ڊائنوسارز

Dinosaurs
Dinosaurs
	Herrerasaurus ischigualastensis; (a carnivorous basal dinosaur) Triceratops horridus; (a ceratopsian) Stegosaurus stenops; (a stegosaur) Apatosaurus louisae; (a sauropod) Edmontosaurus regalis; (a hadrosaurid ornithopod) Microraptor gui; (a dromaeosaurid theropod)

montage of four birds — پکي ايويان ڊائنوسار آهن، ۽ فائلوجينڪ ٽيڪسانومي ۾ انهن جون 11,000 کان وڌيڪ موجوده نسلون ڊائناسوريا گروپ ۾ شامل آهن.

ڊائناسور (Dinosaurs) ڪليڊ ڊائيناسوريا جي ريپٽائلز جو هڪ متنوع گروپ آهي. اهي پهريون ڀيرو ٽرياسڪ دور ۾ ظاهر ٿيا، 243 ۽ 233.23 ملين سال اڳ (ميا) جي وچ ۾، جيتوڻيڪ ڊائناسور جي ارتقاء جي صحيح اصليت ۽ وقت هڪ سرگرم تحقيق جو موضوع آهي. اهي ٽراسڪ-جراسڪ ختم ٿيڻ واري واقعي 201.3 ميا کان پوءِ غالب زميني فقرا بڻجي ويا ۽ انهن جو تسلط پوري جراسڪ ۽ ڪريٽيسيئس دورن ۾ جاري رهيو. فوسل رڪارڊ ڏيکاري ٿو ته پکي، پنن وارا ڊائناسور آهن، جن جي ارتقا اڳئين ٿروپوڊز کان ٿي گذريو جراسڪ دور جي دور ۾، ۽ اهو واحد ڊائنوسار نسب آهي، جنهن جي باري ۾ ڄاڻايل آهي ته ڪيريٽيسيئس-پيليوجين ختم ٿيڻ واري واقعي ۾ تقريباً 66 ميا بچيا آهن. تنهن ڪري ڊائناسورن کي ايويئن ڊائنوسار- پکين ۽ ناپيد ٿيل غير ايويئن ڊائناسور، جيڪي پکين کان سواءِ ٻيا سڀ ڊائناسور آهن، ۾ ورهائي سگهجي ٿو.

ڊائناسور ٽئڪسونومڪ، مورفولوجيڪل ۽ ماحولياتي نقطه نظر کان مختلف آهن. پکي، 11,000 کان وڌيڪ جاندار نسلن ۾، فقرن جي سڀ کان وڌيڪ متنوع گروپن مان آهن. فوسيل ثبوتن کي استعمال ڪندي، پيٽرن جي ماهرن 900 کان وڌيڪ مختلف نسلن جي سڃاڻپ ڪئي آهي ۽ 1,000 کان وڌيڪ مختلف نسلن جي غير ايويان ڊائناسور جي سڃاڻپ ڪئي آهي. ڊائناسور هر براعظم تي موجود نسلن (پکن) ۽ فوسل باقيات جي نمائندگي ڪن ٿا. 20 صديءَ جي پهرئين اڌ تائين، پکين کي ڊائناسور طور تسليم ڪرڻ کان اڳ، سائنسي برادريءَ جي اڪثريت جو خيال هو ته ڊائناسور سست ۽ سرد رت وارا هئا. جيتوڻيڪ 1970ع جي ڏهاڪي کان وٺي ڪيل اڪثر تحقيقن مان اهو ظاهر ڪيو ويو آهي ته ڊائناسور فعال جانور هئا جن سان اعلي ميٽابولزم ۽ سماجي رابطي لاءِ ڪيتريون ئي موافقتون هيون. ڪي ڀاڄي خور هئا، ٻيا گوشت خور. ثبوتن مان معلوم ٿئي ٿو ته سڀئي ڊائناسور آنڊا ڏيڻ وارا هئا ۽ اهو گھڙي جي اڏاوت ڪيترن ئي ڊائناسورن، ٻنهي ايونين ۽ غير ايونين جي گڏيل خاصيت هئي.

