Dakija
Dakija ili, po tradicionalnom latinskom izgovoru Dacija (Dacia), bila je od 106. do 271. godine jedna rimska provincija. Dakija je obuhvatala teritoriju čija je granica na severu bila omeđena Karpatima, na jugu Dunavom, a na zapadu Tisom, na istoku Dnjestrom, danas istočna Moldavija. Danas ta teritorija odgovara modernoj Rumuniji i Moldaviji, kao i delovima Mađarske, Bugarske i Ukrajine.
Ime provincije Dakije potiče od naroda Dačana koji su, zajedno sa Getima, živeli u toj oblasti.
Nakon Trajanovog osvajanja 106. godine, novoosvojena oblast je dobila oficijelno ime Dakija. Car Hadrijan podelio je 118. godine ovu dotad jednistvenu provinciju na dva dela, pod imenima: Gornja Dakija (Dacia superior) i Donja Dakija (Dacia inferior). Samo pet godina kasnije Hadrijan je iz Gornje Dakije izdvojio još jednu oblast, pod imenom Porolisumska Dakija (po gradu Porolisum, Dacia Porolissensis). Od 167. do 169. godine, Marko Aurelije je ponovo reorganizovao ovu oblast:
- Apulumska Dakija (po gradu Apulum, Dacia Apulensis)
- Porolisumska Dakija (Dacia Porolissensis)
- Malvanska Dakija (po gradu Malva, Dacia Malvensis)
Tako je Dakija bila podeljena na tri provincije sve dok Aurelijan nije konačno povukao rimsku vojsku i narod iz Dakije 271. godine. Formalna prestonica bila je Colonia Ulpia Traiana Augusta Dacia, ali najveći deo vlasti bio je u Sarmizegetuzi, koja je još u vreme dačkih kraljeva bila prestonica.
Sa tri strane, Dakiju su okruživali varvari. Samo sa juga, graničila se sa Mezijom. Kasnije, Dakija je imala malu zajedničku granicu sa Panonijom. Granicu su mahom reke obeležavale: na jugu to je bio Dunav, na zapadu Tisa i Maroš. Najvećim delom Dakija se nalazila na teritoriji današnje Rumunije i Moldavije.
Dačane su Rimljani smatrali opasnim protivnicima, pogotovu što su, za razliku od većine varvara, bili relativno jednistveni. Kada je 86. godine, presto zauzeo Decebal, koji je dodatno ujednio Dačane, za Rim je to značio pojavu jedne moćne države na njenim granicama. Car Domicijan je pokušao da spreči jačanje Decebala u ratovima između 85. i 89. godine ali u tome nije imao pravog uspeha. Ni Nerva nije imao uspeha. Zatim je Trajan morao voditi jedan težak rat, Prvi dački rat, od 101. do 102. godine, u kome je Decebal bio poražen. Posle nekoliko godina, Decebal je pokušao da okupi saveznike protiv Rima, što je dovelo do Drugog dačkog rata, od 105. do 106. godine. Decebal je izbegao zarobljavanje samoubistvom i čitava Dakija je bila osvojena. Dakija je postala provincija još pre 11. avgusta 106. godine. Trajan je kao plen doneo 331 tonu srebra i 165 tona zlata: Dakija je bila poznata kao rudonosna oblast.
Sve do epohe Marka Aurelija, Dakiju nisu ugrožavali drugi varvari. Do velikog iskušenja je došlo 235. godine, kada su se varvari okupili radi napada. Kada su oni napali 238. godine, Dakiju su potresali ratovi sve dok Aurelijan nije odlučio da evakuiše Dakiju 271. godine. Pod Konstantinom Velikim Rim je ponovo osvojio deo Dakije, ali je i ta oblast brzo napuštena.
Od Trajanovih vremena Dakija je postala cilj naseljavanja ljudi iz čitavog Carstva. Radi sporazumevanja je bio latinski neophodan. Ostaje nejasno kako se latinski održao i nakon povlačenja Rima. Od ovog "varvarskog" latinskog nastao je današnji rumunski jezik.
Nakon okončanja Prvog dačkog rata, Dakija je bila kontrolisana samo vojno, ali od 106. godine, posle Drugog dačkog rata, Dakija je postala carska provincija. To je značilo da sam car postavlja upravnika, tj. namesnika provincije iz redova rimskih senatora.
Nakon varvarskih napada iz 117. i 118. godine, Hadrijan je rešio da reorganizuje Dakiju. Sve tri tako nastale provincije, Dacia inferior, Dacia superior i Dacia Porolissensis bile su nezavisne jedna od druge ali su vojno blisko sarađivale.
Nova reorganizacija je došla u vreme cara Marka Aurelija, posle novog napada varvara iz 168. godine. Nova trodelna Dakija, sastavljen od oblasti Dacia Apulensis, Dacia Porolissensis i Dacia Malvensis činila je jedinstvenu provinciju Dakiju, koja je imala samo jednog namesnika. Verovatno je Marko Aurelije smatrao da će jedinstvena komanda u čitavoj Dakiji bili efikasnija odbrana od varvara.
Vojno uzev, u Dakiji su bile stacionirane dve legija|legije, V Macedonica (logor je bio u današnjoj Turdi) i XIII Gemina (logor u Apulumu). Bilo je i drugih pomoćnih odreda, naročito na granici prema varvarima. Ukupno bilo je oko 30.000 rimskih vojnika u Dakiji.
Za Rim, Dakija je predstavljala bogat izvor ruda. Iz brojnih rudnika iskopavalo se zlato i srebro. Bilo je i gvožđa, začina. Pored ruda, koje su bile najvažniji razlog zašto su se Rimljani uopšte upustili u skupo osvajanje i teško čuvanje Dakije, ova zemlja je bila bogata drvetom, vunom, kožama. U Dakiju se uvozilo uglavnom maslinovo ulje, vino i luksuzna roba. U času kada se Aurelijan odlučio da napusti Dakiju, verovatno su većina glavnih rudnika plemenitih metala bili iscrpljeni.
