001): 99-118.
• David Lake and Donald Rothchild, eds. The International Spread of Ethnic Conflict: Fear, Diffusion, and Escalation (Princeton University Press, 1996).
• Roy Licklider, "The Consequences of Negotiated Settlements in Civil Wars, 1945--1993," American Political Science Review 89, no. 3 (summer 1995): pp 681–690.
• Andrew Mack, "Civil War: Academic Research and the Policy Community," Journal of Peace Research 39, no. 5 (2002): pp. 515–525.
• David M. Malone and Mats R. Berdal. Greed and Grievance: economic agendas in civil wars (2000), 251 pages
• David T. Mason and Patrick 3. Fett, "How Civil Wars End: A Rational Choice Approach," Journal of Conflict Resolution 40, no. 4 (fall 1996): 546-568.
• Patrick M. Regan. Civil Wars and Foreign Powers: Outside Intervention in Intrastate Conflict (2000) 172 pages
• Stephen John et al, eds. Ending Civil Wars: The Implementation of Peace Agreements (2002), 729 pages
• Monica Duffy Toft, The Geography of Ethnic Violence: Identity, Interests, and the Indivisibility of Territory (Princeton NJ: Princeton University Press, 2003). ISBN 0-691-12383-7.
• Barbara F. Walter, Committing to Peace: The Successful Settlement of Civil Wars (Princeton University Press, 2002),
• Elisabeth Jean Wood; "Civil Wars: What We Don't Know," Global Governance, Vol. 9, 2003 pp 247+ online version

Vanjske veze

Građanski rat na Wikimedijinoj ostavi

• What makes a civil war?
• The Wars of the Roses Arhivirano 2018-03-23 na Wayback Machine-u Information about the English civil war fought between 1455 and 1487.
• Royal Air Force Doctrine - The Nature of War and Armed Conflict
• Secular Cycles and Millennial Trends