جڏهن ته ڊائناسور اباڻي طور تي ٻه پيرن وارا هئا، ڪيترن ئي ناپيد ٿيل گروهن ۾ چوڏهين نسل شامل هئا ۽ ڪجهه انهن موقفن جي وچ ۾ ڦيرائڻ جي قابل هئا. تفصيلي نمايان جوڙجڪ جهڙوڪ سينڱ يا ڪرسٽس سڀني ڊائنوسار گروپن لاءِ عام آهن ۽ ڪجهه ناپيد گروپن کنڊر جي ترميمن کي ترقي ڪئي جهڙوڪ هڏن جي آرمر ۽ اسپائنس. جڏهن ته ڊائناسورن جو جديد دور ۾ بچيل ايويئن نسل (پکي) عام طور تي اڏام جي پابندين جي ڪري ننڍڙا هوندا آهن، پر ڪيترائي پراگاڻيڪ ڊائناسور (غير ايويئن ۽ ايويئن) وڏا جسم وارا هئا. سڀ کان وڏي سورپوڊ ڊائنوسار جو اندازو آهي ته انهن جي ڊيگهه 39.7 ميٽر (130 فوٽ) ۽ 18 ميٽر (59 فوٽ) جي اوچائي تائين پهچي چڪي هئي ۽ هر وقت جا سڀ کان وڏا زميني جانور هئا. اها غلط فهمي ته غير ايوين ڊائنوسار هڪجهڙا وڏا هوندا هئا جزوي طور تي تحفظ جي تعصب تي مبني آهي، ڇاڪاڻ ته وڏيون، مضبوط هڏيون ان وقت تائين قائم رهنديون آهن جيستائين اهي فوسل نه ٿين. ڪيترائي ڊائناسور ڪافي ننڍا هئا، جن جي ڊيگهه اٽڪل 50 سينٽي ميٽر (20 انچ) هئي.

پهرين ڊائناسور فوسلز 19هين صدي جي شروعات ۾ سڃاتا ويا، جن جي نالي سان ”ڊائناسار“ (معنيٰ ”خوفناڪ ڇپڪلي“) 1842ع ۾ سر رچرڊ اوون ان ”عظيم فوسل ڇپڪلين“ ڏانهن اشارو ڪيو.^[7]^[8]^[9]

ان وقت کان وٺي، نصب ٿيل فوسل ڊائناسور کنڊ سڄي دنيا جي عجائب گهرن ۾ اهم ڪشش آهن ۽ ڊائناسور مشهور ثقافت جو هڪ مستقل حصو بڻجي چڪا آهن. ڪجهه ڊائناسورن جي وڏين شڪلين سان گڏو گڏ انهن جي بظاهر خوفناڪ ۽ شاندار طبيعت، بهترين وڪرو ٿيندڙ ڪتابن ۽ فلمن جهڙوڪ جيوراسڪ پارڪ فرنچائز ۾ انهن جي باقاعده ظاهر ٿيڻ کي يقيني بڻائي ڇڏيو آهي. جانورن لاءِ مسلسل عوامي جوش جي نتيجي ۾ ڊائناسور سائنس لاءِ اهم فنڊنگ ٿي چڪا آهي ۽ نيون دريافتون باقاعدگي سان ميڊيا طرفان ڍڪيل آهن.

تعريف

مطالعي جي تاريخ

ارتقائي تاريخ

درجه بندي

حياتيات

پکين جي پيدائش

وڏن گروپن جو خاتمو

ڇا اسان ڊائنوسارز کي واپس آڻي سگھون ٿا

اوھان 1993ع واري مشھور فلم جراسڪ پارڪ (Jurassic Park) تہ ضرور ڏٺي هوندي ۽ اهيو بہ سوچيو هوندو تہ ڇا ڊائنوسارز کي واپس آڻي سگھجي ٿو ان فلم ۾ ڏيکاريو ويو آهي تہ هڪ سائنسدان پاران امبر (amber) ۾ قيد ٿيل مڇر جي پيٽ ۾ موجود ڊائنوسارز جي رت مان ڊائنوسارز جو ڊي اين اي ڪڊهيو ويو ۽ پوءِ ان ڊي اين اي مان ڊائنوسارز ٻيھر پيدا ڪيا ويا امبر اڄڪلھ تہ هڪ قيمتي پٿر طور استعمال ٿيندو آهي پر هي دراصل خاص قسمن جي وڻن منجھان نڪرندڙ هڪ رس آهي جيڪو ڄمي ڪري پٿر ٿي ويندو آهي ان رس ۾ ننڊها جيت ڪرڙيون ڦاسي پون تہ نڪري ناهين سگھندا ۽ انجي اندر ئي قيد ٿي ويندا آهن لکن ڪروڙن سالن ۾ هي رس ڄمي ڪري پٿر ٿي ويندو آهي ۽ ان ۾ موجود جيتن ڪرڙين کي هاڻي بہ انھي حالت ۾ ڏسي سگھجي ٿو جيئن اهوئي ڪروڙين سال اڳ هيا جڏهن اهوئي ان رس ۾ ڦاٿا هيا هي درست آهي تہ ڊائنوسارز جي زماني ۾ بہ مڇر ۽ ٻيا جيت موجود هيا جيڪي ڊائنوسارز جو رت پيئندا هيا انھن منجھان ڪافي جيت امبر ۾ ڦاسي ڪري پاڻ ہمیشہ جي لاءِ محفوظ ٿي ويا پر ايترو عرصو گذري وڃڻ سبب انھن جيتن جو ڊي اين اي ۽ انھن جي جسم جا سڀ حصا ٽوٽي ڦوٽي ويا آهن خاص طور انھن جي معدي ۾ موجود ڊائنوسارز جي رت ۾ ڊي اين اي جا سڀ ماليڪيولز ٽوٽي ڪري ڌار ٿي چڪا آهن پراڻي کان پراڻو کاڌو جنھن مان ان جانور جو ڊي اين اي حاصل ڪيو ويو آهي صرف ڏھ لک سال پراڻو آهي جڏهن تہ ڊائنوسارس کي ختم ٿيندي ساڊها ڇھ ڪروڙ سال ٿي چڪا آهن ائين جيڪڏهن اسان امبر ۾ قيد ٿيل مڇرن کي ان حالت ۾ ڏسي سگهون ٿا جنھن حالت ۾ اهوئي امبر ۾ ڦاٿا هيا ۽ انھن جي معدي ۾ ڳاڙهي رت کي بہ ڏسي سگھون ٿا پر ان رت مان ڊي اين اي حاصل نٿو ڪري سگھجي.

اسان صفا ائين بہ نٿا چئجي سگھون تہ امبر ۾ قيد ٿيل جيتن ڪرڙين مان ڊائنوسارز جو ڊي اين اي حاصل نٿا ڪري سگھون گھڻا سائنسدان ان باري ۾ سوچيدا ضرور آهن تہ ڇا سائنس ڊائنوسارز کي ٻيھر تخليق ڪري سگھي ٿي.

لنڊن ۾ نيچريل هسٽري ميوزيم جي پيليونٽولوجسٽ، سوزي ميڊمنٽ جو بيان آهي تہ حقيقت ۾ جراسڪ پارڪ جھڙي ٽيڪنالوجي ممڪن ئي ناهي انجي برعڪس برطانيا جي هڪ يونيورسٽي جي ماھر جينيات، جمال ناصر جو چوڻ آهي تہ جيڪڏهن امبر ۾ قيد ٿيل جيوت مان ڊائنوسارز جو ڊي اين اي حاصل نٿو ڪري سگهجي پر ارتقا ڪو پھريان کان طي ٿيل عمل نہ آهي ائين دراصل ڊائناسورز جي ٻيھر ارتقا کي خارج امڪان قرار نٿو ڏئي سگهجي ارتقا ۾ اهڙو ڪو تصور نہ آهي تہ ارتقا هڪ ئي سمت ۾ ٿي سگھجي ٿي ائين جيڪڏهن مناسب حالات پيدا ڪيا وڃن ۽ موجوده جيوت جي ڊي اين اي ۾ مناسب ترغيب لاڙو ميوٽيشنز پيدا ڪيون وڃن تہ دراصل ان ڳالھ جو امڪان موجود آهي تہ ڊائنوسارز ٻيھر پيدا ڪري سگھجن. هي حقيقت آهي تہ ڊائنوسارز جو فطري طور تي ٻيھر ارتقا ٿي وڃڻ ناممڪن آهي ڇو جو ارتقا جو بنيادي اصلاح ڊي اين اي ۾ ترغيب ميوٽيشنز آهي جيڪو ہمیشہ رينڊم هوندي آهي پر جيڪڏهن انسان ڪنٽرولڊ ماحول ۾ موجود پکين جي ڊي اين اي ۾ هڪ هڪ ڪري ترغيب ميوٽيشن ختم ڪندا وڃن تہ ڊائنوسار مان پکين جي ارتقاء جي عمل دوران ٿي تہ دراصل پکين جي ارتقاء کي ريورس ۾ هلائجي سگھجي ٿو.

ڪجهه سائنسدان تہ هاڻي کان ئي ڪڪڙن تي جينياتي تجربا ڪري رهيا آهن تہ جيئن هي ڏٺو وڃي تہ ڇا ڪڪڙن ۾ موجود ڊائنوسارز جا اهڙا جينز ٻيھر فعال ڪري سگھجن ٿا جواب ترغيب ميوٽيشنز ڪارڻ ناڪارا ٿي چڪا آهن انھن تجربن ۾ ڪجهه ڪاميابيون بہ مليون آهن جيئن هڪ تجربي ۾ سائنسدانن پاران ڪڪڙ جي ڊي اين اي مان اهو ترغيب ميوٽيشنز ڪڊهيا جن ڪارڻ پکين ۾ ڏنڊ ٺهڻ وارا جينز ناڪارا ٿي چڪا آهن انجي نتيجي ۾ ڪڪڙ جي جنين ۾ ڏنڊ پيدا ٿيڻ لڳا پر اهڙن جنين کي ضايع ڪيو ويندو آهي ۽ انھن کي مڪمل چوزو بڻجڻ ناهي ڏيندو.

ڪجهه ماهرن جو اهيو بہ چوڻ آهي تہ ڊائنوسارز هاڻي بہ اسان وٽ موجود آهن صرف فرق اهيو آهي تہ اسان انھن کي پکين جو نالو ڏنو آهي سڀ ماهر ان ڳالھ تہ متفق پڻ آهن تہ موجودہ پکين جو ارتقاء گوشت خور ڊائنوسارز مان ئي ٿيو آهي پکين ۾ ارتقاء هاڻي بہ مسلسل ٿي رهي آهي ۽ مستقبل ۾ پکين جون نيون خاصيتون وجود ۾ اينديون رهنديون جن کي اسان ڊائنوسارز جون نيون خاصيتون چئي سگھون ٿا.

ان کان علاوه ماهرن جو اهيو بہ خيال آهي تہ جيڪڏهن ساڊها ڇھ ڪروڙ سال پراڻين جانورن کي ڪنھن طريقي سان ٻيھر پيدا ڪري بہ وٺجي تہ انھن کي زندھ رکڻ ۽ انھن جي نسل کي اڳتي وڌائڻ ممڪن نہ هوندو ڇوجو اهڙا جانور ساڊها ڇھ سئو سال پراڻي ماحول سان واسطو رکندڙ آهن ان لاءِ اهوئي اڄ جي ماحول ۾ زندھ نہ رهي سگھندا جيڪڏهن مستقبل جي ٽيڪنالوجي سان ڊائنوسارز کي ٻيھر پيدا ڪرڻ بہ ممڪن ٿي وڃي پر مستقبل کانپوءِ بہ ڊائنوسارز کي ڪاميابي سان واپس نٿو آڻي سگھجي ڇوجو ڊائنوسارز مستقبل جي ماحول ۾ زندھ نہ رهي سگھندا.

ثقافتي عڪس

پڻ ڏسو

وڌيڪ ڄاڻ

University of Southampton. "Two New Species of Large Predatory Dinosaur With Crocodile-Like Skulls Discovered on Isle of Wight". SciTechDaily.
Zhou, Zhonghe (October 2004). "The origin and early evolution of birds: discoveries, disputes, and perspectives from fossil evidence". Naturwissenschaften (Berlin: Springer Science+Business Media) 91 (10): 455–471. doi:10.1007/s00114-004-0570-4. ISSN 0028-1042. PMID 15365634. Bibcode: 2004NW.....91..455Z. https://www.cisneros-heredia.org/infotrans/usfq/ornitofauna/pdfs/zhou2004.pdf. Retrieved November 6, 2019. آرڪائيو ڪيا ويا July 21, 2011, حوالو موجود آهي وي بيڪ مشين.
Paul, Gregory S. (2002). Dinosaurs of the Air: The Evolution and Loss of Flight in Dinosaurs and Birds. Baltimore; London: Johns Hopkins University Press. ISBN 978-0-8018-6763-7. OCLC 1088130487. https://archive.org/details/dinosaursofairev0000paul. .
Stewart, Tabori & Chang (1997). The Humongous Book of Dinosaurs. New York: Stewart, Tabori & Chang. ISBN 978-1-55670-596-0. OCLC 1037269801.
Sternberg, Charles Mortram (1966). Canadian Dinosaurs. Geological Series. 54 (2nd ed.). Ottawa: National Museum of Canada. OCLC 1032865683.

سانچو:Taxonbar

حوالا

↑ Matthew G. Baron; Megan E. Williams (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63. سانچو:Doi.
↑ Andrea Cau (2018). "The assembly of the avian body plan: a 160-million-year long process" (PDF). Bollettino della Società Paleontologica Italiana. 57 (1): 1–25. سانچو:Doi.
↑ Ferigolo, Jorge; Langer, Max C. (2007). "A Late Triassic dinosauriform from south Brazil and the origin of the ornithischian predentary bone". Historical Biology 19 (1): 23–33. doi:10.1080/08912960600845767. ISSN 0891-2963. Bibcode: 2007HBio...19...23F.
↑ Langer, Max C.; Ferigolo, Jorge (2013). "The Late Triassic dinosauromorph Sacisaurus agudoensis (Caturrita Formation; Rio Grande do Sul, Brazil): anatomy and affinities" (en ۾). Geological Society, London, Special Publications 379 (1): 353–392. doi:10.1144/SP379.16. ISSN 0305-8719. Bibcode: 2013GSLSP.379..353L. https://sp.lyellcollection.org/content/379/1/353.
↑ Cabreira, S.F.; Kellner, A.W.A.; Dias-da-Silva, S.; da Silva, L.R.; Bronzati, M.; de Almeida Marsola, J.C.; Müller, R.T.; de Souza Bittencourt, J. et al. (2016). "A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet". Current Biology 26 (22): 3090–3095. doi:10.1016/j.cub.2016.09.040. ISSN 0960-9822. PMID 27839975. Bibcode: 2016CBio...26.3090C.
↑ Müller, Rodrigo Temp; Garcia, Maurício Silva (August 26, 2020). "A paraphyletic 'Silesauridae' as an alternative hypothesis for the initial radiation of ornithischian dinosaurs". Biology Letters 16 (8): 20200417. doi:10.1098/rsbl.2020.0417. PMID 32842895.
↑ "The 'birth' of dinosaurs". More Than A Dodo. حاصل ڪيل 2023-03-15.
↑ "The Birth of Dinosaurs: Richard Owen and Dinosauria". Biodiversity Heritage Library. حاصل ڪيل March 15, 2023.
↑ Brett-Surman, M. K.; Holtz, Thomas R.; Farlow, James O. (June 27, 2012). The Complete Dinosaur. Indiana University Press. p. 25. ISBN 978-0-253-00849-7. https://books.google.com/books?id=pX_l24sDARwC&dq=Hugh+Torrens+Dinosauria+Owen&pg=PA25.

[1] Matthew G. Baron; Megan E. Williams (2018). "A re-evaluation of the enigmatic dinosauriform Caseosaurus crosbyensis from the Late Triassic of Texas, USA and its implications for early dinosaur evolution". Acta Palaeontologica Polonica. 63. سانچو:Doi.

[2] Andrea Cau (2018). "The assembly of the avian body plan: a 160-million-year long process" (PDF). Bollettino della Società Paleontologica Italiana. 57 (1): 1–25. سانچو:Doi.

[3] Ferigolo, Jorge; Langer, Max C. (2007). "A Late Triassic dinosauriform from south Brazil and the origin of the ornithischian predentary bone". Historical Biology 19 (1): 23–33. doi:10.1080/08912960600845767. ISSN 0891-2963. Bibcode: 2007HBio...19...23F.

[4] Langer, Max C.; Ferigolo, Jorge (2013). "The Late Triassic dinosauromorph Sacisaurus agudoensis (Caturrita Formation; Rio Grande do Sul, Brazil): anatomy and affinities" (en ۾). Geological Society, London, Special Publications 379 (1): 353–392. doi:10.1144/SP379.16. ISSN 0305-8719. Bibcode: 2013GSLSP.379..353L. https://sp.lyellcollection.org/content/379/1/353.

[cabreira2016-5] Cabreira, S.F.; Kellner, A.W.A.; Dias-da-Silva, S.; da Silva, L.R.; Bronzati, M.; de Almeida Marsola, J.C.; Müller, R.T.; de Souza Bittencourt, J. et al. (2016). "A Unique Late Triassic Dinosauromorph Assemblage Reveals Dinosaur Ancestral Anatomy and Diet". Current Biology 26 (22): 3090–3095. doi:10.1016/j.cub.2016.09.040. ISSN 0960-9822. PMID 27839975. Bibcode: 2016CBio...26.3090C.

[6] Müller, Rodrigo Temp; Garcia, Maurício Silva (August 26, 2020). "A paraphyletic 'Silesauridae' as an alternative hypothesis for the initial radiation of ornithischian dinosaurs". Biology Letters 16 (8): 20200417. doi:10.1098/rsbl.2020.0417. PMID 32842895.

[:2-7] "The 'birth' of dinosaurs". More Than A Dodo. حاصل ڪيل 2023-03-15.

[:3-8] "The Birth of Dinosaurs: Richard Owen and Dinosauria". Biodiversity Heritage Library. حاصل ڪيل March 15, 2023.

[:4-9] Brett-Surman, M. K.; Holtz, Thomas R.; Farlow, James O. (June 27, 2012). The Complete Dinosaur. Indiana University Press. p. 25. ISBN 978-0-253-00849-7. https://books.google.com/books?id=pX_l24sDARwC&dq=Hugh+Torrens+Dinosauria+Owen&pg=PA25.

[7]

[8]

[9]